CC BY
13
С.Б. МАХАМБЕТОВА, Г.0. БАКАЕВА, К.К ЕРМЕНОВА, Л.С. СЫДЫК
ШЕТ Т1Л1Н ОКЫТУДЫН КЕЙБ1Р МУМК1НД1КТЕР1 МЕН КИЫНДЫКТАРЫ
Марат Оспанов атындагы Батыс Казакстан мемлекеттiк медицина университету Актебе каласы
Вавилон мунарасынын курылысымен катар туындаган киындык тт мэселесi едi. Себебi, адамдар эр жактан жиналган, сол кезде когамга тiлмаш кажет болды. бткенге кез жYгiртсек шет тiлi кажетттктен герi адамдар Yшiн хобби болып келдк Шет тiлiн бiлу адамнын кандай ортага жататынын, каншалыкты мэдениеттiлiгiн керсететш. Бiрак уакыт бiр жерде турмайды, заман, когам дамып езгередi.
Кез-келген Yй архитектуралык жоспардан басталатыны белгл Тiл Yйренудi осы процеспен салыстырсак, бул жагдайда бiзге кажеттi жоспар тгл^ уйретудщ казiргi заманга сай эдiстемелерi болып табылады. Осындай эдютемелер аркасында шынында ¥лы Британия туы желбiреген «Шет ттЬ> деген Yлкен тiл бекiнiсi эр салада кызмет ететiн адамдар жэне окушы, студенттер ушш, ынтасы бар адам ушш еш Yрей тугызбайды. Сонгы кезде бгллм беру технологиясы агылшын ттш окыту жэне Yйрену барысында кептеген усыныстар жасап отыр. Осыган орай «кандай эдютеме бойынша окытасыз?» деген занды сурак туады. Тiл Yйренгiсi келетiн адамнын алдында тандау кеп, эрине орыс тiлiнде бiлiм алгандар Yшiн мYмкiндiк кеп екенiн айта кету керек, екшшке орай казак ттдтер Yшiн бiраз киындыктар бар. Мектеп окушыларына гана арналган окулыктардан баска басып атайтындай окулыктар жок, сондыктан да ересектерге орыс тглл аркылы окытылады. Мысалы: «Английский за 2 недели», «Коммуникативная методика преподавания английского языка», «Эффективный экспресс-метод», «Английский на уровне подсознания», бул тек белгттеру ал жана жэне белгiсiзi каншама. Бiр жагынан мундай кеп нэрсе сонында кумэн тугызады. Казiргi заманга сай технологияга сенуге бола ма, элде акырындап эдiстемелiк классика разрядына iлiнген бурыннан танымал «Бонк», «Eckersley» немесе «Headway» сиякты «брендтерге» жугiнген жен бе? Бул эрине, казiрге дейiн сурак куйiнде калып тур.
Деректерге суйенсек, XX гасырдын аягында агылшын тiлiн окыту методикасында «тенкерiс» болды. Бурын басымдык грамматикага жасалды, сездiктi менгеру механикалык турде болып, содан сон гана оку жэне аудару жумысына кенiл белшдк Бул сез жок «ескi мектеп» принциптеру дегенмен ол да тшмду жемiстi болганын ескерген жен, бул жол киын болса да нэтижелi болды. Тапсырмалар бiркелкi болатын: текст оку, аудару, жана сездк жаттау, мазмунын айту, текст бойынша жаттыгу орындау. Кейде шыгарма немесе диктант жазу, фонетикалык жаттыгу орындау, окыту методикасына баска рен беру максатында колданылатын, ал оку жэне топиктермен жумыс кезiнде тек бiр гана информативт тiлдiк функция аткарылатын. Тт колданылатын ортанын жоктыгынан жогары денгейде тiлдi тек енбеккор, ынталы адамдар гана бтт шыгатын, сондыктан да шет ттш бтетшдер бiрен-саран едк Бiрак грамматиканы менгеруде олар Кембридж тулектерiмен батыл сынаса алды. Эрине, ол кезде енбек еленетiн, муfалiм жумысы беделдi болды. Окытушы да окушы да бага жетпес енбектщ аркасында гана жаксы нэтижеге жегп. Ал жогарыда атап еткен «тенкерiске» келетiн болсак шет тiлiн окуга казiргi танда кепшiлiктiн колы жетеду бiрак бэрiбiр кеп куш, енбек, табандылык кажет. Казiргi тiл окытудагы усыныс тутынушыга багытталган, ягни сураныска байланысты, кызметтiн кай саласында да шет ттш бтетш маман кажетттт еткiр мэселе. Мысалы, хатшыга дауыссыздын палатализациясы немесе агылшын сейлемдерiн талдаудын кажетi жок, 8 сагат жумыс жасайтын хатшы немесе менеджер ез кызмет сферасына кажеттi бiлiмдi гана талап етеду мунайшы, дэрiгер т.б-да осы категорияга кiредi. Лингвистика жэне методика саласындагы белгiлi маман С.Г. Тер-Минасов сонгы кезде тiл уйренуге сураныска байланысты «Шет ттш окып уйренуде эр адамнын кай салада кызмет ететшше байланысты болгандыктан теория мен шет т^ тарихы оларды кызыктырмайды, себебi олар заман талабына сай тiлдi тез уйренгiлерi келеду бурын-сонды болмаган сураныс, ешкашан болмаган ттге деген талап койып отыр. Кутпеген жерде шет т^ окытушыларына когамнын назары аударылды» деген едк Шынында да эр салада жумыс жасайтын адамдар арасында ез кызметше сай шет тiлiн менгеру талабы когамдагы езгерiстерге байланысты туындады.
