CC BY
0Филология
УДК 82-/-9
Б01: 10.52754/16947452_2022_3_194
СИЛЬВИЯ ПЛАТТЫН ЧЫГАРМАЧЫЛЫГЫНЫН МОТИВДИК СТРУКТУРАЛАРЫНЫН ПРИНЦИПТЕРИ
Аттокурова Зулфия Нишанбаевна, улук окутуучу
attokurova_69@mail.ru Забаева БактыгYл Yкейевна, улук окутуучу, Ыпышева НYргYл Узакбаевна, улук окутуучу, Эсеналиева Айгуля Дуйшеновна, окутуучу Ош мамлекеттик университети Ош, Кыргызстан
Аннотация. Адабият илимпоздорунун ХХ кылымдагы америкалык поэзиянын кврYHYктYY фигуралардын бири катары Силвия Платтын инсандыгына жана чыгармачылыгына болгон кызыгуусунун вCYШY, ошондой эле анын кесепеттерин дагы кылдат, бирдиктYY, терец изилдввнYн зарылдыгы, акындын мурасын окуу, анын поэзиясындагы негизги мотив структураларын жана чакан жанрларды чагылдыруу, аларды жана алардын ортосундагы байланышты талдоо, ошондой эле аларды андан ары изилдввнYн мYмкYн болуучу перспективаларын белгилвв максатын квздвгвн биздин изилдввбYздYн актуалдуулугун аныктайт. Сильвия Платтын он жылдык жигердYY чыгармачылыгындагы ырларынын дээрлик бYтYндвй бвлYгY аял дYйнвCYHYн мотивдик тYЗYЛYШYнв таянат. Бул тYЗYЛYштYн негизги мотиви - аял жаратуучунун мотиви
Ачкыч свздвр: адабият, мотив, структура, талдоо,Америка,текст, "Ачык сырлар поэзиясы", жанр.
ПРИНЦИПЫ МОТИВНОЙ СТРУКТУРЫ В ТВОРЧЕСТВЕ
СИЛЬВИИ ПЛАТ
Аттокурова Зулфия Нишанбаевна, ст. преподаватель,
attokurova_69@mail. ги Ыпышова Нургул Узакбаевна, ст.преподаватель, Забаева Бактыгуль Укейевна, ст. преподаватель, Эсеналиева Айгуля Дуйшеновна, преподаватель Ошский государственный университет
Ош, Кыргызстан
Аннотация. Нарастающий интерес отечественных и зарубежных литературоведов к личности и творчеству Сильвии Плат как одной из знаковых фигур американской поэзии ХХ века, а также необходимость более тщательного, целостного, углубленного изучения подтекстов и прочтений наследия поэтессы обусловливает
194
актyальность настоящего исследования, которое ставит своей целью выделить ключевые мотивные стрyктyры в ее поэзии и малых жанрах, проанализировать их и взаимосвязи междy ними. На мотивной структуре женского мира держится практически весь корпус стихотворений Сильвии Плат за десятилетие ее активного творчества. Ключевой мотив данной структуры это мотив женщины-творца.
Ключевые слова: литература, мотив, структура, анализ, Америка, текст, «Исповедальная поэзия», жанр.
PRINSIPLES OF MOTIVE STRUCTURE IN POEMS OF SYLVIA
PLAT
Attokurova Zulfiya Nishanbaevna, teacher attokurova_69@mail.ru Ypyshova Nurgul Uzakbaevna, teacher Zabaeva Baktygul Ukeyevna, teacher, Esenalieva Aigulya Duishenovna, teacher Osh State University Osh Kyrgyzstan
Abstract. The growing interest of domestic and emerging literary scholars in the personality and work of Sylvia Plath as one of the iconic figures of American poetry of the twentieth century. Аs well as the need for a more thorough, holistic, in-depth study of the implications and readings of the poetess's heritage determines the relevance of this study, which aims to highlight the key motive structures in her poetry and small genres, to analyze them and the relationship between them. Almost the entire body of Sylvia Plath's poems over the decade of her active work rests on the motive structure of the female world. The key motive of this structure is the motive of the female creator.
Key words: literature, motive, structure, analysis, America, text, "Confessional poetry",
genre.
