Научная статья на тему 'Синхрон таржимада стратегия ва тактикалар'

Синхрон таржимада стратегия ва тактикалар Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

CC BY
124
31
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Востоковедение
Область наук
Ключевые слова
Синхрон таржима / стратегия / алоқанинг семантик-стилистик тузилиши / динамик / статистик / кутиш стратегияси / кетма-кет таржима. / Синхронный перевод / стратегия / семантико-стилистическая структура общения / динамическая / статистическая / выжидательная стратегия / последовательный перевод.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Юнусова Нодира

Синхрон таржиманинг (СТ) умумий таржимашунослик тизимидаги ўрни ва хусусиятлари жуда кенг ва синхронист таржимада чуқурроқ билим ва кўникма талаб қилинади. Синхрон таржимада бир вақтнинг ўзида оғзаки таржима турларининг, хусусан кетма-кет таржимадан семантаграфик таржима ва турли хил шакл ва уссуллардан фойдаланади. Шунингдек, таржима бу маданиятларни боғловчи ўзига хос кўприкдир. Хоҳ ёзма таржима бўлсин, хоҳ оғзаки таржима барибир қайсидир маънода маданиятлар алмашинуви ва танишувини юзага келтиради. Ҳар бир тилда ўша миллатнинг дунёқараши, руҳияти, ўзлиги акс этади. Таржимани амалга оширишда таржимонга янада оғир вазифани юклайди. Бугунги кунда давлат раҳбарларининг учрашувларида, халқаро конференсияларда синхрон таржимадан кенг фойдаланилади. Бу каби синхрон таржима жараёнларининг асосий мавзуси сиёсат, қўшни ва халқаро майдондаги сиёсий муҳит ҳақида бўлиши табиий ҳолдир. Сиёсий таржимани амалга оширишда тажрибали таржимон доим нотиқ нутқидаги яширин икки тарафламаликни ҳисобга олади. Чунки бир давлат сиёсий контекстида позитив маъно англатган сўз иккинчи бир тилга синхрон таржима қилинаётганда негатив маъно касб этиш ҳолатлари кўп учрайди. ”Сиёсат – бу санъат” деган гап бежиз айтилмаган. Негаки, сиёсатда турли хил сиёсий метафоралар, эвфемизмлар кўп қўлланилади. Шунинг учун ҳам, синхрон таржимон таржима жараёнида бир томондан, у амалий, ёрдамчи моҳияти унга аниқ бўлган қлиплар ва анъанавий иборалар билан иш олиб боради. Иккинчи томондан, сиёсатчи юбораётган хабар ва мазкур хабар биринчи навбатда ҳақиқатда кимга ёъналганлигини аниқ англаб олиш зарурияти билан ишлайди. Сиёсий контекст ва дипломатик тилга хос нозикликлар борасидаги билимли таржимонга хабарнинг барча урғу берилган қирраларини аниқ етказиб бериши ва зарур бўлса матнга ана шу эмосионал-ифодали оҳангни киритишига имкон беради. Ушбу мақолада синхрон таржиманинг арабча-ўзбекча комбинасиясида сиёсий лексиканинг берилиши, сиёсий мавзудаги синхрон таржима жараёнида давлат раҳбарлари ва араб давлатлатларида мансабдор шахсларга нисбатан ишлатиладиган арабча мурожаат бирликлари турли хил мисоллар ва далиллар орқали таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Стратегии и тактики синхронного перевода

Роль синхронного перевода (СП) в общей системе перевода и потребность в глубоких знаниях и навыках перевода должны быть очень широкими и полезными. Производство в синхронном переводе состоит из видов устного перевода, смыслового перевода из серийного перевода, различных форм и методов, перевод является уникальным мостом, соединяющим эти культуры. Будь то письменный или устный перевод, он в некотором смысле обеспечивает связь и знакомство с культурами. Каждый язык отражает мировоззрение, психику и самобытность этого народа. Это возлагает на переводчика более сложную задачу при выполнении перевода. Сегодня перевод широко используется на встречах глав государств, международных конференциях. Естественно, что основная стратегия такого процесса переработки должна быть связана с политической обстановкой на соседней и международной арене. Осуществляя политический перевод, опытный переводчик всегда наблюдает скрытую двусмысленность в речи оратора. Потому что слово, имеющее положительное значение в политическом контексте государства, может приобрести отрицательное значение при обратном переводе на язык. Не случайно «политика — это искусство». Ведь в политике часто используются различные политические метафоры и эвфемизмы. Для этого и переводчик, с одной стороны, в процессе перевода работает с практичными, четкими по действию кларами и традиционными фразами. С другой стороны, политик работает с отправляемым сообщением и необходимостью четко понимать, кому это сообщение на самом деле адресовано в первую очередь. Знающему переводчику вопросов политического и дипломатического языка должна быть придана конституционная ясность, подчеркивающая посыл и, при необходимости, позволяющая тексту раскрыть тот эмоционально-экспрессивный тон. В данной статье на различных примерах и анализах анализируется политическая лексика в арабо-узбекской политике перевода, процессы перевода на политическую тему, единицы личного арабского обращения к чиновникам в арабских странах.

