Научная статья на тему 'СИЁСАТИ ДАВЛАТӢ ОИД БА БАЛАНД БАРДОШТАНИ НАҚШИ ЗАН ДАР ҶОМЕА ВА ПЕШГИРИИ ЗӮРОВАРӢ ДАР ОИЛА ДАР ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН'

СИЁСАТИ ДАВЛАТӢ ОИД БА БАЛАНД БАРДОШТАНИ НАҚШИ ЗАН ДАР ҶОМЕА ВА ПЕШГИРИИ ЗӮРОВАРӢ ДАР ОИЛА ДАР ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
281
33
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Endless light in science
Область наук
Ключевые слова
зӯроварӣ / зан / оила / ҷамъият / сиёсати давлатӣ / ҷиноят / вазъи ҳуқуқӣ.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Ғафорова Шаҳноза Абдуҷабборовна

Пешгирии зӯроварӣ дар оила як самти муҳимми сиёсати давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистонро ташкил дода, бо мақсади коҳиш додани он ва баланд бардоштани нақши занон дар ҷомеаи имрӯза аз ҷониби Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон мунтазам чораҳои мушаххаси дахлдор андешида шуда, тадбиқ мегардад. Дар вобастагӣ ба ин гуфтаҳо, дар мақолаи мазкур вазъи ҳуқуқии занон дар ҷумҳурӣ баррасӣ гардида, санадҳои байналмилалии эътирофгардида дар ҷумҳурӣ ва меъёрҳои ҳуқуқии миллии нисбати онҳо қабулгардида мавриди таҳлил қарор гирифтаанд. Дар раванди таҳлил маълум гардид, ки сиёсати давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба баланд бардоштани нақши зан дар ҷомеа дар ҳолати рушд қарор дошта, дар ин раванд имконияти коҳиш ёфтани мушкилоти мавҷудаи иҷтимоӣ нисбати эътирофи пурраи баробарҳуқуқии занон ва иштироки онҳо дар самтҳои гуногуни иҷтимоӣ, иқтисодӣ ва сиёсӣ рӯз ба рӯз зиёд гардида истодааст.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «СИЁСАТИ ДАВЛАТӢ ОИД БА БАЛАНД БАРДОШТАНИ НАҚШИ ЗАН ДАР ҶОМЕА ВА ПЕШГИРИИ ЗӮРОВАРӢ ДАР ОИЛА ДАР ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН»

УДК: 340.111.5

СИЁСАТИ ДАВЛАТЙ ОИД БА БАЛАНД БАРДОШТАНИ НАЦШИ ЗАН ДАР ^ОМЕА ВА ПЕШГИРИИ ЗУРОВАРИ ДАР ОИЛА ДАР ^УМ^УРИИ ТО^ИКИСТОН

ГАФОРОВА ША^НОЗА АБДУ^АББОРОВНА

асистенти кафедраи х,ук;ук;и иктисодй, молиявй ва зиддикоррупсионии Донишгох,и давлатии

молия ва иктисоди Точикистон.

Анотатсия: Пешгирии зуровари дар оила як самти мууимми сиёсати давлатии Цумуурии Тоцикистонро ташкил дода, бо мацсади коуиш додани он ва баланд бардоштани нацши занон дар цомеаи имруза аз цониби Хукумати Цумуурии Тоцикистон мунтазам чорауои мушаххаси дахлдор андешида шуда, тадбиц мегардад. Дар вобастаги ба ин гуфтауо, дар мацолаи мазкур вазъи \уцуции занон дар цумуури барраси гардида, санадуои байналмилалии эътирофгардида дар цумуури ва меъёруои \уцуции миллии нисбати онуо цабулгардида мавриди таулил царор гирифтаанд. Дар раванди таулил маълум гардид, ки сиёсати давлатии Цумуурии Тоцикистон оид ба баланд бардоштани нацши зан дар цомеа дар уолати рушд царор дошта, дар ин раванд имконияти коуиш ёфтани мушкилоти мавцудаи ицтимои нисбати эътирофи пурраи баробарууцуции занон ва иштироки онуо дар самтуои гуногуни ицтимои, ицтисоди ва сиёси руз ба руз зиёд гардида истодааст.

