Научная статья на тему 'СОЛИҚ СИЁСАТИНИ ИҚТИСОДИЙ ФАОЛЛИККА ЙЎНАЛТИРИШНИНГ УСТИВОР ЖИҲАТЛАРИ'

СОЛИҚ СИЁСАТИНИ ИҚТИСОДИЙ ФАОЛЛИККА ЙЎНАЛТИРИШНИНГ УСТИВОР ЖИҲАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

69
23
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
солиқ / солиқ сиѐсати / бюджет сиѐсати / солиқ юки / маҳаллий солиқлар / фойда солиғи / мол-мулк солиғи / ягона ижтимоий тўлов / ижтимоий тўловлар / солиқ тўлов / замонавий солиқ. / Tax / Tax Policy / Budget Policy / tax burden / local taxes / profit tax / property tax / single social payment / social payment / tax payment / modern tax.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Шохруҳбек Шавкатжон Ўғли Қаҳҳоров

Мақолада мамлакатимизда солиқ сиѐсатини амалга ошириш борасидаги фикрлар, унинг иқтисодий фаолликни оширишга қаратилганлиги ва йўналтирилганлиги, иқтисодий фаоллик даражаси индекси каби масалалар алоҳида ўрин олган бўлиб, кейинги йиллардаги солиқ соҳасидаги тегишли ўзгаришларнинг мамлакат иқтисодий фаолиятига таъсири ва иқтисодий фаолликнинг устивор жиҳатлари баѐн қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article has a special place in the implementation of the tax policy in our country, its focus and direction on increasing economic activity, the index of the level of economic activity, the impact of the relevant changes in the tax sphere in the following years on the economic activity of the country and the main aspects of economic activity are described.

Текст научной работы на тему «СОЛИҚ СИЁСАТИНИ ИҚТИСОДИЙ ФАОЛЛИККА ЙЎНАЛТИРИШНИНГ УСТИВОР ЖИҲАТЛАРИ»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-1189-1196

СОЛЩ СИЁСАТИНИ ЩТИСОДИЙ ФАОЛЛИККА ЙУНАЛТИРИШНИНГ УСТИВОР ЖИХДТЛАРИ

Шохрухбек Шавкатжон угли ^аххоров

Тошкент молия институти магистранти woxrux0708@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Ма;олада мамлакатимизда соли; сиёсатини амалга ошириш борасидаги фикрлар, унинг и;тисодий фаолликни оширишга ;аратилганлиги ва йуналтирилганлиги, и;тисодий фаоллик даражаси индекси каби масалалар алохида урин олган булиб, кейинги йиллардаги соли; сохасидаги тегишли узгаришларнинг мамлакат и;тисодий фаолиятига таъсири ва и;тисодий фаолликнинг устивор жихатлари баён килинган.

Kalit so'zlar: соли;, соли; сиёсати, бюджет сиёсати, соли; юки, махаллий соликлар, фойда солиги, мол-мулк солиги, ягона ижтимоий тулов, ижтимоий туловлар, соли; тулов, замонавий соли;.

PRIORITY ASPECTS OF TAX POLICY TOWARDS ECONOMIC

ACTIVITY

ABSTRACT

The article has a special place in the implementation of the tax policy in our country, its focus and direction on increasing economic activity, the index of the level of economic activity, the impact of the relevant changes in the tax sphere in the following years on the economic activity of the country and the main aspects of economic activity are described.

Keywords: Tax, Tax Policy, Budget Policy, tax burden, local taxes, profit tax, property tax, single social payment, social payment, tax payment, modern tax.

КИРИШ

Маълумки, соли; сиёсати давлатнинг и;тисодий жараёнларни тартибга солишнинг самарали воситаларидан бири сифатида солила тортиш сохдсидаги исти;болга мулжалланган и;тисодий, ху;у;ий ва ташкилий- назорат тизимини

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-1189-1196

такомиллаштиришга асосланган чора-тадбирлари йигиндисини узида ифодалайди.

