Научная статья на тему 'СИЁСИЙ МУНОСАБАТЛАРДА СИЁСИЙ МАДАНИЯТ'

СИЁСИЙ МУНОСАБАТЛАРДА СИЁСИЙ МАДАНИЯТ Текст научной статьи по специальности «Политологические науки»

258
48
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Давлат / жамият / фуқаролик жамияти / демократия / сиѐсий муносабатлар / сиѐсий жараѐнлар / сиѐсий маданият / State / society / civil society / democracy / political relations / political processes / political culture

Аннотация научной статьи по политологическим наукам, автор научной работы — Ҳаким Маманович Расулов

Мақолада сиѐсий жараѐнларда сиѐсий маданиятнинг намоѐн бўлишининг ижтимоий-сиѐсий омилларини сиѐсатшунослик фани нуқтаи назаридан таҳлил қилишга эътибор қаратилган. Янги Ўзбекистон сиѐсий тизимида сиѐсий маданиятни шакллантириш билан боғлиқ жараѐнлар тизимли таҳлил қилинган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article deals with the analysis of socio-political factors in the manifestation of political culture in political processes with the focus on political science. Systematically analyzes the processes associated with the formation of political culture in the new political system of Uzbekistan

Текст научной работы на тему «СИЁСИЙ МУНОСАБАТЛАРДА СИЁСИЙ МАДАНИЯТ»

National University of Uzbekistan

Google Scholar indexed

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-863-867

СИЁСИЙ МУНОСАБАТЛАРДА СИЁСИЙ МАДАНИЯТ

Х,аким Маманович Расулов,

Термиз давлат университети педагогика институти кафедра мудири, сиёсий

фанлар номзоди, доцент

АННОТАЦИЯ

Маколада сиёсий жараёнларда сиёсий маданиятнинг намоён булишининг ижтимоий-сиёсий омилларини сиёсатшунослик фани нуктаи назаридан тахлил килишга эътибор каратилган. Янги Узбекистон сиёсий тизимида сиёсий маданиятни шакллантириш билан боглик жараёнлар тизимли тахлил килинган.

Калит сузлар: Давлат, жамият, фукаролик жамияти, демократия, сиёсий муносабатлар, сиёсий жараёнлар, сиёсий маданият.

ABSTRACT

The article deals with the analysis of socio-political factors in the manifestation of political culture in political processes with the focus on political science. Systematically analyzes the processes associated with the formation of political culture in the new political system of Uzbekistan.

Keywords: State, society, civil society, democracy, political relations, political processes, political culture.

Сиёсат - давлат хокимияти, бошкарув органлари, мансабдор шахслар, жамоат институтлари максад ва манфаатларини амалга оширадиган инсон фаолияти сохаси сифатида сиёсатшунослик фани доирасида урганилади. Илмий манбаларда жамиятнинг алохида сохаси сифатида давлатни бошкариш санъати деб таърифланади. Шунингдек, сиёсат турли ижтимоий-сиёсий интитутлар, ижтимоий катламлар, табака ва гурухлар уртасидаги муносабатларни хам ифода этади. Сиёсатнинг ижтимоий мохияти давлат хокимиятини бошкаришда намоён булади.

Маданият тушунчасини сиёсий хихатдан тахлил килиш ва уни таърифлаш жуда кийин. Маданият - бу миллий кадриятларни яратувчи, унинг ворисийлигини таъминловчи, бугунги глобал дунёда эса кадриятларни йукотувчи омил сифатида хам намоён буладиган ходиса, карашлар тизимидир. Сиёсат эса - бу сиёсий жараён ва муносабатларда кадриятлардан фойдаланадиган, хокимиятни

April, 2022

863

National University of Uzbekistan

Google Scholar indexed

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-863-867

саклаб колиш ёки забт этиш, жамиятни ривожлантириш ёки унинг тараккиётини секинлаштириш учун фойдаланадиган институтларнинг мажмуасидир.

Дархакикат, халкаро муносабатларда хам давлат бошкаруви тизимида хам сиёсат ва маданиятнинг узаро таъсири муаммоси катта ахамиятга эга. Ушбу икки тушунча уртасидаги муносабатни хал килишдан олдин, энг аввало уларнинг таърифларига эътибор каратиш мухимдир. Яъни, маданият инсон тараккиёти, унинг моддий ва номоддий бойликлари, ижтимоий ва маънавий тажрибаси ривожланишининг натижаси сифатида тушунилади. Сиёсат эса давлат хокимияти ва бошкаруви органлари, биринчи навбатда, ижро этувчи хокимият органларининг конунлар ва ижтимоий нормаларга мувофик фаолиятнинг муайян сохалари буйича харакат килишларини ифода этади.

