CC BY
42
УДК 316 ББК 60.561.3
СОТСИАЛИЗАТСИЯ - ЯКЕ АЗ РОЩОИ БАЛАНД БАРДОШТАНИ МАЪРИФА ТИ СИЁСИИ ША^РВАНДОН
СОЦИАЛИЗАЦИЯ - ОДИН ИЗ ПУТЕЙ ПОВЫШЕНИЯ ПОЛИТИЧЕСКОГО ПРОСВЕЩЕНИЯ
ГРАЖДАН
SOCIALIZATION AS ONE OF THE WAYS OF ELEVATION CONCERNED WITH POLITICAL ENLIGHTENMENT OF
CITIZENS
Саидзода Шу^рат Шукур,
н.и.с., дотсенти кафедраи сиёсатшиносии ДД^БСТ (Тоцикистон, Хуцанд)
Саидзода Шухрат Шукур,
к.полит.н., доцент кафедры политологии ТГУПБП (Таджикистан, Худжанд)
Saidzoda Shukhrat Shukur,
candidate of political sciences, Associate Professor of the politology department under the TSULBP (Tajikistan, Khujand) E-MAIL: [email protected]
Ключевые слова: политическая социализация, политическая грамотность, демократическая система государства, политическое воспитание граждан, политическая бдительность
Изучается проблема политической социализации и повышения политической грамотности граждан. Отмечено, что политическая социализация является одним из эффективных путей развития демократии, формирования гражданского общества, удержания молодежи от вступления в религиозно-радикальные организации. Также рассматриваются пути повышения политической бдительности и причины политического отчуждения молодежи. Высказано мнение, что, наряду с другими формами воспитания, воспитание политического мышления способствует повышению политической грамотности населения. На воспитание политического мышления серьезно влияют: развитие институтов политической социализации, преподавание политических наук, просмотр политических программ, осведомленность о внутригосударственных и зарубежных политических событиях, участие в политических компаниях, конструктивная политическая позиция, что сказывается на развитии демократической системы общества.
Калидвожа^о: сотсиализатсияи сиёсй, маърифати сиёсй, цомеаи шаурванданй, низоми демократии давлат, зиракии сиёсй, тарбияи сиёсии шаурвандон. Мацола ба масъалаи сотсиализатсияи сиёсй ва роууои баланд бардоштани маърифати сиёсии шаурвандон бахшида шудааст. Сотсиализатсияи сиёсй яке аз роууои самаранок дар инкишофи демократия ва ташаккули цомеаи шаурвандй, эмин нигоу доштани цавонон аз ворид шудан ба уизбу созмонуои ифротгароии динй ба уисоб меравад. %амчунин дар мацола роууои баланд бардоштани зиракии сиёсй ва омилуои бегонашавии сиёсии шаурвандон зикр гардидааст. Таъкид шудааст, ки ба роу мондани тарбияи тафаккури сиёсй баробари навъуои дигари тарбия ба боло рафтани маъри-
фати сиёсии шаурвандон мусоидат менамояд. Хоссатан дар самти тарбияи тафаккури сиёси инкишоф додани ниуодуои сотсиализатсияи сиёси, таълими илмуои сиёси, тамошои барномауои сиёси, уамаруза дуруст огоу шудан аз уодисаву воцеауои сиёсии дохилидавлати ва цауонй, иштирок дар маъракауои сиёси, доштани мавцеи сиёсии солим ва созанда мусоидат намуда, ба рушди низоми демократи таъсири назаррас мерасонад.
Key words: political socialization, political literacy, democratic system of a state, political
upbringing of citizens, political vigilance
The author dwells on the problem of political socialization and elevation of political literacy of citizens. It is underscored that political socialization is one of the effective ways of democracy development, civil society formation, restrainment of youth from joining religious-radical organizations. The ways of elevation of political vigilance and the reasons of political estrangement of young people are canvassed as well. The author expresses the opinion that alongside with other forms of upbringing the one of political thinking promotes an elevation of population's political literacy. Grave influence over political thinking upbringing is exerted by a development of political socialization institutes, teaching of political sciences, watching of political programmes, awareness of home state events and those of foreign political ones, participation in political campaigns, constructive political position; all the enumerated telling upon the development of society's democratic system.
