CC BY
6TECHNOLOGY OF VOCATIONAL TRAINING OF STUDENTS IN DEVELOPMENT OF POTENTIAL OF THE FUTURE TEACHER
Abstract. Article discloses importance and necessity of the successful organization and application of independent works of various classifications in the course of training of the future teachers in pedagogical high schools. factor of development of independence, process of individual search, a choice, creative interpretation and practical actualization, world outlook and cultural urological components of a pedagogical education in interactive dialogue and interaction with teachers has important value in the quality of education. That finally gets system character, covering various forms of training and kinds of its academic and professional work in high school.
Key words: the modern teacher, vocational training, and out-of-class independent works of students, process of is professional-semantic development.
Сведения об авторах: Шарипова Дильбар Яхъяевна - доктор педагогических наук, заведующая кафедрой общая педагогика Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, e-mail: dsaripova58@mail.ru
Самиев Бободжон Джураевич - доктор философских наук, профессор, заведующий общеуниверситетской кафедрой философии Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, e-mail: samievb@yahoo.com
Information about the authors: Sharipova Dilbar Yahyaevna - the doctor of the pedagogical sciences, head of the chair of General Pedagogy, Tajik State Pedagogical University named after S. Aini
Samiev Bobojon Juraevich - the doctor of philosophy, the professor managing chair of philosophy of the Tajik State Pedagogical University University named after S. Aini
ТАЪМИНИ ВОЛОИЯТИ ДУКУКИ ЗАН ДАР ДАВРАИ СОДИБИСТИКЛОЛИИ
ЧУМДУРИИ ТОЧИКИСТОН
Идиева З. Ф.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Баъди пош хурдани давлати абаркудрати Шуравй Точикистон низ дар катори дигар чумхурихои бародар ба истиклоли комили давлатй даст ёфт. Дар ибтидо омода набудан ба мустакилият нофахмихои зиёдеро ба миён овард, хусусан бар сари занхо масъулияти зиёде во гузошт. Бемаълумотй, надонистани хукукхои худ кисмате аз занхоро ба талбандагию нашъачалобй, бархе аз онхоро бо даст бар чиноят задан махбасй гардонид. Аз нодорй ва надоштани шароити зист духтарон ва занхои чавон ба мушкилоти зиёде дучор шуданд, дар растаю бозорхо новобаста ба шароити сангин зани точик ба хотири дарёфти маблаги ночизе азият мекашанд. Дукумати нав таъсжёфта дар баробари аз байн бурдани чанги шахрвандй ва ором сохтани мухити кишвар, роххои халли бехдошти вазъи хукукии занонро чустучу мекард. Сарвари давлати тозаистиклоли Точикистон дар байни кишвархои Иттиходи Давлатхои Мустакил аввалин шуда 27 декабри соли 1993 Созишномаи бархамдихандаи хама гуна махдудияти хукукии занонро ба имзо расонид, ки ин зинаи аввале буд барои гиромидошти занони кишвар [2, c. 16]. Муътадил гардидан ва суботи кишвар дар сохтори хукумат зарурати ташкил намудани Кумитаи кор бо занон ва оилаи назди Дукумати Ч,умхурии Точикистонро ба миён овард, ки яке аз механизми мухими амалисозандаи тадбири сиёсати Дукумат дар масъалаи бехдошти вазъи умумии занон ва ичтимоигардонии онхо гардид [1, c. 3].
Занони лаёкатманди кишвар саъю талош барои ба даст овардани якдигарфахмии саросарй, таъмини вахдати миллй ва баркарор намудани сулху осоиштагй намуда, дар
баxамоии миллати точик саxмгyзоpй намyдаанд. Таъpих гyвоx аст, ки даp xаёти давлатдоpии xаp миллат pyйдодxое ба вукуъ меоянд, ки даp саpнавишти минбаъдаи он накши xалкyнанда мебозанд. Даp он лаxзаxои xассос бо иштиpоки фаъоли занон 6 ноябpи соли 1994 бо таpики pаъйпypсии умумихалкй кабули Конститутсияи (Саpконyни) Ч,yмxypии Точикистон xамчyн pамзи давлати œx^^raëp, демокpатй, xyкyкбyнёд, дунявй ва ягона xамчyн xyччати саpнавиштсоз умеди чиддие буд ба фаpдои дypахшони xаёти солими занон. Бо кабул шудани ин xyччати такдиpсоз Точикистон ба шоxpоxи мустакиле воpид гаpдид. Муътадилии xаёти маpдyми кишваp аз ибтидои кабули Конститутсия ба назаp меpасид, аxли чомеаи точик баxpи pyшди ояндаи худ зеpи xимояи конун фаолият намуд.
