Научная статья на тему 'Воспитание гармоничного поколения – роль спорта в формировании здорового образа жизни'

Воспитание гармоничного поколения – роль спорта в формировании здорового образа жизни Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
73
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Здоровое поколение / здоровый образ жизни / психология здорового образа жизни / социальнопсихологические и педагические факторы формировании здорового образа жизни. / A healthy generation / a healthy lifestyle / the psychology of a healthy lifestyle / social / psychological and pedagogical factors in the formation of a healthy lifestyle.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Азамат Саидов, Рахматилла Джураев

В статье рассмотрены о том, что воспитание здорового поколения является одним из ключевых факторов формирования психологии здорового образа жизни среди молодежи. А также, в статье анализируются педагогические, социально-психологические факторы воспитания здорового поколения

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Education of a developed generation – the role of sports in the formation of a healthy lifestyle

The article considers the education of a healthy generation is one of the key factors in the formation of the psychology of a healthy lifestyle among young people. And also, the article analyzes the pedagogical, socio-psychological factors of the education of a healthy generation.

Текст научной работы на тему «Воспитание гармоничного поколения – роль спорта в формировании здорового образа жизни»

Science Жамият ва инновациялар -

Общество и инновации -

Society and innovations

Journal home page:

https: //inscience.uz/index.php/socinov/index

through time and space

Education of a developed generation - the role of sports in the

formation of a healthy lifestyle

Azamat SAIDOV!

Rakhmatilla JURAEV2

Samarkand State Institute of Foreign Languages

ARTICLE INFO ABSTRACT

Article history: The article considers the education of a healthy generation is

Received February 2021 one of the key factors in the formation of the psychology of a

Received in revised form healthy lifestyle among young people. And also, the article

20 February 2021 analyzes the pedagogical, socio-psychological factors of the

Accepted 15 March 2021

Available online

5 April 2021 2181-1415/© 2021 in Science LLC.

This is an open access article under the Attribution 4.0 International

“Keywords: о (CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)

A healthy generation,

a healthy lifestyle,

the psychology of a healthy

lifestyle,

social,

psychological and

pedagogical factors in the

formation of a healthy

lifestyle.

education of a healthy generation.

Баркамол авлодни тарбиялаш - соглом турмуш тарзини

шакллантиришда спортнинг урни

АННОТАЦИЯ

Калит сузлар: Magolada sog‘lom avlodni tarbiyalash yoshlar o‘rtasida

Sog'lom avlod, sog‘lom turmush tarzi psixologiyasini shakllantirishning asosiy

sog tom turmush tarzi, omillaridan biri hisoblanishi haqida ma’lumotlar keltirilgan.

sog‘lom turmush tarzi

psixologiyasi, Shuningdek, magqolada_ sog‘lom avlodni_ tarbiyalashning

sog‘lom turmush tarzini pedagogik, ijtimoiy-psixologik omillari tahlil qilingan.

shakllantirishning ijtimoiy,

psixologik va pedagogik

omillari.

1 Associate Professor of Humanities and Information Technology, Samarkand State Institute of Foreign Languages,

Samarkand, Uzbekistan.

2 Acting Associate Professor of Humanities and Information Technology, Samarkand State Institute of Foreign

Languages, Samarkand, Uzbekistan.

e

ffi)Science Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - 50 1еу ап4 шпоуаНоп$

— Issue - 1 (2021) / ISSN 2181-1415

Воспитание гармоничного поколения - роль спорта в

формировании здорового образа жизни

АННОТАЦИЯ

Ключевые слова: В статье рассмотрены о том, что воспитание здорового

Здоровое поколение, поколения является одним из ключевых факторов

здоровый образ жизни,

психология здорового формирования психологии здорового образа жизни среди

образа Жизни, молодежи. А Также, в статье анализируются педагогические,

социально- социально-психологические факторы воспитания здорового

психологические и поколения.

педагические факторы

формировании здорового

образа жизни.

Янги жамиятнинг замонавий Тарбия концепцияси инсон шахсини, яъни,

баркамол, етук, кУйилган максадга эркин ва Уз кучи билан эриша оладиган ёшларни

шакллантиришга каратилгандир. Бу бир томондан, шахснинг хар томонлама

гормоник ривожланишини, иккинчи томондан, унинг бутун ривожланиши

жараёнида рухий, жисмоний, маънавий соглом усишини таъминлашни Уз ичига

олади.