Замонавий сиёсатшуносликда сиёсий маданиятни изохлашда иккита асосий ёндашув мавжуд. Биринчи ёндошувга кура, сиёсатнинг субъектив мазмуни маънавий ходисалар ва белгиларнинг бутун мажмуасини (Г. Алмонд, С. Верба) англатади. Иккинчи ёндошувга кура аксарият тадкикотчилар сиёсий маданиятда ижтимоий муносабатларни тартибга солувчи хатти-харакатларнинг туплами, сиёсий фаолият услуби, сиёсатнинг узига хос субъектив нуктаи назари деб билишади[1]. Америкалик социолог В.Розенбаум ана шу холатни хисобга олиб, сиёсий маданият узагининг таркибий кисмларини, яъни "миллатнинг сиёсий тартиби"нинг шаклланишида фундаментал рол уйнайдиган шундай унсур ва ходисаларни ажратиб курсатишни таклиф килади. ва маълум бир жамиятнинг сиёсий маданияти хакида керакли гояни олишга имкон берадиган учта асосий йуналиш гурухини куриб чикади. Бу а) давлат тузилмаларига; б) бошка сиёсий тизимларга; в) уз сиёсий фаолиятига нисбатан йуналишларда намоён булади.

Бу ерда купинча уз сиёсий максад ва вазифаларини бошкарадиган давлат хокимияти вакилларининг фикрини маданиятнинг муайян йуналишлари ривожига курсатадиган таъсиридан фарклаш керак. Шуни алохида кайд этиш керакки, сиёсатчилар ижодкор шахсини танкид килган ёки унинг ижодини цензура килиш билан бирга одамларни хакикий сиёсий жараённи англаш имкониятидан махрум килиб хам куйиши мумкин. Шунингдек, бундай шароитда фукаролар учун хокимият ва жамият, хокимият ва мулк, дин ва ахлок, шахс хукук ва эркинликлари, барчанинг конун олдида тенглиги ва бошкалар каби кадриятлар уртасидаги муносабатларни кузатиш кийин.

April, 2022

864

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-863-867

Сиёсий маданият мохияти ва амалда намоён булишига кура, жамият тараккиётига онгли муносабатни англатади. Шу сабабдан хам сиёсий маданият жамиятни демократлаштириш, ижтимоий хаётни эркинлаштириш билан боглик объектив заруриятдир. Россиялик тадкикотчи В.А.Зимин нуктаи назарига кура "фукароларнинг мамлакат ижтимоий хаётидаги турли даражадаги иштирокида мужассамлашган фаолиятга йуналтирилган сиёсий маданият сиёсат хакидаги оддий билимлар мажмуаси эмас, балки амалда кулланилади. тарихий сиёсий ва ижтимоий-иктисодий тажрибанинг натижаси, шунингдек, маълум бир жамиятнинг умумий маънавий-ахлокий ривожланиши билан белгиланадиган анъаналарнинг аксидир. Иккинчиси сиёсий маданиятда алохида фукаролар ва ижтимоий гурухларнинг сиёсатдаги узига хос хулк-атвори учун мотивацион асос булиб хизмат киладиган махсус тартибланган кадриятлар тизимида узини намоён килади"[2].

Тадкикотчи А.Жалилов сиёсий маданиятни умумий маданиятнинг мухим ажралмас таркибий кисми сифкатида тахлил килган. Унга сиёсий маданият "жамиятнинг сиёсий ривожланиши жараёнида фукароларнинг тегишли сиёсий билим ва тажрибаларга эга булишида, сиёсий вокеаларга уз муносабатларини билдиришлари хамда бахо беришлари ва шу каби холатларда намоён булади"[3]. Сиёсий маданиятнинг карор топишидан кузланган асосий максад жамиятни демократлаштириш ва бу жараёнда инсон имкониятларини кенгайтиришдан иборатдир. Шунингдек сиёсий маданиятнинг пировард максади, инсон турмуш фаровонлигини, эркинлигини, сиёсий ва хукукий тенглигини хамда кадр-кимматини янада оширишда намоён булади. Шу маънода сиёсий маданият жамият хаётида иштирок этиши хамда уни бошкаришдаги сиёсий ва хукукий макомининг асосий омилидир. Бу эса, уз навбатида инсон хукук ва эркинликларига, фукароларнинг жамият сиёсий хаётида иштирок этишида тенг имкониятларнинг таъминланишига боглик жараёндир. Шахснинг ижтимоий-сиёсий хаётдаги иштирокида, унинг муайян вокеликка муносабати белгиловчи ахамият касб этади.

Узбекистон сиёсий хаётини эркинлаштириш ва модернизациялаш жараёнлари фукаролар сиёсий маданиятини доимий юксалтириб боришини такоза этмокда. Фукароларнинг юксак сиёсий маданияти оркали жамият сиёсий жараёнларидаги ислохот ва янгиланишларни юксалтириш, такомиллаштириб бориш мумкин.