Солик сиёсати назарий жихатдан давлат томонидан иктисодиётни тартибга солишнинг билвосита усули хисобланади ва давлат хамда солик туловчиларнинг узаро молиявий манфаатдорлиги мувозанати оркали макроиктисодий баркарорликни таъминлаш, жадал иктисодий усиш суръатларига эришиш максадларига йуналтирилади. Айнан мана шунинг учун хам кейинги йилларда мамлакатимизда олиб борилаётган солик сиёсати, аввало, солик юкини кискартириш, солик маъмурчилиги самарали воситаларини кенг куллаш ва соликка тортиш тизимини соддалаштириш каби стратегик ахамиятга эга булган ислохотларга каратилмокда.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Узбекистон Республикаси Президентининг 2018-йил 26-июндаги "Узбекистон Республикаси солик сиёсатини такомиллаштириш консепциясида" мамлакатимизда солик маъмурчилигини такомиллаштириш, солик туловчилар зиммасидаги солик юкини камайтириш, солик муносабатларини амалга оширишда халкаро амалиётдаги илгор тажрибалардан фойдаланган холда замонавий ахборот коммуникация технологияларини куллаш оркали солик туловчилар билан соликларни хисоблаш ва тулаш билан боглик жараёнларни шаффофлигини таъминлаш масалалари белгилаб берилди.

Узбекистон Республикаси солик сиёсатини такомиллаштириш консепциясида куйидаги масалаларга алохида эътибор каратилди, хусусан:

- умумбелгиланган ва соддалаштирилган режимларда соликларни туловчилар уртасидаги солик юкини тенг таксимлаш;

- махсулот таннархини кимматлашишига олиб келадиган мажбурий туловларни бекор килиш ва ККС ундиришнинг самарали тизимини жорий этиш;

- солик туловчилар томонидан ходимлар реал сонини ва мехнатга хак тулаш фондини яширишга олиб келадиган солик ставкаларини пасайтириш;

- тадбиркорлик субъектлари фаолиятига бевосита аралашишни камайтириш ва назорат фаолиятини амалга оширишни хавфли-тахлил натижаларидан келиб чикиб амалга ошириш;

- махаллий соликлар ва йигимларнинг йигулувчанлик даражасини ошириш, кучмас мулк ва ер участкаларидан олинадиган соликлар

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 1190 www.ares.uz

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-1189-1196

самарадорлигини ошириш тартибларига утиш буйича тегишли хукукий меъёрлар кабул килинди.

Жумладан, юридик шахслар даромадларидан олинадиган соликлар буйича, фойда солиги ставкаси 2 фоизга, дивиденддан олинадиган солик ставкаси 5 фоизга, мол-мулк солиги ставкаси 3 фоизга, ягона ижтимоий тулов ставкаси 3 фоизга камайтирилди ва максадли жамгармаларга мажбурий ажратмаларни тулаш бекор килинди.

Иш хакидан олинадиган солик ва мажбурий туловлар буйича, жисмоний шахслар даромадларидан олинадиган соликни даромадни ортиб боришидан турт погонали прогрессив ставка буйича солик хисоблаш тартиби бекор килиниб, барча даромадлардан 12 фоизли текис ставка буйича солик хисоблаш тартиби белгиланди. Жисмоний шахсларнинг дивиденд даромадларидан олинадиган солик ставкаси 5 фоизга, якка тартибдаги тадбиркорлар учун катъий белгиланган солик ставкалари уртача 20 фоизга пасайтирилди. Жисмоний шахслар даромадларидан Бюджетдан ташкари Пенсия жамгармасига 8 фоизлик ставка буйича сугурта бадалини хисоблаш ва ундириш тартиби бекор килинди.

Юридик шахслар томонидан ягона ижтимоий туловни ва микрофирма ва кичик корхоналар томонидан ягона солик туловини энг кам микдорларидан келиб чикиб тулаш, юридик шахслар учун улар томонидан туланаётган соликларнинг жами микдорини якка тартибдаги тадбиркорнинг ушбу фаолият тури буйича тулаётган катъий белгиланган солик микдоридан кам булмаган микдорда тулаш, фойдали хизмат муддати тугаган, тулик эскирган ускуналардан фойдаланиш учун тулов тулаш таърифлари бекор килинди.

Соддалаштирилган тизимда солик туловчиларни ходимлар сонидан келиб чикиб, умумбелгиланган солик тизимига утказиш тартиби бекор килиниб, 2019-йилдан бошлаб солик даврида олинган ялпи тушумидан келиб чиккан холда аниклаш тартиби жорий этилди ва ялпи тушумнинг чегаравий микдори 1 миллиард сум килиб белгиланди.

