Научная статья на тему 'СИМВОЛ В СТИХОТВОРЕНИЯХ АБУАБДУЛЛАХА РУДАКИ'

СИМВОЛ В СТИХОТВОРЕНИЯХ АБУАБДУЛЛАХА РУДАКИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
307
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ОБРАЗ / ЖИВОТНЫЕ / ПТИЦЫ / ПРЕСМЫКАЮЩИЕСЯ / "КАЛИЛА И ДИМНА" / "СИНБАДНАМЕ" / МОРАЛЬ / ДОБРО И ЗЛО / ЧЕЛОВЕК

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Шарифова Гулпари Хамдамовна

В статье автор более подробно анализирует использование образов животных (семиотика) в стихотворениях Абуабдуллаха Рудаки. Автор констатирует, что поэт использует образы животных для передачи характера своих героев, морали и поступков человека. Мастерство поэта в семиотике ясно прослеживается в остатках его переводов поэм «Калила и Димна», также «Синдбаднаме».

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SYMBOL IN POEMS BY ABABDULLAH RUDAKI

In the article, the author analyzes in more detail the use of animal images (semiotics) in the poems of Abuabdullah Rudaki. The author States that the poet uses images of animals to convey the character of his characters, morals and human actions. The poet's mastery of semiotics is clearly seen in the remains of his translations of the poem «Kalila and Dimna», also «Sinbad nameh».

Текст научной работы на тему «СИМВОЛ В СТИХОТВОРЕНИЯХ АБУАБДУЛЛАХА РУДАКИ»

the characters, which make up one of the main features of translating the Shakespeare's Hamlet into Tajik.

The article also considers the features of the translation of metaphors, irony, hint, neologisms. The researcher reflects on the unusual flexibility, tonality, S. Ulugzoda in the transfer of emotions in white verse, where passion, pathetic, irony, judiciousness sounds natural. Thus, we would like to draw attention to the fact that the translation generation of neologisms, shown by us as an example of the translation techniques of Sotim Ulugzoda, can be analyzed as one of the most effective ways to fill in the actually emotional gaps, i.e. translation into the native language of «untranslatable» emotives of another language.

Keywords: tragedy, M.L. Lozinsky, S. Ulugzoda, play, translation, Russian, Tajik, metaphor, emotion, neologism, irony, hint, white verse.

Сведение об авторе:

Мурувватиён Джамила Джамол - кандидат филологических наук, научный сотрудник отдела современной литературы. Институт языка и литературы им. Рудаки Академии наук Республики Таджикистан. Тел: (+ 992) 937602233 E-mail: alika-xan@mail.ru

About the autor:

Muruvvatien Jamila Jamol - Candidate of Philological Sciences, Researcher, Department of Modern Literature of the Institute of Language and Literature Rudaki Academy of Sciences of the Republic of Tajikistan. Phone number: + 992 937602233 Email: alika-xan@mail.ru

ТАМСИЛ ДАР АШЪОРИ УСТОД АБУАБДУЛШХД РУДАКЙ

Шарифова Г.Х

Донишкадаи омузгории шщри Панцакент

Тасвири образи хайвонот дар адабиёт як навъи оинаи дили инсон аст. Хислату хосият ва сифати хар инсон аз дигараш куллан тафовут дорад. Ва махз хамин тамоми насли инсонро нисбат ба олами вухуш муайян мекунад.

^адимтарин зухуроти эчодиёт бисёр вактхо ба тасвири хдйвонот алокаманд аст ва бешак, мучассамахои кадимиро бо расми хайвонот ва тасвири инсон дучор меоем[13].

Шиносой ва омузиши олами хайвонот инсонро водор мекунад, дарк намояд, киррае ки уро бо олам мепайвандад - парастиши хайвонот мебошад. Минбаъд, албатта, накши хайвон дар чамъият заиф шудан мегирад, лекин ин хамчун фазои маъниофар, ки дорои сюжетхои нав ба нав мегардад, бокй мемонад. Хайвонот - намуди аз хама намоёни руху чон шуморида мешуданд, ки накшу чойгохи инсонро дар табиат муайян мекунанд.

Дар таърихи маданият накши мухимро даврахои ибтидоии он мебозад. Дар замони ибтидой ин асоси парастиши хайвонот ва илохигардонии онхо хисоб меёфт. Аз ин ру, минбаъд ин чиз барои мустахкамшавй асос мегардад. Анимализм (хар мавчудоту махлукоти чондор) чун вобастагии боидроки байни инсон ва хайвон - яке аз сохторхои мухимест, ки беш аз пеш ба муносибати таъсироти тарафайни инсон бо тамоми мавчудоти зиндаи руи замин итоат намекунад.

