Научная статья на тему 'СИМУЛЯТОР ДАСТУРЛАРИДАН ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ФОЙДАЛАНИШ'

СИМУЛЯТОР ДАСТУРЛАРИДАН ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ФОЙДАЛАНИШ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
319
46
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ахборот-коммуникация технологиялари / педагогик дастурий воситалар / симулятор / виртуал ўқув муҳити / виртуал лаборатория / электр схема / моделлаштириш / 3D модел. / information and communication technologies / pedagogical software / simulator / virtual learning environment / virtual laboratory / electrical circuit / modeling / 3D model.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Жураев, Абурайхон Холиқулович, Тожибоев, Суҳробхон Жаъфар Ўғли

Мақолада замонавий ахборот-коммуникация технологиялари ёрдамида ўқув жараёнини тўлиқ ёки қисман автоматлаштириш учун мўлжалланган симулятор дастурлар имкониятлари ва улардан фойдаланиш афзалликлари ёритилган. Ҳозирги кунда таълим муҳитида симуляторлардан фойдаланишнинг асосий сабабларидан бири уларнинг ҳақиқий асбоб-ускуна ва жиҳозларсиз виртуал лаборатория ишларини ўтказишга имконият беришидир. Симуляторлардан фойдаланиш мураккаб жараёнларни нисбатан тез ва катта ҳаражатсиз, инсон ҳаёти ва соғлиги учун хавфсиз шароитда тадқиқ этиш ва ўрганиш имкониятини беради. Симуляторлардан бири бўлган Crocodile Technology 3D симулятор дастури ёрдамида электр схемаларни моделлаштириш баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

USE OF SIMULATOR SOFTWARE IN THE LEARNING PROCESS

The article discusses the possibilities and advantages of using simulator programs designed for full or partial automation of the learning process using modern information and communication technologies. One of the main properties today is the use of simulators in the educational process, this is the ability to conduct laboratory work virtually without devices and equipment. The use of simulators makes it possible research and study of complex processes relatively quickly and without high costs, in safe conditions of life and health, humanity. The simulation of electrical circuits using Crocodile Technology 3D simulator, which is one of the simulators.

Текст научной работы на тему «СИМУЛЯТОР ДАСТУРЛАРИДАН ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ФОЙДАЛАНИШ»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

СИМУЛЯТОР ДАСТУРЛАРИДАН ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА

ФОЙДАЛАНИШ

Жураев Абурайхон Холикулович

Карши мухандислик- иктисодиет институти катта укитувчиси aburayxonjurayev75@gmail.com

Тожибоев Сухробхон Жаъфар ^ли

Карши мухандислик- иктисодиет институти катта укитувчиси suxrobxon8586@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Мацолада замонавий ахборот-коммуникация технологиялари ёрдамида уцув жараёнини тулиц ёки цисман автоматлаштириш учун мулжалланган симулятор дастурлар имкониятлари ва улардан фойдаланиш афзалликлари ёритилган. Хозирги кунда таълим мууитида симуляторлардан фойдаланишнинг асосий сабабларидан бири уларнинг уациций асбоб-ускуна ва жщозларсиз виртуал лаборатория ишларини утказишга имконият беришидир. Симуляторлардан фойдаланиш мураккаб жараёнларни нисбатан тез ва катта уаражатсиз, инсон уаёти ва созлиги учун хавфсиз шароитда тадциц этиш ва урганиш имкониятини беради. Симуляторлардан бири булган Crocodile Technology 3D симулятор дастури ёрдамида электр схемаларни моделлаштириш баён этилган.

Калит сузлар: ахборот-коммуникация технологиялари, педагогик дастурий воситалар, симулятор, виртуал уцув мууити, виртуал лаборатория, электр схема, моделлаштириш, 3D модел.

