Научная статья на тему 'SOME PEDAGOGICAL VIEWS OF MAVLANA ABDURAHMAN JAMI'

SOME PEDAGOGICAL VIEWS OF MAVLANA ABDURAHMAN JAMI Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
128
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ИДЕИ ДЖАМИ / ЗНАНИЕ / СВЯЗЬ ЗНАНИИ С ЖИЗНЬЮ / УЧИТЕЛЬ / КНИГА

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Нуров Абдулбоки, Нурзода Мехрафруз

В данной статье авторы показывают педагогические идеи великого мыслителья XV века Абдурахмана Джами. Абдурахман Джами высоко оценил роль знания в жизни человека в подготовке подрастающего поколения и молодёжи к полезному служению людям и общество. В статье также приводится примеры из «Бахористан», «Њафт авранг» (о воспитании сына, об учителе, роль книги в жизни человека).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

НЕКОТОРЫЕ ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ВЗГЛЯДЫ МАВЛЯНА АБДУРАХМАНА ДЖАМИ

In this article the author showed Pedagogical ideas of great poet of 15 century A. Jami. A. Jami high praised the role of knowledge in the life of person for growing up generation and youth with influence of serve people and social. In this article also used the examples from “Bahoriston”, “Haft avrang” (about growing up son, about teachers, the role of book in the life of person).

Текст научной работы на тему «SOME PEDAGOGICAL VIEWS OF MAVLANA ABDURAHMAN JAMI»

БАЪЗЕ А^ИДАХРИ ПЕДАГОГИИ МАВЛОНО АБДУРАХМОНИ ^ОМИ

Нуров А., Нурзода М.

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни Донишго^и миллии Тоцикистон

Дар афкори педагогии Мавлоно Абдурахмони Ч,омй мисли дигар мутафаккирони гузаштаи форсу точик тарбияи фарзанд мак;оми хос дорад. Шоир дар тарбияи фарзанд мак;оми хонавода, мактаб ва мадрасаро нишон дода, тавсия намудааст, ки баъди тарбияи хонавода кудак ба мактаб дохил шаванд. Ба андешаи шоир, танхо дар мактаб бояд ба бачагон илм омузанд. Бачагон дар мактаб бояд аз фанхои зерин таълим гиранд: хондан, навиштан, к;уръон, хусни хат, хунар, арифметика, таърих, география ва ботаника. Дар мадраса бошад, таълими фанхои зеринро тавсия намудааст: тафсири куръон, хадис, усули фуруги дин, сарфу нахви арабй, девони шоирон ва гайра.

Шоир ба тарбияи фарзанди худ Зиёуддин Юсуф ахамияти махсус дода, барои тарбияи у «Бахористон» ва «Фавоиди Зиёия»-ро навиштааст. Афкори педагогии Мавлоно Ч,омй низ асосан дар асараш «Бахористон», ки дар пайравии «Гулистон» ва «Бустон»-и Саъдии Шерозй иншо шудааст, баён гардидааст.

Дар радифи ин бисёр масъалахои таълиму тарбия, омухтани илму дониш, касбу хунар, мак;оми омузгор, дар чавонй омухтани илм, илму амал, зарурияти аз худ кардани дониш дар хаёти инсон ва гайра дар маснавии «Хдфт авранг» низ таъкид шудааст. Аз чумла, шоир дар «Тухфат-ул-ахрор» ахамияти дар хдёти инсон ва дар халли масъалахои душвори зиндагй зарур будани донишро таъкид намудааст: Точи сари чумла хунархост илм, Куфлкушои хама дархост илм. Дар талаби илм камар чуст кун, Даст зи ашголи дигар суст кун.

Шоир мисли мутафаккирони гузашта дар тарбияи насли наврас ва чавонон донишро омили асосй шуморида, таъкид менамояд, ки дониш рохи инсонро дар хаёт равшан ва душворихои зиндагиро бартараф намуда, тавассути он мак;садхои гузошташуда амалй мешаванд.

Дар мактаби муосир дар раванди таълим се вазифаи асосй хал мешавад: маърифатй (дониш, махорат, малака), инкишофдихй ва тарбиядихй. Дар натичаи аз худ кардани дониш бо рохнамоии омузгор серталабию сахтгирй, принсипнокй ва дар айни хол хайрхохии у дар насли наврас ва чавонон махорату малка оид ба аз худ кардани асосхои илм дар раванди фанхои таълимй ва сифатхои ахлокд ва маънавии онхо ташаккул меёбад.