Тамоми ин муаммохо дакикан дар эчодиёти манзум акс ёфтааст, ки ба дарки муносибати байни чонварон ва инсон мадад мерасонад.

Яке аз иртибототи бехтарини ин ду зухурот - усули тасвири масал (басня) ва истиораи чонварон аст, ки дар адабиёти Шарк аз даврахои кадим маълум будааст.

Дарки олами чонварон аз дигар намуди олами табиат мураккабтар аст. Ба хайвоният ташбехи рухоният дода намешавад, зеро худ чонварон хислати хоси худ - зухуроти инфиродй ва муайяни хешро доранд.

Назм миёни мехвархои хайвонот ва инсоният канда-канда симохои дур ва дар айни замон наздикшавандаро пайдо мекунад. Чрнварон дар миёни инсон ва табиат макоми бетарафиро ишгол менамоянд.

Гарчанде чонварон як кисмати табиат хастанд, ба он наздик шуда наметавонанд, ё ки сифати хоси худро доро буда, хусусияти инсониро сохиб шуда наметавонанд. Табиист, ки худи мавчудияти чонварон як навъи зебоист, ки хатто дар мусавварахои ибтидой акс ёфтааст [2-4; 8-12].

Тамсил дар адабиёти форсу точик аз замонхои кадим арзи вучуд карда буд. Пеш аз он, ки ба образхо ва осори тамсилии даврони кадими адабиёти точик назар афканем, зарур аст, ки мафхуми тамсилро шарх дихем. «Тамсил хосили як иртиботи дугона байни мушаббах ва мушаббахбихй аст. Дар тамсил хам асл бар ин аст, ки факат мушаббахдихй зикр шавад...

^ахрамони хикояти тамсилй мумкин аст афроди инсонй (тамсили гайрихайвонй) ё чонварон (тамсили хайвонй) бошанд. Намунаи тамсили гайрихайвонй бисёре аз достонхои «Маснавии

маънавй»и Ч,алолиддини Румй аз кабили «Тутй ва бозаргон», ^<Равган рexтaни тутй», «Достони шaйx Ахмади Хазравия»... хаст, ки Мавлоно аз хамаи онхо мaънoe чуз маънои зохирй ирода кардааст» [14, c.79].

Aзбacки Мавлоно дар «Машавии маънавй» аз тамшл фаровон иcтифoдa кaрдaacг, caбaбaшрo аз acaри мaвcyфи xyди ориФу шоири донишманд бояд чуст, то ро^ барои пажухиши мавзуи пeшгирифтaи мо бикшояд. Бeгyмoн, чунин caтрxoи Мавлоно Румй r^ex^ aндeшaи моро во намуд: Дap мaн омaд, он ru a3 eaü гишт мот, Одaмuвy цонвap, цоммд, нaбот. Ин худ щзоянд, куллжт a3 у, Зapд кapдa pamy фотд кapдa бу.

Ба кавли Мавлоно одамию хайвоноту наботот ва чамод (ашёи гайризинда) ачзои оламанд. Ба ибораи дигар, y оламро кул мeшyмoрaдy одамию хайвоноту наботот ва ашёи гайризиндаро чузъхои олам. Аз ин ру, одамй бeрyн аз олам ва чудо аз ачзои он буда ва зиста наметавонад.

Дар ашъори ycтoд Рудакй низ чонварони xoнaгй ва вахшй дида мeшaвaнд, ки онхо барои тacвири фазилату xиcлaт, нyкcи аклокии инcoн ва чoмea xидмaт мeнaмoяд. Шоирон аз caри нав дар адабиёти точик бо овардани шмову образи хайвоноти xoнaгй пaрдoxтaнд. Аз caри нав cимoxoи бaрчacтaи acn ва гов, car ва гурбаро зинда карданд. Лeкин мyнocибaти дустона ва Faмxoрoнaи байни инcoн ва чонварон аз нав бeдoр карда шуд. Ин хамохангии хайвону иншн ба катори xoдиcaxoи умумй ворид мeгaрдaд, ки мухити зиндагии монанд доранд ва зeри гармии як оташдон умр ба caр мeбaрaнд. Ин мyнocибaтxo xycycиятxoи тарзи хаёги кабилавиро (оилавиро) маълум мeнaмoянд. Табиат модари мост, хайвонот бародарони xyрди мо - шоирон чунин мeшyмoрaнд. Дар эчодиёти онхо талаботи бeвocитa оид ба зиндагй дар мухити хайвонот инъикoc ёфтааст [1;5].