USE OF SIMULATOR SOFTWARE IN THE LEARNING PROCESS

ABSTRACT

The article discusses the possibilities and advantages of using simulator programs designed for full or partial automation of the learning process using modern information and communication technologies. One of the main properties today is the use of simulators in the educational process, this is the ability to conduct laboratory work virtually without devices and equipment. The use of simulators makes it possible research and study of complex processes relatively quickly and without high costs, in safe conditions of life and health, humanity. The simulation of electrical circuits using Crocodile Technology 3D simulator, which is one of the simulators.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Keywords: information and communication technologies, pedagogical software, simulator, virtual learning environment, virtual laboratory, electrical circuit, modeling, 3D model.

Шиддат билан давом этиётган глобаллашув жараёни таълим сохасини хам четлаб утаётгани йук. Бугунги кунда фан ва технологиялар шунчалик тез ривожланмокдаки, айрим янгилик ва технологиялардан хабар топиб улгургунча улар эскилик каторидан жой олмокда. Бундай шароитда таълимда самарадорликка эришиш укитувчидан уз сохаси буйича мунтазам изланишни ва хар бир мавзу юзасидан маълумотлар базасини янгилаб боришни такозо этади.

Хрзирги кунда олий таълим муассасаларида замонавий ахборот-коммуникацион технологияларга асосланган бошкарувнинг ахборот тизимларидан эркин фойдалана оладиган мутахассисларни тайёрлаш долзарб масалалардан хисобланади. Чунки замонавий ахборот-коммуникация технологияларидан фойдаланиш факатгина касбий профессионал фаолият самарадорлигини оширибгина колмай, балки булажак мутахассисларда дунёкарашни ва ахборот маданиятини шакллантиришга, турмуш тарзига, ижтимоий сохадаги фаолиятига уз ижобий таъсирини курсатади.

Республикамиз таълим тизимида ахборот-коммуникация технологияларидан фойдаланиш учун олий таълим муассасалари барча техник воситалар билан етарли даражада таъминланган. Бундай шароитлар яратилган даврда профессор-укитувчилардан таълим жараёнида замонавий ахборот-коммуникация технологияларидан фойдаланиш талаб этилади.

АДАБИЁТЛАР ТАХДИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 8 октябрдаги ПФ-5847-сонли "Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш тугрисида"ги Фармонига мувофик "Узбекистон Республикаси Олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепцияси олий таълим тизимини ижтимоий соха ва иктисодиёт тармоклари эхтиёжларидан келиб чиккан холда, фан, таълим ва ишлаб чикаришнинг мустахкам интеграциясини таъминлаш асосида таълим сифатини яхшилаш, ракобатбардош кадрлар тайёрлаш, илмий ва инновацион фаолиятни самарали ташкил этиш, халкаро хамкорликни ривожлантириш" максадида кадрлар тайёрлаш миллий дастурини амалга оширишда амалдаги таълим замонавий илм-фаннинг илгор тажрибаси ва ютукларига асосланиб, Узбекистон

КИРИШ

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Республикасининг узлуксиз таълим тизими муассасаларининг барча шакл ва турларида укув-тарбиявий жараённи илмий-методик жихатдан тула таъминланган холда, укитишнинг замонавий шарт-шароитларини яратиб эришиш мумкин [1].

Мамлакатнинг келажаги куп жихатдан бугунги кунда таълим муассасаларида ёшларнинг билимга булган ташналиги педагоглар томонидан нима билан, кандай ва кай даражада кондирилаётганлигига боглик. Бу юмушни кунгилдагидек, давр талаб этаётганидек уддалаш жуда куп омилларга боглик булган мураккаб ишлар сирасига киради. Бунинг учун, энг аввало, мазкур юмушни амалга оширувчи укитувчида уз ишига мухаббат ва фидойилик фазилатлари булмоги лозим. Юксак даражадаги билим ва тажрибамиз юкорида кайд этилган фазилатлар билан уйгунлашгандагина утиладиган хар бир дарс машгулотида маълум ижобий натижага эришиш мумкин.