Калидвожахр: зуровари, зан, оила, цамъият, сиёсати давлати, циноят, вазъи ууцуци.

Аннотация: Предупреждение насилия в семье, является важным направлением государственной политики Республики Таджикистан, в целях его снижения а также для повышения роли женщин в современном обществе Правительство Республики Таджикистан регулярно принимает и реализует конкретные меры. В связи с этим в данной статье рассматривается правовое положение женщин в республике, анализируются вопросы, связанные с признанием в республике Таджикистан международных документов и принятием в соответствии с ними национальных правовых норм. В процессе анализа становится ясным, что государственная политика Республики Таджикистан по повышению роли женщин в обществе находится в состоянии развития, и в этом процессе есть возможность снижения существующих социальных проблем относительно полного признания равноправия женщин. Степень участия женщин в различных социальных, экономических и политических сферах жизни общество растет день ото дня.

Ключевые слова: насилие, женщина, семья, общество, государственная политика, преступления, правовое положение.

The summary: Prevention of violence in the family is an important direction of the state policy of the Republic of Tajikistan, in order to reduce it and to enhance the role of women in modern society, the Government of the Republic of Tajikistan regularly takes and implements specific measures. In this regard, this article discusses the legal status of women in the republic, analyzes issues related to the recognition of international documents in the Republic of Tajikistan and the adoption of national legal norms in accordance with them. In the process of analysis, it becomes clear that the state policy of the Republic of Tajikistan to enhance the role of women in society is in a state of development, and in this process there is an opportunity to reduce existing social problems with respect to the full recognition of women's equality. The degree of women's participation in various social, economic and political spheres of society is growing day by day.

Key words: violence, woman, family, society, state policy, crimes, legal status.

Накши бонувону занон дар эъмори чомеаи демократй ва дунявй хеле бузург мебошад [8;]. Аз ин чост, ки Хукумати Чумх,урии Точикистон ба х,укукх,ои занон эх,тироми хосса

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

гузошта, баробархукукии зану мард бошад, дар моддаи 17-и Конститутсияи Чумхурии Точикистон кафолат дода шудааст. Хамзамон, барои ичроиш, ташаккул ва боло бардоштани макоми зан дар чомеа аз чониби Хукумати Чумхурии Точикистон кушишхои назаррас анчом дода мешавад, ки дар ин раванд дар чумхурй як катор санадхои меъёрй хукукии сатхи байналмилалию миллй эътироф ва кабул гардидаанд. Аз кабили: Конвенсия дар бораи бархам додани тамоми шаклхои таъбиз нисбат ба занон, Протоколи иловагй ба Конвенсия оид ба бархдм додани тамоми шаклхои таъбиз нисбат ба занон, Конститутсияи Чумхурии Точикистон, ^онуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи кафолатхои давлатии баробархукукии мардону занон ва имкониятхои баробари амалигардонии онхо», ^онуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи хизмати давлатй », Консепсияи рушди оила дар Чумхурии Точикистон, Фармони Президенти Чумхурии Точикистон «Дар бораи тадбирхои баланд бардоштани макоми зан дар чомеа», ^арори Хукумати Чумхурии Точикистон аз 30 апрели соли 2021, №167 «Дар бораи Стратегияи миллии фаъолгардонии накши занон дар Чумхурии Точикистон барои солхои 2021-2030», ^арори Хукумати Чумхурии Точикистон аз 1 апрели соли 2017, №158 «Дар бораи Барномаи давлатии тарбия, интихоб ва чобачогузории кадрхои рохбарикунанда аз хисоби занону духтарони лаёкатманд дар Чумхурии Точикистон барои солхои 2017-2022», ^арори Хукумати Чумхурии Точикистон аз 30 декабри соли 2015, №801 «Дар бораи Консепсияи рушди оила дар Чумхурии Точикистон », ^арори Хукумати Чумхурии Точикистон аз 28 январи соли 2021, №5 «Дар бораи грантхои Президенти Чумхурии Точикистон чихати дастгирй ва рушди фаъолияти сохибкории занон барои солхои 2021-2025», Стратегияи миллии рушди Чумхурии Точикистон барои давраи то соли 2030, Стратегияи миллии фаъолгардонии накши занон дар Чумхурии Точикистон барои солхои 2021-2030 ва гайрахо. Санадхои меъёрй-хукукии кабулгардида баробархукукии марду занро кафолат дода, тамоми шаклхои таъбиз нисбат ба занонро манъ менамоянд.