Киришуу. Сильвия Плат - англия-америкалык акын жана жазуучу, Аллен Гинсберг жана Роберт Лоуэлл менен болгон «ачык сырлар» поэзиясынын символу, ХХ кылымдагы америкалык поэзиянын таанылган классиктеринин бири. Акын кыз Улуу Депрессиянын ортосунда тeрeлYп, 50-жылдардын ортосунда жарыялана баштаган.Женекей жана жемиштуу адабий ишмердYYЛYктYн он жылдыгында Плат артынан таасирдуу поэтикалык мурасты - бир нече ыр жыйнактарын калтырууга жетишти: "Колосс жана башка ырлар", ("Cоlоssus and ОШег Роетэ," 1960), «Ариэль» ("Апе1," 1965),"Сууларды кесYY" ("Crossing Ше Watеr," 1971) "Кышкы дарактар"» ('^П:ег Trееs," 1972), жеке кYндeлYк, чакан проза, 44 графикалык чыгарма,
ошондой эле Виктория Лукас деген каймана ат менен алгач жарыяланган феминисттик багыттагы бирден-бир "Айнек капкактын астында" ("^е Ве11 Jar 1963) романы.
Сильвия Платтын аты анын eмYP баянындагы трагедиялуу фактылар белгилYY боло электе эле, сынчылардын, жазуучулардын жана окурмандардын кeцYЛYн бурган. Алардын кeпчYЛYГY америкалык аялдар поэзиясындагы негизги ысымдардын катарындаСильвия Платты биринчи орунга кошушкан. Окурмандардынарасында Сильвиянын кYЙeeсY, белгилYY жазуучу Тед Хьюз дагы бар, анын "Сильвиянын "чыныгы YHY" алгач "Ариэль" ырлар китебинде пайда болгон" деген сeздeрY [3], адабий сынчылар тарабынан колго алынып, кайталанды; алардын арасында Альфред Альварес, акын, очеркист, сынчы жана 1960-жылдары британиялыктардын адабий табитин калыптандырууда маанилYY роль ойногон Observer журналынын поэзия бeлYMYHYн редактору болгон. Альварес Платтын "Тун^ фабрика" деген негизги текстин камтыган ырлар жыйнагын чыгарып, eзYHYн мактоо сын-пикирин кошумчалаган (Кассель, 2008).
Иштин максаты анын конкреттYY милдеттерин аныктады: "мотив", "мотивациялык анализ" берYY жана мYнeздee; С. Платтын чыгармачылыгында чагылдырылган бир катар мотивдерди белгилеп кeрсeтYY.
Изилдее материалдары жана методдору. Изилдee методикасы eзYHYн eзгeчeлYгунe байланыштуу комплекстYY жана ата мекендик, оруссиялык, чет элдик изилдeeчYлeрдYн адабий-теориялык эмгектеринин тажрыйбасына негизделген. Бул мотивациялык жана интертексттик анализ, биографиялык, маданий-тарыхый жана салыштырма методдор.Изилдee материалдар: eлгeндeн кийин жарыка чыккан С. Платтын эц толук чыгармалар жыйнагы болгон "CоПеctеd Pоеms," еditеd by Tеd Hughеs (Plath, 1981), ошондой эле анын Тед Хьюз тарабынан редакциялынган,В. П. Бетаки которгон орус тилиндеги аналогу "Жыйнактын ырлары", Тед Хьюздун (Плат, 2008), Е.В.Кассельдин (Кассель, 2008), Т.Д. Венедиктованын (Венедиктова, 2008) тYШYндYрмeлeрY.
1950-60-жылдар Америка адабиятындагы жалпы маданият атмосферасында YCтeмдYк кылган баалуулуктарын четке каккан Америка Кошмо Штаттарынын контрмаданиятынын пайда болушу, гYлдeп eнYГYШY жана солгундашы менен байланыштуу. "Контркультура" ("cоuntеr-culturе") терминин биринчи жолу америкалык социолог жана философ Теодор Рошак
196
езунун программалык ишинде киргизген (Рошак, 1968). Бул термин ез ичине 1950-1960-жылдардагы жалпы агымдагы, салттуу маданиятка каршы болгон бардык кыймылдарды бириктирет [7]. Баарынан маанилуусу, Американын контр-маданияты 1940-жылдардын аягында башталып, 1960-жылдардын башына чейин созулган "сынган муун" деп аталган, битниктер кыймылы (beat mоvement) менен чагылдырылган.
Жыйынтыктоо жана талкуулоо. Алгач, анализ жургузуден мурун, мотив эмне экендигин жана мотивдин турлеру женYнде эсибизге салабыз.
Мотив (фр. motif, нем. Motiv, латынча moveo - кыймылдоо) -музыкадан адабий сынга еткен термин. Бул музыкалык форманын эц кичинекей ез алдынча бирдиги. 0нYГYY мотивди бир нече жолу кайталоо, ошондой эле аны трансформациялоо, карама-каршы мотивдерди киргизYY аркылуу ишке ашат. Мотивдик тYЗYЛYш чыгарманын структурасында логикалык байланышты камтыйт. Биринчи жолу бул термин С. де Броссарддын "Музыкалык сездYГYнде" жазылган (1703). Бул термин чыгарманын курамын талдоодо негизги орунду ээлеген музыка менен болгон аналогиялар адабий чыгармада мотивдин касиеттерин тYШYHYYге жардам берет: анын бYTYндYктен обочолонушу жана ар кандай вариациялар менен кайталанышы.
