32ХГТАР 03.20
Т.Жолдасулы, Ш.Бенхур
Селчук Университетi, Кония, Туркия (E-mail: zholdassuly2018@gmail.com, cbenhur@selcuk.edu.tr)
Совет бил1г1нщ азамат cofbicbi жылдарында^ы исламдык саясаты
Ацдатпа. Макала азамат согысы жылдарыц^ы Совет YKiMerimR исламга, м^сылмандарга катысты саясатына арналады. Совет YKiMeTiHiR дiндi мемлекеттен, мектепт дiннен белу саяса-тыныц м^сылмандарга калай эсер еткендiгi объективтi тYрде баяндалады. Патшалык Ресей мен Совет Yкiметiнiц исламдык саясаты салыстырылады. Совет Yкiметiнщ алгашкы жылдары Шыгыс халыктарыныц, мусылмандардыц колдауына муктажды^ы, сол себепт iшкi, сырткы саяси мак-саттарга байланысты м^сылмандарга жумсак болгандыгы керсетшедь Советтер м^сылмандарга жаксы керiну максатында дiндерi мен улттык ерекшелiктерiн сактау мэселесiнде кептеген уэде-лер бергендш баяндалады. Дiндi мемлекеттен жэне мектепт дiннен белу реформалары алгашкы жылдары мусылман халыктар арасында ете баяу жYргiзiлгендiгi, орыс православ шiркеуiнен ислам дшшщ жагдайы жаксырак болгандыгы жэне мусылмандардыц дiни уйымдары курылып, ез жумы-сын бастап кеткендiгi керсетшед^
ТYЙiн сездер: Совет Yкiметi, мемлекет пен дш, зайырлы мемлекет, ТYркiстанда ислам, Шыгыс мусылмандары, азамат согысы, дши саясат, дiни баскарма.
DOI: https://doi.org/10.32523/2616-7255-2019-128-3-15-23
1. Kipicne. 1917 жылгы Ресейдеп акпан жэне казан тецкерютер1 сол аймактагы бар-лык халыктардыц ем1рше Yлкен езгерю алып келгеш белгш. Бул окига еркшд1к калаган улттарга Yлкен Yмiт сыйлады. Оныц 1шшде Орта Азияныц тYркi-мусылман халыктары да бар ед1. Совет Yкiметiнiц исламга, м^сылмандарга катысты саясаты Совет тарихыныц эр кезещнде эртYрлi болды, ягни саяси себептерге, шарттарга байланысты езгерш отырды. Революцияга дешнп патшалык Ресей кезещнде де бишктш ислам дшше байланысты ез устанымдары мен саясаты болды. Патшалык Ресей де, Совет Yкiметi де сол максаттарына сай эрекет етп.
2. Патшалык Ресейде Ислам. XVI-XIX f.f. Ресей территориясыныц Yздiксiз кецею1 нэтижесшде Едш, Орал, С1б1р, ^ырым, Литва, Кавказ, ТYркiстан аймактары Ресей курамы-на косылды жэне бул жерлердеп дш1 ислам болFан кептеген халык орыс боданына айнал-ды. XVI Fасыр мен XVIII Fасырдыц алFашкы жартысында Ресей билш мен оныц мусылман бодандары арасындаFы карым-катынас кайшылыкты болды. Жалпы алFанда Ресей исламFа ресми тYрде тиым салмаса да, олардыц православием кабылдауын калады.
Ресейде саяси себептерге байланысты мусылмандарFа деген дши тез1мдшк патшай-ым II Екатерина кезшде басталды. Екатерина кабылдаFан зацнамалармен Ресей мусыл-мандарыныц баскару органдары курыла бастады. 1788 жылы Орынбор мYфтияты (Оренбургское магометанское духовное собрание) курылды. Осылайша Ресей мусылмандарын б1р орталыкка баFындыратын жYЙелi дши баскармалар куру жумысы басталды. 1831 ж. Таврия мYфтияты, 1872 ж. Кавказда жергшкп патшалык эюмшшкке баFынатын СYннит-тш жэне Шиитпк дши баскармалар курылды. Ресейдш Европалык жэне С1б1р аймактары мусылмандарын баскаратын Оренбург жэне Таврия мYфтияттары 1шк1 ютер министрлшне баFынды. Дала генерал-губернаторлыFында мусылмандарFа катысты езшдш ереже болды. Ал, ТYркiстан ещршде мусылмандарды баскаратын арнайы уйым ешкашан болмады, жер-гшкп мусылмандардыц мэселелер1мен жергшкп бишк екшдер1 айналысты. ТYркiстан ай-маFында исламныц ыкпалы айтарлыктай жоFары ед1. Сонымен катар, III Александр мен II Николай уакытында християн еместерге кысым болды [1, 12-16 б.].
XVIII гасырдыц соцынан бастап Орынбор мYфтиi патша Yкiметiнiц руксатымен казак даласына молдалар ж1бердь XVIII гасыр соцында казак арасында Ресей тагайындаган 28 ахун, 969 молда, 114 мешiт, 1921 муддарис болды [2]. Бул указной молдалардыц Yстiнен округ жэне облыс ахуны, мухтасиб тагайындалды. Указной молдалар зацсыз эрекеттерге барып отырды. 1867-1868 жылдардагы патшалык реформа мусылмандардыц к¥кыктарын едэуiр шектедi. казактардыц дiни iстерi Орынбор мYфтиiнiц карамагынан алынып, облы-стык экiмшiлiкке берiлдi. Медреселер мен меш^ердщ к¥рылысына катац бакылау жасал-ды. Эр болыска бiр молданыц гана болуына руксат етiлiп, оны бекiту мен орнынан алу эскери губернатордыц кузырына берiлдi [3].
^азак даласында патша Yкiметiнiц християндандыру саясатымен бiрге исламды ез мYДдесiне пайдалану саясаты да жYрдi. Татар молдаларыныц казак даласына ыкпалы зор болды. XIX г. екiншi жартысынан бастап ^азан каласынан басып шыгарылган «^уран», «Иман-шарты» ютаптарыныц саны едэуiр ест! ^азак даласынан сол кезецде Бухарага барып дiни бiлiм алу да белец алганы белгiлi [4].
1868 ж. казактардыц Орынбор мYфтиятыныц курамынан шыгарылуымен бiрге указной молдалар iсiне де токтау салынды. ^азак даласын мYфтияттан белiп тастаудыц басты себебi казак даласыныц мусылмандануына кедергi жасау жэне татар молдалардыц ка-зактарга деген ыкпалын токтату едi. ТYркiстанныц алгашкы генерал-губернаторы Кауфман бул аймактыц мусылмандарын кандай да бiр дiни уйымга косуга карсы болды. Едiл татарларындагы секiлдi дiни фанатизмге жол берiлмеу керектшн ескерттi. Оренбург мYф-тиятыныц бул ещрге ыкпал етуiне тиым салынды. XX г. басында патша Yкiметiнiц орта-лыктанган Орынбор мYфтиятын белшектеу жоспары болды. Бул мYфтият пен татар молдаларыныц ыкпалын азайту мэселелерi кетерiлдi. Орал, Торгай жэне Орынбор казактары Yкiметке ездерiнiц жеке мYфтиятын ашуга арыз бердi. 1904-1905 жылгы мусылмандардыц, казактардыц арыздарында ТYркiстан мен ^азак даласы болып Орынбор мYфтиятына ко-сылу тiлегi жазылган. Жетiсу мусылмандарыныц да ТYркiстан аймагында дiни баскарма куру туралы арыздары болган [1, 149-168 б.].