Сиёсати давлатии Чумхурии Точикистон оид ба баланд бардоштани накши занон дар чомеа, тавре мебинем, ба фаъол гардонидани накши онхо дар муносибатхои чамъиятию сиёсй ва иктисодй равона гардидааст, ки дар натича, имруз занон дар тамоми самтхои гуногуни ичтимой фаъолият менамоянд. Яъне, тибки конунгузории замони муосир, занону мардон имкониятхои баробарро сохиб буда, кобилияти зехнию ичтимоии онхо нисбати якдигар бартарии хосса надорад. Ин аст, ки имрузхо дар Чумхурии Точикистон ба холати 1 январи соли 2022, аз 18701 нафар хизматчиёни давлатй 4518 нафар ё 24,1 фоизро занон ташкил медиханд. Ин ракам назар ба хамин давраи соли гузашта 33 нафар зиёд мебошад. Аз 5764 нафар кадрхои рохбарикунанда 1113 нафарашон ё 19,3% занон мебошанд.

Дар баробари инкишофи макоми зан дар чомеа, хамзамон, холатхои мавчудаи зуроварй нисбати занон дар чомеаро низ ба инобат гирифтан лозим. Тадкикот муайян намуд, ки зуроварй нисбати занон имрузхо дар самтхои муносибатхои гуногуни чамъиятй татбик мегарданд. Хусусан, зуроварй дар оила як чанбаи манфии муносибат нисбати занон буда, дар намуди расонидани зарари чисмонй, рухй, шахвонй ва иктисодй, нисбати курбониён содир мегардад [2, с.348-351;]. Ин раванд, яъне зуроварй дар оила, яке аз сабабхои асосии бекор кардани акди никох дар замони муосир ба хисоб меравад. Тибки маълумотхои дастрасгардида шумораи никох дар соли 2015-2020 ба 1000 нафар ахолй чунин аст: соли 2015 - 9,1; 2016 - 8,4; 2017 - 8,9; 2018 - 9,2; 2019 - 8,6; 2020 - 7,1. Шумораи талок бошад, ба 1000 нафар ахолй, дар давраи хисоботй, ба нишондодхои зерин рост меояд: соли 2015 - 1,0; 2016 - 1,0; 2017 - 1,1; 2018 - 1,2; 2019 - 1,3; 2020 - 1,1. Шумораи никох ва талокро дар Чумхурии Точикистон дар солхои 2015-2020 дар Диаграммаи 1 [1, с.10;] мушохида намудан мумкин аст.

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0

20192020

2016

2015

Шумораи никох,, х,азор.

Шумораи талок, хазор

2015

77,0

8,3

2016

72,5

8,8

2017

78,6

10,0

2018

82,6

11,0

2019

80,3

12,5

2020

67,1

10,5

Диаграммаи 1. Диаграмма бо дарназардошти маълумоти мачмуаи омории "Точикистон: 30 соли истиклолияти давлатй" тартиб дода шудааст.