Навозиш кардани хайвонот ва Faмxoрй зохир кардан ба онхо ва мexр доштан ба табиату наботот бо 4œe иваз карда нaмeшaвaд. Х,азар накардан ва навозиш кардани хайвонот маънои нacиxaтoмeзoнa ва мacлиxaтoмeзoнa дорад ниcбaт ба кирдорхои нанговару бад, ки баъзан дучор мeoeмСaрчaшмaxo шбит намудаанд,ки аз 18000 байги «Калила ва Димна»-и устод Рудакй то ба замони мо хамагй 154 мдораъ бокй мондааст. Дар мукодоа бо «Калила ва Димна»-и Xycaйн Воизи Кошифй метавон аз бaъзe байтхои устоди cyxaнoфaр хикояхои ин acaри тaмcилирo дарёб нaмoeм.

Дар якe аз хикояхои acaри тaмcилии «Калила ва Димна»-и Xycaйн Воизи Кошифй [7] cyxaн жромуш мeрaвaд, ки дар фacли caрмoи дай, барои гарм намудани чжмашон, бузинахо хсзум чамъоварй намуда, болои кирмаки шaбчaрoFe, ки шaбexи лaxчaякe метофт, мeмoндaнд, то дар оташаш гарм шаванд. Дар ин ашо мyрFe, аз шoxи дaрaxт хамаи инро мушохида мeнaмyд, ба бузинагон мacлиxaт мeдиxaд ва мeфaxмoнaд, ки ин лaxчaи гумоннамудаи шумо на ла£ча, балки кирмaкecт шaбexи оташ. Бузинагон уро гуш нaмeдиxaнд, мyрFи дигар ба ёрии мyрFи аввал омада, уро аз ин маалихаташ бoзмeдoрaд ва мeгyяд, ки ин амали y бeфoидa аст. МyрFи аввал чихати ди^зй ба бузинагон аз шoxи дaрaxт ба назди онхо фуруд мeoяд, то матлабашро бори дигар ба арзи онон рашнад. Бузинагон чамъ шуда caри уро аз тан чудо мeкyнaнд.

Уcтoди бeнaзир Абуабдуллохи Рудакй хамин лахзаро ба назм дароварда, мeнигoрaд:

Шaб зuмuстон буд, каппй сapд ёфт,

Кupмaкu шйбтоб ного^е бuтофт.

Каппиён отиш щме пuндоштaнд,

Пуштт отaш 6aà-y бapдоштaнд.

Дар кигсаи дигари ин китоби бузург хикоятест бад ин минвол^озаргода ба caфaр рафтанй шуда, чанд пуд оханашро,ки мояи зиндагияш буд,ба дусташ ба амонат cyпyрдa мeрaвaд.Бaъди фocилaи зиёди бозгашт амонаташро аз дусташ талаб мeкyнaд.Вaлe дусти вaъдaxилoф,ки амонатро фyрyxтa xaрч намуда буд^гуяд.ки оханро муш xyрдaacг.Бoзaргoн xeлe малул мeшaвaд,вaлe шр бой нaмeдиxaд. X^e, ки уро мурооти нишacгa чой нушидан мeкyнaнд,бoзaргoн мeгyяд,oрe,мaн чойи туро мeнyшaм,вaлe пагох, cyбxгoxoн.X,aнгoми аз xoнaи дусташ баромадан,бозаргон пиcaри xyрдcoли уро мeрaбoяд,ки кате огах нaмeшaвaд.Сyбx мeoяд.ки дар xoнaи дусташ хама бсзобитаву пaрeшoн.Бa cyoлaш чунин чавоб мeшyнaвaд,ки фарзанди xyрдии xoнaдoн гум шyдaacг. Бозаргон айни муддао, гуфта, мeгyяд. ман дидам п^ара^ пaррaндae бардошта парвоз карда бурд.Дусташ дар кахр шуда мeгyяд,чи coн метавонад парранда як кудакро бардорад! Бозаргон,ки интизори хамин лахза бyд,мeaфзoяд:Дaр шaxрe ки муш оханро мexyрaд,пaррaндa албатта баччаро мeбaрaд! Дусташ чи будани вoкeaрo фaxмидa мeгyяд, ки пуди оханатро муш нaxyрдaacт.Бoзaргoн низ мeгyяд, фарзанди ту низ дар амон аст ва уро парранда набурдааст!Ва харду амонати хамдигарро бaрмeгaрдoнaнд.