Осы кезецде медреселерде жэдидтш оку эдiсi жYрдi. Бул эдiс медреселердегi есю оку тэртiбi болган кадимшiлерге карсы калыптасты. «Усули жэдид» (жаца) немесе «тете оку» деген атпен бул козгалыс прогреспк рел аткарды. Медреселердщ оку программасына заман талабына сай физика, математика, ана тш, география, химия т.б. дши емес пэндер енпзшдь XIX г. соцында татар, башкурт жэне казак зиялыларыныц басым белiгi осы усули жэдидт колдады. Тете оку жолы казак даласында 1905 жылдан кейiн юке асырылды. ^азак даласында жаца эдюпен окытатын жYЗдеген медресе жумыс ютедь Мысалы, 1894 ж. Торгай облысында 59 медресе болды, оларда 457 бала окыды. 1896 ж. Акмола облысында 13 медресе болды, буларда 970 бала тэлiм алды [5].
Басталган бiрiншi орыс революциясы уакытында 1905 ж. 17 сэуiрде дши тезiмдiлiк женiнде жарлык шыкты, православие дшш устанбайтындарга, эсiресе мусылмандарга кептеген жещлдштер берiлетiнi уэде етiлдi. 1905 ж. 17 казандагы Манифесттен кешн патшалык билiк мусылмандардыц когамдык уйымдары мен жиындарыныц (I-IV Мемлекетпк Думаларда мусылман фракциясы, мусылмандардыц съездерi т.б.) болуына руксат беруге мэжбYP болды. 1897 ж. санак бойынша мусылмандардыц саны православиеден кейiнгi екiншi болып, 13 889 421 адамды кураса, 1917 ж. мусылмандардыц саны 20 миллионга жетп. 1897 ж. мусылмандар арасында сауатты адамныц саны 1 миллион болды. Патшалык кезецде терелер мемлекетпк кызметке алынды. Бул да II Екатерина кезшен басталды. Сол кезецнен мусылмандар арасынан эскерилер, кепестер кептеп шыкты, указной молдаларга ерекше кукык берiлдi. 1912 ж. 1 кацтарда Ресей империясында ресми пркелген 26 279 гибадатханасымен (iрi мешiттер, жаздык жэне кыстык меш^ер жэне кулшылык Yйлерi жэне т.б.) 24 321 мусылман уйымы болса, мусылман дшбасыларыныц (имам, молда, хатиб,
муэдзин жэне т.б.) саны 45 339 болды. Дшбасылардыц басым белш патша Yкiметiнiц мем-лекетпк марапаттарына ие болып отырды [1, 17-20 б.]. 1905 жылгы саяси езгерiстерден соц 1906 жылгы кектемде Верный каласында ТYркiстан аймагы мусылмандарыныц бiрiншi курылтайы (конгресс) етп. Оган 100 шамасында делегат катысты. ^урылтайда бYкiл Ресей мусылмандарыныц басын косатын баскарма куру, ещр мусылмандарын бiрiктiру, дшбасы-ларды мусылмандардыц ездерi сайлау кажеттiгi секiлдi мэселелер козгалган едi [6].
3. Уакытша ук1меттщ д1ни саясаты. Уакытша Yкiметтiц 3 наурызда кабылдаган Де-кларациясында Yкiметтiц саяси багыты мен тез арада шешшуге тиiстi мiндеттерi белгшендь Ягни, Yкiмет дiн мен мемлекет арасындагы катынастар саласын кайта карауга, дiн бостан-дыгын беруге уэде етш, жогарыда аталган реформалар мен шаралардыц жYзеге асырылуы-на ешбiр согыс жагдайлары кедергi бола алмайтындыгы айтылды. Дiнбасылар патшаныц тактан кулауы мен билiктiц Уакытша Yкiметке ауысуын ^удай эмiрi деп сенушiлердi сен-дiруге тырысты. Эзге дiн екшдершен келiп тYCкен телеграммалар мен Yндеулерде дiн сая-сатыныц езгеруi мен когамда уждан бостандыгыныц салтанат куратындыгына деген Yмiт болды. Сейтiп революция нэтижесшде билiкке келiп, либералды «буржуазиялык» саясат-керлердi, «социалистiк» устанымдагы партия екшдерш бiрiктiрген тYрлi курамды уакытша Yкiмет либералдык танытып, 20 наурызда (2 cэуiрде) барлык дiндердiц зац алдында тецдiгiн жариялады, сонымен бiрге барлык улттык жэне дiни шектеулердщ жойылганын жарияла-ды. Ал, бiр айдан кейiн Керенский Yкiметi шiркеуге карасты жалпы бiлiм беретiн (37 мыцга жуык) мектептердi тартып алды. 5 (18) тамызда обер-прокурор лауазымы таратылып, ор-нына Дiн министрлш курылды. Оган елдегi барлык конфессиялармен катынастарды реттеу мiндеттелдi. Бул эрекет Православие шiркеуiнiц мемлекеттен тэуелсiздiгiн керсеткендей болды. Уакытша Yкiметтiц дiни саясаты езше тэн ерекшелiгiмен сипатталды. Оныц «Дiн устану жэне улттык шектеулердi жою туралы» (1917 ж. 20 наурыз) жэне «¥ждан бостан-дыгы» (1917 ж. 14 шiлде) кабылдаган каулылары уждан бостандыгы саласында мацызды едi. Бiрак Уакытша Yкiмет билш кезiнде мемлекет жэне шiркеу арасындагы катынастарда Yстем болган ескi тэртштер жэне конфессиялык уйымдар мен мемлекет арасындагы каты-нынастарды аныктайтын зацдар - Yстем православие шiркеуi туралы ереже, мемлекеттщ шiркеу iстерiне араласу екшетпктер^ азаматтык хал-ахуал жагдайларын дши тiркеу т.б. сакталды. Yкiмет шiркеу баскару жогары органдарын тагайындау кукыгын сактап калды. «Дiн iстерi» мэселеамен ПМ орнына кайта курылган Дш министрлiгi айналысты. Мемлекет тарапынан каржыландырылды. Мектеп шiркеуге багынды. Ш1ркеу мемлекеттiк аппа-раттыц бiр белш болып кала бердь Уакытша Yкiмет ар-ождан еркiндiгiн жариялап, шiркеу баскару курылымына катысты бiркатар демократиялык шаралар жYзеге асырганымен, шiр-кеу мемлекеттен белшген жок [7, 28-38 б.].
1905-1907 жылдардагы революция жылдарында патшалык билiктi колдаган мусыл-ман дшбасылар, кайраткерлер аз болмады. Yкiметке ез адалдыктарын дэлелдедi. Ташкент-те шыгып турган «Туджор» атты газеттiц 1907 жылдыц желтоксандагы санында, Yкiметтiц митинга, шерушiлердi басып жаткандыгы, билiктiц бузакыларга тиiстi жазасын беретш-дiгi, мусылмандар туратын аймактарда шиеленiс емес, тэртш болгандыгы, мусылмандар Ресейге карсы революция, саткындык жасамайтындыгы жазылган. Бiрiншi дYниежYзiлiк согыс жылдарында да осы позицияда болган мусылман уйымдары болды. Ташкентте ба-сылган «Аль-Ислах» журналыныц 1916 жылгы бiр санында ТYркiстанныц патшалык Ре-сейдiц кол астында болуы «^удайдыц жiберген игiлiгi» делiнген, сакталуы керектiгi, карсы шыгушылардыц эрекет! Алланыц калауына карсылык екендiгi жазылган. Патша тактан кулаган соц мусылман кайраткерлерi Уакытша Yкiметтi колдады. Ендi дiни уйымдар ха-лыктардыц кукыгы, улттык егемендiгi туралы айта бастады [8].