Окыту формасына сай ситуация да карапайымдалды: окытушы мен окушы, студент, ягни уйшде жеке окыту, iскер адамдарды, «пионерлер» жэне пенсионерлердi окыту эдiстемелерi пайда болды.
Окытушыга да, окушыга да шет тiлiн окуда эдютемеы де, эдiстемелiк куралдарды жэне оку материалдарын, такырыптарды тандауга шек койылмайды, ягни шыгармашылык жумыска жол ашык, алайда бiздiн мемлекетiмiзде ауыл мектептеру эсiресе казак мектептерiн бiтiрген тулектер ушiн шет тiлiн менгерiп, окуда жэне оларды окытуда киындыктар жетерлк. Дегенмен, шет тiлi окытушылары iздену,
130 Батыс Казахстан медицина журналы №2 (26) 2010 ж. , _ _ " „ .. _________
_;_ _!___Медицинский журнал Западного Казахстана №2 (26) 2010 г.
материал жэне тиммд! шет тiлiн окыту методикасын тандауда кеп icTep аткарады. Мысалы фундаменталды методика туралы айтатын болсак, ол ете кене жэне дэст^гл методика. Бурын Ресейде француз тiлi табиги (тipi) онай eнгiзiлiп жаткан уакытта, осы эдicтeмeмeн лицей окушыларына латын жэне грек тiлдepi Yйpeтiлгeн болатын. Бул жерде бipiншiдeн, 2-3 жыл уакыт, eкiншiдeн, шыдамдылык (ceбeбi тт тYпкiлiктi басынан бастап окытылады), Yшiншiдeн, ез тiлiнiн грамматикасын жаксы бiлуi керек, оны Yнeмi eciндe устап, бастауыш, баяндауыш, пысыктауыш жэне жалпы cинтакcиcтiн не eкeнiн бiлуi керек. Бул эдic кебiнece арнаулы тт маманын дайындайтын жогары оку орындарында кен колданылады. Сeбeбi, аудармашы Yшiн энгiмe барысында KYтпeгeн нэрселер туындауы мYмкiн. Сондыктан ол ез бгтмше ешкашан 100 % ceнiмдi бола алмайды, эр аудармашы ситуациянын кандай болатынын алдын-ала бiлмeйтiндiгiн жаксы тYciнeдi. Сондыктан да аудармашы Yшiн бул тиiмдi методика. Сонымен катар фундаменталды методика аздщ ен cYйiктi сурагыныз «Неге» eкeнiн, «солай болуы керек» деген жауапка канагаттанбайтынынызды, эpi карай киын да, кызыкты тiл жYйeci-тiл элeмiнe тepeндeйтiнiнiздi кеpceтeдi.