Инсон хаёти, соглити энг катта ижтимоий бойликдир. Бу оила, мактаб ва

инсон тарбияси, камолоти билан шугулланувчи масканлар олдига соглом турмуш

тарзини шакллантириш масаласини кундаланг куяди. Миллат соглиги хам, табиий

равишда, соглом турмуш тарзи оркали хал этилади [2].

Соглом турмуш тарзи психологиясини шакллантиришда энг аввало, хар бир

шахс “саломатлик” тушунчаси; саломатлик омиллари; саломатликни саклашда

организмнинг химояланиши; валеология фани, унинг тамойиллари ва методлари

тугрисида билимларга эга булиши керак.

Колаверса, турмуш тарзининг узи инсон яшаши учун зарур булган турмуш

шароитларини Узлаштирши демак. Узлаштириш усулига караб уни соглом турмуш

тарзи ва носоглом турмуш тарзи деб ажратиш мумкин, хамда соглом турмуш

тарзини шакллантиришнинг ривожланиши, бошка фанлар билан алокаси, унинг

максад ва вазифаларини узлаштириши зарур.

Фаол харакат билан боглик хаёт кечириш, чиникиш, жисмоний тарбия ва

спорт билан шутулланиш - соглом турмуш тарзининг мухим омиллари. Инсоннинг

соглом турмуш кечиришида фаол харакат, яъни чиникиш асосий уринни эгаллайди.

Шунинг учун хам соглом турмуш тарзини шакллантириш буйича энг мухим муаммо

— шахсни хар томонлама ривожлантириш, мехнат турмуш ва дам олиш сохасида,

илмий жихатдан асосланган, ижтимоий-психологик - гигиеник фаоллиги кучайиб

боришига ёрдам берадиган, ижтимоий-гигиеник жихатдан окилона булган турмуш

тарзини шакллантириш муаммосидир[1].

Соглом турмуш тарзи кишиларнинг хаёт даражаси билан саломатлиги,

кайфияти, интилишлари, ишонч, кундалик узгаришлар билан, бу Узгаришлар кай

Даражада халкимизнинг эхтиёжини кондириши, жамиятнинг ижтимоий-иктисодий

ва маънавий Тараккиёти даражаси, энг мухими él авлод тарбиясининг юксак

самарадорлигини таъминлайдиган чора-тадбирлар билан боглик.

204

2—1 о

Ш] 5‹епсе Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - 50 1еу ап4 шпоуаНоп$

Е Issue - 1 (2021) / ISSN 2181-1415

Соглом турмуш тарзи ахолининг фаровонлик даражасини ошириш, согЛикни

саклаш ва маиший хизматни яхшилаш, демографик жараёнларни макбул холатга

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

келтириш, оиланинг маънавий маданияти, соглиги, ахлокий жихатдан

тарбияланганлиги Усиб бориши ва ижтимоий мехнатдаги фаоллиги билан

белгиланади. Соглом турмуш тарзи мехнат, турмуш ва дам олиш, шахслараро

муносабатлар маданияти, экологик маданият, Уз организмини физиологик

жихатдан макбул холатда саклаш, шунингдек, атрофдагиларнинг саломатлиги

тугрисида гамхурлик килиш каби комплекс омилларни Уз ичига олади.

Соглом авлод - миллат келажагининг пойдевори. Азал азалдан ота-

боболаримиз соглом авлод тарбиясига катъий эътибор бериб келганлар. Шу аснода

халк ижодига мурожаат килсак хам бунинг гувохи булишимиз мумкин. Масалан,

халк Уйинлари, чавондозлик, отда юриш, сузиш ва бошкаларга ижобий муносабат

тарбияланган ва булар халиям Уз кучини йукотмаган.

Баркамол авлодни тарбиялаш жисмонан соглом булибгина колмай, балки

шаркона ахлок-одоб ва умумбашарий гоялар рухида камол топган булиши керак.

Инсон энг аввало соглом булиши ва бунинг учун эса соглом турмуш маданиятини

шакллантиришни Такозо этади. Хар бир инсонни ёшлигидан Уз соглигини

кадрлайдиган килиб вояга етказиш - соглом турмуш тарзининг ажралмас

кисмидир.