Шунингдек, 2019-йилдан бошлаб барча тадбиркорлик субъектлари (шу жумладан соддалаштирилган тизимда солик туловчилар) учун юридик шахслардан олинадиган ер солиги, юридик шахслардан олинадиган мол-мулк солиги, сув ресурсларидан фойдаланганлик учун соликларни тулаш жорий этилди.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-1189-1196

Шу борадаги соли; тизимидаги тегишли узгаришлар натижасида хар бир худуд буйича мавжуд имкониятлардан самарали фойдаланилган холда и;тисодий фаолликка алохида эътибор каратилмокда яъни, мамлакатнинг 14 та худуди буйича 2021 йилнинг июнь ва июль ойлари учун «Худудларда и;тисодий фаоллик барометри» бахоланди ва худудлар рейтинги тузилди. ИФБ жорий йилнинг маълум бир даврида утган йилнинг мос даврига нисбатан худудлар уртасида кузатилган и;тисодий фаоллик даражасини курсатади ва у хар ойда хисоблаб борилади. Бахолаш натижаларига кура, 2021 йилнинг январь-июль ойларида Тошкент шахри энг ю;ори фаоллик барометри индекси (0,707) билан рейтингда 1-уринни эгаллади. Кейинги уринларни Самарканд (0,613) ва Сирдарё (0,610) вилоятлари эгаллади.

И;тисодий фаоллик барометри Навоий (0,370), Сурхондарё (0,391) ва Андижон (0,468) вилоятларида нисбатан паст булди ва улар мос равишда рейтингда паст уринларни эгаллади. ИФБни бахолашда куйидаги йуналишлар буйича курсаткичлардан фойдаланилди.

1. Ишлаб чикариш фаоллиги - худудда саноат махсулотлари ва истеъмол товарлари ишлаб чикариш, курилиш ишлари, хизмат курсатиш ва чакана савдо айланмаси хажмларидаги усиш суръатларини ифодалайдиган 5 та курсаткич.

2. Тадбиркорлик фаоллиги - фаолият юритаётган кичик бизнес субъектлари, янги ташкил этилган ва фаолиятини тугатган кичик бизнес субъектлари сонининг усиш суръатлари, фаолият юритмаётган ва фаолияти ихтиёрий тугатиш жараёнидаги кичик бизнес субъектларининг руйхатдан утган жами кичик бизнес субъектлари сонидаги улушини ифодалайдиган 5 та курсаткич.

3. Таш;а савдо фаоллиги - товар ва хизматлар экспорт-импорт хажмларининг усиш суръатларини ифодалайдиган 2 та курсаткич.

ИФБни хисоблашда нисбий фарклар ва узаро таккослаш услубларидан фойдаланилди ва ИФБ курсаткичи интеграл индексда ифодаланди. Бунда, «0»дан «1»гача кийматга эга булган интеграл индекс канча «1»га я;ин булса, жорий фаоллик даражаси шунча юкорилигини англатади ва аксинча.

2021 йилнинг январь-июль ойлари учун хисобланган и;тисодий фаоллик

барометри (индексда)1

1 nporao3.namTHpHm Ba MaKpoHKTHCogHH TagK;HK;oT.nap HHcrmyra MatnyMOTnapHgaH ^oMganaHH^raH.

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 1192 www.ares.uz

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-1189-1196

Тошкент шахри ва Сирдарё вилояти ишлаб чикариш (0,749-0,861) ва ташки савдо фаоллиги (0,671-0,716) хамда Самарканд вилояти ташки савдо (0,715) ва тадбиркорлик (0,676) фаоллиги нисбатан юкори курсаткичларга эга булганлиги сабабли ИФБ буйича рейтингда юкори уринларни эгаллади.

Навоий вилоятида ишлаб чикариш (0,254) ва ташки савдо фаоллиги (0,395), Сурхондарё ва Андижон ишлаб чикариш (0,273-0,402) ва тадбиркорлик (0,367-0,469) фаоллиги омиллари сабабли ушбу худудларда фаоллик барометри нисбатан паст булди.