Конститутсия даp зиндагии xаp як чомеа танзимкунандаи тамоми масъалаxои xаёти сиёсй, иктисодй ва ичтимоиву фаpxангй мебошад. Аз xамин чост, ки чамъият ба он xамчyн ба як санади мукаддас муносибат мекунад. Конститутсия яке аз pyкнxои бунёдии xаp як давлат ба шyмоp меpавад [3, с. 450]. Аз солxои аввали œx^ шудан ба истиклолият, ки чомеаи точик баъди xазоpсолаxо зи нав комат меафpyхт, консепсияи давлатдоpии хyдpо таpxpезй каpда, даp паpтави Конститутсияи Ч,yмxypии Точикистон конуну каpоpxои такдиpсоз кабул гаpдида, вокеияти таpаккиёти чомеаи точило бо xалли маъалаxои мyxими сиёсиву иктисодй айён менамуд. Бо мyxокимаи умумихалкие, ки тайи чанд моx мавpиди омузиши маpдyм буд, шаxpвандон, хусусан занон аз ин xyччати мукаммали сиёсиву ичтимой ва ахлокиву фаpxангй баpои худ бисёp чизpо омухтанд. Занони точик бо шаxодати pизояти худ исбот намуданд, ки такдиpи хyдpо ба дасти давлат сyпypда, чонибдоpи Дукумати кунунии ояндасози хеш мебошанд.
Истиклолияти Точикистон, кабули Конститутсия мавкеи даpёфти xy^^H зан, маънои воpид шудан ба сиёсат, шикасти хypофотпаpастй, pоx ёфтан ба суи зиндагии нав буд. Бо кабули ин шиносномаи миллат доиpаи баpхе аз бехиpадон, ки монеаи пешpафти xаёти сиёсиву ичтимоии занон мешуданд, танг гаpдид. Моддаи 17-и Констутсияи Ч,yмxypии Точикистон оид ба «Маpдон ва занон баpобаpxyкyканд» исботгаpи баpобаpxyкyкии зану маpд буда, собит намуд, ки даp xама xолат давлат вазифаи эътиpофкyнанда ва xифзкyнандаи баpобаpии маpдон ва занонpо ба yxдаи худ мегиpад. Татбики ин модда мавкеъи баландкунанда, доpад, ки асоси мyзаффаpиятxои занон аз он OFOЗ мегаpдад. Зани точик ^py гиpифта, чун занxои кишваpxои таpаккикаpда дигаp талош ба мавкеъ хеш бинмуд. Намояндаи занони точик чандин маpотиба даp таъpихи Точикистони соxибистиклол соли 1995 даp Конфpонси чоpyми yмyмичаxонии занон даp шаxpи Пекин шиpкат ваpзида, аз комёбщои ба дастоваpдаи Пpезиденти кишваp даp pоxи демокpатикyнонии чомеа, дигаpгyниxои иктисодй, илмй, фаpxангй ва макеи баланд пайдо каpданy иштиpоки бевоситаи занон даp pаванди пешpафти чомеаи навини точик аз минбаpxои баланд баpомадxо намуда, сyлxи ба дастоваpда ва комёбщои маpдyми точикpо ба дигаpон намунаи ибpат менамуданд. Аз имтиёзxои мyайянгаpдида зани точик баxpи pyшди хеш истифода бypда, бо беx шудани вазъи таxсил ва таваччyxи бештаpи Саpваpи давлат ба соxаxои маоpиф ва тандypyстй, ки таъсиси филиалxои омyзишгоxxои омyзгоpй ва тандypyстй на танxо даp маpказxои ноxияxо, xатто даp маpкази чамоатxо ба хотиpи соxибкасб шудани эxтиёчмандоне, ки кисмати зиёди онxо занxои бесаpпаноx монда ва xамзамон занxои бомаъpифат, ки даp замони Шypавй pизоияти хонданpо волидайнашон надода буданд, ташкил медод. Сатxи пасти зиндагонй, ноpасоии маблаF на ба xама имконияти даp маpказ идомаи таxсил каpданpо медод, xамзамон дастгиpие буд баpои ду кувваи пешбаpандаи чомеа, хусусан защо, ки pyй баp суи соxаи маоpиф ва тандypyстй нщоданд ва беш аз 50%-и масъулони ин соxаxо мебошанд. Зани точик масъулияти мавкеи хyдpо даp xаёти сиёсии имpyзаи точик дypyст даpк намуда, бо даpки баланди ватанпаpастй ва эxтиpом ба ягонагии давлати точик аз дастоваpдxои илму техника ва фаpxанги чаxонй баpхypдоp гаpдида, даp омузиши забонxои хоpичй муваффак буда, даp pаванди ташаккули чомеаи иттилоотй xиссагyзоpанд. Даp паpтави 20 соли кабули Конститутсия ва даp асоси ин санади такдиpсоз аз чониби Дукумати Ч,yмxypии Точикистон xаждаx санади меъёpии
хукукии зарурй дар масоили баландбардории макоми зан ба тасвиб расид, ки санадхои кабулшуда волоияти занро дар чомеаи точик мустахкам намуд. Бо шарофати кабули Конуни Ч,Т «Дар бораи тадбирхои баланд бардоштани макоми зан дар чомеа» ва Конуни Ч,Т «Дар бораи кафолатхои давлатии баробархукукии мардону занон ва имкониятхои баробари амалигардонии онхо» тибки моддаи 17-и Конститутсия тагйироти куллие дар хаёти сиёсии зан ба вукуъ пайваст .