Дар маркази тамоми муносибатдои чамъиятй инсон ва манфиатдои у карор дорад. Х,аёти ичтимоиро бе муносибатдои байнифардй ва байнигурудй тасаввур кардан номумкин аст. Дар чи кадар сатди огодй ва ё худ дониши шадрвандон баланд бошад, дамон кадар муносибатдо мураккаб ва печида мегарданд. Дар чомеадои анъанавй, яъне он чомеадое, ки мардум асосан аз руи рафтору муносибатдои чомеаи пеш аз демократй доштанд, сатди маърифати сиёсии одамон паст буда, додисаву раванддои сиёсии чомеа асосан тавассути иродаи родбарон ва гуруди бисёр хурди чомеа пеш меравад. Дар чунин низом давлат зарурати баланд бардоштани маъри-фати сиёсии мардумро лозим намешуморид ва доираи хеле андак, хоссатан адли дарбор нисбатан дарачаи баланди огодиро доштанд ва барои баланд бардоштани дониши сиёсй ва худогодии мардум дар чомеа ягон институти махсус низ амал наме-кард. Чунин мудити чомеа дар даврадои пеш долати маъмулй дисобида шуда, тагйи-роти назаррас дар тарзу усули муносибатдои сиёсй ва идоракунии сиёсй, тандо дар долати таъсири куввадои беруна, яъне дар долати чангу табаддулот ба миён меомад.
Ч,омеаи муосир тамоман дар шароити дигари ичтимоиву иктисодй ва сиёсй карор дорад. Дар режими демократии давлат аз дар як узви чомеа сатди баланди огодй талаб карда мешавад. Зеро, дар низоми демократй сарчашмаи докимият мардум дониста мешавад ва он аз тарафи мардум ва барои мардум амал менамояд. Х,арчи кадар мардум аз маърифати баланди сиёсй ва иктисодй бурхурдор бошанд, дамон кадар дар чомеа содиби мавкеи фаъол мегарданд ва имконияти бештари ба раванддои сиёсии чомеа таъсир намуданро пайдо менамоянд. Аммо то кадом андоза давасманд будани давлат нисбат ба баланд шудани маърифати сиёсии шадрвандон аз шароити таърихй ва низоми сиёсии он вобаста мебошад. Ч,анги шадрвандй дар Точикистон дар ибтидои солдои аввали содибистиклолй аз он шадодат медидад, ки мардуми точик, хоссатан чавонон ниёз ба худогодй ва маърифати баланди сиёсй
доранд. Х,оло ин таърихи начандон дур моро водор менамояд, то иштибоди худро бори дигар такрор накунем ва манофеи миллиро аз дама гуна дигар манфиатдо боло гузорем. Х,оло дам додисаи зикршуда ва дам шароити бисёр дассоси сиёсиву геополотикй ва гузашта аз ин, вуруди чавонон ба дизбу созмондои ифротгаро зарурати аз сатди баланди огодиии сиёсй бархурдор будани мардум ва дар даёти ичтимой-иктисодй ва раванддои сиёсии чомеа шарик будани ондоро такозо менамояд.
Илова бар ин, дар чомеаи демократй зиндагй намуда, берун аз сиёсат будан номумкин аст. Х,одисаву падидадои сиёсии чомеа бавосита ва ё бевосита ба рафтору афкори шахс таъсири муайян мерасонад ва хоставу нохоста дар нафар зери таъсири он карор мегирад. Х,ануз дар даврадои пеш файласуфи Юнони Кддим Арасту майли сиёсй ва фаъолияти сиёсй бурдани шахсро як чизи табий шуморида, «инсонро дайвони сиёсй» номида буд. Шахс дар чомеа зиндагй намуда ё таъсири худро ба сиёсат таъсир мерасонад ва ё зери таъсири он карор мегирад. Махсусан дар низоми имрузаи чомеа доираи имконияти фаъолияти сиёсии шахс дар даёти сиёсии чомеа бисёр васеъ гардида, шаклгирии додисадои сиёсй то ба андозае аз рафтори дар як узви чомеа вобастагй пайдо мекунад. Барои иштироки фаъоли мардум дар даёти чомеа дар низоми демократй мутобики санаддои меъёрии-дукукй ва санаддои байналмилалй дукуку озодидои зиёд муайян гардидааст. Он конундо барои дар шахс аз як тараф, имконияти таъсир расонидан ба раванди сиёсии чомеа, аз тарафи дигар, эдтимоли зери таъсири додисадои сиёсй карор гирифтани шахсро ба вучуд овардааст. Бо назардошти ин, дар давлати демократй, барои иштироки фаъоли сиёсй дар даёти чомеа ба дар нафар дониши муайяни сиёсй зарур аст. Зеро, ноогодй ва бемаърифатии сиёсй ба шахс имкон намедидад, ки карори дурусти сиёсй интихоб намуда, ба додисадои сиёсй таъсир расонад ва аз бадрабардорй бикунад.