Уcтoд Рудакй хикояро xeлe кутоху муъчаз баён нaмyдaacт,ки бори дигар аз гехри калами бeмoнaндaш огахй мeдиxaд:

A^ap он maxpe,m муш охрн х(в)арад, Боз nappaà дap ^aво,кyдaк 6apaà.[7]

Тaнocyби cyxa^ paвoнии кaлoм, coдaгии вoжaх,o, дилчacпии ^opax,o дaлели pyшaни иcтеъдoди нaгaкpopи ycтoд Рyдaкиcт!

Иcтифoдaи тамодх,ои чoнвapoни гyнoгyн paмзх,oи xеле мyxтaлифpo тaчaccyм нaмyдaaнд. Xaтгo вoжaи шер дap як 4o чун paмзи мapдoнaгй, кyдpaт, нaгapcй бoшaд,чoи дигар o6 pеxтaни шери нap -тимшли тapc, зaифй Ba x,apoc acт.Обpaзи чoнвapoн дap ocopи уетод Рyдaкй чун paмзи некй, бaдй, aдoлaт Ba зoлимй, caбpy cyбoт, лaх,ни xyш ë ryшxapoш дoштaн, бapoи фoидaи ну^у cифaт Ba фaзилaтх,oи xocи инcoн иcтифoдa мешaвaнд.

Уcтoди кaлoм бapoи бaëни фикри бикр Ba тacвиpи paмзи х,aйвoнaг вoбacтa бa ходж^у вaзъияти pyxдoдa як x^bo^ мacaлaн шеppo aз чaнд лихоз, ки xocи xиcлaти oдaмй бoшaд, инъикoc мекyнaд.Чaе aгap зaЙFaм - шер, шери чун дев, бузург, пypкyдpaт, нaгapc - paмзи бузургву шaх,oмaт бoшaд:

Зайгамй, насл пазируфта зи дев, Охуй, ном нщода якрон.

чои дигар - шери тар - шери бузург, пешвoи oилaи шеpoн acn Бo вучуди ин бузургй aз тapc мешoшaд. Ин 4o шери тар хдм ryë тapcидa aз х,aйбaтy кyдpaти кaх,paмoни шoиp. Зи цалб ончунон суйи душман битоxт Ки аз уайбаташ шеpu нap об тоxт.,

Шер - ин чо мaмдyх,и шoиp бa шере шaбеx, дopaд, ки нaгapcoнa xyдpo бa тyдaи дyшмaн (caйд) мезaнaд.Рaмзи дaлеpй, чacopaт Ba нaгpacй. Шер дap rypycнaгй бapoи caйд aß xoнaaш мебapoяд Fyppaндaшеp Ba nana^ paмзи бузургй Ba кyдpaт, нaгapcй бyдa, шери бaдxaшм paмзи х,aйвoни бaдкaх,p Ba неpyмaнд acт.

Соми саворе, ки то ситора битобад, Асб набинад чун y савор ба майдон. Хор намояд-т жандаш^л бад-он гоу В-арчи бувад масту шеpгaшmaвy гуррон. Шер бa xaшм oмaдa xapr^a^o чун caйд бa дacт меoвapaд: Шеp гужм оварду цаст аз цойи xеш В-омад он xаргyшро алфагда пеш. Шер - х,aйвoни бocaлoбaт acr Гургро кай расад cmo6amu шеp?! Бозро кай расад ниуеби шахеш?!

Обpaзи шер дap aшъopи Рyдaкй oбpaзи зиндaвy нaмoëн acт.

X,aйвoни дигapе,ки 6o номхои гуногуни дигapaш зикр мегapдaд-acп acт: Якрон - acпи дaвaндa Ba чобук. Оху - х,aйвoни чобук Ba тездaв, бapъaкcи якрон - acпи тездaв acт. Якрон - acпи дaвaндa Ba чобук. Acпял - дузди acn. Acn - ин чо зaмoнa тaшбех, мешaвaд бa acn. Аспяле омад он гау нарм-нарм, То барад мар аспро y гарм-гарм. Замона acny ту роиз, ба ройи xешат тоз, Замона гую ту чавгон, барои xешат боз...