Бит- муундун поэзиясынын мотивтери Yн чыгарып окууга сунушталган жана кайталоолор менен толуп ташкан, анткени андеграунд клубдарында жандуу аткарууга арналган. Акындар жана жазуучулар Америка коомунда екYм CYрген баалуулуктарды четке каккан жацы каарманды тYзет: индивидуалист, бомж, селсаяк, нигилистт - жацы жана эркин Американы издее YЧYн тануу пафосуна толгон адам. Ал конформизмдин, филистикалык "акылмандыгына", адамдын "бир елчемдYYЛYгyне", массалык маданиятка каршы кетерYЛYш чыгарган. Маданий кез караштан алганда, "сынган муун" бул 20-кылымдын экинчи жарымындагы маданиятта ушул тенденцияларды жараткан же стимулдаштыргандыгы YЧYH олуттуу керYHYш.Ошол мезгилде "Ачык сырлар поэзиясы" жанры Америка Кошмо Штаттарынын адабиятында эц чын ыкластуу текстти жаратуу мYмкYнчYЛYГYне болгон кызыгууга реакция жана адабий чыгарманын алкагында башка адамга чын жYректен кайрылуу катары пайда болгон, аны кецири аудиториясы билдирет.
Адабият тарыхчылары Платты 1950-1960-жылдардагы англис тилиндеги формализмге тартылган поэтикалык салтынан дээрлик карама-каршы поэтикалык системага карай чечкиндуу маданий езгерYY кадамын
197
жасаган жацы "ачык сырлар" жанры акындардын тобуна кирет деп эсептешет. Тагыраак айтканда, жацы салтка жеке, интим, YЙ-бYлe, жан дYЙнe, табигый, адатта эл алдына чыкпаган, кeбYнчe "майда", "уяттуу" сыяктуу семантикалык катмарларды киргизYY . С.Платтын керкем дYЙнeсYн анын турмушундагы окуялардан тышкары жетиштYY децгээлде тYШYHYY мYмкYн болбогондуктан, С.Платтын ар кайсы жылдардагы поэтикалык тексттерин талдоодо биографиялык ыкма ылайыктуу.
Сильвия Плат "ачык сырлар поэзиясынын" eкYлдeрYHYн катарына кирет, алардын айырмаланган eзгeчeлYктeрY автобиографияга болгон мамиле, интимдик темаларга жан тартуу, лирикалык теманы азаптуу чагылдыруу, жашоонун тыюу салынган жактарын поэтикалык CYрeттeeлeрдYн ачыктыгы жана кайталангыс жеке тажрыйба . Бирок, Платттын поэзиясы ушул жанрда иштеген башка, мисалы, Р. Лоуэлл, Р. Грейвс, Т. Ротке, А. Секстон сыяктуу акындардын чыгармачылыгынан кескин айырмаланат.Акын кыздын ырларында жеке ой жYГYртYY мотивинин кыйла татаал драмалык структурага токулгандыгын, анын ичинде лирикалык теманын "YHY" авторго дагы, каарманга дагы бир убакта таандык экендигин баса белгилee маанилYY. Аятта С.Платтын жашоосундагы айрым эпизоддор менен байланышкан автордун тажрыйбасы биографиялык фактыдан поэтологиялык жана идентификациялык фактыга айланган [2].
Акындын поэзиясын терец TYШYHYШ учун бала чагын кыскача карап кетебиз. Америкалык жазуучу Сильвия Плат 1932-жылы Массачусетс шаарында тeрeлгeн. Анын атасы, пруссиялык иммигрант, аарылар боюнча адис жана Бостон университетинде немис тили мугалими болуп, Сильвия сегиз жашындаатасы аныкталбаган диабеттен кeз жумган. Жаш акын кыз ошол эле мезгилде биринчи ырын жарыялаган. Плат тырышчаак эмгекчил кыз болгон, ал Смит колледжине стипендия утуп алганга чейин, 50 ацгеме жазып, академиялык жактан мыкты болуп, ырларын жана публицистикалык чыгармаларын жарыялап баштаган [4].