4. Советтердщ д1нд1 мемлекеттен, мектепт1 д1ннен белу эрекеть Совет мемлекет тургысынан дiн эрбiр адамныц жеке мэселесi болганымен, коммунист1к партия кезкарасы
бойынша дш бiр коммунистш тшт бiр адамньщ eмiрiнде орын алмауы кажет нэрсе бола-тын. Эршахиншц пiкiрiнше, большевик тецкерюшен Екiншi дYниежYзiлiк согысына дешн Орта Азиядагы Исламмен кYрес жэне аймактагы дiнге карсы эрекеттi ею кезецге бeлiп карастыруга болады:
I-шi кезец (1917-1928): Бул кезец де ез iшiнде Yш кезецге белшедг 1. Согыс комму-низмi кезещ (1917-1920), 2. Бiркалыпты кезец (1920-1924), 3. Исламга карсы кYреске дай-ындык кезецi (1924-1928).
П-шi кезец (1928-1941): Исламга карсы идеологиялык жэне накты шабуыл жылдары [9].
Алгашкы кезецде большевиктер мусылмандардыц сенiмiне мруд^ мусылмандардыц симпатиясын алуды кeздедi. Дшге карсы пропаганда барысында мусылмандардыц дши сенiмдерiне тiл тигiзбеу, ете мукият болу тапсырылды. Ленин мусылмандармен ете сак эрi барыншы жаксы карым-катынаста болу кажеттiгiн ескерттi [10].
1917 ж. 2(15) карашадагы Сталин мен Лениншц «Ресей халыктарыныц кукыгы женш-дегi Декларациясында» Ресей халыктарына тецдш пен егемендiк, бeлiнiп ез мемлекеттерш курганга дейiнгi тацдау еркiндiгi, улттык жэне дiни артыкшылыктар мен шектеулердш бар-лыгын алып тастау, Ресей территориясында eмiр CYретiн аз улттардыц еркiн дамуына уэде етiлдi [11, 15-16 б.]. Бунымен коса, 1917 ж. 20 карашадагы (3 желтоксан) «Шыгыс пен Ресейдiц ецбекшi мусылмандарына арналган Yндеуде», патшалык Ресей территориясында eмiр CYрген, патша билiгi тарапынан дiндерi мен дэстYрлерi зардап шеккен бYкiл мусыл-мандарга дiни жэне улттык ерекшелштершш сакталуына еркiндiк бершетшдш айтылган. Соган байланысты осы революцияга жэне оныц Yкiметiне колдау бiлдiруге шакырылган. Шыгыс мусылмандарыныц да колдауын алу максатында, Константинопольдiц тYрiктердiц колында калуы керектiгi, Европалыктардыц ТYркия мен Персияны бeлшектеуiне карсы екендiктерi бiлдiрiлген [12, 20-22 б.]. Кeрiп отырганымыздай большевиктердiц алгашкы кезде iшкi жэне сырткы мусылмандардыц колдауына муктаждыгы бар едь Билiгi элi толык орныкпаган Азамат согысы кезецiнде мусылмандардыц колдауын алу Yшiн исламга каты-сты устамды, сак эрi мукият эрекет етп.
1918 ж. 20 кацтарда (2 акпан) РСФСР ХКК-нiц «Ар-ождан, шiркеу жэне дiни бiр-леспктер туралы Жарлыгында» дiннiц мемлекеттен белшетшдш, мемлекет территориясында сенiм бостандыгын шектейтiн немесе белгiлi бiр дшшц артыкшылыгына жол бе-ретiн зацдар мен ережелердш кабылдануына тиым салынатындыгы, эрбiр азаматтыц кез келген дiндi устану немесе устанбау еркiндiгiнiц бар екендш, дiни ант берудiц алынып тасталатындыгы айтылган. Мектептiц мемлекеттен белшетшдш, жалпы бiлiм беретiн мем-лекетпк, когамдык жэне жеке оку орындарында дiни бiлiм беруге тиым салынатындыгы, азаматтардыц дiндi жеке тYрде Yйрене немесе Yйрете алатындыгы, барлык шiркеу жэне дiни бiрлестiктердiц жекеменшiк иелену кукыгыныц жок екендiгi, Ресейдегi шiркеу жэне дiни бiрлестiктердiц бYкiл мYлiктерi халыктык меншiк болып жарияланатындыгы керсетш-ген [11, 18-20 б.].
Совет Yкiметiнiц билiкке келуiне дейiн Орыс православие шiркеуi мемлекетте Yстем дш деп танылды. Совет Yкiметiнiц дшге катысты саясатыныц негiзгi багыттарыныц калып-тасуы «Жер туралы» декреттен басталган едi. ^ужат 1917 жылы 26 казанда (8 карашада) жарияланып, оган сэйкес жерге жеке меншiк кукыгы жойылып, жер халык игiлiгi деп жа-рияланды. Кез-келген дiни уйым жер иелену мYмкiндiгiнен айырылды. 1917 жылы 11 (24) карашада БОАК жэне ХКК-шц «Сословие жэне азаматтык шендердi жою туралы» декретi дш басыларды барлык артыкшылыктардан айырды. 16 (29) желтоксанда еткен СНК оты-рысында бекiтiлген «Азаматтык неке, балалар жэне азаматтык хал актшерш жYргiзу туралы», «Неке бузу туралы» деп аталатын декреттер отбасы кукыгы мен турмыстык салаларда шiркеу Yстемдiгiн жоюга багытталды. 1917 жылы 11(24) желтоксанда кабылданган «Тэр-бие жэне бшм беру iсiнiц Агарту халык комиссариатыныц карамагына берiлуi туралы» ка-
улыга сэйкес бурын шiркеу иелшнде болган барлык бшм беру уйымдары зайырлы болып кайта жасакталды. 1918 жылы кацтарда жергiлiктi дiнбасылар жойылып, дiни мекеме та-ратылды. 1 наурыздан дши кызметкерлерге жалакы телеу жэне дши уйымдарды мемлекет казынасынан каржыландыру токтатылды. Дiни кызметкерлер, дiни уйымдар мен шiркеу дiнге сенушiлердiц каражатына емiр CYPуi тиiс болды. 1918 жылы 14 кацтарда ХКК-шц каулысына сэйкес эскери дшбасылар таратылып, эскердегi дши тэрбие жYЙесi жойылды. 1918 жылгы РСФСР Конституциясыныц дiн мэселесiне катысты баптарына сэйкес дiннiц мемлекеттен белiнуi бекiтiлiп, азаматтардыц дiн устау еркшдш мен дiнге карсы насихат бостандыгы керсетiлдi. Дiн кызметкерлерi канаушы тапка жаткызылып, сайлау кукыкта-рынан айырылды. 1919 жылдыц наурызында еткен РК(б)П-ныц VIII съезiнде кабылданган багдарламада, партияныц ецбекшi букараныц дiни кезсокырлыктан арылуы мен терец гылыми-агарту жэне дшге карсы насихатты уйымдастыруга жэрдемдесетiндiгi, дши фана-тизмнiц орныгуына алып келетш, дiншiлдердiц сезiмдерiне нускан келтiруден алыс болу кажеттiгi айтылган [7, 48-51 б.]. 1920 ж. 5 желтоксанда ^ыргыз (казак) аймагы мусылман-дары мектеп гимаратын дiни бiлiм беру максатында пайдалану Yшiн РКП(б) басшылыгы-на етiнiш берген, партия оган дiни бiлiм мешiттерде берiлуi кажет деп жауап берген [13]. Осылайша Совет Yкiметiнiц дiн мен мемлекет карым-катынасына байланысты кукыктык базасы жасалды. Зайырлы мемлекеттiц негiзi калана бастады.