Сотсиализатсияи сиёсй яке аз роддои самараноки бо дам овардани мардум ба даёти сиёсии чомеа ва иштироки ондо дар идоракунии давлат ба дисоб меравад. Сотсиализатсияи сиёсй раванди аз тарафи фарддои алодида аз худ кардани фарданги сиёсй, арзишдо, меъёрдо, одатдо ва модели рафтори сиёсии чомеа мебошад [4, 7]. Яъне, ин равандест, ки шахс тавассути кабул намудани коидаву меъёрдои сиёсии чомеа вориди даёти сиёсй гашта, дамчун субъекти сиёсй дар рушди низоми сиёсй ва чомеаи шадрвандй садмгузор мегардад. Гузашта аз ин, сотсиализатсияи сиёсй ва маърифати сиёсй садди роди ворид шудани шадрвандон ба созмондои ифротгаро мегардад.
Дар шароити имруза аз худ намудани дониши сиёсй, доштани зиракиву душёрии сиёсй баробари дигар масъаладои чомеа, барои дар шадрванд ва, пеш аз дама, барои чавонон адамияти хосса дорад. Чуноне ки Президенти Точикистон Эмомалй Радмон дар ин бора кайд менамоянд: «Вазъи имруза ва хатардои афзоянда бояд шадрвандон, аз чумла чавонони моро душёр созанд, ки ба дар гуна даракату гуруддои тундрав шо-мил нагарданд ва зиракии сиёсиро аз даст надода, барои дифзи давлатдории миллиамон кушиш намоянд ва Ватани азизамонро чун медри модар мукаддасу гиромй доранд» [9].
Пеш аз ворид шудан ба падлудои дигари мавзуъ лозим аст, ки нахуст маънои мафдумдои зиракии сиёсй, душёрии сиёсй ва фиреби сиёсиро шард бидидем. Дар фарданги забони точикй мафдуми зирак ба маънои «бофиросат», «бодуш», «душёри
тезфахм», %ушёр - «бохуш», «бофахм», «тезфахм», мазмуни мафхуми фиреб - «макр», «хила», «фиреб хурдан», «фирефта шудан», «дар натичаи макру хилаи касе гумрох шудан», «фиреб додан», «фирефтан», «гул задан» [8, 243] омадааст.
Фиреби сиёсй идораи пинхонии шуур ва рафтори сиёсии одамон бо максади мачбур намудани онхо бар зидди манфиатдои худ мебошад. Аз руи ин таърифхо агар ба муносибати мафхумхои зиракии сиёсй ва фиреби сиёсй назар намоем, пас маънии зиракй ва хушёрии сиёсй ин бофиросатии сиёсй, бохушии сиёсй ва хушёриву тезфахмии сиёсиест, ки шахси дорои чунин сифатхо эхтимоли бисёр ками афтодан ба фиреби сиёсй дорад. Яъне, шахси аз лихози сиёсй зирак он нафаре махсуб меёбад, ки аз чихати сиёсй бофиросат, бохуш, хушёр ва бомаърифат аст ва хамеша огохона бо равандхову падидахои сиёсй муносибат менамояд. Ё ба таври дигар гуем, чавони аз лихози сиёсй зирак хамоне ба хисоб меравад, ки ходиса, падида ва вокеаву равандхои ичтимоиву сиёсиро хуб дарк кардааст ва аз мохияту мазмуни сиёсат, равандхои сиёсии чомеа огохии амик дорад.
Ба назари инчониб, далелхои асосии мубрам гардидани масъалахои хушёрии сиёсй ва зиракии сиёсй дар чомеаи имрузаи точик аз омилхои зерин вобаста мебошанд:
1. Рушди чомеаи шахрвандй;
2. ^увват гирифтани раванди чахонишавй;
3. Зарурати хифзи давлати миллй ва вахдати миллй;
4. Пахн гардидани хизбу созмонхои ифротгарои динй;
5. Гаравиши чавонон ба созмонхои ифротгарои динй;
6. Авзои мураккаб ва печидаи сиёсии минтака ва чахон;
7. Сар задани вокеахои гуногуни сиёсй дар сатхи давлат, минтака ва чахон.
Дар Чумхурии Точикистон масъалаи зиракии сиёсй бо вазъияти сиёсии давлат,
масъалахои суботу амният, хифзи истиклолияти сиёсй, вахдати миллй, химояи шахрвандон аз гаравиш ба хизбу созмонхои ифротгаро ва таъмини амнияти давлатй сахт вобастагй дорад.