Ту зaмoнa - acnpo ром гард^ онро бa xyд мутеъ cœ. Acпи нухоз - acпи paмaндa. Чунин acn тезу дaвaндa дap фacилa (paмa) мебoшaд. Acпи нухоз paмзи тapcyй, пapешoнй Ba шитобкорист. Тозиёну давон уамеояд Хамчу андар фасила acnu нухрз

Xинг (acn) - мaъpyф. Оби Чдйкун as xypcaндии дидори дycт xинrи моро, ки бaлaндкoмaтy бyзyprчycca acт, то мжташ меояд. Xинг (acn) нишони бузургй Ba кaвих,aйкaлиcт: Оби Цайхун аз нишоти руйи дуст, Xurnu моро то миён ояд хаме..

Аши тозй - мaъpyф. Дap инчо шоир xapy поликро paмзи кaмбaFaлй Ba нодорй, мyзaи чинй Ba acпи тозиро paмзи capвaт Ba тaвoнoй медoнaд: Аз xару полик он цой расидам, ки уаме Музаи чинй меxоуаму acnu mo3ü!

Вoжaи «уштур» бо вoжaх,oи шутур, cop, нoкa мyвoфик иcтифoдa шyдaacт, ки aбëти та тaх,o Рyдaкиpo,бaлки ocopи тaмoми клaccикoнpo обу paнrи бaдей бaxшидaacт.

Уштур - шутури мacт бaдxaшм aCT Ba бapoи нacлryзopй Ba пешвoи raлa шyдaн бо дигap уштурони нap дap нaбapд бояд шлиб шaвaд. Aйнaн aз чунин уштурони мacтшyдa, ки нишони он тафки дaх,oнaшoн acт, нacли пypкyввaт зoидa мешaвaд. Боз ба кирдори yшmypе кы бувад маст, Кафк барорад зы шшму зояд султон...

Сор (уштур) - мaъpyф. CaA ^тори cop - paмзи дaвлaт Ba capBar Доштй он тоцири давлатшиор

Сaд цamоpы сор a^ap зepu боp.

Уштури бeбyд - ушутури нодон ба чoe ки хайвоноти вахшианд, рaфтaacг. Бexaбaр аз макри рубаху зoFy зи гург. Хайвоноти вахшй ба харгуна рох caйди xyдрo барои ба дacг овардан хиллахо низ ба кор мeбaрaнд. Рубах - рамзи хиллагарй ва зиракй. 3of - паррандаи лoшaxyр. Гург - рамзи гуруша^, хилла ва вахшоният, то oxye ё oxyбaррae ба дacг орад: Чунон KU ушшури бебуд c)üu куном шyдa, 3u мaкpu pyбa*y зогу зн гypг бexaбapо

^атори уштурони обара - корвон, caф, катори уштурони бо рохи рocг раванда. Растаи бодому caрви дар канори чуй шинондашударо ба рocгй чун катори ушутурони рocтрaв мeбинaм. Уштури обара - шутури рocгрaв..

Бap Kampu црй бuнaм pacmau бодому capв, Рост nuндоpaм щто^ ушшурони обара.

Яте аз накшхо ва рaмзxoe, ки дар адабиёги анимализм дида мeшaвaд, накши гов - рамзи фаровонию барзиёдй ва хаёги бшиштош мeбoшaд. Faйр аз ин, дар ашъори бузургон чонварон нaкшeрo мeбoзaнд, ки ба вocитaи онхо ба олами иншнхо ворид мeшaвaнд.

Гов - замона чун гов аст, ки моро ба олам мeoрaд, Fœo xaммeдиxaд, вaлe зарфи ширдорро xyд мeшикaнaд ва ризки одамро кохиш мeдиxaд. reтй чу гов жк дкщд mup мap mypо, Худ боз бuшкaнaд ба Kampa xanypu mup.

Гов гумкарда шуру фотон оварда онро мeкoвaд. Ин чо гов чун ягона давлати шхибаш ба калам дода мeшaвaд.

Tarn шуд олaм бap y аз 6c*pu гов, Шyp-myp aндapфuгaндy ков-ков.

Истифодаи зaрбyлмacaлy иборахои xaлкй дида мeшaвaд.Мacaли «як гови риxин подаро рacвo мeкyнaд» дар ин мдораъ мyчaccaм acт. Як авбош кишвaрeрo xaрoб кунад, маънои мдораи аввал acт. Яж олудж бошяд, ku ma*pepо бжлояд, Чу аз говон яж бошяд, ku говонро кyнaд puxuн.