Аммо дар хаёти чавонон (инсон) танхо ба мустак;илона аз худ кардани дониш к;онеъ нагардида, таъкид менамояд, ки донишро омузгор медихад. Агар омузгор ва дониш намебуд, дунё тираю торик буд. Аз чумла, дар достони «Хирадномаи Искандарй» Мавлоно Ч,омй ин маъниро чунин ба риштаи назм кашидааст: Агар дар чахон набувад омузгор, Шавад тира аз бехирад рузгор.

Дамзамон дар шароити чомеаи муосир, ки инкишофи пуравчи илму техника технологияи навин ва чахонишавй, ки бо суръати кайхонй пеш рафта истодааст, зарурияти аз мухити хонавода, кудакистон, мактаби тахсилоти миёнаи умумй, омузишгоххои миёнаи касбй-техникй, коллечу макотиби олй насли наврас ва чавонон ба омухтани илм, бахусус илмхое, ки дар хаёти инсон хеле зарур аст, чалб намудан кори басо мухим ба шумор меравад.

Шоир дар хаёти инсон нак;ши донишро мухим шуморида, таъкид менамояд, ки дониш дар халли масъалахои душвори зиндагй ёрй мерасонад. У боварй дошт, ки дониши гирифтаи инсон дар хаёташ рохнамои у мешавад, ба шарте аз омухтани илм ва

x,y^p 0F03 шавад. Ин хам бошад, OFOзаш синни чавонист, чунки даp чавонй омyхтани илму хyнаp ба осонй аз худ мешавад ва даp хотиpи толибилм накш мебандад: Даp чавонй саъй кун, rap бехалал хохй амал, Мева бенуксон бувад, чун аз даpахти навбаp аст.

Ч,омии бyзypг заpypияти аз худ каpдани донишpо боз даp он мебинад, ки мехнати инсонpо осон мегаpдонад. Хдмзамон дониш хамон вакт судманд мешавад ба шаpте ки даp амал татбик шавад:

Чу касби илм каpдй, даp амал куш, Ки илми беамал захpест бенуш.

Нypиддин Абдypахмони Ч,омй даp пандхои худ ба фаpзандаш ба пpоблемаи алокамандии назаpия бо амалия диккати махсус додааст, ки даp педагогикаи мyосиp низ пpинсипи алокаи таълим бо хаёт макоми хос дошта, яке аз пpинсипхои асосй ба шyмоp меpавад.

Шоиp донишpо воситаи асосии инкишофи тафаккyp, махоpати фикpкyнии инсон нишон дода, таъкид менамояд, ки даp натичаи аз худ каpдани он инсон ба дастоваpдхо ноил мегаpдад. Ин андешае, ки 600 сол мукаддам мyтафаккиp ба ёдгоp гузоштааст, даp педагогикаи yмyмибашаpй низ макоми хос доpад, яъне, даp натичаи таълим насли навpас ва чавонон дониш, махоpат ва малака гиpифта, аз чихати маънавию ахлокй ташаккул меёбанд:

Хиpадpо асаp даp дили окилон, Фузун бошад аз теF баp чохилон. Бимонад мудом он асаp даp замиp, Шавад ин ба якчанд даpмонпазиp.

Ч,омй pобитаи донишpо ба амалия хеле даккик нишон дода, нисбат ба гузаштагонаш даp сафи пеш аст. Ба андешаи y, агаp дониш pавшанкyнандаи pохи инсон бошад, амалия ypо pохбаладй менамояд. Амалия даp навбати худ баpои хаматаpафа мустахкам гаpдидани дониш асос мешавад:

Шунав панду дониш ба он ëp кун, Чу донистй, он гах ба он ^p кун. Ба дониш, ки бо он куниш ëp нест, Ба чуз нохиpадмандpо rap нест.

Бояд тазаккyp дод, ки ин андешахои мyтафаккиp имpyз низ даp педагогикаи yмyмибашаpй, даp назаpияи таълим (кисми дидактика) ба донишчуёни донишгоххо ва коллечхои омyзгоpй таълим дода мешавад. Аз чумла, даp педагогикаи мyосиp мавзуъхои «Инноватсияи педагогй (навгонихои педагоги)», «Мотивхо (майлу хавасхои) таълимй», «Пpинсипхо ва коидахои таълим», «Баpномахои педагогии воситахои таълим», «Ташхиси омузиш» ва Fайpа воpид гаpдидааст, ки вобаста ба талаботи чахони мyосиp пешpафти технологияи навини таълим ба донишчуён омузонда мешавад. Истифодаи дypyст ва максадноки технологияи мyосиp даp даpс аз таpафи устодон сифати таълим баланд мешавад, аз таpафи дигаp вакт кам саpф шуда, натичаи дилхох ба даст меояд.