Максад аз баланд бардоштани хушёрии сиёсй ва зиракии сиёсй, маърифати дурусти равандхои сиёсй, ходисахои сиёсй, хизбу созмонхои сиёсиву динй, харакатхои ифротгарои динй ва дигар падидаву ходисахои сиёсй ва огохона рафтору муносибат аз чониби шахрвандон мебошад.
Масъалаи хушёрй ва зиракии сиёсй барои мардуми точик ахамияти хоса дорад. Зеро, дар солхои аввали сохибистиклолии кишвар сар задани чанги шахрвандй байни точикон худ иштибохи сиёсй буд, ки бинобар фирефтаи ваъдахои хочагони хоричй гаштани баъзе аз шахрвандон, ягонагии Точикистонро зери хатари нобудшавй оварданд. Дар натичаи он Точикистон дахсолахо аз лихози иктисодиву ичтимой кафо монд ва чомеаи точик талафоти зиёди чониву молй дод. Аз хамин лихоз Пешвои миллат мардуми точикро даъват менамояд, ки хатоии сиёсии хешро бори дигар такрор накунанд. Зеро, бо дар назардошти шароити сиёсиву геополитикии чахон дар холати нооромии дохилй дар Точикистон эхтимоли зиёди пурра аз харитаи сиёсии чахон нест шудани давлати точикон вучуд дорад. Ва ин андешаро сиёсатшиноси варзидаи точик Сухроб Шарипов чанд маротиба хднгоми баромадхои хеш дар конфаронсх,о ва мизи мудаввар, ки дар Маркази тад;и;оти стратегии назди Президенти Чумхурии Точикистон баргузор гардида буд, таъкид дошт.
Яке аз масъалахои мухим вобаста ба мавзуи баррасишаванда ин зарурати баланд
будани душёрй ва зиракии сиёсии чавонон мадсуб меёбад. Чуноне ки тачрибадои солдои охир нишон медиданд, бештар вакт чавонон бо сабабдои паст будани маърифати динй, фарданги сиёсй-дукукй, мавчудияти мушкилоти ичтимой фирефтаи идеологияи бегонаи ифротии динй гашта, ба созмону даракатдои ифротгароёнаи динй ворид мешаванд ва дар ин род чони худро дар хатар мегузоранд. Дар умум ондо на тандо барои худ, балки барои падару модарон, чомеа ва давлати содибистиклоли Точикистон як муаммои сиёсй мегарданд.
Х,оло чавонони точик ба яке аз кишрдои осебпазири чомеа мубаддал гардидаанд, ки аз неруи зедниву чисмонии ондо гуруддои мухталифи сиёсиву динй ва кудратдои хоричй барои амалй гардонидани гараздои худ истифода менамоянд. Аз ин ру, имруз барои чавонон доштани маърифати баланди сиёсй ва зиракии сиёсй нидоят мудим мебошад, то ки ондо фирефтаи созмондои сиёсиву динии ифротй нагарданд.
Умуман андешаи тадлилгарони сиёсй оид ба роддои пешгирии гаравиши чавонон ба дизбу созмондои ифротгароиву тундгарой гуногун аст. Ба андешаи мудаккики точик Сайфулло Сафаров: «Дар мукобили терроризм ва экстремизм мо аз ватандустй дида ягон кувваи дигареро намедонем. Вобаста ба раванддои чадонишавй ва шиддат гирифтани муборизадои иттилоотй, дамчунин воридшавии мафкураи бегона ба зедни чомеаи мо бояд ба таблиги масъаладои худшиносиву худогодй, дифзи арзишдои миллии таърихиву фардангй, тавсеаи чадонбинии демокративу дунявй, пойдории ваддат ва суботи чомеа таваччуди бештар дидем» [7, 64]. Вокеан, то шахс миллату давлати худро дуст надорад, оид ба таърихи гузашта шинохти амик надошта бошад, ба кадри тинчиву оромии чомеа нарасад, роди ба комёбй расиданро надонад, туъмаи дигарон шуданаш аз эдтимол дур находад буд.