Классикалык эдютемеы де фундаменталды деп атауга болады, ceбeбi мунда да «0»ден бастап окытылады, ал Yйдe косымша дайындалмаймын, тэжipибeлi окытушы кемeктeceдi, онай болады деп ойлауга болмайды. Классикалык методика бойынша шет тiлiн Yйpeнушi тт epeкшeлiктepiн Yйpeнiп кана поймай, сонымен катар элемге «native speaker», ягни тiл екiлi кезкарасымен карауды да Yйpeнeдi. Шет тiлiн окытудын классикалык методикасынын ен бeлгiлi екiлi Н.А. Бонк. Онын баска авторлармен бipлeciп жазган окулыктары элдекашан классикалык жанрга айналып, сонгы жылдарга дeйiн бэсекелесткке тетеп бере алды. Шет ттш окытудагы классикалык жол элi де кептеген мектептерде колданылады. Ол эр жастагы адамдарга тiлдi басынан бастап окытуга арналган. Окытушынын мiндeтi дэcтYpлi, ягни cездiн дурыс айтылуын, грамматикалык базаны калыптастыру, тiл жэне психологиялык кeдepгiлepдi жою. «Классика» ез максатын езгерткен жок, ал эдicтepi эрине баскаша. Тiл Yйpeнудiн классикалык жолы толык сол тiлдi тYciну, бул барлык тiлдiк компонeнттepдi, ягни ауызша сейлеу, жазбаша, тындап тYciнудi дамыту тiл Yйpeнушiлepдe акырын жэне Yйлeciмдi тYPдe етуi керек. Классикалык методиканын epeкшeлiгi окытушынын сол Yйpeтiлeтiн тт екiлi болмаганын калайды, ceбeбi окытушы eкi тiлдe де сейлеп, ею тiлдi, eкi мэдeниeттi талдап, салыстыра алады. Екi тiлдeгi (курылымдарды) конструкцияларды салыстырып, кате жасамауга кемeктeceдi. Батыс eлдepiндe билингвистерге басымдык жасалады, ceбeбi кос тiлдi окытушы студентке кебipeк маглумат бepeдi. Ал лингвоэлeумeттiк мэдени методика шет ттш Yйpeнудeгi кеп колданылатын келeмдi эдicтeмeлepдiн бipi. Бул эдютщ жактаушылары тiл ез мэнш жогалтуда дeйдi, ceбeбi окытушы мен студент ез алдарына тiлдi лексико-грамматикалык формаларсыз менгеру максатын гана коятынын, нэтижeciндe тiлдiк кателер болатынын айкын кеpceтiп отыр, оган дэлел студент агылшын тiлiн грамматика жагынан дурыс колдануы мYмкiн. Мысалы, «The Queen and Her relatives», бipак британдык онын «The Royal Family» екеын киындыкпен тYciнeдi. Сонымен бipгe тiлдi нашар менгерген бiздiн отандасымыз y^1^ Don't you want to go? жэне Would you like to go? лркестерЫщ арасында кеп айырмашылык жок, ал британдык Yшiн ол манызды, бipiншiciн ол нашар магынада кабылдайды. Тагы бip мысал юкерлк тiлдiк карым-катынаста «Сiздi кандай мэселелер толгандырады?» деген сурак «What problems are you interested in?» деп аударылады, ал агылшын ттшде «problems» cезi сейлемге нeгативтi рен береди дурыс аудармасы «What issues are you interested in?». Бул эрине, тт мамандарын бейжай калдырмайтын мэселе.
Шет ттш окытудагы тагы бip ерекше танымал мeтодика-интeнcивтi методика. Бул методика «туракты тipкecтepдi» есте сактап, жаттап, аз уакыт iшiндe тiлдi окып, Yйpeнiп тек жeнiл-жeлпi тYciнicугe гана мYмкiндiк бepeдi. Окыту эдici тек диалог жаттыгулар peтiндe болады. «Уакыт-акша» деген фразага жYгiнгeн адамнын езi осы карапайым дeнгeйдiн езш «2 аптада» Yйpeнe алмайды, оган да кем дегенде 2-3 ай кажет. Ал релдк ойын аркылы тiл Yйpeну ол дэcтYpлi методика емес. Шынына келгенде сырткы эсераз (практикасыз) кандай методика болса да, ол жYйe болып табылмайды. Сонгы жылдары жогарга рейтингке ие болып жYpгeн танымал методика шет ттш окытудагы коммуникативт эдic. Ол Европа мен Америкада ете жаксы «жумыс жасайтын» эдic. Коммуникативтi методика аты айтып тургандай тап сол ттдк карым-катынас жасауга тiкeлeй багытталган. Кез-келген тт жаттыгуы болып табылатын (оку, жазу, сейлеу жэне тындап тYciну) 4 «ipi киттiн» сонгы екеуше кеп назар аударылады. Бул методика бойынша сабакта окушы KYPдeлi синтаксис™ курылым немесе киын лексиканы еспмейдк Кез-келген сауатты адамнын ауызша cейлeуi жазбашадан кеп ерекше. Бул Y^irn KYнi бойы езiнiздiн канша узын cейлeмдepдi колданганынщы кадагаласаныз сонын езi жeткiлiктi, ягни адам кыска сейлемдер аркылы сейлесед^ энгiмeлeceдi. Алайда коммуникативт методика тек жeнiл энгiмeлepгe гана арналган деп ойлау кателк те болар едк Сездiк коры бай, публикацияларды Yзбeй окитын адам Y^irn де ез шeтeлдiк эpiптeciмeн кандайда бip такырыпта энгiмe еpбiту бipаз KYштi талап eтeдi. Мiнe, осы жерде алдымен тiлдiк карым-катынас коркынышын жоюда коммуникативтi методика Yлкeн