Шоиp на танхо заpypати аз худ каpдани дониш, инчунин мохияти даp хаёти инсон pоли мухим бозидани онpо нишон додааст. Дониш баpои инсон хамон вакт манфиатбахшу судманд ва фаъолияти ypо pохбаpй менамояд, ки ба эътикод табдил ёбад. Даp ин чо Ч,омй ба кувваи таpбиядихандагии таълим боваpй доpад. Чунки насли навpас ва чавонон даp pаванди таълим даp баpобаpи дониш, махоpатy малакаpо сохиб шудан, ки даp онхо эътикод мустахкам мегаpдад, аз чумла: эътикод ба забони модаpй, модаp, Ватан, устод, шоиpy нависандагон, дин, санъат ва ахли хyнаp ва Fайpа ташаккул ва мустахкам мегаpдад.

Агаp мyтафаккиpони адабиёти точику фоpс, аз чумла Рудакию Саъдй саpчашмаи асосии дастpасии донишpо ба омyзгоp дода бошанд, Мавлоно Ч,омй даp баpобаpи эътиpофи макоми омyзгоp даp таълиму таpбияи насли навpас ва чавонон китобpо низ омyзгоpи беминат донистааст. Шоиp чавононpо даъват менамояд, ки на танхо омyзгоp,

аз тачрибаи одамони рузгордида, инчунин аз китоб, ки сарчашмаи дониш аст, бахравар шаванд. Китоб як воситаи пайвасткунандаи чавонон ба таърих ва гузаштаи халки худ ва таъриху тамаддуни халкхои чахон, ба мутафаккирону донишмандони гузашта буда, барои инсон дуст ва рафики мунису мушфик аст: Хуштар зи китоб дар чахон ёре нест, Дар гамкадаи замона гамхоре нест. Дар лахза аз у ба гушаи танхой Сад ропате хасту харгиз озоре нест.

Шоир дар баробари китобро сарчашмаи дониш ва барои инсон чизи беназир шуморидан, инчунин дониши аз китоб гирифтаро дар хаёти инсон ёрирасон хисобидааст. Дар натичаи мутолиаи китоб дар насли наврас ва чавонон сифатхои баланди инсонй: маънавиёт, ахлоки хамида, ватандустию мехнатдустй, халимию хоксорй, хурмату эхтироми падару модар, устод, сабру тахаммул ташаккул меёбад.

Аз тарафи дигар, дар шароити чомеаи муосир, ки чахонишавй, бархурди тамаддунхо, технологияи пешрафта, шабакахои зиёди радиову телевизион ба насли наврас ва чавонон хам таъсири мусбат ва хам манфй мерасонад, месазад аз чониби волидон, омузгорон ва ахли чомеа ин панди беназири шоир: «китоб - сарчашмаи дониш» талкин карда шавад, то ки насли наврас ру ба китоб биорад, аз он гизои маънавй гирад. Барои амалй гардидани он дар мухити хонавода, шароит барои мутолиаи китоб фарохам овардан зарур аст. Аз тарафи дигар, волидон бо омузгорон робитаи тарафайн дошта бошанд, вобаста ба синну сол дар интихоби китоб ёрй расонанд.

Дар эчодиёти мутафаккир китоб на танхо сарчашмаи дониш, инчунин пайвасткунанда байни наслхои калонсол ва чавонон, муносибат байни устоду шогирд мебошад. Ч,омй ба макоми муаллим дар таълиму тарбияи насли наврас бахои баланд додааст:

Касе гуфт: Чунй чунин ранчбар, Ба таъзими устод беш аз падар? Бигуфто: Зад ин накши обу гилам, В-аз он тарбият ёфт чону дилам... Аз ин бахри гуфтан забонвар шудам, В-аз он дар сухан кони гахвар шудам.

Дар «Консепсияи мактаби миллии точик» ба таври возех таъкид шуудааст: «Муаллим шахсест, ки ба тамоми рукнхои раванди педагогй-тарбия, таълим ва инкишоф чомаи амал мепушонад... Танхо омузгоре бо бачахо хамкорй карда метавонад, ки агар худ ахлоки воло дошта, маънан инсони комилу аз байни обу оташи маданияти миллй гузошта бошад, забон, таърих ва анъанахои неки гузаштаю имрузаи мардумро донад ва эътироф намояд» [6, с. 19].