Маълумки, инсон саломатлиги ва хаёт давомийлигига таъсир курсатувчи

омилларнинг 50%дан ортиги айнан турмуш тарзигага бо+лик, экологияга - 20%га

якин, наслий омилларга - 20%, тиббий омилларга эса атиги - 10%. Яъни, инсон

соглом булиши учун унинг турмуш тарзи соглом булиши шарт ва соглом инсонни

вояга етказиш учун унда соглом турмуш тарзи тушунчасини шакллантириш керак.

Соглом турмуш тарзи деганда куйидагиларни эътиборга олиш зарур:

— фаол жисмоний харакат килиш, чиникиш, жисмоний тарбия ва спорт билан

шугулланиш;

- кун тартибини окилона режалаштириш ва унга доимо амал килиш;

жисмонан ва рухан толикишга йул куймаслик;

-аклий ва жисмоний мехнатни гигиеник талаблар асосида тури

режалаштириш;

— Тугри ва сифатли овкатланиш;

— шахсий ва умумий гигиена талабларига риоя килиш;

— атроф-мухитни мухофаза килиш, экологик маданиятга эришиш;

- юкумли касалликлар, жарохатланиш ва бахтсиз ходисаларнинг руй

беришини олдини олиш;

— тугри жинсий тарбия олиш;

—зарарли одатларга берилмаслик (тамаки махсулотларини истеъмол

килмаслик, ичкиликбозлик ва гиёхвандликка йул куймаслик ва х,к.).

Инсон саломатлиги бу - энг аввало, унинг рухий ва физиологик сифатларини

ривожлантариш, умрнинг максимал давомийлигида макбул даражадаги ишчанлик

кобилияти ва ижтимоий фаоллигини саклаб колишдан иборатдир. Купгина

олимларнинг фикрича, инсон организмининг функционал имкониятлари ва унинг

ташки мухитдан буладиган нохуш омилларга баркарорлиги бутун умри давомида

Узгариб туради, негаки, саломатликни саклаш, жушкин жараён булиб, у ёш, жинс,

касбий фаолият, яшаш мухитига боглик холда яхшиланиб (саломатлик бушашиб

ёки мустахкамлашиб) боради [3].

205

2—1 о

Ш] 5‹епсе Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - 50 1еу ап4 шпоуаНоп$

Е Issue - 1 (2021) / ISSN 2181-1415

Маълумки, одам хаёти, соглиги - энг катга ижтимоий бойликдир. Бу оила,

мактаб ва инсон тарбияси, камолоти билан шутулланувчи бошка масканлар олдига

соглом турмуш тарзини шакллантириш масаласини кундаланг куяди. Миллат

СОЕЛИКИ Хам табиий равишда, соглом турмуш тарзи оркали хал этилади.

Кузатишларимиздан маълум булшича, соглом фарзанд тТарбиясида ота-

оналарнинг канчалик педагогик-психологик билимларга эга булишининг урни

бекиёсдир. Хар бир ота-она фарзандининг шаклланиши ва рухиятидаги

Узгаришларига жуда кизикади, аммо Узларидан “боламга бугун канча вакт

ажратдим?” деб сураганларида, кониктирадиган жавобни кам оладилар. Килинган

тажрибаларда, асосан 6 &шгача булган давр ичида болаларнинг шаклланиши ота-

оналарнинг уларга канча вакт ажратишлари билан богликлиги кузатилмокда. Вакт

ажратиш - болаларнинг марказий нерв системаси ивожланишига яхши таъсир

килиши эътироф этилмокда. Ота-она кундалик ишларини бир томонга суриб,

болаларига, албатта вакт ажратиши зарур. Болангиз билан Утказган вактингиз

унинг ишончини оширади. Чунки унга вакт ажратишингиз, болага курсатилаётган

эътиборни билдиради. Агар Ффарзандингиз сизга канчалик якин булса,

ёмонликлардан шунчалик йироклашади. Хаёти давомида сиз ва умуман оиласи

билан мустахкам боеланган булса, муаммолар камаяди.