, _ Г " „ .. „ „,„, „„.,„ Батыс Казахстан медицина журналы №2 (26) 2010 ж. 131 Медицинскии журнал Западного Казахстана №2 (26) 2010 г. N_!_ _;___
рол аткарады. Егер адам стандартты грамматикалык курылымды жаксы менгерсе оный свздiк коры 6001000 свз болса, ол таныс емес елде тез тт табысады. Дегенмен бул методиканын да минустары болады: квп клишелер жэне грамматикалык кателердiн жасалуы, себебi окушы квбше ауызша жумыс жасайды. Квп эдебиеттердi окып байкаганымыз Оксфорд жэне Кембридж, ягни британиялык агылшын ттш окыту аясында да квп ттдк курстарда жумыстын негiзi окытудын дэстYрлi элементтерiмен байланыскан коммуникативтi методика. Бул методика бойынша студент ттдк процеске барынша бойлайды. Бул методиканын басты максаты студенттi шет тiлiнде еркш свйлету, содан сон сол ттде ойлауга Yйрету, механикалык жаттау жаттыгулары мYлде орындалмайды, ал олардын орнын ойын ситуациялары басады, жуптык жумыс, вз катеан табу, салыстыру тапсырмалары жасалады. Сонымен катар окулыктарда агылшын-орыс, француз, немiс емес агылшын-агылшын свздт берiледi, бул креативтi жумыс жасауга, еркiн ойлауга, ой врiсiн кенейтуге арналган.
Эрине, шет тiлiн окытуда арнайы курстарда окушынын кызыгушылыгы, жас ерекшелт, ынтасы ескерiлiп эдiстеме тандалады.
Бiздiн карастырып отырган мэселемiз шет ттш окыту мYмкiндiктерi мен киындьщтары, себебi мектептен келген окушылардын бгтм денгейi эр тYрлi, олар медицинага байланысты тексттермен, медиктерге арналган окулыктармен жумыс жасайды. Кафедра окытушылары да мYмкiндiгiнше тиiмдi эдiстеме бойынша жумыс жасайды. Мысалы, жалпы медицина, мешрбеке ^с^ факультеттерiнде алынатын материалдар, фармацевтика факультетшде окылатын материалдардан мамандыкка байланысты бiраз взгеше. Фармацевтика факультетiнде окитын студенттер Yшiн агылшын тiлiн бiр кадамга болса да жакындата тYсу Yшiн практикалык сабакта казак, орыс ттшен агылшын тiлiне жэне керiсiнше жYргiзiлетiн жазбаша, ауызша аударма жумыстары агылшын тYпнускасында берiлген (original) мэтшдермен жасалады. Мысалы: дэрi-дэрмектерге берiлген нускаулар колданылады. Бул мэтiндердiн окыту багдарламасына бейiмделген (адаптированный) мэтiндерден ерекшелiгi свйлемдердщ курылымнын профилдi болып келiп, кундел^ колданыстагы свздердiн фармацевтикалык контексте баска магынага ие болатындыгында. «Физиология», «Патология», «Анатомия» такырыптары бойынша менгерiлген свздердщ квмегiмен бYйрек, жYрек, асказан ауруларына тагайындалатын дэрi-дэрмектердiн косымшаларын аудару, студенттердi кYнделiктi вмiрде агылшын тiлiн колдану мYмкiндiгiн арттырады. Сонымен катар агылшын ттш тYпнускадан окып, аудару «юкерлк карым-катынас» такырыбы бойынша да жYргiзiледi. Экономикалык саяси серiктестiк заманында болашак медиктерге шетелдiк эрiптестермен карым-катынас жасауга тура келедк Осыган байланысты енпзтген бул такырып бойынша арнайы эдебиеттерге косымша мэтiндер колданылады. Стоматология факультетшде мамандык ерекшелiгi ескерiледi. Студенттер "Teeth", "Relationship between nutrition and incidence of dental caries", "Computer Scanning in dental implant procedures", "Diseases of the teeth", "Preventive dentistry" мэтiндерiмен тюке байланысты информация ала отырып, оку, аудару, тYсiну свздкпен танысу, алган информациясымен бвлiсу жумысын аткарады. Студенттермен жумыс дэстYрлi жэне заманауи эдютемелер непзшде жасалады. Свйлемдердщ семантикалык курылымы, мэтiннiн характерi, ондагы тiлдiк бiрлiктер тургысынан караганда бешмделген мэтiндерден айрыкшаланатын тYпнускадаfы (original English) мэтшдер тiлге шынайылык сипат берт, теориядагы агылшын тiлiн практикага жакындата тYседi. Эдебиеттер:
1. Маслыко Е.А., Бабинская П.К., Будько А.Ф., Петрова С.И. Настольная книга преподавателя иностранного языка. - Минск: «Вышэйшая школа». - 2001. - С. 320-329.