Текст научной работы на тему «Синхрон таржимада стратегия ва тактикалар»

SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2022, № 2 -

ЮНУСОВА НОДИРА

уцитувчи, ТДШУ

Синхрон таржимада стратегия ва тактикалар Crossref doi: https://doi.org/10.37547/os/vol-01issue-02-08

Аннотация. Синхрон таржиманинг (СТ) умумий таржимашунослик тизимидагиурни ва хусусиятлари жуда кенг ва синхронист таржимада чуцурроц билим ва куникма талаб цилинади. Синхрон таржимада бир вацтнинг узида огзаки таржима турларининг хусусан кетма-кет таржимадан семантаграфик таржима ва турли хил шакл ва уссуллардан фойдаланади. Шунингдек, таржима бу маданиятларни богловчи узига хос куприкдир. Хоу ёзма таржима булсин, хоу огзаки таржима барибир цайсидир маънода маданиятлар алмашинуви ва танишувини юзага келтиради. Хрр бир тилда уша миллатнинг дунёцараши, рууияти, узлиги акс этади. Таржимани амалга оширишда таржимонга янада огир вазифани юклайди. Бугунги кунда давлат раубарларининг учрашувларида, халцаро конференсияларда синхрон таржимадан кенг фойдаланилади. Бу каби синхрон таржима жараёнларининг асосий мавзуси сиёсат, цушни ва халцаро майдондаги сиёсий мууит уацида булиши табиий уолдир. Сиёсий таржимани амалга оширишда тажрибали таржимон доим нотиц нутцидаги яширин икки тарафламаликни уисобга олади. Чунки бир давлат сиёсий контекстида позитив маъно англатган суз иккинчи бир тилга синхрон таржима цилинаётганда негатив маъно касб этиш уолатлари куп учрайди. "Сиёсат - бу санъат " деган гап бежиз айтилмаган. Негаки, сиёсатда турли хил сиёсий метафоралар, эвфемизмлар куп цулланилади. Шунинг учун уам, синхрон таржимон таржима жараёнида бир томондан, у амалий, ёрдамчи моуияти унга аниц булган цлиплар ва анъанавий иборалар билан иш олиб боради. Иккинчи томондан, сиёсатчи юбораётган хабар ва мазкур хабар биринчи навбатда уацицатда кимга ёъналганлигини аниц англаб олиш зарурияти билан ишлайди. Сиёсий контекст ва дипломатик тилга хос нозикликлар борасидаги билимли таржимонга хабарнинг барча ургу берилган цирраларини аниц етказиб бериши ва зарур булса матнга ана шу эмосионал-ифодали оуангни киритишига имкон беради. Ушбу мацолада синхрон таржиманинг арабча-узбекча комбинасиясида сиёсий лексиканинг берилиши, сиёсий мавзудаги синхрон таржима жараёнида давлат раубарлари ва араб давлатлатларида мансабдор шахсларга нисбатан ишлатиладиган арабча мурожаат бирликлари турли хил мисоллар ва далиллар орцали таулил цилинган.

Таянч суз ва иборалар: Синхрон таржима, стратегия, алоцанинг семантик-стилистик тузилиши, динамик, статистик, кутиш стратегияси, кетма-кет таржима.