Бояд икрор шавем, ки дизбу созмондои ифротгарои имруза, пуштибони хоричй дошта, аз руи дадафдои муайяни сиёсиву идеологй ва геополитикй амал менамоянд. Ондо аз фурсати муносиби мавчуда, яъне аз камсаводии динии чавонон ва шароити иктисодиву ичтимоии чомеа истифода мебаранд. Чуноне ки медонем баъди пош хурдани Иттидоди Шуравй дар давлат холигии идеологй ба миён омад ва бар замми он мардум саводи кофии динй надоштанд. Бинобар нооромии дохилй, кам будани марказдои таълимоти динй, рушду дукуку озодидо шадрванд, як кисми чавонони точик ба кишвардои хоричии исломй рафта, донишдои динй гирифтанд. Мадз он чавонон, пас аз баргаштан ва ворид шудан ба мудити динии чомеа, мукобили таълимоти исломи суннатй баромад намуданд ва дар натича ихтилофи маздабй торафт шиддати бештар пайдо намуд. Ин долат боис шуд, ки давлат тадсили гайрирасмии чавононро дар хоричи кишвар боздошт ва то ба дадде ба маздаби данафия макоми расмй бахшид. Албатта чунин муносибат ва тадбирдои дигари сиёсй бо максади пешгирии чомеа аз низои динй ва ихтилофи маздабй буд. Чун аз дама шадидтарин низоъ ин низои маздабй мебошад.
Масалан, дар солдои охир дар Курдистони Ирок баъзе чавононе, ки ба равияи салафии такфирй гароидаанд, маздаби падару бобоёни худро «бидъат» эълон карда, атрофиёни худро мачбур намудаанд, ки болои кабрдои гузаштагонашон, ки солдои пеш фавтида ва дар доираи меъёрдои маздаби шофей чаноза шуда буданд, дубора рафта чаноза хонанд. Х,атто як гуруди ифротгароёни ин минтака кабристони дедаро бо булдозердо дамвор намуданд, зеро аз назари ондо, тарду теппаи гурдо мувофики маздаби шофей буда, ба фадмиши ифротгароёни нави динй мутобик набудаанд.
Чунин ихтилофхо боиси задухурдхои хунин дар ин минтака гашт[1, 61]. Чанд соли пеш агар дар Точикистон пеши ихтилофи мазхабй гирифта намешуд, эхтимол ин ихтилофи акидатй суботи сиёсии чомеаро вайрон намуда, кишварро ба маркази бархурди абаркудратхои минтакавй ва чахонй табдил медод.
Х,оло хам шароити сиёсии дохилй ва хам вазъи сиёсиву геополитикии минтака аз хар нафар аъзои чомеа огохии сиёсиро талаб менамояд. Ё ба ибораи дигар зиракии сиёсй сабаби рахой аз фиреби сиёсй мегардад.
Ба андешаи мо, заминахои асосии зиракии сиёсй аз нуктахои зерин иборат аст:
> Фархангу маърифати баланд доштан;
> Доштани саводи сиёсй, иктисодй, динй;
> Огох будан аз вокеаву ходисоти сиёсй;
> Донистани таърихи миллату давлати худ ва таърихи сиёсии чахон;
> Доштани барнома ва хадафхои неку созанда;
> Доштани хисси миллй, худшиносй ва ватандустй;
> Дуруст дарк намудани сиёсати давлат ва хукумат.
Зиракии сиёсй - бофиросатии сиёсй, бохушии сиёсй, хушёриву тезфахмй ва бо ин васила дакик дарк намудани вокеаву падидахо, равандхои сиёсии чомеа аз чониби шахс ва гурухи алохидаи одамон мебошад.
Мусалламан яке аз роххои мухим ва самараноки баланд бардоштани зиракй ва хушёрии сиёсии чавонон ин тарбияи тафаккури сиёсии онхо мебошад. Дар хар давру замон нисбати масъалаи тарбияи сиёсй муносибатхо гуногун аст. Имруз давлат ба масъалаи тарбияи тафаккури сиёсии чавонон ва умуман мардум таваччухи хоса менамояд. Ин масъала хатто ба яке аз мавзуъхои мухими сиёсиву амниятии хар кишвар ва чомеахои чудогона табдил ёфтааст. Дар замони пеш давлати шуравй чандон чонибдори баланд шудани фарханги сиёсй ва маърифати сиёсии мардум набуд. Гарчанде ки соли 1948 аз чониби ЮНЕСКО дар бобати дар донишгоххои кишвархои чахон таълим додани фанни сиёсатшиносй карор кабул гардид [3, 28], вале то пош хурдани давлати Шуравй фанни мазкур дар Точикистон ва дар дигар давлатхои Иттиходи Шуравй, таълим дода намешуд. Яке аз сабабхои манъ будани таълими фанни сиёсатшиносй шароити сиёсй ва геополитикии он давра ва режими сиёсии давлати шуравй ба хисоб мерафт.