Рамз ва калиди шархи ин ду мдораъ дар «Хикояти Шeр ва Гов» ва «Хикояти 3of ва Бумон»-и acaри Калила ва Димна (аз руи Анвори Сухайлй»-и Хycaйн Воизи Кошифй) дода шyдaacт. Гови мжкмн зы кaйдu Дымня чй дuà В-яз бaдu зог бyмpо чиpac^?!

Дар ошр ва абёти бокимондаи устод Рудакй номи хайвоноту парандагон низ бо муродифхояшон xeлe муъчазу мувофик зикр шудаанд, ки дар бaъзe холатхо чун тaмcил, дар холати дигар чун тaшxиc ва дар холати геюм мучаррад, яънe бe либош бaдeй, кoрбacт шудаанд.

Агар дар достони «Калила ва Димна» вожаи тор ба маънои уштур бозтоб шуда бошад, дар шeъри «Бахория»-и ycгoд Рудакй ин калимаро ба маънии мyрFи xyшxoн мeбинeм: Булбул *aмe бшонад дap шахт^ бeд, Сор аз дapaxmu capв мap ypо шуда муч^б.

Лоики тазаккур аст, ки вожаи «MypF» бо маънихои мyрFи самандар (мyрFe ки дар оташ нaмecyзaд), тайту (мyрFи обй), чаковак (мyрFи xyрди xyшoвoз), кузоза (мyрFe монои булбул), зандвоф (мyрFи xyшxoн), чарз (як навъ мyрFи caйдшaвaндa), шох,ин (мyрFи хавой) ва F.чилoвy тобиши нав ёфта, шсъри Рудакиро шахомати дигaрe бaxшидaacг: Мург д^й, ku бачча з-y бuбapaнд, Гypгpо кай pacaд caлобоmu шep,

Чов-чов-aндap асту ч^ён аст. Бозpо кай pacaд нщeбu шахеш.

Ба оташ дapyн - бap мucолu самандар, Фoxma бap capв шо*pyд бapовapд,

Ба об aндapyн - бap мucолu нахангон. Захма фypy щшт зандвоф ба ma^yp.

Подшо cuмypгu дapёpо быбypд, Б? ^^ 1Ça^pU ту-дЯр ^^ ^^

Хонаву бачча ба он maйmу с^д. БУвад *ямчу "Оз ба чангот шохин

В-аз чаковак нуФ бмнйРаспахвз Бад-он мУргак монам, KU ^

Дашт бapгupaд бад-он овоu mes. Ба о аз 6cpu шохак C"^.

Яте аз пaрaндaгoнe, ки xyшcaдoияш мучиби вacфи шоирон аст, булбул мeбoшaд, ки дар ошри устод Рудакй бо муродифхои aндaлeб, хазордастон, хазоро, булбули xyшнaвo ca^,o маротиба «мукайяди назм» шудаанд:

Сулсул ба capвбyн-бap бо нaгмau ку*ан, Булбул ба шоxы гул-ëap бо ла^нат saptâ.

Соцй гужну бодаву мexyp ба бон ^ зep, К-аз шшт rnp ноладу аз бог андалеб.

Бад-он замона над^й, ku зй чаман paфmй, Сypyдгyён, гуйй, хaзoрдaсmoн буд.

Ба Х/ац нолам зи уацри дуст зоро

Сауаргоуон чу бар гулбун хазоро.

Ба уусни савт чу булбул муцайяди назмам,

Ба цурми уусн чу Юсуф асиру зиндони.

Чу оташ барфурузи, мебисузад

Чу ман парвона бар гирдат хазоро.

Ай булбули хушнаво, ово деу,

Ай соци, он цадау бо мо деу!

Хамин тавр, номи зиёда аз 40 хайвон ва зиёда 30 паррандаю чаранда бо овардани байтх,ои зебо дар ашъори устод Рудакй дида мешавад, ки мо шархи нихоят мухтасари онро пешкаш намудем.

Хамчунин устод Рудакй дар осори бокимондаи хеш натанхо аз номи хайвоноту парандагон ёдовар мешавад, балки аз иборахое низ истифода ва корбаст мекунад, ки мансуб ба кирдору рафтори хайвонотанд: масалан вожаи нева - нола ва афгони гурба, пехта - дар худ печидан чун мор, хабок -чордевори саркушода, ки шаб чупон гусфандонро ончо мебандад.

Хулоса намудаву таъкид кардан барчост, ки семиотикаи ашъори Рудакй, чун аввалин зухуроти истифодаи образхои чонварон дар адабиёти точику форс шоистаи омухтан ва пажухиш аст.