Аннотация. Роль синхронного перевода (СП) в общей системе перевода и потребность в глубоких знаниях и навыках перевода должны быть очень широкими и полезными. Производство в синхронном переводе состоит из видов устного перевода, смыслового перевода из серийного перевода, различных форм и методов, перевод является уникальным мостом, соединяющим эти культуры. Будь то письменный или устный перевод, он в некотором смысле обеспечивает связь и знакомство с культурами. Каждый язык отражает мировоззрение, психику и самобытность этого народа. Это возлагает на переводчика более сложную задачу при выполнении перевода. Сегодня перевод широко используется на встречах глав государств, международных конференциях. Естественно, что основная стратегия такого процесса переработки должна быть связана с политической обстановкой на соседней и международной арене. Осуществляя политический перевод, опытный переводчик всегда наблюдает скрытую двусмысленность в речи оратора. Потому что слово, имеющее положительное значение в политическом контексте государства, может приобрести отрицательное значение при обратном переводе на язык. Не случайно «политика — это искусство». Ведь в политике часто используются различные политические метафоры и эвфемизмы. Для этого и переводчик, с одной стороны, в процессе перевода работает с практичными, четкими по действию кларами и традиционными фразами. С другой стороны, политик работает с отправляемым сообщением и необходимостью четко понимать, кому это сообщение на самом деле адресовано в первую очередь. Знающему переводчику вопросов политического и дипломатического языка должна быть придана конституционная ясность, подчеркивающая посыл и, при необходимости, позволяющая тексту раскрыть тот эмоционально-экспрессивный тон. В данной статье на различных примерах и анализах анализируется политическая лексика в арабо-узбекской политике перевода, процессы перевода на политическую тему, единицы личного арабского обращения к чиновникам в арабских странах.

Опорные слова и выражения: Синхронный перевод, стратегия, семантико-стилистическая структура общения, динамическая, статистическая, выжидательная стратегия, последовательный перевод.

52

SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2022, № 2 -

Abstract. The role and characteristics of simultaneous translation (ST) in the general system of translation are very wide, and deeper knowledge and skills are required from simultaneous translator. The translator uses simultaneous interpretation of different types of interpretation, in particular, semantic translation from serial translation and differentforms and methods. Translation is also a unique bridge which connects these cultures. Whether it is a written translation or an oral translation, at a certain degree it creates an exchange and acquaintance of cultures. Every language reflects the worldview, psyche and identity of that nation. It gives a heavier task for the translator when performing the translation. Today, simultaneous translation is widely used in meetings of heads of state and international conferences. It is natural that the main topic of such simultaneous translation processes is about politics, the political environment in the neighboring and international arena. In carrying out political translation, an experienced translator always takes into account the hidden ambiguity in the speaker's speech. This is because in the political context of a country, a word that has a positive meaning often has a negative meaning when it is simultaneously translated into another language. It is no coincidence that "Politics is an art." After all, various political metaphors and euphemisms are often used in politics. Therefore, on the one hand, in the process of simultaneous translation, the translator works with traditional phrases, the practical, auxiliary essence of which is clear to him. On the other hand, he works with the message the politician is sending and therefore has to clearly understand to whom it is actually addressed. A knowledgeable interpreter of the political context and subtleties ofdiplomatic language allows the translator to clearly convey all the emphasized aspects of the message and, if necessary, to add that emotional-expressive tone to the text. This article analyses the presentation of political vocabulary in the Arabic-Uzbek combination of simultaneous translation, the Arabic units of address used in the process of simultaneous translation on a political topic for heads of state and officials in Arab states through various examples and evidence.

Simultaneous translation, strategy, semantic-stylistic structure of communication, dynamic, statistical, waiting strategy, serial translation.

Keywords and expressions: Simultaneous translation, strategy, semantic-stylistic structure of communication, dynamic, statistical, expectant strategy, consecutive translation.

Кириш. Таърифланган механизмлар СТ инсоннинг коммуникатив фаолиятининг алохида тури сифатида мавжудлигига имкон беради, унинг энг характерли хусусияти нутк актида таржимоннинг алохида роли булиб, таржиманинг коммуникатив моделини куриб чикишда - маълумотлар тушунчаларининг сузма-суз маъносида маърузачи ёки тингловчининг роли билан тулик боглик эмас. Таржимон нуткни такрорлаши ва ахборотни фаол идрок этишига карамай, нут; актида воситачи сифатида иштирок этади. У воситачи булиб, маърузачи ва тингловчи уртасида урнатилган маълумот каналини таъминлайди. Бундан келиб чикадики, таржимон уз фаолияти давомида ахборот окимини узгартирмайдиган, балки тезлаштирадиган шундай стратегия ва тактикаларни танлаши керак. Бундай холда, кушма корхонага хос булган эргономик хусусиятларни хисобга олиш мухимдир.