Албатта, солик сиёсати оркали иктисодий фаолликни янада оширишда солик мажбуриятларини мажбуран бажариш амалиётини яхшилаш, бу борада, соликлар ва бошка мажбурий туловларни бюджетга уз вактида тушиши тугрисида кушимча кафолатларни жорий этиш, жарима санкцияларни куллаш амалиётини кайта куриб чикиш, йирик харажатларни мониторинг килиш асосида ахоли даромадларини ялпи декларациялаш тизимига боскичма-бокич утишнинг комплекс чора-тадбирларини ишлаб чикиш лозим булади.

Иктисодиётнинг ракобатбардошлигини ошириш максадида, инвесторлар ва тадбиркорлар учун максимал даражада кулай шарт-шароитлар яратиш учун солик юкини камайтириш, ихчам, содда ва баркарор солик тизимини жорий этиш буйича:

мамлакат инвестицион жозибадорлиги ва ишбилармонлик мухитини ошириш буйича ташаббусларни куллаб-кувватлаш ва бу борада, солик юкини оптималлаштириш, солик мажбуриятларини бажарган ва тадбиркорликни ихтиёрий легаллаштирган солик туловчиларни рагбатлантириш тадбирларини

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 1193 www.ares.uz

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-1189-1196

Kynnam, cohhk th3hmhhhhf HeÖTpannHFH Ba TpaHcmepHK^HKHH omapam Macananapn 6yÖHHa gaBnaT opraHnapn önnaH xaMKopnHKHH KeHraHTHpnm, xycycaH mohha Ba3HpnnrH Ba öom^a Ba3HpnHKnap önnaH xaMKopnHKga HHBecT^HanapHH ®;an6 KHnnm Ba TagönpKopnHKHH pHBO^namupHmra TycKHHHHK KunaeTraH MyaMMonapHH öapTapa^ этнm öyfiHHa TaKnn^napHH nmnaö HHKum.

ffly önnaH önpra, cohhk mkhhh onTHMamamTHpnm (KaMaÖTHpnm Ba TeHrnamTHpnm) MaKcagaga, yMyMÖenrnnaHFaH Ba cogganamTHpnnraH cohhk pe^HMnapn 6yÖHHa HOMyTaHOcnönHKHH öapTapa^ этнm, cogganamTHpnnraH cohhk pe^HMHgarn cohhk TynoBHHnapga W3ara KenaeTraH HeraTHB xpnaraapHH eHFHnnamTHpnm Ba cohhk MyHOcaöaraapnga paцнонaп ^HCKan MexaHH3MnapHH maKnnaHTHpnm, xycycaH cohhk TynoBHHnapHH cohhk Ma^öypnaTHHH HXTHepHH öa^apnmHH paröaraaHTHpnm opKaga amapHH HKTHCogneTHH KucKapTHm TagönpnapHHH nmnaö HHKHm Ba aManneTga Ky^nam 3apyp öynagn.

XY^OCA

ÄnöaTTa, KefiHHFH HamapgarH cohhk KOHyHHHnnrHga ^opan этнпFaн y3rapnmnap Ba ymöy y3rapnmnap Harn^acnga Ky^ra KHprnunraH gacraaÖKH Hara^anap 6y cohhk cnecaraMroga Ky3ga TyranraH HcnoxpraapHH önp khcmh XOHOC, ÖyryHFH KyHga MaMnaKaTHH Hm'HMOHH-HKTHCOgHH pHBO^naHTHpnmHHHF y3OK HHnnapra Myn^annaHraH ycTyBop HyHanHmnapnga Ky3ga TyranraH finpHK xa^Mgarn Ba3H$anapHH aManra omapamga, cohhk th3hmhhh TyögaH hchox, Kunnm Tanaö этнпagн.

EyHHHr ynyH conHK CHecaTHHH TyögaH ncnox, KHnnmga KyÖHgarH MyaMMonapHH ypraHHÖ HHKum ho3hm:

- ngopanapapo axöopoT anMamHHHm th3hmhhhhf eTapnn gapa^aga TaKOMHnnamMaraHnHFH conHKnap xhcoöhhh ropHTHm cn^araHH eMOHnamrapagn Ba 6y y3 HaBÖaraga cohhk 6a3acHHH KeHraHTHpnmra TycKHHHHK khhhö, gaBnaT örog^eTHra conHKnap Ba öomKa Ma^öypHH TynoBnapHHHF öapKapop Tymnö TypnmHHH TatMHHnaMafigH;