Боланинг тарбиясида, бола тугилиб то вояга етгунича, ушбу компонентлар

боскичма боскич узлуксиз равишда ривожлантириш лозим. Соглом турмуш тарзини

шакллантириш оиладан бошланади ва боланинг шахсини шакллантиришда

оиланинг турмуш тарзи, оилада мавжуд булган урф - одат ва анъаналари, оиланинг

психологик шароити, зарарли одатларни мавжудлиги ва бошкалар мухим

ахамиятга эга булади. Оила шароитида бола кун тартибига ва шахсий гигиенага

риоя килишни, вактни тутри таксимлашни, катталар ва тенгдошлари билан

муомала килишни ва яна бошка куп нарсаларни урганади. Жисмоний фаоллик хам

соглом турмуш тарзининг асосий компонентларидан бири булиб, унга амал

килишни бола оила мухитида бадантарбия билан шутулланиш, хар хил турдаги

жисмоний ишларни бажариш оркали урганади. Оила шароитида бола кучадан уйга

кайтгач, овкатдан олдин ва кейин кул ювишни, кийимларини, буюмларини,

хонасини озода саклашни Урганади ва гигиеник куникмаларни узида

шакллантириб боради. Уз вактида туриш, овкатланиш, кунини тугри таксимлашни

Урганиш оркали кун тартибига тегишли куникмаларни шакллантиради. Зарарли

одатларга муносабати хам оиладаги шароитга караб шаклланади. Оиладаги тарбия

бола вояга етгунига кадар давом этаверади ва соглом турмуш тарзига оид малака

ва куникмалар шаклланади.

Бу узлуксиз таълим жараёнида мактабгача таълим муассасаларида COFIOM

турмуш тарзининг пойдевори шаклланади. Мактабгача таълим муассасаларида

бола кун тартибига риоя килишни, Уз вактида тутри овкатланишни, шахсий гигиена

коидаларига амал килишни Урганади ва оила шароитида олган билим ва

куникмаларини — мустахкамлайди. Шахсий гигиена коидаларини уйда

шакллантирган бола мактабгача таълим муассасаларида умумий ва жамоат

гигиенаси билан Танишиб куникмаларни шакллантиради. Мактабгача таълим

муассасаларида жисмоний машгулотлар Утказилади, чиниктириш, массаж

муолажалари олиб борилади ва шу билан бирга болаларни жисмоний фаолликка

Ургатилади. Бу эса соглом турмуш тарзининг шакллантирувчи яна бир компоненти

206

2—1 о

Ш] 5‹епсе Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - 50 1еу ап4 шпоуаНоп$

Е Issue - 1 (2021) / ISSN 2181-1415

хисобланади. Мактабгача таълим муассасаларида кун тартибига катъий риоя

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

килиниши боис бола кунини тутри таксимлашни урганади. Болалар амалий

куникмалар билан биргаликда бошлантич назарий билимларни хам эгаллаб

бошлайди. Машеулотлар Уйин шаклида олиб борилади ва болаларга соглом турмуш

тарзи хакида тушунчалар бериб борилади.

Кейинги боскичда, яъни мактабда, соглом турмуш тарзи тушунчаси

болаларда янада чукуррок шаклланади. Амалий куникма ва малакалар назарий

билимлар билан мустахкамланади. Инсон организми тузилиши, атроф мухитнинг

экологияси, усимлик ва хайвонлар хакида умумий тушунчалар шаклланади.

Мактабда укувчилар экологик тушунчаларга эга булишади ва атроф мухитни

мухофаза килиш, озодаликни саклаш соглик учун мухимлиги укувчиларнинг

тафаккурига сингдириб борилади.

Саломатликни саклаш ва мустахкамлаш учун, аввало, одам уз танасининг

тузилиши барча тукима ва аъзоларининг нормал UI фаолияти, усиши,

ривожланиши ва купайиши конуниятларини билиши зарур. Шунингдек, барча

тирик мавжудодлар каби, инсонга хам хос булган ушбу биологик хусусиятларни

асраш ва тобора такомиллаштириш учуи зарур булган шарт-шароитни мукаммал

билиш ва яратиш талаб этилади.

Бугунги кунда ё&шларнинг маънавиятини юксалтириш, билим ва

тафаккурини кенгайтириш, кобилият ва имкониятларини намойиш этишни такозо

этади. Шу сабабли, давлатимиз мустакилликнинг дастлабки даврларидан бошлаб

баркамол авлод тарбияси давлат ва жамиятнинг устувор вазифалари сифатида

эътироф этилди[4].

Соглом турмуш ва тафаккур тарзи, соглом тарбия тизимини карор

топтиришнинг пировард максади соглом авлодни шакллантиришдан иборат.