Зиёд гардидани шумораи талок дар солхои зери тахлил карордошта сабаби он гаштааст, ки чинояти моддаи 177 КЧ ЧТ низ дар чумхурй дар доираи чиноятхои хусусияти зуроваридошта дар оила мавкеи мушахассро ишгол намояд. Яъне, микдори зиёди чинояти хусусияти зуроваридошта дар оиларо баркасдона саркашй намудани падару модар аз таъминоти фарзандон ташкил медихад, ки ба расонидани зарари иктисодй алокамандй дорад. Дар солхои каблй микдори шахсони ба чавобгарии чиноятй кашидашаванда тибки моддаи мазкур на он кадар зиёд буданд. Масалан, микдори солонаи моддаи 177 КЧ ЧТ (Баркасдона саркашй намудани падару модар аз таъминоти фарзандон) дар соли 2010 - 17 чиноятро ташкил намуда буд. Ин раванд баъди кабули конуни Чумхурии Точикистон « Дар бораи пешгирии зуроварй дар оила », кабулу эътирофи дигар меъёрхои хифзкунандаи хукукхои занон дар Чумхурии Точикистон ва дар ин замина, дар доираи барномахои давлатию стратегияхои миллй, огох гардидани занон аз хукукхояшон, дар солхои охир зиёд гардида истодааст.Микдори солонаи чинояти мазкур дар соли 2021 ба 274 расидааст. Омили асосии зиёд гардидани чинояти мазкур дар солхои охир ду холат буда метавонад: 1) микдори акдхои никохи бекоргардида дар Чумхурии Точикистон, ки дар натича, аксарияти фарзандон бо модарон мемонанд; 2) огох будани занон аз хукукхои худу фарзандони ноболигашон ва кафолати хифзи онхо аз чониби давлат ва дар ин раванд, талаби риояву эътирофи онхо аз чониби собик шавхарон.

Тавре мушохида мегардад, дар давраи соли 2016 - 2021 дар байни чиноятхо дар самти зуроварй дар оила, накши мухимтаринро нишондихандахои микдории чиноятхое, ки дар моддаи 177 КЧ ЧТ (Баркасдона саркашй намудани падару модар аз таъминоти фарзандон) пешбинй шудаанд, мебозад. Аммо ин маънои онро надорад, ки зуроварй дар оила танхо бо расонидани зарари иктисодй тадбик мегардад. Аз расонидани зарар бо тарики татбики зуроварии чисмонй, рухй ва шахвонй низ занон бештар осеб мебинанд, гарчанде ки шумораи мардони чабрдида аз зуроварй дар оила низ, ба кайд гирифта шудаанд.

Дар ин раванд кайд намудан бамаврид аст, ки мушкилоти зуроварй дар оила аз мадди назари сиёсати дохилидавлатй дур намондааст ва бо максади пешгирй намудани кирдорхои зуроварона дар оила Хукумати Чумхурии Точикистон соли 2013 ^онуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи пешгирии зуроварй дар оила»-ро кабул намуд, ки тибки боби 2-юми он ба субъектони пешгирикунандаи зуроварй дар оила салохиятхою ухдадорихои мушаххас

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

оид ба пешгирии ин зухурот дар чомеа мукаррар гардидааст [4;]. Масалан, дар доираи салохиятхои худ Хукумати Чумхурии Точикистон таъмини татбики сиёсати давлатй оид ба пешгирии зуроварй дар оила, тасдик намудани барномахои давлатй, хамохангсозии фаъолияти субъектони пешгирикунандаи зуроварй дар оила, тасдик намудани оиннома ва низомномаи намунавии марказхои ёрирасон, хамчунин, амалй намудани дигар ваколатхои мукаррарнамудаи санадхои меъёрй-хукукии Чумхурии Точикистонро ба ухда дорад. Ч,их,ати амалисозии салохиятх,ои худ ва пешгирии зуроварй дар оила, айни замон дар низоми Вазорати корхои дохилй 17 вохиди кории нозирон доир ба мубориза бар зидди зуроварй дар оила, дар Вазорати тандурустй ва хифзи ичтимоии ахолй 22 хучраи дастгирии занон аз зуроварй, дар назди Кумитаи кор бо занон ва оилаи назди Хукумати Чумхурии Точикистон марказхои захиравй оид ба масъалахои гендерй ва зуроварй, ки бо телефонхои боварии 1313 фаъол аст, 9 ташкилоти чамъиятй дар самти пешгирии зуроварй фаъолияткунанда ва 14 маркази захиравии занон дар назди ташкилотхои чамъиятй амал мекунанд [6, с.84;].