Ленин езiнiц дiнге деген терю кезкарасына карамастан ^азан тецкерiсiнен кешн Исламга карсы катац саясатын кейiнгi калдырды. Теориялык тургыда дшмен кYресу мате-риализмнiц негiзгi устанымы санаган Ленин, iс-жYзiнде Исламга карсы бiрден шабуылга кешуден тартынды жэне мусылмандарды пайдалану жолын тацдады. Мемлекеттш зайырлы устанымына орай дш iстерi мемлекет iстерiнен белiндi. Алгашкы кезецде християндык православие шiркеуiне катысты эрекет катал болганымен, исламга деген устанымы жумсак болды. Ресей жэне Шыгыстагы бYкiл мусылмандарга арналган Yндеуiнде керсетiлгендей оларга улттык, дiни, мэдени еркшдш бершетшдш жэне булардыц шектелмейтшдш уэде етiлсе де, большевик режимi кYшейiп, эсiресе Сталин билiгiнiц ^шеюшен кейiн мусылман халыктарга берген бул бYкiл уэделерiнен бас тартты [14].
Исламныц тотальды (барлыгын жаппай камтушылык) ерекшелiктерi болгандыктан, Ислам дiнiнiц ^нделшт турмыстагы отбасы-некелiк карым-катынастармен, бiлiм беру жYЙесiмен бiртутас болып кетуi себепт], дiндi мектептен белiп тастау жэне баска да ша-ралар, эаресе мусылмандар Yшiн куртып-жоюшылык зардаптарын тудыруы мYмкiн едi. Мусылман коммунистерiнiц жетекшiсi М. Султан-Еалиев жэне бiркатар дшбасылар 1918 жылдыц 23 кацтарында шыккан Декрет мусылмандарга катысты колданылуы мYмкiн емес деп бiрден-ак мэлiмдедi [7, 89 б.]. Алгашкы кезде Совет билш ыкпалды ислам улемасын, мусылман галымдарын ез жагына тартуга тырысты, тiптi коммунистiк партия катарында молдалар аз болмады, шаригат соттары емiр CYре бердi [15]. Большевиктер согыс жагдай-ында мусылмандардыц колдауын алу Yшiн оларга эртYрлi уэделер бердь Патшалык Ресей кезецiнде тэркiленген Осман ^ураныныц кешiрмесi жэне ^азан мен Орынборда тартып алынган мешiттер мусылмандарга кайтарылды [16]. 1918 ж. 20 кацтардагы (2 акпан) дiннiц мемлекеттен, мектептш дiннен белiнуi женiндегi жарлык дiни топтар арасында терiс реакция тудырды, оныц iшiнде мусылмандар да бар едь Азамат согысы жагдайында, бул жар-лыктагы мектептш дшнен белiну белiмi мусылмандар арасында ете баяу юке асты. Билшп устап калу жолында Едiл, Орал жэне Солтуспк Кавказда Исламга катысты партиялык-со-веттiк жумсак эрi сак саясат 20-шы жылдардыц соцына дешн жалгасты. Ал, ТYркiстанда жагдай кYPделiрек болды. 1918-1919 ж. бул аймакта жергiлiктi Совет билiгi мусылман ха-лыкка улыдержавалык позиция устанды. Бул бiрден жергiлiктi халык тарапынан антиоры-стык, антисоветтiк кецiл-кYЙдiц кYшеюiне алып келдi жэне аймакта «жихад» ураны астын-да басмажы козгалысыныц жайылуына себеп болды. Орта Азияга Москва жiберген арнайы
екшдердщ араласуынан кешн Fана шиелешс белгш б1р дэрежеде азайды. Совет билшнщ алFашкы кезещнде мусылман дши институттарыныц жаца структурасы жасала бастады. 1920 ж. Уфада Оренбург мYфтиятыныц орнына Мусылмандардыц орталык дши баскар-масы (ЦДУМ) курылды. Бул мYфтиятка 1шю Ресей, С1б1р жэне ^азакстан мусылмандары баFынатын болды. Орта Азияда мусылмандардыц ец кеп белш 1924 ж. курылFан Эзбек ССР-i территориясында ем1р CYрген ед1. Эзбекстанныц тYрлi облыстарында жергшкп дши баскармалардыц болFаны белгiлi, бiрак Эзбекстан мусылмандарын бiр орталыкка баFын-дыратын ислам орталыFыныц курылуына Yкiмет эркашан кедергi жасады. 1917-1936 жыл-дары мусылмандардыц iсiмен эртYрлi партиялык-советпк жэне чекистiк курылымдар ай-налысты. Бул жерде эркашан, яFни 1917-1991 жылдары шешушi релдi коммунистiк партия аткарды [12, 11-13 б.] Большевиктердш мусылмандарFа катысты жумсак, устамды саясаты ез нэтижесiн де берiп отырды. Мысалы, 1920 ж. басында Жетюу мусылмандары ^ызыл Эскерге каржылай кемек бердi [11, 34-35 б.].
Мусылман мектептерi алFашкы жылдары жабылмады. Кей жерлерде тшт медресе-лер ашылды. 1918 ж. ТYркiстан АКСР-i дшнщ мемлекеттен жэне мектептiц дiннен белiнуi туралы декретiн кабылдаса да, ол жергшкп халыктыц тiлiне аударылмай, орыс тiлдi улт екiлдерiне катысты жYзеге асырылды. Орта Азияныц Бухар, Хорезм республикаларында бул декрет мYлдем кабылданбады. 1920 ж. акпанда РК(б)П ОК-нщ партиялык комитеттерге жiберген хатында Шъ^ыс халыктары арасында мусылмандармен ерекше катынас орнатып, дiни жэне улттык факторды ескерудi талап еттi. ОсыFан орай исламFа катысты саясат дiндi терютеу аркылы емес, сауаттылык децгейiн кетеру, мектеп ашу, ец бастысы мусылман дш-басыларыныц таптык сипатын ашып керсетiп, кедей шаруаларFа карсы олардыц канаушы пиFылдарын эшкерелеу кезделдi. 1919 ж. ^азак ОАК ^азакстанда Дурбан айт мейрамын тойлауFа руксат бердг 1920 ж. 12 тамызда ^ырFыз (казак) облыстык бюро каулысына сэй-кес Дурбан айт мейрамында 25 тамыз кYнi мусылман кызметкерлер сабактан босатылса, мусылман эскерилер 25-28 тамыз аралы^ында жумыстан босатылды. Кейбiр партиялык жэне кецеспк iс-шаралар барысында намаз оку максатында Yзiлiстер жарияланды (мысалы, ТYркiстан Кецестерiнiц III съезiнде). ^азак мусылмандары Yшiн Ораза-айты, ^урбан-айты жэне Наурыз дiни мейрамдар болып жарияланды. Алайда 1921 ж. мусылман дшбасылары (1936 ж. дешн) сайлау кукыктарынан айырылды. 1920 ж. Yкiметтiц арнайы декреттерiмен калыц мал телеу дэс^ршщ кYшi жойылды [7, 101 б.].