Ушбу турдаги таржимадан фойдаланиш шартлари билан белгиланадиган ва синхрон таржимонга юкланган вазифани хал килишда маълум стратегия ва тактикаларни танлашга таъсир килувчи СПнинг эргономик хусусиятларига куйидагилар киради:

- махсус жихозлардан фойдаланиш зарурати (наушниклар ва микрофон);

- таржимоннинг стресс холатини рагбатлантириши мумкин булган экстремал иш шароитлари 1

Г. Э. Мирамнинг фикрига кура, "Синхрон таржимон томонидан доимо бошдан кечириладиган рухий стресс ва физиологик нокулайлик бу касбни синовчи учувчи касби билан бир каторга куяди"2 СП нинг экстремал шартларига таржиманинг кайтарилмаслиги

1 Голикова, Т. И. Проспективные и актуальные тактики в процессе устного перевода / Т. И. Голикова, А. А. Елистратова // Материалы ежегодной научной конференции преподавателей и аспирантов университета, часть 4ая. - Минск: МГЛУ, 2007. - С.155 - 156.( Golikova, T. I. Prospective and actual tactics in the process of oral translation / T. I. Golikova, A. A. Elistratova // Proceedings of the annual scientific conference of teachers and graduate students of the university, part 4. - Minsk: MSLU, 2007. - P. 155 - 156.)

2 Мирам, Г. Э. Профессия: переводчик / Г. Э. Мирам. - Киев: Ника-Центр, 1999. - Введение («Хорошая ли профессия переводчик»). - 160 с. (Miram, G. E. Profession: translator / G. E. Miram. - Kyiv: Nika-Center, 1999. -Introduction ("Is a translator a good profession"). - 160 s.)

53

билан боглик булган синхрон таржимон ишининг куйидаги хусусиятлари киради: тинглаш ва гапириш жараёнларининг бир вактдалиги, вакт бирлиги учун чекланган маълумотлар ва таржимани охиригача бажариш зарурати. баёнотнинг манба тилда идрок этилиши, спонтанлик (нутк матни олдиндан тайёрланиб, таржимонга такдим этилган холлар бундан мустасно). Бундан ташкари, синхрон таржимоннинг иши, коида тарикасида, ёпик маконда содир булади. Юкоридаги барча хусусиятлар кушма корхонани муваффакиятли амалга ошириш учун зарур булган стратегия ва тактикаларни танлашга таъсир килади.

Натижа ва мулохаза: Бугунги кунда давлатлар уртасида иктисодий, сиёсий, маданий, фан, тиббий ва бошка бир катор сохаларда алокаларнинг кучайиши синхрон таржимага булган талабни кучайишига сабаб булмокда. Албатта синхрон таржимага булган талабнинг кучайиши унинг бир катор муаммоларига жавоб топишга олиб келади. Х,ар хил мавзуларда буладиган конференсиялар тилини синхрон равишда таржима килиб беришнинг узига хос кийинчиликлари бор. Чунки бундай синхрон таржима жараёнларида айнан шу сохага доир булган терминларгина кулланилади холос. Энг куп буладиган синхрон таржима жараёнларидан бири бу сиёсий мавзуда буладиган синхрон таржимам жараёнидир. Давлат рахбарлари, хукумат рахбарлари ва давлат хокимиятининг турли мансабдор шахслари уртасида булиб утадиган сиёсий конференсиялар нуткини таржима килиб бериш синхрон таржимондан катта махорат талаб килади. Чунки синхрон таржима бадиий таржимадан тубдан фарк килиб, синхрон таржимоннинг олдига куплаб вазифаларни юклайди. Бундан ташкари, таржима стратегияси ва тактикасини куллашда учта боскични ажратиб курсатиш мумкин:

1) олдинги таржима (истикболли);

2) хакикий (синхрон);

3) кейинг таржима (ретроспектив).

