Научная статья на тему 'Соғлом бўлишга ўргатиш омиллари'

Соғлом бўлишга ўргатиш омиллари Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
9
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Соғлом бўлишга ўргатиш омиллари»

СОГЛОМ БУЛ ИШГА УРГАТИШ ОМИЛЛАРИ

Хонтураева Хафиза Исроиловна

Норин туман №22 умумий урта таълим мактаби ук;итувчиси

Наманган, Узбекистон

Соглом турмуш тарзига риоя к;илиш х,ам аслида психологик амаллар, куникмалар, керак булса, малакани талаб к;иладиган тушунчадир. Яъни, соглом турмуш тарзига оиладан бошлабок; болаларни ургатиш лозим.

Шу уринда, одамларни уз бойлиги булган саломатлигига мана шундай ок;илона ёндашишга ургатиш шартми, ахир бу х,ар бир инсоннинг уз шахсий иши эмасми, деган хак;ли савол пайдо булиши мумкин. Албатта, эътирозда жон бор, зеро, онгли инсон, у аёлмиди, эркакмиди, ёшми, кексами, уз соглиги учун к;айгурса, ундан биринчи навбатда узи манфаатдор эканлигини билади.

Оилада ота-онага куп нарса боглик. Улар шу гушадаги барча х,одисаларнинг балогардонлари сифатида, энг аввало, уз соглик;ларига узлари масъул эканлигини унутмасалар, уни сак;лашда барча эхтиёт чораларни уз вак;тида кургани х,олда оилавий хаётга тугри муносабатни шакллантира олсалар, муроду мак;садларига, албатта, эришадилар. соглом одам, у отами ёки онами, турмуш ва рузгордаги барча паст-баландликлар, турли вазиятлар, керак булса, к;ийинчиликларга тез мослашиб, улардан чик;ишнинг ок;илона йулларини билиши керак. Шу уринда, бир вок;еа ёдимга тушди. Бир муштипар она успирин увидан жудо булганини айтиб, зорланган эди. Сабабини сурасам, уша машъум ишга уларнинг хонадонида иссик;лик булмабди. Чунки кушимча курилиш бошлаб, газ утган кувурлар кесилган, бу иш к;ишгача давом этиб, таъмирлаш тугамабди. Балогат ёшидаги угил бош яланг совук; хонада ухлайверган. Бунинг ок;ибатини на шу боланинг узи, на унинг ота-оналари уйлашган. К|иш чик;иб, бахорга келгач, боланинг миясида жуда каттик; огрик; пайдо булган. Аввалига бу х,олат утиб кетар деб, астойдил даволаниш чораларини х,ам куришмаган, мия яллигланиши кучайиб кетганидан сунг духтирлар х,ам ночор к;олишган. Шу вазиятда ота-она ва уша успириннинг масъулиятсизлиги, турли вазиятга мослашиб, керак булса, саломатлик йулида турмуш тарзини, кийинишни узгартириш хаёлларига х,ам келмаганда? Албатта, бола болада, бу уринда ота-онанинг эътиборсизлиги ок;ибатида ана шундай аянчли вок;еа руй берди.

Фикримизча соглом турмуш тарзи маданияти аввало, шахснинг фикрлаш тарзидан келиб чик;ади, яъни, тафаккурга боглик;. Психология фани гар бир инсонда тафаккур борлигини эътироф этади. Шу боис булса керак, барчамиз бах,оли к;удрат узимизнинг саломатлигимизни маълум меъёрларда, даражада ушлаб турамиз, сак;лаймиз. Масалан, к;ишнинг к;ировли кунида кучада утирмаймиз, узимизни химоя к;илишнинг барча воситаларини ак;л-идрок билан ишга соламиз. Пекин шундай булсада, нега одам уз саломатлигига баъзан енгил-елпилик билан к;арайди? Спорт билан шугулланиш мак;садга мувофик;лигини, кундалик бадантарбия кераклигини, жисмоний иш билан ак;лий иш мутаносиблигига риоя к;илишни, вак;тида овк;ат тановул этиб, вак;тида ухлаш лозимлигини, кузни, к;улок;ни, керак булса, танни фавк;улодда хатарлардан, ёмон суз, ёмон куз ва жисмоний таъсирлардан асрашни, чекиш, ичиш зиёнлигини, х,амма-х,аммасини биламиз, лекин била туриб, соглом турмуш тарзи к;оидаларини х,ар к;адамда бузаверамиз. Нима, ак;лимиз, тафаккуримиз танимизга зидми?