АлFашкы жылдары ТYркiстанда Советтердiц зайырлы реформаларына, коммунизмге деген наразылыктар да орын алды. Мысалы, 1920 ж. Бухар Эмiрлiгiнде Советтерге карсы пэтуэ берiлдi. СолтYCтiк Кавказдык бiр дшбасыныц пэтуэсында да большевиктердiц уста-нымдары ^уранFа кайшы делiнген. Кейбiр мусылман дшбасылар бiзде тап кYресi жок, же-кеменшiк касиеттi саналады дедь Советтердiц эйелдерге тец кукык беру^ яFни кэмелетке толмаFан кыздарды турмыска беруге, кеп эйел алуFа, калыц мал беруге тиым салу зацна-малары да кейбiр жергiлiктi есю кезкарастаFы мусылмандар тарапынан карсылыкка тап болды [8, 22-23, 35-36 б.]. Исламшылдардыц екiншi реформашыл жэдидтiк канаты болса Советтерге колдау бiлдiрдi. Советтер жэдидшiлердi алFашкы кезде жаксы пайдаланды, кей-iн ездерiн кысымFа ушыратты. Жэдидшiлер мен кадимшiлер арасындаFы пшр кайшылыFы Совет билiгiнiц алFашкы жылдарында да жалFасты. Советтер бул кайшылыкты пайдалана бiлдi [17].
5. Корытынды. Маркстiк-лениндiк устаным бойынша дiн коFамда орын алмауы ка-жет нэрсе болатын. Дiнбасылар ескi коFамдардаFы канаушы тап екiлдерi ретiнде жойылуы тшс болатын. ОсыFан орай Совет мемлекеп ез конституциясы бойынша дiндерге еркш-дiк берсе де, Yстем болFан коммунистiк партия устанымына сэйкес дшге катысты тезiмсiз болды. АлFашкы жылдардан зайырлы кукыктык базасын орныктырды. Орыс православие шiркеуiне караFанда ислам дшшщ жаFдайы жаксы болды. Патшалык Ресей секiлдi Совет-
тер де исламды ез пайдасына к;олдангысы келдг ^оластындагы Шыгыс мусылмандарыныц eмiрiнде дш мен дэсгурдщ 6iTe кайнасып кеткенш TyciHreH Ленин бастаган большевиктер исламга катысты жумсак api сак эрекет еттi. Се6е6i мусылмандардыц колдауына муктаж едi. Эздеpi де мусылмандардыц колдаушысы болып кepiндi. Алгашкы кезде Советтердщ дшшц мемлекеттен, мектептщ дiннен белшу зацнамасы мусылмандарга катысты орын-далмады деуге болады. Тiптi мусылмандардыц колдауын алу максатында оларга кептеген жещлд^ер жасады. Ислам орыс православие шipкеуiне караганда 6ipшама еpкiн болды. Мусылман улемасыныц большевиктерге катысты устанымдары, пiкipлеpi 6ipдей болмады. Патшалык Ресей кезещнде басталган мусылмандар арасындагы жэдид-кадим шиелеша ез жалгасын тапты. Буны Советтер жаксы пайдалана 6iлдi. Советтеpдiц мусылмандарга катысты устамдылыгы уакытша гана нэрсе болатын. Алда ислам улемасын, дiни уйымдарды Yлкен сынак ^тш турды.
ПайдаланFан эдебиеттер
1 Арапов Д.Ю. Ислам в Российской империи: законодательные акты, описания, статистика. / Д.Ю. Арапов - Москва: Академкнига, - 2001. - 366 с.
2 Жандарбек З. XVIII-XIX f. ^азак даласындагы дши-рухани ахуал жэне ондагы Сыр бойы ахундарыныц peлi / З. Жандарбек // ^алжан ахун Белекбайулыныц 150 жылдык мере-йтойына аpналFан облыстык Fылыми-танымдык конференция материалдары. - ^ызылорда 2012. 89-90 6.
3 Сештказина ^азакстанда дiн мэселесiнiц шиеленiсуi / Сейiтказина // ^азак тарихы. - 2012. №2. - 6 6.
4 Шулембаев К. Образ жизни, религия, атеизм. / К. Шулембаев - Алматы: Казахстан,
- 1983. - 83-87 6.
5 Деpбiсэлi Э. ^азакстанныц мешiттеpi мен медреселерг - Алматы: Аруна, - 2009. - 313 6.
6 Деpбiсэлi Э. ^азакстан мусылмандарыныц дши баскармасы. - Алматы, - 2003. - 11 6.
7 Садыкова А.М. Кецес еюметшщ дiн саласындаFы саясаты (1918-1953 жж.). (Философия докторы (PhD) Fылыми дэpежесiн алу Yшiн дайындалFан диссертация). - Алматы,
- 2015
8 Аширов Н. Ислам и нации. - Москва: Политиздат, - 1975. - 142 с.
9 Er§ahin S. Türkistan'da islam ve Müslümanlar. - Ankara: Türkiye Diyanet Vakfi Yayinlari,
- 2007. - 103 p.
10 Аширов Н. Эволюция ислама в СССР. - Москва: Политиздат, 1973. 14-15 6.
11 Избаиров А. Ислам в Казахстане Преодолевая религиозное влияние ислама (сборник документов и материалов) - Алматы: Казахстан, - 1990, 24-25 с.
12 Арапов Д.Ю. Ислам и советское государство (1917-1936). Сборник документов. Выпуск 2. - Москва: Марджани, - 2010, - 208 с.
13 ^азакстан Республикасы Президент архива 141-кор, 1-т1збе, 6-ю, - 30 6.
14 Yaman A. Türk Dünyasinda islam, Sovyet Ateizmi ve Kültürel Süreklilik. - Ankara: Elips Kitap Yayinevi, - 2012. 26-28 6.
15 Нурманова А.Ш. Мусульманское образование в Казахстане (Советский период) // ^ожа Ахмет Яссауи таFылымы жэне ^азакстандаFы дши бшм беру мэселелер^ халыкара-лык симпозиум материалдарыныц жинаFы. - TYp^ora^ 6-9 сэуip 2011 ж. - 168 6.
16 Sovyet Rusya'da Bugünkü islamiyet (islam today in the Soviet Union). - München: Biblos Matbaasi 1963 y. 5-6 p.
17 Tasar E. The Institutionalization of Islam in Central Asia, 1943-1991. - New York 2017 y. - 41-42 p.
Т. Жолдасулы, Ш.Бенхур
Селчукский университет, Кония, Турция
Исламская политика советских властей в годы гражданской войны
Аннотация. Статья посвящена теме политики Советского правительства в отношении ислама и мусульман в годы гражданской войны. Объективно рассказывается о том, как повлияла данная политика на процесс отделения религии от государства и школы от религии. Сравнивается исламская политика царской России и Советского правительства. В первые годы Советское правительство нуждалось в поддержке восточных народов, поэтому отношение к мусульманам в свете внутренних и внешних политических целей было лояльным. В статье представлены многочисленные обещания Советов мусульманам по сохранению их религиозных и культурных особенностей, описывается осторожное проведение реформ среди мусульман по отделению религии от государства и школы от религии в первые годы существования государства. В это же время были открыты и начали свою деятельность религиозные организации мусульман, что говорит о лучшем положении ислама по сравнении с русской православной церковью.