Таржимагача булган боскичда асосий стратегия ва тактика таржиманинг барча турлари учун бир хил булади. Асосий стратегия СТ жараёнига тайёргарлик стратегияси бо'либ, у СТнинг асосий механизмлари фаолиятини оптималлаштиришга каратилган бир катор тактикаларни о'з ичига олади. Ушбу тактикалар СТ, синхрон таржиманинг комуникатив холати, алоканинг семантик-стилистик тузилишини хисобга олишни уз ичига олади, бу СТКХ, ва АСС таркибий кисмларининг барча омилларини аниклаш ва боглаш оркали амалга оширилади. Бу таржимон онгида таржима холатининг нисбатан аник тасвири пайдо булиши учун зарур булиб, бу эхтимоллик прогнози механизми учун зарурий шартдир. Т. И. Голикова ва А. А. Элистратованинг "Таржима жараёнида истикболли ва долзарб тактикалар" нашрида таржимадан олдинги боскичда кулланиладиган тактика психологик тайёргарликни уз ичига олади, бу стрессни энгиллаштиришнинг бир катор усулларини уз ичига олади, масалан: "лангар". (онгни маълум бир холатга махкамлаш), ижобий тасвирлар ва келажакка богланиш 1

Синхрон таржиманинг хозирги боскичида бир катор стратегия ва тактикалар кулланилади, улар таржима холатига бевосита тайёргарлик куриш, машгулотлар ва жисмоний чидамлилик туфайли мумкин булиб, улар СТ функсионаллигини ташкил этувчи СП механизмларининг ишлаши учун асос яратади. тизими. В.М.Илюхин о'зининг номзодлик ишида СПда стратегияга куйидаги та'рифни беради: "СТда стратегия - бу таржима вазифасини бажариш усули бо'либ, у жо'натувчининг коммуникатив ниятини манба тили МТдан таржима тили ТТга адекват тарзда о'тказишдан иборат. сузловчининг маданий ва шахсий хусусиятлари, асосий даражаси, тил суперкатегорияси ва пастки категориялари"2. "Тактика" тушунчаси Илюхин томонидан киритилмаган, чунки бу холда

1 Гофман, Е. К истории синхронного перевода / Е. Гофман // Тетради переводчика - 1963. - с. 20 - 26; (электронный источник). (Hoffman, E. On the history of simultaneous translation / E. Hoffman // Translator's Notebooks - 1963. - p. 20 - 26; (electronic source).)

2 Голикова, Т. И. Проспективные и актуальные тактики в процессе устного перевода / Т. И. Голикова, А. А. Елистратова // Материалы ежегодной научной конференции преподавателей и аспирантов университета, часть 4ая. - Минск: МГЛУ, 2007. - С.155 - 156.( Golikova, T. I. Prospective and actual tactics in the process of oral

54

у стратегияни амалда амалга ошириш деб тушунилади. Биз ушбу контсептсияни стратегияни амалга ошириш имкониятини таъминлайдиган харакат сифатида куриб чикамиз, биз буни таржима вазифасини хал килишга каратилган харакатлар мажмуи сифатида тушунамиз.

В. М. Илюхин кушма корхонада стратегиянинг икки турини ажратиб курсатади: вакт омили билан боглик стратегиялар ва статик омиллар туфайли стратегиялар. Келинг, улар учун "динамик" ва "статик" стратегиялар тушунчаларини киритамиз.

Динамик стратегиялар синов ва хато тактикасини ва пауза тактикасини уз ичига олган кутиш стратегиясини, шунингдек, тухтатиб туриш тактикасини, СТда чизиклиликни саклаш тактикасини ва эхтимоллик прогнозлаш механизми (ЭПМ) ишлашига асосланган эхтимоллик прогнозлаш тактикасини уз ичига олган вактни ошириш стратегиясини уз ичига олади. Статик стратегиялар белгиларни таржима килиш стратегиясини ва сикишни ва декомпрессия тактикасини уз ичига олган чизикли матнни узгартириш стратегиясини уз ичига олади.

Кутиш стратегияси маълум бир вактни утказиб юбориш оркали имкон кадар купрок маълумот олишга каратилган харакатлардан иборат. Синов ва хато тактикаси,

A.Д.Швайтсернинг фикрига кура, "танловнинг маълум мезонларига жавоб бермайдиган вариантларни рад этиш оркали оптимал ечимга кетма-кет якинлашиш" тактикасидир 1 Бундай холда, синхрон таржимон, кенг контекст булмаганида, маълум бир тушунчанинг тугри таржимасига ишончи комил булмаган холда, унинг рамзий таржимаси тугрисида карор кабул килади, бу хато булиши мумкин. Кейинчалик, таржимон тугри вариантни киритиш оркали ёъл куйган хатосини тузатади. Ушбу тактика купинча синхрон таржимонда нуткнинг транскрипти булмаганда кулланилади. Пауза тактикаси шундан иборатки, таржимон таржима пайтида киска пауза килади, бу гапнинг маъносини тушуниш учун зарур булган кенгрок контекстни олиш учун этарли.