Макомоти корхои дохилй оид ба пешгирии зуроварй дар оила тахти ичрои салохиятхои худ як катор амалхоро оид ба пешгирии зуроварй дар оила анчом медихад. Шуруъ аз додани протоколхои маъмурй ва амрномаи мухофизатй нисбати зуроварон дар оила, то баруйхатгирии оилахои носолим ва ба кумаки равонй сафарбар намудани курбониёни зуроварй дар оила, хамчунин, нишон додани омори расмии чиноятхои хусусияти зуроваридошта ва кабули дигар арзу шикоятхои чабрдидагони зуроварй дар оила, ба масъулияти макомоти мазкур вогузор шудааст.

Сохаи маориф асоси чомеаро ташкил дода, дар раванди ичтимоии давлат накши мухим дорад. Тавре аз Паёми Президенти Чумхурии Точикистон, Пешвои миллат мухтарам Эмомалй Рахмон ба Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон аз 21 декабри соли 2021 бармеояд, «...бунёди миллат аз маориф огоз меёбад ва гамхорй нисбат ба маориф - сармоягузорй барои рушди неруи инсонй ва ояндаи ободи давлат ва Ватан мебошад » [8;]. Яке аз роххои хавасмандгардонии духтарон аз чониби макомоти сохаи маориф, ин чудонамудани квотаи Президенти Чумхурии Точикистон ба муассисахои тахсилоти олии касбии чумхурй мебошад, ки дар давраи истиклол 11500 нафар духтарон аз нохияхои дурдаст, муассисахои тахсилоти олии касбии кишварро бо квотаи президентй хатм кардаанд. Инчунин, мувофики маълумоти Вазорати маориф ва илми Чумхурии Точикистон тибки квотаи Президенти Чумхурии Точикистон ба муассисахои тахсилоти олии касбии чумхурй дар соли тахсили 2021-2022, 1280 чой, аз чумла барои духтарон 658 чой чудо гардидааст. Тахлили таксимоти чой вобаста ба минтакахо нишон медихад, ки дар ин холат низ ба духтарон бартарй дода мешавад. Масалан, дар вилояти Хатлон аз 539 чой 276 адад, дар вилояти Сугд аз 288 чой 149 адад, дар ВМКБ аз 150 чой 78 адад ва дар шахру нохияхои тобеи чумхурй аз 303 чой 155 адад барои духтарон чудо карда шудааст [6, с.51;].

Макомоти сохаи тандурустй оид ба пешгирии зуроварй дар оила - асосан ба расонидани кумаки тиббию рухй ба чабрдидагони зуроварй дар оила машгул мебошад. Хамчунин, сиёсати давлатй ба риояи тамоми хукук ва озодихо нисбати одамони аз ВНМО сироятёфтаю мубталои БНММ ва аъзои оилаи онхо, расонидани кумаки ройгони босифат ва аз чихати илмй асосноки тахассусии тиббй ва ичтимоию равоншиносй барои шахсони мубталои вируси норасоии масунияти одам ва бемории пайдошудаи норасоии масуният бо риояи махфй будани он мутобики конунгузории Чумхурии Точикистон кафолат додааст [5;] ва дар ин замина аз чониби макомоти сохаи тандурустй мунтазам чорахои мушаххас андешида мешаванд [3, с.2-

3;].