Давлати сохибистиклол, хукукбунёд, сохибихтиёр, демократа, дунявй эълон гардидани Чумхурии Точикистон боис гардид, ки масъалаи тафаккури сиёсй, маърифати сиёсй ва баланд бардоштани фарханги сиёсии шахрвандон ва, умуман мардуми точик, ба мадди аввал гузошта шавад. Зеро, барои давлате, ки ру ба суи чомеаи демократа овардааст, фаъолнокии хар шахрванд ва ахли чомеа такозо мешавад. Ва барои фаъолона иштирок намудан дар давлатдорй шахрвандро зарурат пеш меояд, ки аз лихози сиёсй огоху хушёр бошад ва маданияти баланди сиёсй нишон дихад.
Бар онем, ки омилхои зерин метавонанд дар рохи тарбияи тафаккури сиёсии шахрвандон таъсири мусбат бирасонанд: 1. Мутолиаи пайваста; 2. Рушд додани ниходхои сотсиализатсияи сиёсй; 3. Омузиши илмхои сиёсй (аз чумла фанни сиёсатшиносй); 4. Тамошои барномахои сиёсй; 5. Х,амаруза дуруст огох шудан аз ходисаву вокеахои сиёсии дохилидавлатй ва чахонй; 6. Иштирок дар маъракахои сиёсй; 7. Сотсиализатсияи ахолй; 8. Доштани мавкеи сиёсии солим ва созанда.
Тарбияи тафаккури сиёсй ин раванди максадноки ба вучуд овардани малакаву
дониш бо роди омузиши модияти падидаву додисадои сиёсй, дарку шинохти сиёсат, олами сиёсат, худшиносй ва худогодии сиёсй мебошад. Бояд гуфт, ки тафаккури сиёсй бо навъдои тафаккури дук,ук,й, ик,тисодй, ичтимой ва динй алокамандии зич дорад. Ин навъдои тафаккур дар дамбастагй ва дар алокамандй инкишоф меёбанд. Мисол, то шахс тафаккури иктисодиву ичтимоии муайян надошта бошад, рушди тафаккури сиёсии у имконпазир нест. Яъне, барои рушди тафаккури сиёсй як катор донишдое лозиманд, ки то андешаи сиёсии шахс ба таври лозима боло равад.
Тарбияи тафаккури сиёсии шадрвандон бо худшиносии сиёсй ва худогодии ондо алокамандии зич дорад. Барои баланд бардоштани худогодиву худшиносии мардум, пеш аз дама, содибфарданг будани ондо зарур буда, бедтар гардидани сифати таълиму тарбия дар муассисадои тадсилоти томактабй, миёна ва олй ба он мусоидати бештар менамояд. «Ч,авдари давлатро, тавре Арасту таъкид кардааст, Инсон дар бар мегирад. Ба дамин хотир, сохтани Инсон аз мудимтарин лоидаи инсон ва албатта, худи давлат мебошад» [10].
Имруз дар шароити рушди бомароми иттилоот, агар аз як чониб, омилдои ташаккули тафаккури сиёсй зиёд бошад, аз тарафи дигар, мавчуд будани сарчаш-мадои зиёди иттилоот ва идома ёфтани чанги иттилоотй байни тамаддундо ва кишвардои чадон маводдои фиребандаву гайривокеиро зиёд намудааст, ки мардум дар долати дониши дурусти сиёсй надоштан, ба фиреби сиёсии ондо афтоданашон аз эдтимол дур нест. Аз дамин лидоз барои дифзи суботи сиёсй ва амнияти миллй рушд додан ва тавон бахшидани ВАО-и ватанй, димоя намудани амнияти иттилоотии Точикистон ва гузашта аз ин, ба шадрвандон пешнидод кардани контентдои шавковар ва муфид кори нидоят мудим ба шумор меравад.
Тарбияи тафаккури сиёсй бо чигунагии раванди сотсиализатсияи сиёсии шахс вобастагй дошта, дур будан ва дур шудани шахс аз раванддои сиёсиву ичтимоии чомеа бевосита ба тафаккури сиёсии у таъсир мерасонад. Бегонашавии шахс аз чомеа ва аз раванддои ичтимоиву сиёсии чомеа баъзан заминаи гаравиши чавонону наврасон ба созмондои ифротгарои динй мегардад. Яъне, вакте шахс дар чомеа чойгод ва мавкеи муайян надорад, худро дар дохили чомеа тасаввур карда намета-вонад, у ходу ноход ру ба чомеаи бегона меоварад. Ва аксар вакт чунин ашхос ба арзишдои бегона ру оварда, шомили созмондои гайриконунй мегарданд.