Вактдан ютиш стратегияси вактни тежашга каратилган ва стрессли вазиятда изчил ахборот окимини таъминлашга имкон берадиган тактикалар тупламини уз ичига олади.

B.М.Илюхиннинг нуктаи назари буйича, тухташ тактикаси "таржима килинган материални этказиб беришни секинлаштириш ёки жуда узун паузани тулдириш учун янги хеч нарса булмаган мавзули маълумотларни такрорлаш оркали вактни ютишга уринишдан иборат"2 . Ушбу стратегия таржимон бушликни тулдириш учун этарли маълумотга эга булганда кулланилади. СТ да чизиклиликни саклаб колиш тактикаси симултане таржимони матннинг минимал кайта тузилиши билан манба матнидан маълумотни узатади, яъни. у "бир семантик гурухни бирин-кетин, бир вактнинг узида узатилаётган маълумотларнинг уйгунлиги ва изчиллигини саклаб, мураккаб жумлаларни содда компонентларга ажратган холда" таржима килади 3. Эхтимолий прогнозлашнинг тактикаси шундан иборатки, СТ давомида синхрон таржимон кейинги маълумотларни олдиндан куришга хдракат килади ва

translation / T. I. Golikova, A. A. Elistratova // Proceedings of the annual scientific conference of teachers and graduate students of the university, part 4. - Minsk: MSLU, 2007. - P. 155 - 156.)

'Илюхин В. М. Стратегии в синхронном переводе (на материале англо-русской и русско-английской комбинации перевода): диссертация на соискание ученой степени кандидата филологических наук: 10.02.20 / М., 2005. - 206 л.( Ilyukhin V. M. Strategies in simultaneous translation (based on the English-Russian and Russian-English combination of translation): dissertation for the degree of candidate of philological sciences: 10.02.20 / M., 2005. - 206 sheets.)

2 Мирам, Г. Э. Профессия: переводчик / Г. Э. Мирам. - Киев: Ника-Центр, 1999. - Введение («Хорошая ли профессия переводчик»). - 160 с. (Miram, G. E. Profession: translator / G. E. Miram. - Kyiv: Nika-Center, 1999. -Introduction ("Is a translator a good profession"). - 160 s.)

3 Илюхин В. М. Стратегии в синхронном переводе (на материале англо-русской и русско-английской комбинации перевода): диссертация на соискание ученой степени кандидата филологических наук: 10.02.20 / М., 2005. - 206 л.( Ilyukhin V. M. Strategies in simultaneous translation (based on the English-Russian and Russian-English combination of translation): dissertation for the degree of candidate of philological sciences: 10.02.20 / M., 2005. - 206 sheets.)

55

шу билан вактни олади. Ушбу тактикани куллаш кенг контекст мавжудлиги туфайли мумкин булади.

Имо-ишорали таржима стратегияси, баъзи холларда, бир вактнинг узида таржимон бир катор сабабларга кура, матннинг у ёки бу таркибий кисмларини сузма-суз, сузма-суз таржимасига мурожаат килиш зарурати билан боглик. нутк матнининг маълум бир кисмини этарлича яхши тушунмаслик, шу билан бирга уни таржима килиш керак. Таърифланган стратегиядан факат охирги чора сифатида фойдаланиш керак, чунки уни хаддан ташкари ишлатиш литерализмга олиб келиши мумкин.

Чизикли матнни узгартириш стратегияси матнни янада ихчам (сикиш тактикаси) ёки кенгайтирилган шаклга (декомпрессия тактикаси) айлантиришга каратилган. Ушбу стратегия матннинг турли даражаларида ишлайдиган сикиш механизмининг ишлаши билан таъминланади.

СТ нинг таржимадан кейинги боскичи хатолар устида ишлаш, кушимча маълумот туплаш ва олинган маълумотларни тизимлаштириш, шунингдек, СТ давридаги психологик холатни бахолашни уз ичига олган таржимадан кейинги тахлил стратегиясидан фойдаланиш билан тавсифланади.