Ключевые слова: советское правительство, государство и религия, светское государство, ислам в светском Туркестане, мусульмане Востока, гражданская война, религиозная политика, духовное управление.
T. Zholdassuly, Benhur
12Selcuk University, Konya, Turkey
Islamic policy of the Soviet authorities during the years of the civil war
Abstract: This article is related to the politics of the Soviet Union towards Islam and muslims during the Civil War. It explains how the Soviet politics in separation of religion from state and school from religion affected the muslims. The islamic politics in the Royal Russia and the Soviet Union is compared thoroughly. It describes that in it's early years depending on the Eastern Nations' and muslims' support the Soviet Union had to hold a cordial relationship towards muslims in leading internal and external politics. it describes that in order to fawn over muslims the Soviets gave them promises about keeping their religion and cultural heritage. At first the reforms of separation of religion from state and school from religion among muslim nations developed extremely slowly. It shows that Islam was better than the Russian Orthodox Church and the muslim religious organizations were held and started their work.
Keywords: the Soviet Union, state and religion, secular state, Islam in Turkestan, the Eastern muslims, Civil War, religious politics, spiritual administration.
References
1 Arapov D. Yu. Islam v Rossiiskoy imperii: zakonodatelnie akti, opisania, statistika [Islam in the Russian Empire: legislative acts, descriptions, statistics] (Akademkniga, Moscow, 2001). [in Russian]
2 Zhandarbek Z. XVIII-XIX g. Kazak dalasyndady dini-ruhani ahual jane ondagy Syr Boii ahundarynyn roli. Kaljan ahun Bolekbayulynun 150 jyldyk mereitoiyna arnalgan oblystyk gylymi-tanymdyk konferensia materialdary [XVIII-XIX centuries Religious and spiritual situation in the Kazakh steppes and the role of the Syr Darya khokhs in it], (Kyzylorda, 2012, 89-90). [3n Kazakh]
3 Seytkazina K. Kazakstanda din maselesinin shielenisui [Conflict of religion in Kazakhstan], Kazak tarihi [History of Kazakhstan], (2), 2012, 6 p. [in Kazakh]
4 Shulembaev K. Obraz jizni, religia, ateizm [Lifestyle, religion, atheism] (Kazahstan, Almaty,
1983, 83-87 p.)
5 Derbisali A. Kazakstannyn meshitteri men medreseleri [Mosques and madrasas of Kazakhstan] (Aruna, Almaty, 2009, 313 p.)
6 Derbisali A. Kazakstan musylmandarynyn dini baskarmasy [Religious Administration of Muslims of Kazakhstan] (Almaty, 2003, 11 p.)
7 Sadykova A.M. Kenes okimetinin din salasyndagy sayasaty (1918-1953 jj.) [Religion policy of the Soviet authorities (1918-1953)]: Filosofia doktory (PhD) gylymi darejesin alu ushin daiindalgan dissertatsia [(Dissertation for the degree of Doctor of Philosophy (PhD))] Almaty, 2015.
8 Ashirov N. Islam i natsii [Islam and nations] (Politizdat, Moskow, 1975).
9 Ershahin S. Turkistan'da Islam ve Muslumanlar (Turkiye Diyanet Vakfi Yayinlari, Ankara, 2007, 103 p.).
10 Ashirov N. Evolyutsia islama v SSSR [The evolution of Islam in the USSR] (Politizdat, Moscow, 1973, 14-15 p.).
11 Preodolevaya religioznoe vliyanie islama [Islam in Kazakhstan Overcoming the Religious Influence of Islam], Sbornik dokumentov i materialov [collection of documents and materials] (Kazahstan, Almaty, 1990).
12 Arapov D. Yu. Islam i sovetskoe gosudarstvo (1917-1936) [Islam and the Soviet state (19171936)], Sbornik dokumentov [Collection of documents], Vipusk 2 [Issue 2]. (Mardjani, Moscow, 2010).
13 Archives of the President of the Republic of Kazakhstan [Archives of the President of the Republic of Kazakhstan] Fund 141. List 1. Activity 6. P. 30
14 Yaman A. Turk Dunyasinda Islam, Sovyet Ateizmi ve Kulturel Sureklilik (Elips Kitap Yayinevi, Ankara, 2012, 26-28 p.)
15 Nurmanva A. Sh. Musulmanskoe obrazovanie v Kazahstane (Sovetskii period) [Muslim education in Kazakhstan (Soviet period)], Koja Ahmet Yassaui tagylymy jane Kazakstandagy dini bilim beru maseleleri, halykaralyk simpozium materialdarynyn jinagy [Hodzha Ahmed Yassawi's Prize and Religious Education Issues in Kazakhstan, Collection of International Symposium Materials.] Turkistan, April 6-9, 2011, 168 p.
16 Sovyet Rusya'da Bugunku Islamiyet [islam today in the Soviet Union] (Biblos Matbaasi, München, 1963, 5-6 p.).
17 Tasar E. The Institutionalization of Islam in Central Asia, 1943-1991 (Oxford University Press, New York 2017, 41-42 p.).
Авторлар туралы мэл1мет:
Жолдас%лы Т. - Селчук Университет^ элеуметпк гылымдар институты PhD докторанты, Вейсел Карани кешес 2018/7, Кония каласы, typkm.
Бенхур Ш. - Селчук Университет^ эдебиет факультет^ тарих белiмшщ доценп, доктор, Садабад кешес 6/22, Кония каласы, typkm.
Zholdassuly T. - PhD student at the Faculty of Social Sciences in Selcuk University, 218/7 Veysel Karany street, Konya, Turkey.
Benhür Q. - Assoc. Prof., Dr., at the department of History of the Faculty of Literature in Selcuk University, 6/22 Sadabad street, Konya, Turkey.
«Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия улттык университетшщ Хабаршысы. Тарихи гылымдар. Философия. Дштану» сериясы журналында макала жариялау ережес1
1. Журнал максаты. Мукият тексеруден еткен, гылыми кундылыктары бар тарих, археология, антропология, философия жэне дштану салаларыньщ барлык багыттары бой-ынша материалдар жариялау.
2. Журналда макала жариялаушы автор макаланыц кол койылган бiр дана кагаз нускасын Гылыми басылымдар белiмiне (редакцияга, мекенжайы: 010008, ^азакстан Республикасы, Нур-Султан каласы, Сэтпаев кешесi, 2, Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия улттык университет^ Бас гимарат, 402 кабинет) жэне vest_hist@enu.kz электрондык поштасына Word форматындагы нускасын жiберу кажет. Макала мэтшшш кагаз нускасы мен электронды нускалары бiрдей болулары кажет.
3. Макалалар казак, орыс, агылшын тiлдерiнде кабылданады. Сонымен катар, ав-тор(лар) шеспе хат усынуы керек.