Х,ар кандай давлат, айникса, демократик тараккиёт

тенденцияларини ижтимоий, сиёсий ва хукукий хаётига

April, 2022

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-863-867

тадбик этаётган мамлакатларда барча сохаларда ислохотлар амалга оширилиши талаб этилади. Яъни, давлат сиёсий-хукукий тизимини замон ва жамият талабларига мос демократик кадриятлар асосида яратишга эътибор каратиши

тизимида хам устувор ахамият касб эта бошлади. Мамлакатимизда дунёвий, демократик жамият куришга асосий эътибор каратилиб, сиёсий-хукукий тизимни модернизация килиш, бошкарув тизимини либераллаштиришга жиддий эътибор каратилди. Жамиятни демократиклаштириш жараёнини куллаб-кувватлаш, соф Гарбга хос демократик жамият тенденцияларини айнан кабул килмасдан, балки миллий-тарихий бошкарув анаъаналари ва хусусиятларини узида акс эттирган ва шу билан бирга демократиянинг умуминсоний принципларининг устуворлиги тамойилига хам эътибор каратиш максадга мувофикдир [4].

Сиёсий маданият тушунчаси ижтимоий ходиса сифатида сиёсий жараён ва муносабатларда кенг кулланила бошланган. Бизнингча сиёсий маданият сиёсий муносабатлар жараёнида ахолининг сиёсий тажрибасининг шаклланиши ва сиёсий онгининг юксалиши намоён булиб, унинг сиёсий жараёнлардаги хулк-атвор, хатти-харакат хамда фаолиятини акс эттирадиган ижтимоий-сиёсий ходисадир.

Тадкикотчи Л.Э.Турсунов кура "сиёсий маданият, сиёсий тажрибани шакллантириш, саклаш ва етказиш тизими булиб, жамиятнинг ривожланиши, сакланиши ва ривожланишини таъминлайдиган кадриятлар ва нормалар туплами вазифасини бажаради. Х,ар кандай маданият уз ташувчиларининг онги ва хатти-харакатларида амалга оширилганлиги сабабли, сиёсий маданият тегишли сиёсий онг ва ижтимоий гурухлар, шахсларнинг хатти-харакатларида намоён булади"[5], Дархакикат, сиёсий маданият турли идеаллар, кадриятлар, зарур билим ва куникмалар, сиёсий хис-туйгулар мажмудир. Сиёсий маданият инсоннинг манфаатлари, хохиш истаклари теваракда мужассамлашади ва шахсий тажрибалар негизида мустахкамланиб боради. Умумэтироф этилган сиёсий маданий кадриятлар, хулк-атвор андозалари, анъаналар фукароларни ягона сиёсий тизим атрофида бирлаштиради. Жамиятлар ана шу жихатдан хам бир-биридан фаркланади.

Фукароларнинг сиёсий маданияти мамлакат сиёсий тизимида сиёсий муносабатлар ва сиёсий жараёнлар карор топган жамиятларда ривож топади. Уз навбатида фукароларнинг

керак. Демократик тараккиётнинг талаблари Узбекистон давлат бошкарув

сиёсий жараёнларда иштирок этиш имконияти канчалик кенг

April, 2022

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-863-867

булса, жамият хаётида хам туб сиёсий узгаришлар юз бериш имконияти тугилади. Бундай жамиятда турли сиёсий кучлар мамлакат бирлиги, жамиятнинг баркарор ривожланиши йулида хамжихатликда харакат килади. Мамлакат сиёсий модернизация ва сиёсий тизимни такомиллаштириш оркали жамият ижтимоий-иктисодий ривожида муваффакиятларга эришиши мумкин.

REFERENCES

1. Rozenbaum W. Political Culture. New York, 1975. P.6-7

2. Зимин В.А.Формирование политико-культурного контекста постсоветской модернизации. Автореферат диссертации на соискание ученой степени доктора политических наук. Сартов-2013, Стр. 24

3. Жалилов А.А.Узбекистонда ёшлар сиёсий маданиятининг ривожланиш жараёнлари. // сиёсий фанлар буйича фалсафа доктори (phd) диссертацияси автореферати. Тошкент-2020. 14-бет.

4. Расулов Х.М. Политическо-правовая культура-фактор стабильности политическо-правовой системы общества// Бюллетень науки и практики / Bulletin of Science and Practice. Стр. 282

5. Турсунов Л.Э. Ёшларда хукукий ва сиёсий маданиятни ривожлантиришнинг ижтимоий-фалсафий муаммолари. // фалсафа фанлари буйича фалсафа доктори (phd) диссертацияси автореферати. Самарканд-2020. 12-бет.

April, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.