Бегонашавии шахс чунин тамоюлдоро ба вучуд меорад:
- боз дам пурзур шудани бегонашавии долати сиёсй;
- зиёд шудани бефаркй нисбат ба масъаладои сиёсй;
- пурзур шудани диккати омма нисбат ба дигар масъаладои иктисодию ичтимой [6, 190].
Бегонашавии ичтимоиву сиёсй дам барои шахс ва дам барои чомеа окибати хуб надорад. Шахс аз даёти чомеа ва муносибатдои чамъиятй дар канор монда, ба рафтори пиндонкорона ру оварда, годо бар мукобили арзишдои чомеа рафтор менамояд. Чунин ашхос дар бештари долатдо ба доми фиреби созмону ташкилотдои гайрирасмй афтода, ба сарчашмаи мушкилиии сиёсй ва амниятй табдил мегардад. Аз ин ру, чалби шадрвандон ба даёти сиёсии ва фародам намудани шароити баробар дар фаъолияти сиёсии расмй ондоро аз бегонашавии ичтимоиву сиёсй ва фаъолияти гайриконунй пешгирй менамояд.
Аз сабаби сатди пасти маданияти сиёсй ва мавчуд набудани механизмдои
фаъолнокнамоии шахрвандон дар чомеа бегонашавии сиёсй ба вучуд меояд. Ба назари коршиносон «Мардум аслан на аз сиёсат, балки аз системаи мавчудаи сиёсй худро бегона ва дур хис мекунанд. Ин система ба шахрвандон на хамчун субъектхои масъули амалиёти сиёсй, балки чун истеъмолкунандагони гайрифаъол муносибат дорад» [2, 237]. Чунин муносибати система нисбат ба шахрвандон яке аз аломатхои ташаккул наёфтани арзишхои демократа ва низоми демократии давлатро дорад.
Сохиби дониши сиёсй будан ва аз зиракиву хушёрии сиёсй бархурдор будан имконияти рахой ёфтан аз фиреби сиёсии созмону ташкилотхои ифротй гардида, шахсро аз гирифтор шудан ба хар гуна акидахои бегона нигох дошта, хисси масъулияти уро нисбати масъалахои мухталифи хаёти сиёсии чомеа бештар менамояд. Чунин ашхос аз хукуку озодихои худ истифода бурда, дар маъракаву чорабинихои сиёсии давлат фаъолона иштирок менамоянд ва дар пешрафти хаётии сиёсии кишвар сахми муайяни худро мегузоранд.
Паёмад ва аломатхои хушёрии сиёсии шахс аз инхо иборат аст:
> Дуруст шинохтани мохияти сиёсии падидахо, олами сиёсат ва авзои сиёсиву геополитикии чахон;
> Огохона кадам мондан дар дунёи сиёсат;
> Рахой ёфтан аз фиребу найрангхои сиёсии шахсони алохида ва хизбу созмонхои ифротгаро;
> Тавоноии тахлили вокеии равандхои сиёсй;
> Маърифати баланди шахрвандй доштан;
> Истифода аз хукуку озодихои хеш ва эхтироми хукуку озодихои дигарон;
> Доштани ифтихори миллй ва хисси ватандустй;
> Х^мояи манфиатхои миллй ва боло гузоштани он аз манфиатхои шахсиву гурухй.
Пас маълум мешавад, ки сотсиализатсияи сиёсй кори осон ва мавсимй нест. Он
равандест, ки шахс мархила ба мархила бо рохи таълим гирифтан аз мактабу донишгох, муносибат бо дигарон, тамошои барномахои сиёсй, мутолиаи адабиёти сиёсй ва иштирок дар чорабинихои чамъиятй харчи бештар вориди хаёти чомеа гардида, ба яке аз субъектони фаъол табдил меёбад.
Аз ин ру дур будан аз хаёти чомеа ва дар пушти равандхои ичтимоиву иктисодй ва сиёсии чомеа карор гирифтани одамон метавонад паёмадхои нохуш дошта бошад. Зеро, шахс вакте аз чомеа бегона гардад ва чойгохи худро дар он чо пайдо накунад, мухитеро барои худ чустучу менамояд, ки шояд он хилофи арзишхо ва манфиатхои чомеа бошад.
Фаъолнокии шахрвандон дар хаёти сиёсй ба манфиати чомеа буда, он аз низоми сиёсй ва аз мавкеи сарвари сиёсй вобастагии калон дорад. «Мухайё намудани шароити мусоид барои инкишофи фаъолнокии шахрвандон иштироки ахолиро дар хаёти сиёсии чомеа асоснок менамояд, зеро махз ахолии фаъол кодир аст, ба рафти чараёнхои сиёсй, хусусан ислохоти ичтимой-сиёсии чомеа, ки дар давраи гузариш ба миён меояд, таъсир расонад. Дар чунин шароит сарвари сиёсй накши аввалиндарача дорад» [5, 82].