Таълим тизимида ахборот-коммуникация технологияларидан фойдаланишда биринчи навбатда компьютер техникалари асосий восита хисобланади. Компьютер техникалари асосида ахборот ресурсларини йигиш, саклаш, кайта ишлаш хамда электрон ва виртуал кутубхоналардан фойдаланиш имкониятлари мавжуд. Иккинчидан, таълим тизимида мультимедиали электрон укув адабиётлари, маъруза матнлари, виртуал лаборатория ишлари ва хар хил анимацион ишланмаларни яратишда махсус дастурий воситалардан фойдаланилади. Бундай дастурий воситалардан бири педагогик дастурий воситалардир. Педагогик дастурий воситалар - компьютер технологиялари ёрдамида укув жараёнини тулик ёки кисман автоматлаштириш учун мулжалланган дидактик восита хисобланади. Улар таълим жараёни самарадорлигини оширишнинг истикболли шаклларидан бири хисобланиб, замонавий укитиш воситаси сифатида ишлатилади.

Педагогик дастурий воситаларни куйидагиларга ажратиш мумкин:

• машк килдиргичлар - аввал узлаштирилган укув материалини такрорлаш ва мустахкамлашга хизмат килади;

• укитувчи (ёки укувчи) иштирокидаги виртуал укув мухитини шакллантирувчи дастурлар;

• ургатувчи дастурлар - укувчиларнинг билим даражаси ва кизикишларидан келиб чикиб, янги билимларни узлаштиришга йуналтиради;

• тест дастурлари - эгалланган билим, малака ва куникмаларни текшириш ёки бахолаш максадларида кулланилади [2].

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Хрзирги вактда таълим мухитида кенг фойдаланиб келинаётган педагогик дастурий воситалардан бири сифатида симуляторларни мисол келтириш мумкин.

НАТИЖАЛАР

Симуляторлар укув жараённинг карийб барча жабхаларида фойдаланилмовда. Симулятор дастурларидан медицина сохасида булажак жаррохларни ва хамшираларни укитишда, тижорат сохасида бизнес-симулятор уйин дастурлардан фойдаланилмовда. Симуляторлардан фойдаланишнинг асосий сабабларидан бири унинг хакикий асбоб-ускуна ва жихозларсиз виртуал лаборатория ишларини утказишга имконият яратишидир. Бу уз-узидан нафакат катта микдорда маблаглар тежалишига, балки уларга умуман эхтиёж хам тугдирмайди. Симуляторларнинг карийб хеч кандай молиявий маблаглар талаб этмаслиги маълум тадкикотларни талабалар томонидан куп маротаба кайта-кайта амалга оширишга имконият яратади. Симуляторлардан фойдаланишнинг яна бир афзаллик томони уларнинг хавфсиз эканлигидадир. Баъзи тадкикотларни амалга ошириш инсон хаёти учун хавф тугдиради, масалан, самолётларни бошкариш, ядро физикасига оид ва кимёвий ходисаларни урганиш. Бундай тадкикотлар катта микдорда молиявий харажат талаб этибгина колмасдан, тадкикотни олиб борувчилар хаётига хавф хам тугдиради.

Хрзирда турли симулятор дастурий воситалардан фойдаланиб, маъруза, амалий ва лаборатория машгулотларини, шунингдек талабаларнинг мустакил таълимини ташкил этиш мумкин [3].

Масалан, Crocadile - clips компаниясининг Crocodile Physics, Crocodile Technology, Crocodile Chemistry, Crocodile ICT дастурларини, бундан ташкари Beginnings of Electronics, Interactive Physics, WorkingModel, Electronics Workbench, PhET Simulations, Pintar virtualLab Wave, MathCad, MatLab амалий дастур пакетлари ва бошка дастурий таъминотларни келтириш мумкин.

Crocodile Technology дастуридан олий таълим муассасалари талабалари, профессор-укитувчилари "Электротехника", "Схемотехника", "Электр занжирлар назарияси" фанларида кушимча педагогик дастурий восита сифатида кенг фойдаланишлари мумкин.

Crocodile Chemistry дастури оркали кимёвий жараёнларни моделлаштириш, турли реакциялар жараёнларини моделлаштириш ва энг асосийси, буни хавфсиз амалга ошириш мумкин.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Crocodile ICT дастури ёрдамида дастурлаш жараёнини, аникрок килиб айтганда алгоритмлаш булимини укувчи ва талабаларга аникрок етказиб бериш мумкин.