АДАБИЁТ

1. Абуабдуллохи Рудакй. Ашъор. / Тахияву тадвини матн бо мукаддима ва луготу тавзехот аз Расул Ходизода ва Алии Мухаммади Хуросонй. - Душанбе: Адиб, 2007. - 416 с.

2. Агеев В.Н. Семиотика. - Москва, 2002 - С. 95-137.

3. Барт Р. Основы семиологии // Структурализм: «за» и «против». - Москва, 2004, С. 114-163.

4. Бюлер К. Теория языка. Репрезентативная функция языка. - Москва, 2003 - С.67-80.

5. Девони Рудакй. / Тахия, тасхех ва сарсухану хавошии Кщири Рустам. «Душанбе»: Бухоро, 2015. - 334 с.

6. Иванов В. В. Очерки по предыстории и истории семиотики. В. В. Иванов. Избранные труды по семиотике и истории культуры. Т. 1. - Москва: Языки русской культуры. 2004 - С. 603-811.

7. Калила ва Димна. - Душанбе: Маориф ва фарханг, 2009. - 316 с.

8. Крейдлин Г.Е. Невербальная семиотика: язык тела и естественный язык. - Москва: НЛО. 2004 - С. 78-125.

9. Лангер С. Философия в новом ключе: исследования символики разума, ритуала и искусства. - Москва: Республика. 2002, с. 38-41.

10. Лосев А.Ф. Знак, символ, миф: труды по языкознанию. - Москва, 2002, с. 408-443

11. Пирс Ч. С. Логические основания теории знаков. - СПб: Алетейа. 2004, с. 42.

12. Попович Е.Н. Знаки, символы, языки. - Москва, 2004г., с. 134.

13. Саидов Саидрахмон. Адабиёти кадим (аз замонхои кадим то асри VII). - «Душанбе». 2010 - 201. - 88 с.

14. Сируси Шамисо. Баён ва маъонй. - Техрон: «Фирдавс», 1383 - 79 с.

15. Туракул Зехнй. Санъати сухан. - Душанбе: «Адиб». 2007 - С. 131-16.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

16. Успенский Б. А. Семиотика искусства. - Москва: Языки русской культуры, 2004 - 56 с.

СИМВОЛ В СТИХОТВОРЕНИЯХ АБУАБДУЛЛАХА РУДАКИ

В статье автор более подробно анализирует использование образов животных (семиотика) в стихотворениях Абуабдуллаха Рудаки. Автор констатирует, что поэт использует образы животных для передачи характера своих героев, морали и поступков человека. Мастерство поэта в семиотике ясно прослеживается в остатках его переводов поэм «Калила и Димна», также «Синдбаднаме».

Ключевые слова: образ, животные, птицы, пресмыкающиеся, «Калила и Димна», «Синбаднаме», мораль, добро и зло, человек.

SYMBOL IN POEMS BY ABABDULLAH RUDAKI

In the article, the author analyzes in more detail the use of animal images (semiotics) in the poems of Abuabdullah Rudaki. The author States that the poet uses images of animals to convey the character of his characters, morals and human actions. The poet's mastery of semiotics is clearly seen in the remains of his translations of the poem «Kalila and Dimna», also «Sinbad nameh».

Keywords: image, animals, birds, reptiles « «Kalila and Dimna», «Sinbad nameh «, morality, good and evil, man.

Сведения об авторе:

Шарифова Гулпари Хамдамовна - кандидат филологических наук, Руководитель отдела науки Таджикского педагогического института в городе Пенджикент. Тел: (+992) 927332312; E-mail:pamir555@inbox.ru

About the author:

Sharifova Gulpari Hamdamovna - candidate ofphilological Sciences, Head of the Department of science of the Tajik pedagogical Institute in Penjikent. Tel: (+992) 927332312; E-mail: pamir555@inbox. ru

ТДУ - 371.013 ТКБ - 74.200.55 Б 74

РОЧДЪ БА УНСУР^ОИ ТАХАММУЛПАЗИРЙ ДАР «ПАНДНОМА»-И АТТОР

Бобоева И.А.

Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи академик Б.Fафуров

Мафхуми тахаммулпазирй сермаъно буда, дар асрхои XVI-XIX асосан ба масъалаи тахаммулпазирии мазхабй махдуд мегардид, алхол бошад, он ба сохаи хаёти дунявй, аз чумла ба низоми маориф низ нуфуз кардааст.