- conHK th3hmhhhhf eTapnn gapa^aga onTHMannamTHpHnMaraHnHFH, BepTHKant Ha3opaT th3hmhhh Ba cohhk opraHnapn BaKonaraapHHH TaKOMHnnamTHpHnMaraHnHFH, cohhk coxacaga ннcтнтyцнонaп ncnoxpTnapHHHF aMan KHnnmH gapa^acn KOHHKapcH3 gapa^aga Konnmara caöaö öynMOKga;

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-1189-1196

- мамлакат ялпи ички махсулоти таркибида "яширин" иктисодиёт улушининг салмокли даражада колаётганлиги, солик юкини янада пасайтириш ва бизнесни ташкил килиш ва уларга кулай шарт-шароитлар яратиш учун тускинлик килмокда;

- солик туловчилар талаблари кондирилишининг паст даражадалиги, конунчилик меъёрларига амал килишнинг ортишига ва улар билан ишончли хамкорликни усиб боришига тускинлик килмокда;

- солик режимларига талаб даражасида амал килинмаслиги, бюджетга солик тушумлари даражасининг ошишига таъсир этувчи мухим омил хисобланиб, жахон бозорларида капитал куйилмалар ракобарбардошлигини ошириш максадида, хорижий инвестицияларни жалб килишга тускинлик килмокда;

- солик юкининг таксимланишидаги юкори тафовут, умумбелгиланган ва соддалаштирилган режимларда солик туловчилар уртасидаги катта фарк, бизнеснинг майдалашиб кетишига сабаб булмокда, бу уз навбатида ишлаб чикариш жараёнларининг тор доирада колиб кетишига, махсулот ракобатбардошлигининг пасайиб унинг "яширин" иктисодиётга утиб кетишига сабаб булмокда;

- юкори натижаларга эришаётган эталон-мамлакатларнинг илгор хорижий тажрибаларидан фойдаланмаслиги, давлат солик хизмати органлари фаолиятида корпоратив бошкариш, корпоратив муносабатлар ва тамойилларнинг ривожланмаслигига сабаб булмокда;

- Солик кодекси тугридан-тугри амал килувчи хужжат булмасдан, солик конунчилиги меъёрлари бошка бир катор конун ости хужжатлари билан тартибга солинмокда. Хусусан, солик ставкаларининг хар йили Узбекистон Республикаси Президентининг карорлари билан кайта куриб чикилиши хужалик субъектлари молиявий баркарорлигига таъсир этмокда;

- солик хизмати органлари инфраструктурасида манан ва жисмонан эскирган информацион технологиялар салмогининг юкорилиги, солик тизимини автоматлаштириш даражасининг пастлигига ва солик маъмурчилигига замонавий ракамли иннвацион технологияларни жорий этиш, шунингдек конунчилик меъёрларига амал килишда рискларни бошкариш учун тускинлик килувчи холат булиб колмокда;

- давлат солик хизмати органларида профессионал кадрларни тайёрлаш ва малакасини ошириш ва ходимларнинг фаолият самарадорлигини бахолаш

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 1195 www.ares.uz

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-1189-1196

масалаларининг сезиларли даражада пасайиб кетгандиги ходимлар фаолияти самарадорлигини пасайишига сабаб булмокда.

Курсатиб утилган камчиликлар мамлакат солик тизимини жадал риволанишига, инвестицияларни жалб килишга, иктисодиётни, давлат ва жамият хаётининг бошка сохаларини усишига тускинлик килмокда шу боис бу каби муаммоларга ечим топиш натижасида мамлакат иктисодиётининг фаоллигши янада ортган булур эди.

REFERENCES

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

1. Прогнозлаштириш ва макроиктисодий тадкикотлар институти маълумотларидан фойдаланилган.

2. Узбекистон Республикаси Солик кодекиси. -Т. «Адолат», 2012

3. Узбекистон Республикасининг «Давлат солик хизмати тугрисида»ги Конуни. Халк сузи 1997 йил 29 август

4. Алъмардонов М.И., Худойкулов. С.К., Даромад (фойда)дан олинадиган сщликлар. Укув кулланма. -Т. ТМИ, 2002

5. Алъмардонов М.И., Щмонщв А. Соликларни прогноз килиш. Укув кулланма. -Т. ТМИ, 2002

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.