Дигар субъектони пешгирии зуроварй дар оила, аз кабили, макомоти сохаи хифзи ичтимоии ахолй оид ба пешгирии зуроварй дар оила, макомоти худидоракунии шахрак ва дехот, макомоти худфаъолияти чамъиятй, корхонахо, муассисахо ва дигар ташкилотхо оид ба пешгирии зуроварй дар оила, марказхои ёрирасон, марказхо ё бахшхои офиятбахшии тиббию ичтимой барои чабрдидагон накши намоёни худро дар самти кохиш додани кирдорхои

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "ЕпсИвББ Ь^М 1п 8с1епсе"

зуроварона дар оила ва кумакрасонй ба курбониёни ин зухурот ба рох мемонанд. вобастагй бо омилхои гуногун, зуроварй дар оила, дар чомеа, вучуд дорад ва дар ин раванд гуфтан бамаврид аст, ки хар як чомеа якхела нест ва барои кохиш додани ин зухурот, дар баробари эътирофи меъёрй-хукукии хукукхои занон, агар имконпазир бошад, бо ин гуногуниятхо, ки бо хусусиятхои иктисодй, ичтимой, фархангй, динй алокамандй доранд [7, c. 211-217; с. 308316;], муносибат кардан лозим аст.

Хуллас, Чумхурии Точикистон хамчун давлати сохибистиклол ва мустакил дар раванди боло бардоштани накши занон дар самтхои гуногуни ичтимой-хукукй сахми намоён гузошта, эътирофи баробархукукии занону мардонро дар сатхи конститутсионй кафолат додааст. Имрузхо гуфтан мумкин аст, ки сиёсати давлатй оид ба баланд бардоштани макоми зан дар чомеа дар холати рушд карор дорад, ки шаходатдихандаи макоми бузурги занон дар чомеаи точик мебошад.

АДАБИЁТ

1. Агентии омори назди Президенти Чумхурии Точикистон, Точикистон: 30 соли истиклолияти давлатй: мачмуаи оморй, 2021. - 702 с.

2. Гафорова, Ш.А. Намудхои зуроварй дар оила / Ш.А.Еафорова // Паёми Донишгохи миллии Точикистон. Бахши илмхои ичтимой-иктисодй ва чамъиятй. - 2020. - №9. - С. 348-351.

3. Гафорова, Ш.А. Сироят кардан ба вируси норасоии масунияти одам, хамчун шакли зухури зуроварй дар оила. https://cyberleninka.ru/joumal/n/endless-light-in-science?i=1109928

4. ^онуни Чумхурии Точикистон « Дар бораи пешгирии зуроварй дар оила ». Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон. - 2013. - №3.

5. ^онуни Чумхурии Точикистон « Дар бораи муковимат бо вируси норасоии масунияти одам ва бемории пайдошудаи норасоии мухассали масуният ». 31.12.2008, №476.

6. Маърузаи ваколатдор оид ба хукуки инсон дар Чумхурии Точикистон барои соли 2020. -Душанбе, 2021. - 123 с.

7. Назаров, АД. Сабабхои криминологй ва психологии зуроварй дар оила / АД.Назаров, Ш.А.Еафорова // Паёми Донишгохи миллии Точикистон. Бахши илмхои ичтимой - иктисодй ва чамъиятй. - 2021. - №6. - С. 211-217/ Гафорова Ш. А. «Криминологические и прововые проблемы насилия в семье» В сборнике: Права человека в современном мире: концепции, реальность и перспективы. Материалы международной научно-практический конференции, посвящённой дню прав человека и международному дню борьбы с коррупцией. Душанбе, 2022. С. 308-316.

8. Паёми Президенти Чумхурии Точикистон, Пешвои миллат мухтарам Эмомалй Рахмон «Дар бораи самтхои асосии сиёсати дохилй ва хоричии чумхурй », 21.12.2021.

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.