Биринчидан, х,ар бир шахснинг назарида бу к;оидаларни х,амма бузаётгандай туюлади: «мен х,ам х,амма к;атори». Масалан, Америкада чекувчилар ва чекмайдиганлар уртасида суров утказилган. Чекишнинг инсон организмига зарари бор эканлигини х,ар иккала тоифа х,ам 100 фоиз билади, лекин х,аттоки чекмайдиганлар орасида х,ам унинг зарарли томони хатарли эмаслигини ёк;лайдиганлар, чекадиганлар орасида эса тенг ярми аслида чекиш унчалик хавфли эмас, чунки «х,амма чекади-ку» деган фикрда булганлар. Яъни, тафаккур узи тан олиб турган нарсаларга уз эгасини ишонтира олмайди, к;олаверса, чекиш туфайли хасталанган беморларни айни дамларда чекаётган инсон кузи билан курмайди, улардан узовда яшайди, бу уринда «куздан нари -ак;лдан нари» деган тамойил

ишлайди.

Иккинчидан, одамларнинг сс^лом турмуш тарзига риоя этишларига тусик; булувчи омиллардан бири — одамларда сс^лом яшашга нисбатан сабаб (мотив), омилларнинг кучсиз эканлиги. Яъни, купчиликда сах,ар туриб бадантарбия билан шугулланиш истаги тонгги ширин уйщудан кура кучсиз келади. Ёки булмаса, х,озирги кунда ёшлар учун алох,ида, хотин-х,излар учун алох,ида махсус согломлаштириш масканлари, шейпинг гурух,лари мавжуд, лекин уларнинг купчилиги пулли, пулни яхшиси бонда нарсага, масалан, майда-чуйда рузгор буюмларига, безакларга сарфлаш осонрок;, ёк;имлирок; ва керакровдай туюлади одамга. Шунинг учун соглигингизни йук;отсангиз, дори-дармон, озик;-овк;ат ва бошк;аларга фалонча кетади, деб тушунтиришлар одамларга тезрок; таъсир к;илади.

Учинчидан, тафаккурдаги аналогия, ухшатиш каби хусусиятлар соглом турмуш тарзи мезонларини к;абул к;илишга ёрдам беради. Масалан, телевидение ёки радио орк;али соглом турмуш тарзини х,аётий тамойилига айлантирган ва бу ишда катта муваффак;иятларга эришаётган одамлар ибрати анча таъсирчандир. Чунки одам узини уша ибратли одам урнига куйишга мойиллик сезади ва «мен х,ам шундай соглом буламан», деган фикр уйгонади.

Туртинчидан, таълим масканлари, ОАВларининг асосий вазифаси таргиботдир. Фойдали таргиботнинг таъсирчанлигини таъминлаш лозим. Керак булса, одамнинг эрта кексайиши, юзлардаги ажинлар, хасталик ва бошк;алар охир-ок;ибат барвак;т х,аётдан куз юмишга олиб келишини айтавериш ва унинг олдини олишнинг ягона чораси соглом турмуш тарзи эканлигини ёшликдан бола онгига етказиш керак. Баъзан телевизор орк;али бирор реклама берилса, энсамиз к;отади, чунки яхши куриб томоша к;илаётган курсатувни булгани учун шундай салбий х,иссиёт тугилади, аслида уша реклама парчаларида соглом турмуш тарзига оид лавх,алар курсатишса, масалан, зарарли одатлардан воз кечишнинг фойдаси, тугри ва вак;тида овк;атланиш, жисмоний машк;ларни бажараётган таниш, обрули шахсларни курсатавериш х,ам бундай лавх,аларга куникишга олиб келди. Демак, ОАВ ва кургазмали рекламанинг роли бу уринда катта булиши мумкин.

Яна бир сабаб — одамларда узларининг саломатлигига нисбатан х,аддан ташк;ари оптимистик к;арашлар бор. Яъни, турт мучаси сог тугилган фарзандини она касал булмайди деб уйлайди ва баъзан эх,тиётсизлик к;илиб куяди.

Узбек оиласи азалдан соглом турмуш тарзи, муомала маданиятини сак;лаб келган. Бу уз навбатида, ота-она ва фарзандлар муносабатларида х,амда уй тутиш, узига узи хизмат курсатиш, рузгорни озода ва саранжом тутиш, озодалик тамойилларида уз аксини топган. Албатта, замон бу анъаналарга бироз узгаришлар киритди. Масалан, купгина шах,ар оилаларида ягона фарзанд тугилган, бу болага (к;изми, угилми фарк;и йук;) онаси бир умр хизматчи булиб к;олади ёки бола ук;иши керак деб унинг уз курпасини, еган овк;атини йигиштириш, ювиш, куйлагини дазмоллаш каби одатларга ургатиш малол келади, яхшиси уни онаси к;илгани маък;ул, деб хисобланади. Бу х,олатлар вак;ти келиб боланинг зерикишига, турли куча гурухлари таъсирида зарарли одатларга урганишига олиб келади. Ёки балогат ёшига етиб, мусофирлик юки буйнига тушганида, х,арбий хизматни уташга борганида тенгк;урлари орасида хижолат чекишига олиб келади. Шунинг учун х,ам тиббий маданият оилада гигиеник, маънавий, ахлок;ий тарбия ва уз-узига хизмат курсатиш малакаларини х,осил к;илиш билан баробарликда олиб борилиши лозим.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.