Автордыц колжазбаны редакцияга жiберуi макаланыц Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия улттык университетшш хабаршысында басуга келiсiмiн, шетел тш-не аударылып кайта басылуына келiсiмiн бiлдiредi. Автор макаланы редакцияга ж1беру аркылы автор туралы мэлiметтiц дурыстыгына, макала кешiрiлмегендiгiне (пла-гиаттыц жоктыгына) жэне баска да зацсыз кешiрмелердiц жоктыгына кепiлдеме бередi.
4. Макаланыц келемi 18 беттен аспауга тшс (10 беттен бастап).
Макаланыц курылымы
5. ХГТАР http://grnti.ru/ - бiрiншi жолдыц сол жактауында;
Автор(лар)дыц аты-женi - жолдыц ортасында;
Мекеменiц толык атауы, каласы, мемлекет (егер авторлар эртYрлi мекемеде жумыс жасайтын болса, онда эр автор мен оныц жумыс мекемес касында бiрдей белгi койылу керек) - жолдыц ортасында;
Автор(лар)дыц E-mail-ы - жакша iшiнде, курсивпен, жолдыц ортасында;
Макала атауы - жолдыц ортасында;
Аннотация (100-200 сез; макаланыц атауын мейшнше кайталамауы кажет; эдеби-еттерге сiлтемелер болмауы кажет; макаланыц курылысын (кiрiспе, макаланыц максаты, мiндеттерi, карастырылып отырган сурактыц тарихы, зерттеу эдiстерi, нэтижелер/талкы-лау, корытынды) сактай отырып, макаланыц кыскаша мазмуны берiлуi кажет).
ТYЙiн сездер (6-8 сез не сез тсркеа). ТYЙiн сездер макала мазмунын керсетiп, мей-лiнше макала атауы мен аннотациядагы сездердi кайталамай, макала мазмунындагы сез-дердi колдану кажет. Сонымен катар, акпараттык^здеспру жYЙелерiнде макаланы жецiл табуга мYмкiндiк беретiн гылым салаларыныц терминдерш колдану кажет.
Негiзгi мэтiн макаланыц максаты, мшдеттер^ карастырылып отырган сурактыц тарихы, зерттеу эдютер^ нэтижелер/талкылау, корытынды белiмдерiн камтуы кажет - жола-ралык интервал - 1, азат жол «кызыл жолдан» - 1,25см, беттеу жолагы - енше сай жасалады.
Таблица, суреттер - аталганнан кейiн орналастырылады. Эр таблица, сурет касында оныц аталуы болу кажет. Сурет айкын, сканерден етпеген болуы керек.
Жалпы колданыста бар аббревиатуралар мен кыскартулардан баскалары мшдетп тYPде алгаш колданганда тYсiндiрiлуi берiлуi кажет.
^аржылай кемек туралы акпарат бiрiншi бетте керсетiледi.
Эдебиеттер тiзiмi. Мэтiнде эдiбиеттерге сiлтемелер тiкжакшаFа алынады. Мэтiндегi эдебиеттер тiзiмiне сiлтемелердiц номерленуi мэтiнде колданылуына катысты жYргiзiлiде: мэтшде кездескен эдебиетке алFашкы сiлтеме [1] аркылы, екiншi сiлтеме [2] аркылы т.с.с. жYргiзiледi. Кiтапка жасалатын сштемелерде колданылFан бетттерi де керсетiлуi керек (мысалы, [1, 45 бет]). ЖарияланбаFан ецбектерге сiлтемелер жасалмайды. Сонымен катар,
рецензиядан етпейтш басылымдарга да сiлтемелер жасалмайды (эдебиеттер Ti3iMiH, эдеби-еттер т1з1мшщ агылшынша эзiрлеу Yлгiлерiн журнал http: // bulhistphaa.enu.kz сайтындагы макаланы рэамдеу Yлгiсiнен карацыз).
6. Макала соцындагы эдебиеттер тiзiмiнен кейiн библиографиялык мэлiметтер орыс жэне агылшын тiлiнде (егер макала казак тшнде жазылса), казак жэне агылшын тiлiнде (егер макала орыс тшнде жазылса), орыс жэне казак тшнде (егер макала агылшын тшнде жазылган болса).
Авторлар туралы мэлiмет: автордьщ аты-женi, гылыми атагы, кызметi, жумыс орны, жумыс орныныц мекен-жайы, телефон, e-mail - казак, орыс жэне агылшын тшдерш-де толтырылады.
7. ^олжазба мукият тексерiлген болуы кажет. Техникалык талаптарга сай келмеген колжазбалар кайта ецдеуге кайтарылады. ^олжазбаныц кайтарылуы оныц журналда ба-сылуына жiберiлуiн бiлдiрмейдi.
Редакцияга тYCкен макала жабык (анонимдi) тексеруге жiберiледi. Барлык рецензи-ялар авторларга жiберiледi. Автор (рецензент макаланы тYзетуге усыныс берген жагдайда) ецдеп кайта, колжазбаныц тYзетiлген нускасын редакцияга кайта жiберуi кажет. Рецензент жарамсыз деп таныган макала кайтара карастырылмайды. Макаланыц тYзетiлген нускасы мен автордыц рецензентке жауабы редакцияга жiберiледi.
Пiкiрi макулданган макалаларды редколлегия алкасына талкылап, басуга келiседi.
8. Телемакы. Басылымга руксат етiлген макала авторларына телем жасау туралы ескертiледi. Телем келемi 4500 тенге - Л.Н. Гумилев атындагы Е¥У кызметкерлерi Yшiн жэне 5500 тенге баска уйым кызметкерлерiне.
Реквизиттер:
1)РГП ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК АО «Банк ЦентрКредит»
БИК банка: KCJBKZKX ИИК: KZ978562203105747338 Кбе 16 Кнп 859
2) РГП ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК АО «Bank RBK»
Бик банка: KINCKZKA ИИК: KZ498210439858161073 Кбе 16
Кнп 859 - за статьи
3)РГП ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК АО «ForteBank»
БИК Банка: IRTYKZKA ИИК: KZ599650000040502847 Кбе 16 Кнп 859
4)РГП ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК АО «НародныйБанкКазахстан»
БИК Банка: HSBKKZKX ИИК: KZ946010111000382181 Кбе 16, Кнп 859.
Provision on articles submitted to the journal "Bulletin of L.N. Gumilyov Eurasian National University. Historical Sciences. Philosophy. Religion Series"
1. Purpose of the journal. Publication of carefully selected original scientific works in the direction of history, anthropology, archeology, philosophy, religious studies.
2. An author who wishes to publish an article in a journal must submit the article in hard copy (printed version) in one copy, signed by the author to the scientific publication office (at the address: 010008, Republic of Kazakhstan, Nur-Sultan, Satpayev St., 2. L.N. Gumilyov Eurasian National University, Main Building, room 402) and by e-mail vest_hist@enu.kz in Word format. At the same time, the correspondence between Word-version and the hard copy must be strictly maintained. And you also need to provide the cover letter of the author(s).
3. Language of publications: Kazakh, Russian, English.
Submission of articles to the scientific publication office means the authors' consent to the right of the Publisher, L.N. Gumilyov Eurasian National University, to publish articles in the journal and the re-publication of it in any foreign language. Submitting the text of the work for publication in the journal, the author guarantees the correctness of all information about himself, the lack of plagiarism and other forms of improper borrowing in the article, the proper formulation of all borrowings of text, tables, diagrams, illustrations.