Оила дар хама давру замон мукаддас ва рукни ибтидоиву асоси давлат буда, дар моддаи 33-и Констиутсия (Сарконуни) Ч,умхурии Точикистон оварда шудааст. «Давлат оиларо хамчун асоси чамъият химоя мекунад. Дар кас хукуки ташкили оиларо дорад. Мардон ва заноне, ки ба синни никох расидаанд, хукук доранд озодона акди никох банданд. Дар оиладорй ва бекор кардани акди никох зану шавхар барбархукуканд». Ин санади мухим бисёрникохро дар оила манъ намуда, дар раванди пешгирии зypоваpй, баланд бардоштани устувории оила, масъулияту маърифати оиладорй ва таквияти сатхи маърифатию сиёсй ва хукукии занон заминаи асоснок мегузорад. Дамзамон дар партавй ин асноди хукукй 19 марти соли 2013 Конуни Ч,умхурии Точикистон «Дар бораи пешгирии зypоваpй дар оила» ва тахияи Барномаи давлатии «Пешгирии зypоваpй дар оила барои солхои 2014-2023» ба тасвиб расид, ки метавонанд пешгири хушунат ва низоъ дар оила гарданд.
Тибки боби дуюми Сарконун, моддахои 30, 32, 35, 36, 37, 38 ва 39 шахрвандони чумхурй хукуки озодии сухан, нашр, истифодаи воситахои ахбор, хукуки мехнат, интихоби касбукор, хифзи мехнат ва химояи ичтимой хангоми бекорй, хукук ба манзил, барои истирохат бо рохи мукаррар кардани рузи хафта ва рузи корй, рухсатии харсолаи пулй, хукуки хифзи саломатй дар доираи муайяннамудаи конун аз ёрии тиббии ройгонро дошта, метавонад дар пиронсолй, хангоми беморй, маъюбй, гум кардани кобилияти кор, махрум шудан аз сарпараст ва мавридхои дигаре, ки конун муайян кардааст, кафолати таъмини ичтимой дошта бошанд. Дар Конститутсия на танхо ба хукукхои зан, балки ба тарбияи кудак диккати чиддй дода, дар он кайд мегардад, ки «Модару кудак тахти химоя ва гамхории махсуси давлатанд». Ба гайр аз ин дар Конститутсия дарч гардидааст, ки «Дар корхои вазнини зеризаминй ва шароити мехнаташон зарарнок истифодаи мехнати занон ва ноболигон манъ аст» (мод. 35). Аз ин хулоса баровардан осон аст, ки Конститусия химоятгари хифзи саломатии модару кудак буда, бахри рушди миллат ва насли солими чомеа шароитхои мусоиди хукукиро фарохам меоварад.