Синхрон таржима таржиманинг яна бир мураккаб жихати бу нутк фаолиятининг психолингвистик хусусиятлари, шу жумладан кирувчи сигнални идрок етиш хусусиятлари, лингвистик ахборотни кайта ишлашнинг турли боскичларида хотиранинг ишлаши, таржима тилида сузлашувчининг яратиш хусусиятлари, шунингдек, килинган таржима ечимини назорат килиш хусусиятлари билан боглик. Таржима одатда тарихий-маданий, адабиётшунослик, лисоний-услубий, рухшунослик йуналишларида тадкик этилади. Аммо бу йуналишларнинг барчаси ё бевосита, ё билвосита мазкур сохаларнинг бири —лисоний-услубий йуналишида уз аксини топади, чунки таржима хамма вакт тил материаллари билан иш куришни такозо этадиган жараёндир. Бинобарин, таржима назариясида икки тил лингвистик-стилистик воситалари билан боглик лисоний тадкик йуналиши алохида урин тутади.1 Демак таржима амалиётини хатто адабиётшунослик йуналишида хам, аксарият холларда тил ходисаларини тахлил килиш оркали амалга оширилади.

Таржима хусусида гап борар экан, бир тилдан иккинчи тилга алохида сузларни, суз бирикмаларини, бутун бир асарни таржима килиш назарда тутилади. Таржима тенг маънолилик (мукобиллик) ни такозо килади, бошкача килиб айтганда, амалга оширилган таржима аслиятга мазмун жихатдан мувофик булиши лозим.

Бу еса мазкур таржима турининг бошка хусусиятларини ва биринчи навбатда катъий вакт чегарасини белгилайди: синхрон таржимонга факат сузловчи томонидан нутк етказиш вакти берилади. Бу жараён таржимоннинг кетма-кет таржимаси учун бироз вакт берилади. . Шунинг учун, синхрон муваффакият учун асос тахлил ва синтез (яъни, фикрлаш) оркали емас, балки шартли рефлекслар оркали таржима килиш имконини беради. Таржимон сузловчининг нутки кандай булишидан катъий назар, уни таржима килиши керак. Шунинг учун таржимон билан сузловчининг уртасида узаро бир-бирини тушуниш ётади.2 Бундан ташкари, синхрон таржиманинг узига хос хусусияти сегментли характер деб аталади: синхрон таржимон матнни кабул килиб сегментларда таржима килади, кетма-кет таржимада эса таржимон аввал бутун матнни тинглайди.

Таржимон бир вактнинг узида хам тинглаб ва гапириш шароитида доимий концентрацияни ва узлуксиз гапиришни талаб килади. А. Ф. Ширяев синхрон таржиманинг психолингвистик моделини буйича бир канча таклифлар берган. Х,ар бирини

1 Вендина, Т.И. Введение в языкознание: Учеб. пособие. — М.: Высш. шк., 2008. — 391 с. 920 «Молодой учёный» . № 6 (110) Филология . Март, 2016 г. (Vendina, T.I. Introduction to linguistics: Proc. allowance. - M .: Higher. school, 2008. - 391 p. 920 "Young Scientist" . No. 6 (110) Philology . March, 2016)

2 Гурин, И.В. Приёмы речевой компрессии при синхронном переводе с русского языка на английский [Электронный ресурс]. — Режим доступа: http://rudocs.exdat.com/docs/index-88396. html (дата обращения: 10.03.2016). (Gurin, I.V. Methods of speech compression during simultaneous translation from Russian into English [Electronic resource]. — Access mode: http://rudocs.exdat.com/docs/index-88396. html (date of access: 03/10/2016).

56

уч турга булиб чикган: таржиманинг максад вазифаси ва ечимни кидириш, амалга ошириш боскичлари1.

Мазкур таърифнинг таркибий кисмларини батафсилрок куриб чикамиз. Таржимоннинг биринчи боскич вазифаси шароитидан келиб чикиб йуналишни уз ичига олади. Синхрон таржима, асосан мажлис, учрашув хамда анжуманларда фойдаланилиши билан кетма кет таржимага ухшатишдек туюлади. Бирок сунги йилларда синхрон ва кетма кет таржимадан фойдаланишда ихтисослашув аломатлари тобора сезилмокда. Масалан синхрон таржима асосан куп тилли халкаро симпозиумлар, халкаро ташкилотлар иштирокчиларига нотик нуткини эшитиш жараёнида уни икки ва ундан ортик тилларга таржима килиш лозим булган вазиятларда шу соха буйича махсус тайёрланган синхрончи таржимонлар томонидан амалга оширилса, кетма кет таржима таржимон ва сузловчи (нотик)нинг бевосита мулокоти жараёнида икки томонлама учрашув ва конференцияларда, дипломатик учрашувларда купрок амалга оширилияпти.