Crocodile Physics дастур мухити физикавий жараёнларни моделлаштириш ва физиканинг механика, электр, оптика ва тулкин ходисалари булимларига оид тажрибалар яратиш ва кузатиш имкониятини берувчи дастурдир. Бу дастур физик ходисаларни кузатиш, тажрибалар утказиш ва турли мураккаблик даражасидаги жараёнларни моделлаштириш имкониятини беради. Ер шароитида утказиш кийин булган тажрибаларни амалга ошириш ва кузатиш, тажрибада катнашаётган физик катталикларнинг кийматини катта аниклик билан хисоблаш имкониятини беради, физик ходисада катнашаётган физик катталик билан бошка физик катталиклар уртасидаги графикли богланишни хосил килиш, яратилган моделларни саклаш ва когозга чоп этиш мумкин [4, 5].

Crocodile Technology 3D дастури уз ичига электрон лойихаларни, микроконтроллерларни дастурлаш имкониятини, 3D улчамдаги механизмларни (механик мотор, тишли ва тишсиз механизмлар ва бошка обьектлар) ва 3D улчамдаги PCB (printed circuit board) тайёр плата элементларини моделлаштиришни бирлаштирган.

Crocodile Technology 3D дастури ойнасида Contents, Parts library, Properties булимлар мавжуд булиб, дастурнинг Contents булимида тайёр моделлар жамланган, бу моделлар таркибидан керакли моделни танлаб, уни узгартириш хам мумкин (1-расм).

1-расм. Crocodile Technology 3D дастуридаги тайёр модел

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 5

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

Янги модел Parts library (деталлар кутубхонаси) булими оркали яратилади. Принципиал электр схемаларни йигиш куйидагича бажарилади. Электроника булимидан PCB майдони куйиб олинади. Ушбу майдоннинг пастки кисмига принципиал электр схемалар йигилади.

Принципиал электр схемани йигиш учун дастур кутубхонасидан элементларнинг график белгилари ташиб утказилади ва улардан электр схемалар йигилади (2-расм). PCB майдонидаги жадвалда эса схемадаги барча элементлар урин олади.

2-расм. Электр схемаларни йигиш

Жадвалдаги элементларнинг 3D модели PCB майдонига бирин-кетин жойлаштирилади (3-расм). Электр схемадаги элементларнинг 3D моделини PCB майдонига жойлаштириб булгач хдаикий платага йигиш тугмаси босилади.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

3-расм. 3D элементларни PCB майдонига жойлаштириш

Натижада 3D элементлардан йигилган тайёр плата х,осил булади (4-расм).

4-расм. Тайёр плата куриниши

Дастур имкониятлари жуда кенг булиб, ундан тармокданган мураккаб электр занжирларни симуляциялаштириш ва моделлаштириш, амалий

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

машгулотларда (яъни масалалар ечишда), айникса, виртуал лаборатория ишларини бажаришда кенг фойдаланиш мумкин.

МУ^ОКАМА

Талаба дастурдан фойдаланиш давомида узи йул куйган хатоларини куриши, муваффакиятсиз бажарилган тажрибанинг сабабларини аниклашни урганиши ва электр схемаларини йигиш тажрибасини хакикий курилмаларда бажаришдан олдин тахлил килиш куникмаларини хосил килиш имконини беради. Хрзирги кунда Европадаги нуфузли илмий даргохларда физик жараёнларни моделлаштиришда Crocodile technology 3D дастуридан фойдаланилмокда. Ушбу симулятор дастурий воситалар узида дарс утилаётган талабаларга укишга булган кизикишни уйготувчи усуллар, билимни оширишга хизмат килувчи уйинлар, мунозара дарслари, аник укув вазиятларини тузиш (кейс-стадилар), репродуктив ва муаммоли усуллар, ташкилий, фаолликни оширувчи уйинлар (ролли уйинлар), масъулият ва мажбуриятни хис килдирувчи услублар, уз-узини назорат килиш, якка тартибдаги анкеталар, огзаки ва ёзма усуллар, амалий ишлар, тажрибалар усули ва хоказоларни мужассам этади [5, 6].