Плат атасынын фигурасында 50-жылдардагы бурулуш мезгилдин бардык консервативдик жана тамырлашкан калдыктарын топтогон жана ага баш тартуусун бардык KYЧY менен аракет кылат. Поэтикалык топонимиканы eзгeртYYгe болгон азаптуу каалоосу - бул жаш, чыгармачыл жана стандарттуу эмес мYнeздYн консервативдик, калыптанган дYЙнeгe каршы дагы бир нааразычылыгы [7].
Анын " Ата" деген поэмасында анын 03YH-03Y eлтYPYY аракетин жана мындай аракеттен кутулганына капаланганын айтат: At twenty I tried to die And get back, back, back to you. I thought even the bones would do. But they pulled me out of the sack, And they stuck me together with glue. And then I knew what to do.
Энелик болуу мотиви Платтын чыгармачылыгындагы борбордук темалардын бири экендигин белгилей кетYY керек. ИзилдeeчY К.Поллитт [6] "феминисткалар Платтын "Бразилия","Бебек", "Атасыз Балага"сыяктуу ыр саптарында жана "Y4 аял" радио поэмасында билдирген энелик сезимдеринин назиктигин жана чынчылдыгын кабыл алышы керек" деп эсептейт:
Will they occur,
These people with torso of steel
Winged elbows and eyeholes
Awaiting masses
Of cloud to give them expression,
These super-people! -
And my baby a nail
Driven, driven in.
He shrieks in his grease
Силвия Платтын дебюттук китебинин аталышы "Колосс" ("^е Cоlоssus," 1959). Атасы 1940-жылы 5-ноябрда кез жумган жана ыр 1959-жылы жазылган, анда тeмeнкY саптар бар: "Thirty уеаге nоw I havе 1аЬо^ to drеdgе thе silt from уоиг throat" -"Бирок отуз жылдан бери - мен башын да, аягын да таба алган жокмун - кумдан гана тамагымды тазалайм". Бул акындын eмYP бою аз бы кeппY, учурунда атасы менен тYШYHYШYYгe эч качан жетишилген эместигинен: адегенде Сильвиянын бала чагында атасы менен начар мамиледе болгон, андан кийин атасынын жашоодон эрте кетишинен улам чыккан создeр.
Т.Д.Венедиктова туура белгилегендей, Сильвия Платтын негизги темасы оору, ал интимдик мYнeзгe ээ: ал дененин ичинде жашынып, башкаларга билдирилбейт. Жогоруда айтылгандарды жыйынтыктап жатып, бир маани берген чынжырчасын тYЗYп, мотивациялык структурасын
199
болжолдуу эволюциясын байкоо болот: от - дециз - эки жактуулук жана айкел - оор эмгек - дециз - дециз - айкел [1].
Корутунду. Сильвия Платтын чыгармачылыгы жана адаттан eзгeчe тагдыры бири-бири менен тыгыз айкалышкан, албетте карама-каршы ой пикирлерди жараткан акын болгон. Кимдир бирee америкалык аялдар поэзиясынын негизги ысымдарынын арасында аны биринчи орунду ээлеген десе, башкалар анын чыгармачылыгын кызыктуу, бирок маанисиз деп эсептеген. Ошол эле учурда, жаш муундагы акын кыздар анын лирикасынан жана стилинен шык алышкан.
Сильвия Платтын поэзиясы анын кeзY eткeндeн кийин ^п eтпeй маданий ац-сезимге сицип, анын дYЙнeгe калтырган укмуштуудай оригиналдуу ырларын тYШYHYYгe жана аныктоого аракет кылган сынчылардын жана окурмандардын толкунун таштап кетти.
Адабияттар
1. Венедиктова Т. Д. Сильвия Плат: поэзия боли. Плат С. Собрание стихотворений. В редакции Теда Хьюза. М.: Наука, 2008. С. 344-358.
2. Герасимова Е. К . Художественный мир поэзии и прозы Сильвии Плат (конец 1950-х — начало 1960-х гг.): дисс. к. филол. наук: Нижегор. гос. пед. ун-т. Нижний Новгород. 2007. 182 с.
3. Кассель Е. В. Сильвия Плат: жизнь и творчество. Плат С. Собрание стихотворений. В редакции Теда Хьюза. М.: Наука, 2008. С. 307-344.
4. Рошак Т. Истоки контркультуры. Пер. с англ. О. А. Мышакова. М.: АСТ, 2014. 384 с.
5. Plath S.The Collected Poems. Ed. Hughes T. New York: Harper & Row 1991. 352 p.
6. Мадмарова, Г. А. Художественный текст как результат продуцирующей языковой деятельности писателя / Г. А. Мадмарова, С. Р. Абдыкадырова // Вестник Ошского государственного университета. - 2020. - Т. 2. - № 1-4. - С. 131-134. - EDN GZQVQC.