Дар чи кадар мардум дар чомеа рохи халли мушкилоти худро бо рохи гуфту-шунид пайдо намоянд ва одамони чабрдида ва норизо камтар бошанд, хамон кадар оромиву суботи чомеа ва рушди он бештар таъмин мегардад. Таъмини хукуку озоди-хои шахрвандон ва имконияти баробари шахрвандон дар идоракунии давлатй боиси
тадкими докимияти давлатй ва дифзи суботу амнияти миллй мегардад. Гузашта аз ин,
эътимоди мардум нисбати давлату докимият бештар гардида, ба амалй гардидани
низоми демократй ва инкишофи чомеаи шадрвандй заминадои вокей ба вучуд меояд.
Пайнавишт:
1. Абдуллоуи Раунамо. Хатари гуруууои ифротгароии дини чист?. - Душанбе, 2015. - 96 с.
2. Девид Метюз. Сиёсат барои мардум. - Душанбе, 1998. - 315 сау.
3. Зокиров Г.Н. Сиёсатшиносй. Нашри сеюми такмилёфта. - Душанбе: Эр-граф, 2010. - 520 с.
4. Зуляр Р.Ю. Высшая школа как инструмент политической социализации современного студенчества: - Иркутск: Изд-во ИГУ, 2014. - 113 с.
5. Масъалауои актуалии равандуои сиёсии Тоцикистон (мацмуаи мацолауои илмию тауцицоти). Цисми 3. / Зери таурири дотсент Хукмишоев З.Д. - Душанбе: Эр-граф, 2015. -148 с.
6. Равандуои сиёси дар Тоцикистон: китоби таълими // Зери таурири профессор Мууаббатов А. - Душанбе: ДМТ, 2017. - 342 сау.
7. Сафаров С. Ватандусти уамчун омили цилавгири аз терроризм / Терроризм ва ифротгарои - роууои пешгирии он. - Душанбе: Маориф, 2015. - 232 сау.
8. Фаруанги тафсирии забони тоцики. - Душанбе: Цилди 2, Пажууишгоуи забон ва адабиёти ба номи А. Рудаки. - 945 с..
9. Эмомали Раумон. Суханрони дар тацлили Рузи дониш, дарси сулу ва огози соли нави таусил. Санаи муроциат 09.02.2018. Сурогаи элек.: http://president.tj/node/12908.
10. Ятимов С. Иммануил Кант ва ташаккули субъекти сиёси / Мацаллаи академии илмию оммави Илм ва Цомеа. - №2 (10), 2018.
Reference Literature:
1. Abdullohi Rahnamo. In what Does Lie the Threat of Religious-Radical Groups? - Dushnabe, 2015. - 96pp.
2. Matthews, David. Politics for the People. - Dushanbe, 1998. - 315 pp.
3. Zokirov G. N. Politology. The third replenished edition. - Dushanbe: Er-Graph, 2010. - 520pp.
4. Zulyar R. Yu. Higher School as an Instrument of Political Socialization of Modern Students. -Irkutsk: Irkutsk State University Publishing-House, 2014. - 113 pp.
5. Actual Problems of Political Processes in Tajikistan (collection of scientific-research articles) Part 3 // Under the editorship of Associate Professor Khukmishoyev Z. D. - Dushanbe: Er-Graph, 2015. -148 pp.
6. Political Processes in Tajikistan: educational book // Under the editorship of Professor Mukhabbatov A. - Dushanbe: DMT, 217.- 342pp.
7. Safarov S. Patriotism as a Factor of Restrainment from Terrorism // Terrorism and Radicalism -the Ways of their Preclusion. - Dushanbe: Enlightenment, 2015. - 232 pp.
8. Interpretation Dictionary of the Tajik Language. - Dushanbe: V.2. - Scientific-Research Institute of Language and Literature named after A. Rudaki. - 945 pp.
9. Rahmon, Emomali. Speeches on the Celebration of the Day of Knowledge, the Lesson of Peace and the Beginning of the New School-Year. The date of request: 09.02.2018. Electronic address: http://president. tj/node/12908.
10. Yatimov S. Immanuil Kant and Political Subject Formation // Scientific Mass Academic Journal "Science and Society" - 2018, N2 (10)