Симулятор дастурларидан фойдаланиб таълим олаётган талабаларнинг мустакил таълим олишидаги ахамияти куйидагилардан иборат:

• талабанинг билим, куникма ва малакасини шакллантиради;

• талабанинг фанлардан узлаштириш даражасини оширувчи таълим шакли булиб хизмат килади;

• укитувчининг маслахати ва тавсиялари, билимларни узлаштиришга тайёргарлик доираси аудиторияда ёки аудиториядан ташкарида бажарилишига имкон яратилади;

• талабанинг мустакил ва ижодий ишлаш хамда фикрлаш кобилияти ва фаоллиги ошиши хисобига таълим самарадорлиги яхшиланади;

• укитиш жараёнида кулланиладиган кейс-стадиялар, такдимотлар, карточкалар, саволномалар, йурикномалар, амалий ишни ташкил этиш ва мавзуни тушунишни осонлаштиради;

• талабада фаннинг энг сунгги ютукларидан фойдаланииш имконияти кенгаяди;

• талабанинг уз-узини назорат килиш учун шароит яратилади;

• талабанинг индивиудал имкониятлари, аклий салохияти, кизикишлари хисобига мутахассис шахс сифатида шаклланишини таъминлайди ва х.к [7, 8].

Oriental Renaissance: Innovative, VOLUME 2 | ISSUE 5

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor (J). SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

ХУЛОСА

Симулятор дастурларида мультимедиали электрон укув адабиётлари, виртуал лаборатория ишлари ва хар хил анимацион ишларни яратиш кулай, чунки бундай дастурлардан фойдаланиш ва хар хил ишланмалар яратиш учун фойдаланувчидан хеч кандай дастурлаш тилларини билишни талаб этмайди. Бундан ташкари, укув муассасаларининг барчасида хам укув лаборатория стендлари мавжуд эмас. Симулятор дастурларидан фойдаланиб укув лаборатория стендларининг виртуал холатини яратиш мумкин. Бу эса катта микдордаги маблаглар тежалишига имкон беради.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 8 октябрдаги "Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш тугрисида"ги ПФ-5847-сонли Фармони.

2. Р.Хдмдамов, У.Бегимкулов, & Н.Тайлоков. Таълимда ахборот технологиялари. -Т.:, 2010. - бет 120.

3. Хдмидов В.С., Имамов Э.З., & Махмудов Б. Урта махсус, касб-хунар таълими муассасаларида ахборот коммуникация технологияларидан фойдаланган холда мустакил таълим жараёнини ташкиллаштириш. Таълим технологиялари. Илмий-услубий журнал. 2014. - №1 - Б. 2-9.

4. Хдмидов В.С., Тигай О.Э. Физикани укитишда симуляторлардан фойдаланиш. Физика ва астрономия муаммолари. Укитиш методикаси. Республика илмий ва илмий-методик конференция материаллари туплами, 2010 йил 12-13 март. Тошкент: 2010. -Б. 294-496.

5. Жураев А.Х. Таълим тизимига педагогик дастурий воситаларни жорий этиш афзалликлари. УзМУ хабарлари журнали. 1/1-сон 2020 й. -Б. 85-89.

6. Маллаев А.Р., Жураев А.Х. Техника фанларини укитишда замонавий ахборот технологияларни урни. Academic research in educational sciences. 2021. Volume 2, ISSUE 5, -P. 87-96.

7. Нормуродов М. Т., Жураев, А.Х. Олий таълим тизимини модернизация килишда ишлаб чикариш корхоналарининг урни. //Academic research in educational sciences. 2021. Volume 2, Issue 5, - P. 688-693.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

8. Xurramov A.J., Boymurodov A.Kh., & Jurayev A.X., Educational technologies and their quality assessment, European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences. Vol. 8 No. 12, 2020. - P. 162-166.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.