“Соглом авлодни тарбиялаш - буюк давлат пойдеворини, фаровон хаёт асосини

куриш демакдир. Соглом авлодни тарбиялаш - икки жихат - ёш авлодни жисмонан

соглом этиб вояга етказишни узида мужассамлаштиради”. Демак, соглом турмуш

тарзининг бош мезони юксак маънавиятдир [5]. Инсоннинг узини-узи билишида,

уз-Узини шШакллантириши, Уз кобилиятларини купрок уУстира бориши

жараёнларида, оилавий муносабатларда, инсон ва жамият уртасидаги Узаро

муносабатларда маънавият ярк этиб кузга ташланиб турса, бу, табиийки, соглом

турмуш тарзи карор топганлигининг ифодасидир.

Баркамол авлодни тарбиялашда соетлом турмуш тарзининг мухим

шартларидан бири буш вактни Утказишни тутри ташкил этиш хисобланади.

Болалар, айникса Усмирлар буш вактини ота-оналари билан бирга кинотеатр,

паркларга &ёки турли сайилгохларда Утказиши максадга мувофикдир. Чунки, хар

кандай назоратсиз колдирилган фарзанд албатта зарарли одатларни урганади.

Айникса, 10-14 &шдаги усмирларда тамаки чекиш, спиртли ичимликларни татиб

куриш, наркотик моддаларни “кайф” килиши хакидаги хикоялардан кейин уларни

узида синаб куришга кизикиш кучаяди. Бундан ташкари бугунги кунда замонавий

ахборот технологияларининг тез суратларда усиши, яъни компьютерлар, уяли

телефонлар, Интернет кабилар хам назоратсиз колган ёшларга салбий таъсир

курсатмокда.

207

2—1 о

Ш] 5‹епсе Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - 50 1еу ап4 шпоуаНоп$

Е Issue - 1 (2021) / ISSN 2181-1415

Шундай килиб, соглом турмуш тарзи жисмонан соглом ва аклан баркамол

янги авлодни шакллантиришни, мехнат килиш, дам олиш ва ижтимоий фаолият

курсатишга ёрдам берувчи окилона хаёт тарзини ташкил этишни ифодалайди.

Сотглом турмуш тарзи ахолининг фаровонлик даражасини ошириш, согликни

саклаш ва маиший хизматни яхшилаш, демографик жараёнларни макбул холатга

келтириш, омманинг маънавий маданияти, онглилиги, ахлокий жихатдан

тарбияланганлигини Усиб бориши ва ижтимоий мехнатдаги фаоллиги билан

белгиланади. Соглом турмуш тарзи баркамол авлодни жисмонан соглом, маънан

бой килиб устиришга ёрдам беради.

Юкоридагиларни мухтасар килиб кайд этиш мумкинки, усиб келаётган ёш

авлод - миллат келажагидир ва соглом ёш авлодни вояга етказиш хар биримизнинг

мукаддас бурчимиздир. Мамлакатимизда бу вазифани тулаконли амалга ошириш

учун барча етарли шарту - шароитлар яратилган. Ушбу шарту - шароитлардан

окилона фойдаланган холда бола шахсини шакллантириш максадга мувофикдир.

Бола шахсини шакллантиришнинг хар бир боскичи комил инсон тарбиясида мухим

рол Уйнайди. Хар бир боскич кейинги боскич учун пойдевор хисобланади ва хар бир

боскичда боланинг ёшига мос булган тушунчаларни сингдириш ва уларда соглом

турмуш тарзи куникмаларини боскичма боскич ривожлантириш мухим ахамиятга

эга. Шундагина биз кузлаган максадга эришамиз. Узлуксиз таълим тизимининг хам

асосий максади куникма ва малакаларни узлуксиз равишда амалга ошириш. Зеро

бизнинг максадимиз жамиятга жисмонан соглом, маънавий етук, рухан соглом

инсонларни тарбиялашдир.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ:

1. Абдуллаев И.К. Турмуш тарзи ва инсон саломатлиги. - Т.: 2006.

2. Арзикулов Р.У. Соглом турмуш тарзи асослари. - Т.: 2005.

3. Каримова В. Саломатлик психологияси ёхуд соглом булиш учун рухиятни

бошкариш сирлари. - Тошкент : Янги асравлоди, 2005.

4. Шарипова Д.Ж. ва бошкалар. Талабаларда соглом турмуш тарзини

шакллантириш. Фаргона, 2010.

5. Розиев Э.Р.Онтогенез психологияси. Тошкент, 2010.

208

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.