Ин нукта дар дидгохи Ч,омй ба макоми омузгор тачассум ёфтааст. У макоми омузгорро, бар хилофи акидаи замонаш, ки накши хонавода, аз чумла падарро дар тарбияи фарзанд аз устод боло мегузоштанд, хеле олй медонад. Нуриддин Абдурахмони Ч,омй дар тарбия ва таълими насли наврас ва чавонон накши асосиро ба омузгор гузоштааст, ки ин андешаи мутафаккир имруз низ кимати худро гум накардааст.

Адабиёт:

1. Айнй С. Восифй ва хулосаи «Бадоеъ-ул-вакоеъ». - Сталинобод, 1956.

2. Арипов М. Из истории педагогической мысли таджикского народа. - Душанбе: Ирфон,

1965.

3. Атахонов Т., Лутфуллоев М., Шарифов Ф. Очеркхои афкори педагогй. - Душанбе, 2005.

4. Афзалов Х., Рахимов Б. Таърихи педагогикаи халки точик. - Душанбе: Маориф, 1994.

5. Афсахзод А. Тахаввули афкори Абдурахмони Ч,омй. - Душанбе, 1981.

6. Консепсияи мактаби миллии точик. - Душанбе, 1995.

НЕКОТОРЫЕ ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ВЗГЛЯДЫ МАВЛЯНА АБДУРАХМАНА ДЖАМИ

В данной статье авторы показывают педагогические идеи великого мыслителья XV века Абдурахмана Джами. Абдурахман Джами высоко оценил роль знания в жизни человека в подготовке подрастающего поколения и молодёжи к полезному служению людям и общество. В статье также приводится примеры из «Бахористан», «Х,афт авранг» (о воспитании сына, об учителе, роль книги в жизни человека).

Ключевые слова: педагогические идеи Джами, знание, связь знании с жизнью, учитель, книга.

SOME PEDAGOGICAL VIEWS OF MAVLANA ABDURAHMAN JAMI

In this article the author showed Pedagogical ideas of great poet of 15 century A. Jami. A. Jami high praised the role of knowledge in the life of person for growing up generation and youth with influence of serve people and social. In this article also used the examples from "Bahoriston", "Haft avrang" (about growing up son, about teachers, the role of book in the life of person).

Key words: the pedagogical ideas of Jami, knowledge, contact of knowledge about the life, teachers, book.

Сведения об авторах: Нуров Абдулбоки, доктор педагогический наук, профессор, Таджикский государственный педагогический университет имени С. Айни, e-mail: sattori1990@mail.ru

Нурзода Мехрафруз, ассистент кафедры международных отношений Таджикского национального университета

Information about the authors: Nurov Abdulboki, doctor pedagogical sciences, professor, Tajik State Pedagogical University named after S. Aini

Nurzoda Mehrafruz, assistant of the chair of international relations Tajik National University

ИЗУЧЕНИЕ СЛОВ-РЕАЛИЙ НА УРОКАХ РУССКОГО ЯЗЫКА В УСЛОВИЯХ

ТАДЖИКСКОЙ ШКОЛЫ

Товбаева М. М.

Таджикский государственный институт языков имени С. Улугзода

В методике обучения русскому языку в национальной школе уделяется все больше внимания изучению связи русского языка с культурой русского народа, возможностей показа нерусским учащимся современной действительности в процессе изучения и через посредство русского языка. Наибольший интерес среди лексических единиц с национально-культурным компонентом представляет безэквивалентная лексика.

Перед учителями возникает трудная задача - как объяснить учащимся посредством русского языка культурные, социальные, исторические компоненты русской лексики. Как сохранить культурно-специфические элементы русской культуры и в то же время обеспечить понимание реалии учащимися иной культуры. Учитель становится центральной фигурой межъязыковой и межкультурной коммуникации.

Источником исследования для нашей работы послужили произведения русских писателей, представленных в учебниках для таджикской школы. В этой статье рассматриваются слова-реалии, выявленные в результате полной выборки и сопоставительного анализа лексики произведений русской литературы в учебниках русского языка для таджикской школы.

Основная цель обучения русскому языку в таджикской школе - научить школьников использовать русский язык как инструмент общения в диалоге языков и культур в современном мире. Для того чтобы общение проходило в полном взаимопонимании, каждому из участников необходимо обладать определённым речевым опытом - как лингвистическим (знание языка), так и нелингвистическим (знание о стране и его культуре).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.