Дар хамаи давру замонхо токатпазирй аз чумлаи ахлоки хамида махсуб мегардид. Зери ин мафхум сабру тахаммул нисбат ба фарки байни одамон, тарзи зиндагии онхо фахмида мешавад. Тахаммулпазирй бидуни расонидани халал ба дигарон зиндагй кардан, кобилияти хукуку озодихои дигаронро вайрон накардан ва хукуку озодихо доштан аст. Асоси демократияю хукукхои инсонро низ тахаммулпазирй ташкил мекунад, тахаммулпазирй - сулхдустй, токатпазирй нисбат ба ихтилофхои этникй, мазхабй, сиёсй ва байнишахсиятй, эътирофи имконияти мавчудияти баробархукуки «гайр» мебошад. Айни замон, токатпазирй - танхо гузашт, рахму шафкат ё чашмпушию ташфул нест, балки мавкеи фаъолонаи хаётй дар асоси эътирофи ходиса ё падидаи дигар мебошад [4].

Х,амин тавр, метавон гуфт, ки тахаммулпазирй санъати дар сулху осоиш зиндагй кардани одамон ва гояхои ба хам ношабех мебошад. Олами муосир бидуни ташаккули шуури тахаммулпазир вучуд дошта наметавонад. Шуури тахаммулпазириро танхо тавассути шуури чамъиятии этикй, сиёсй, ахлокй, психологй ва дигар шаклхои шуури чамъиятй ташаккул додан мумкин аст.

Мухимтарин вижагии дарси адабиёт дар баробари таълим - тарбияи ахлоки хамидаи шогирдон, аз чумла, тарбияи тахаммулпазирй мебошад, ки унсурхои онро метавон дар осори классикон возеху равшан пай бурд. Зимни гузариши эчодиёти адибони классик омузгори фанни адабиёт имконият дорад, дар ниходи шогирдон хислатх,ои тахаммулпазириро тарбия намояд. Барои расидан ба хадафхои мазкур омузиши осори бадей, донистани мохияти асархои классикй, бархурдор будан аз мутуни адабй, маърифати шеър барои хар омузгори фаннй мухим аст.

Барои ошкор сохтани унсурхои мафхуми тахаммулпазирй дар адабиёти форсу точик осори ахлокии адибони форсу точикро, ки дар даврахои мухталиф эчод шудаанд, баррасй намуда, пайдоиши унсурхои ин мафхумро дар майдони адабиёт мушаххас кардан лозим аст.

Дар радифи осорхои андарзй «Панднома»-и Аттор низ макоми шоиста дорад, ки дар он мухимтарин унсурхои тахаммул ва тахаммулпазирй тачассум ёфтааст. Мусанниф дар ин асар бо забони равону фасех, оммафахм ва дар колаби мавзуну кутох хикматхои бузургро гунчоиш додааст, ки то имруз арзиши бузурги маънавй-ахлокиро дорост. Агар тамоми он хислатх,ои неку зиште, ки муаллиф дар «Панднома» тавсиф ё мазаммат кардааст, дастабандй намоем, ба маънои томаш «Консепсияи инсони комил» зохир мешавад. Махз ба хамин сабаб, он ба асари маъруфи «Чор китоб», ки кабл аз Инкилоби Октябр онро дар мактабхо баъди ^уръон кироат мекарданд, шомил шудааст.

Тарбияи тахаммул ва тахаммулпазирй ба якчанд омилхо марбут аст, ки барои ташаккули хислатхои тахаммулпазирй заминахои асосй махсуб мешаванд. Ба ин омилхо бехтарин фазилатхои неки инсонй мансубанд, аз кабили, худшиносй, инсондустй, фурутаниву хоксорй, гузашт ва инсоф, рахму шафкат, пушидани айбу нуксон, хамдигарфахмй ва эхтиром, хушгуфторй ва амсоли инхо.

Гуфтан чоиз аст, ки ба хар яке аз ин сифоти зикршуда Шайх Аттор аз дидгохи хоси орифонаи хеш андеша рондааст, ки дар раванди тадрис ахамияти хос дорад.

а) Худшиносй нахустин замина барои бисёре аз фазилатхои дигари инсонй, ба монанди тавозуъ, гузашт, инсоф ва, махсусан, тахаммулпазирй мебошад. Аттори Нишопурй дар ин хусус мегуяд:

Бандагй аз худшиносй шуд тамом,

Нест марди беадаб сощбмакрм [1, с. 35].

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.