4. The volume of the article should not exceed 18 pages (from 10 pages).
Structure of the article (page - A4 format, portrait orientation, page margins on all sides - 20 mm. Font: type - Times New Roman, font size - 14)
5. GRNTI http://grnti.ru/ - first line, left
Initials and Surname of the author (s) - center alignment, italics Full name of the organization, city, country (if the authors work in different organizations, you need to put the same icon next to the name of the author and the corresponding organization) -center alignment, italics
Author's e-mail (s)- in brackets, italics
Article title - center alignment,bold Abstract (100-200 words, the article title should not repeat in the content, it should not contain bibliographic references, it should reflect the summary of the article, preserving the structure of the article - introduction, problem statement, goals, history, research methods, results /discussion, conclusion).
Key words (6-8 words/word combination. Keywords should reflect the main content of the article, use terms from the article, as well as terms that define the subject area and include other important concepts that make it easier and more convenient to find the article using the information retrieval system).
The main text of the article should contain an introduction, problem statement, goals, history, research methods, methodology, results / discussion, conclusion - line spacing - 1, indent of the "red line" -1.25 cm, alignment in width.
Tables, figures should be placed after the mention. Each illustration should be followed by an inscription. Figures should be clear, clean, not scanned.
All abbreviations, with the exception of those known to be generally known, must be deciphered when first used in the text.
Information on the financial support of the article is indicated on the first page in the form of a footnote.
References. In the text references are indicated in square brackets. References should be numbered strictly in the order of the mention in the text. The first reference in the text to the literature should have the number [1], the second - [2], etc. The reference to the book in the main
text of the article should be accompanied by an indication of the pages used (for example, [1, 45 p.]). References to unpublished works are not allowed. Unreasonable references to unreviewed publications (examples of the description of the list of literature, descriptions of the list of literature in English, see below in the sample of article design).
6. At the end of the article, after the list of references, it is necessary to indicate bibliographic data in Russian and English (if the article is in Kazakh), in Kazakh and English (if the article is in Russian) and in Russian and Kazakh languages (if the article is English language).
Information about authors: surname, name, patronymic, scientific degree, position, place of work, full work address, telephone, e-mail - in Kazakh, Russian and English.
7. The article must be carefully verified. Articles that do not meet technical requirements will be returned for revision. Returning for revision does not mean that the article has been accepted for publication.
Work with electronic proofreading. Articles received by the Department of Scientific Publications (editorial office) are sent to anonymous review. All reviews of the article are sent to the author. The authors must send the proof of the article within three days. Articles that receive a negative review for a second review are not accepted. Corrected versions of articles and the author's response to the reviewer are sent to the editorial office. Articles that have positive reviews are submitted to the editorial boards of the journal for discussion and approval for publication. Periodicity of the journal: 4 times a year.
8. Payment. Authors who have received a positive conclusion for publication should make payment (for ENU employees - 4,500 tenge, for outside organizations - 5,500 tenge). Requisites are posted on the journal's website.
Requisites:
1) РГП ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК АО «Банк ЦентрКредит»
БИК банка: KCJBKZKX ИИК: KZ978562203105747338 Кбе 16 Кпн 859
2) РГП ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева МОН РК АО «Bank RBK» Бик банка: KINCKZKA ИИК: KZ498210439858161073 Кбе 16 Кнп 859
3)РГП ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н АО «ForteBank» БИК Банка: IRTYKZKA ИИК: KZ599650000040502847 Кбе 16 Кнп 859
4)РГП ПХВ «Евразийский национальный университет имени Л.Н АО «НародныйБанкКазахстан» БИК Банка: HSBKKZKX ИИК: KZ946010111000382181 Кбе 16, Кнп 859.
. Гумилева МОН РК
. Гумилева МОН РК
Положение о рукописях, представляемых в журнал «Вестник Евразийского национального университета имени Л.Н.Гумилева. Серия: Исторические науки. Философия. Религиоведение»
1. Цель журнала. Публикация тщательно отобранных оригинальных научных работ и обзоров книг по направлениям: история, антропология, археология, философия, религиоведение.
2. Автору, желающему опубликовать статью в журнале необходимо представить рукопись в твердой копии (распечатанном варианте) в одном экземпляре, подписанном автором в Отдел научных изданий (по адресу: 010008, Казахстан, г. Нур-Султан, ул. Сатпаева,
2. Евразийский национальный университет им. Л.Н.Гумилева, Учебно-административный корпус, каб. 402) и по e-mail vest_hist@enu.kz. При этом должно быть строго выдержано соответствие между Word-файлом и твердой копией. Также авторам необходимо предоставить сопроводительное письмо.
Язык публикаций: казахский, русский, английский.
3. Отправление статей в редакцию означает согласие авторов на право Издателя, Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева, издания статей в журнале и переиздания их на любом иностранном языке. Представляя текст работы для публикации в журнале, автор гарантирует правильность всех сведений о себе, отсутствие плагиата и других форм неправомерного заимствования в рукописи, надлежащее оформление всех заимствований текста, таблиц, схем, иллюстраций, а также дает согласие на проверку уникальности текста статьи.
4. Объем статьи не должен превышать 18 страниц (от 6 страниц).
5. Схема построения статьи (страница - А4, книжная ориентация, поля со всех сторон - 20 мм. Шрифт: тип - Times New Roman, размер (кегль) - 14):
МРНТИ http://grnti.ru/ - первая строка, слева. Инициалы и Фамилию автора(ов)- выравнивание по центру, курсив Полное наименование организации, город, страна (если авторы работают в разных организациях, необходимо поставить одинаковый значок около фамилии автора и соответствующей организации). Е-mail автора(ов) - в скобках, курсив.
Название статьи - выравнивание по центру полужирным шрифтом Аннотация (100-200 слов; не должна содержать формулы, по содержанию повторять название статьи; не должна содержать библиографические ссылки; должна отражать краткое содержание статьи, сохраняя структуру статьи - введение, постановка задачи, цели, история, методы исследования, результаты/обсуждение, заключение/выводы).
Ключевые слова (6-8 слов/словосочетаний). Ключевые слова должны отражать основное содержание статьи, использовать термины из текста статьи, а также термины, определяющие предметную область и включающие другие важные понятия, позволяющие облегчить и расширить возможности нахождения статьи средствами информационно-поисковой системы).
Основной текст статьи должен содержать введение, постановка задачи, цели, история, методы исследования, результаты/обсуждение, заключение/выводы - межстрочный интервал - 1, отступ «красной строки» -1,25 см, выравнивание по ширине.
Таблицы, рисунки необходимо располагать после упоминания. С каждой иллюстрацией должна следовать надпись. Рисунки должны быть четкими, чистыми, несканирован-ными.
Все аббревиатуры и сокращения, за исключением заведомо общеизвестных, должны быть расшифрованы при первом употреблении в тексте.
Редактор:
Шыгарушы редактор: Дизайн:
Е.Б. Сыдыков Ж. Жумабекова Ж. Жумабекова
Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия улттык университетшщ Хабаршысы. Тарихи гылымдар. Философия. Дiнтану сериясы. -2019. - 3(128). - Нур-Султан: Е¥У 86 б. Шартты б.т. -5,7 Таралымы - 20 дана
Мазмунына типография жауап бермейЫ.
Редакция мекенжайы: 010008, Нур-Султан к., Сатпаев кeшесi, 2. Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия улттык университет Тел.: +7(7172) 709-500 (шю 31-357) Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия улттык университетшщ баспасында басылды