Бундан ташкари, синхрон таржима кетма-кет таржимадан куйидаги жихатлари билан хам фарк килади:

1. Синхрон таржимада нотик нутки нутк тугаши, гап якунланиши кутилмасдан таржима килинади. Кетма-кет таржимада эса таржимон нотикнинг хар бир жумласини таржима килишга уринади. Бунда нотик таржима амалга оширилгунча нуткини тухтатиб туради.

2. Синхрон таржимада таржимон узини коммуникация иштирокчиларидан ажратиб турувчи турли-туман техник аппаратуралардан фойдаланади2.

У нотик нуткини махсус хонада кулокка такиладиган наушник оркали эшитиб, таржима килади ва уни микрофон оркали шу тилни тушунадиган тингловчиларга етказади. Бу таржима махсус каналлар оркали факат шу тилда эшитиб тушунадиган иштирокчи-тингловчиларнинг наушникларига етказилади. Фараз килинг, конференция залида чет тилида, масалан, хитой тилида гапираётган нотикнинг маърузасини синхрончи узбек ёки рус тилини тушунадиган иштирокчилар учунгина узбек ёки рус тилига таржима килиб узатади. Агар нотик узбек ёки рус тилида гапираётган булса, синхрончи уни хитой тилини тушунадиган иштирокчилар учун хитойчага таржима килиб узатади. Агар конференция залида бир неча, масалан, инглиз, француз, немис хитой миллатига мансуб вакиллар иштирок этаётган булса, махсус аппаратуралар олдида ана шу тилларда синхрон таржима киладиган учта синхрончи иш олиб бориши керак3. Бу холда турли тилларда сузлашувчи иштирокчилар наушникларни узлари тушунадиган таржима тили каналларига улайди. Демак, синхрончидан эшитилган ахборотни шу ондаёк таржима тилига угириш, нотикнинг нутк тезлигига мослашишга улгуриш талаб килинади.

Синхрон таржимага ургатишнинг иккинчи максади таржимонни эшитиладиган нуткни шу ондаёк тушуниб таржима килишнинг психолингвистик асосларига ургатишдир.

Руйхатда келтирилган стратегия ва тактикаларни синхрон таржимон томонидан малакали куллаш СТни муваффакиятли амалга ошириш учун асосдир.

Уларни амалда куллаш имконияти синхрон таржимонга таржима вазифасини бажаришга, изчил матн яратишга имкон беради.4

Хулоса сифатида шуни айтиш мумкинки, СТ жараёни таржиманинг энг мураккаб тури хисобланиб, СТ жараёнида тиллардаги фаркни хисобга олган холда, уларнинг бир-бирига

1 Швейцер, А.Д. Теория перевода. Статус, проблемы, аспекты. — М.: Либроком, 2009. — 216 ( Schweitzer, A.D. Translation theory. Status, problems, aspects. — M.: Librokom, 2009. — 216)

2 Сдобников, В.В. Теория перевода (учебник для студентов лингвистических вузов и факультетов иностранных языков)/Петрова О.В. — М.: АСТ: Восток — Запад, 2006. — 448 с.( Sdobnikov, V.V. Translation theory (textbook for students of linguistic universities and faculties of foreign languages) / Petrova O.V. - M.: AST: East - West, 2006. - 448 p)

3 Кузнецова, И.Н., Метковская А.И. Механизм речевой компрессии в процессе синхронного перевода // Экология ЦЧО РФ. — 2012. — № 1 (28). — c. 60-68.

4 Миньяр-Белоручев, Р. К. Как стать переводчиком / Р. К. Миньяр- Белоручев. - М.: Готика, 1999. - 176 с.( 6. Minyar-Beloruchev, R. K. How to become a translator / R. K. Minyar- Beloruchev. - M.: Gothic, 1999. - 176 p.)

57

таъсир килиши, адекват, эквивалент интерферентсия таржима сифатида тавсифлайди. СТ нинг узига хос хусусиятларидан келиб чиккан х,олда, таржиман асарга жило бериши, ушбу таржимага олинган манбанитингловчига асл х,олича етказиб беришда илмий мах,оратга эга булини ва матн мазмунинисаклаб колган х,олда ифодалаши зарур булади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.