2. Пассов Е.И. Коммуникативный метод обучения иноязычному говорению. - Москва: «Просвещение». -1991. - С. 125.
3. Пассов Е.И. Содержание иноязычного образования как методическая категория // Иностранные языки в школе. - Москва. - 2007. - № 6. - С.13.
4. Плигин А.А. Целенаправленное развитие познавательных стратегий на уроках английского языка // Иностранные языки в школе. - Москва. - 2008. - №3. - С. 12.
5. Шамов А.Н. Принципы обучения лексической стороне иноязычной речи // Иностранные языки в школе. - Москва. - 2009. - №4. - С. 2.
132 Батыс Казакстан медицина журналы №2 (26) 2010 ж. , _ _ " „ .. _________
_;_ _!___/ Медицинскии журнал Западного Казахстана №2 (26) 2010 г.
РЕЗЮМЕ
С.Б. МАХАМБЕТОВА, Г.У. БАКАЕВА, К.К. ЕРМЕНОВА, Л.С. СЫДЫК НЕКОТОРЫЕ ВОЗМОЖНОСТИ И ТРУДНОСТИ ПРИ ОБУЧЕНИИ ИНОСТРАННОМУ ЯЗЫКУ
Западно-Казахстанский государственный медицинский университет имени Марата Оспанов, г. Актобе
В статье рассматриваются некоторые возможности и трудности при обучении иноязычной коммуникации.
SUMMARY
S.B. MAKHAMBETOVA, G.U. BAKAYEVA, K.K. ERMENOVA, L.S. SYDYK SOME POSSIBILITIES AND DIFFICULTIES IN TEACHING OF FOREIGN LANGUAGE
West Kazakhstan Marat Ospanov state medical university, Aktobe city In the article some possibilities and difficulties in teaching a foreign language communication are presented.
С.Б. МАХАМБЕТОВА, Г.К. МИРМАНОВА
ВНЕДРЕНИЕ РЕЗУЛЬТАТОВ НАУЧНО - ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКОЙ РАБОТЫ СТУДЕНТОВ В УЧЕБНЫЙ ПРОЦЕСС КАК СПОСОБ АКТИВИЗАЦИИ ЗНАНИЙ И УМЕНИЙ ПО ИНОСТРАННОМУ
ЯЗЫКУ
Западно-Казахстанский государственный медицинский университет имени Марата Оспанова, г. Актобе
Научно-исследовательская работа студентов (НИРС), являясь составной частью учебного процесса, имеет немаловажное значение в процессе обучения иностранному языку и в формировании общего уровня образованности и культуры студентов. Организация НИРС - важное средство формирования учебно-познавательной компетенции студентов как неотъемлемой составляющей коммуникативной компетенции. НИР учит и воспитывает студентов работать самостоятельно, создаёт предпосылки для развития потребности в самообразовании, развивает логическое мышление. Исследовательская работа студентов - важнейшее средство повышения уровня полученных студентами гуманитарных, экологических, информационных и других знаний, а также приобретаемых ими навыков, служит развитию у них способностей к самостоятельной учебно-познавательной деятельности и профессиональной работе [1]. Выполнение разного рода учебно-исследовательских, творческих работ, участие в конференциях - один из основных видов учебно-познавательной деятельности. В ходе НИРС активизируется процесс познания, развиваются исследовательские способности, формируется интерес к научной деятельности и интеллектуальному труду. Преподаватели курса иностранных языков используют НИРС как эффективное дополнение к другим видам обучения. В процессе учебно-научно-исследовательской деятельности решаются важные задачи: отработка необходимых умений и навыков, расширение кругозора и формирование исследовательской компетентности будущего специалиста. Подготовка реферата, выступление с докладом на материале прочитанной литературы на иностранном и родном языках не только обогащает знания, но и вырабатывает умение самостоятельно работать с информацией, размышлять, анализировать, сопоставлять различные точки зрения, обобщать. В ходе НИРС студенты
., , _ Г " „.. „ „,„, „„.,„ Батыс Казахстан медицина журналы №2 (26) 2010 ж. 133 Медицинский журнал Западного Казахстана №2 (26) 2010 г. N_!_ _;___