Зикр кардан бомаврид аст, ки дар ибтидои солхои 90-ум на хамаи духтарон ба мактаб фарогир шуда, бархе то синфи нухум ва бархеи дигар бо гирифтани маълумоти синфи ибтидой аз мактаб ва гирифтани маълумоти миёнаи умуми дур монда, бармахал онхоро ба хаёти оиладорй мачбур месохтанд. Бесаводй, бемаълумотй ва надонистани забон занхои корафтодаро дар чамъияти пешрафтаи муосир, ки асри техника ва технология мебошад, азият медод. Бо ба низом даромадани вазъи сиёсии кишвар таваччухи хукумати чумхурй оиди чалби духтарон ба макотиби миёна бештар гардида, гирифтани маълумоти умумии асосиро хатми дониста шуд. Тибки моддаи 41-Конститутсия (Сарконун) «Дар шахс хукуки тахсил дорад. Таълими умумии асосй хатмист. Давлат таълими умумии асосии хатмии ройгонро дар муассисахои таълимии давлатй кафолат медихад». Мактабу маорифро Сарвари давлат яке аз рукнхои асоси давлат дониста, хамасола дар минтакахои гуногуни Ч,умхурй мактабхои ба талаботи замони муосир чавобгуро таъсис дода истодааст. Конститутсия тарбияи кудакони ятим ва бепарасторро яке аз самтхои асоси дар фаъолияти давлат мехисобад. «Давлат барои хифзи кудакони ятим, маъюб ва таълиму тарбияи онхо гамхорй менамояд» (мод. 34) ва бо ин максад барои ятимону бепарасторон хонахои ятимон ва марказхои хунаромузи бо фарохам сохтан ба тачхизотхои дузандагию пазандаги мухайё намуда, бахри ояндаи хуби онхо дар бонкхои чумхурй суратхисобхо кушода, бо чалби шахсони сармоядор шароитхои онхоро фарохам меоварад. Духтарони ятиму бепарастор дар доираи мукаррарнамудаи конун метавонанд ба таври ройгон таълими миёнаи касбй ва олии
касбй гиранд, занхо ва духтарони бекасу бесарпанох дар панохи давлат буда, шукргузор аз истиклолияти кишвар ва давлати орому осуда мебошанд.
Дамин тарик, занони точик бо риояи фарханг ва маърифати хеш бо дарки худшиносии миллй, бо доштани хисси ватанпарастй, бо вокиф будан аз илми муосир имруз мавкеи хешро дарёфта, дар баробари мардон дар макомотхои олй ва махаллии давлатй мустакилона фаъолият намуда истодаанд. Ба шарофати сохибистиклолй ва мухити солиму созанда занони точик муваффак дар орзухои худ шуда, тибки санадхо ва хукуки дар конунгузории кишвар барои онхо муайяншуда дар пешрафти хаёти маданй, сиёсй, иктисодй ва фархангии кишвар сахми арзанда мегузоранд.
Адабиёт:
1. Участие женщини в политике: проблемы и перспективы. Материалы
международной конференции. - Душанбе, 2007.
2. Рахмон Э. Зиндагй аз модар сарчашма мегирад. - Душанбе, 2011.
3. Рахмонов Э. Точикистон: Дах, соли истиклолият. Вахдати миллй ва бунёдкорй. Ч,.
2. - Душанбе, 2002.
СОБЛЮДЕНИЕ ПРАВ ЖЕНЩИН ВО ВРЕМЯ НЕЗАВИСИМОСТИ РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИТАН
Аннотация. Статья посвящена правам женщин Республики Таджикистан во время независимости. Автор статьи, используя исторические документы, отмечает роль женщин и их права в становлении независимости Таджикистана.
Ключевые слова: Конституция, государственная независимость, права женщин, гендерное равноправие.
PROVISION OF WOMAN RIGHT IN THE PERIOD OF INDEPENDENCE OF THE REPUBLIC OF TAJIKISTAN
Abstract. This article deals with issues regarding the provision of woman right in the society of independence Tajikistan and its contribution in today's governing of the country. According to the idea of the author, women got good respect by everybody in the society thanks to independence, firs of all, the existing legislation of the country put a fundament for that today.
Key words: the Constitution, state independence, the right of women, gender equality.
Сведения об авторе: Идиева Зарина Фузайловна - аспирант кафедры политологии Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, e-mail: z.eidieva@mail.ru
Information about author: Idieva Zarina Fuzailovna - the post-graduate student chair of political science of Tajik State Pedagogical University named of Sadriddin Ayni
ФОРМИРОВАНИЕ МЕЖКУЛЬТУРНОГО ВЗАИМОДЕЙСТВИЯ СТУДЕНТОВ В ПОЛИЛИНГВУАЛЬНЫХ И ПОЛИКУЛЬТУРНЫХ УСЛОВИЯХ
Сайфуллоева З. Х., Сайфуллаев Х. Г., Куджов Х. Р.
Таджикский государственный педагогический университет имени С. Айни Таджикский педагогический институт города Пенджикент
Интенсивные интеграционные процессы обусловливают сложные, многоплановые проблемы взаимодействия, в числе которых можно назвать, прежде всего, полилингвизм, наиболее распространенным вариантом которого, является билингвизм [1, с. 46]. Во многих развивающихся странах Африки и Азии существует билингвальное обучение [2,
