CC BY
5ФИЛОСОФСКИЕ НАУКИ
ШИНОХТИ ШАХСИЯТ ВА ОСОРИ ХАБИБУЛЛО НАЗАРОВ АЗ ДИДГОХИ
мухдокЩОН
ФАКИРОВ ХУСАНДМУРОД НАСРУЛЛОЕВИЧ
доктори (Phd)-и Донишгохи давлатии Бохтар ба номи Носири Хусрав Чумхурии
Точикистон
Аннотатсия: Дар ин мацола саъй намудем, ки рочеъ ба рузгор ва фаъолияти адабии Хабибулло Назров ибрози ацида намоем. Хабибулло Назаров бо офаридани осори гаронбахое чун: «Барои сулх» ,«К,алами озод», «Саодати абадй», «Сатрхои оташин»,«Мирзо Ризо»,«Саргузашти Сафар Махсум» ва гайра дар байни ахли адаб мавцеи намоёнро сазовор гардидааст. Инчунин,мухаццицон ва мунаццидони точик профессор Муродиён Х, Хасан Ю. Ф.ва амсоли инххо осори адибро мавриди тахлил ва арзишдоварй царор додаанд.
Калидвожао: Хабибулло Назар, зиндагинома,осор, фаъолияти адабй, мух.ацциц, нацд._
ИДЕНТИФИКАЦИЯ ЛИЧНОСТИ И ТВОРЧЕСТВА ХАБИБУЛЛО НАЗАРОВА С
ТОЧКИ ЗРЕНИЯ ИССЛЕДОВАТЕЛЕЙ
Аннотация: В этой статье мы попытались выразить свое мнение о жизни и литературной деятельности Хабибуллы Назрова. Хабибулла Назаров, создав такие ценные произведения, как: «За мир», «Свободное перо», «Вечное счастье», «Огненные строки», «Мирза Реза», «Приключение Сафара Махсума» и другие, заслужил видное положение. среди литераторов. Также анализу и оценке литературных произведений занимались Таджикские исследователи и критики, профессора Мурадян Х., Хасан Ю.Ф. и им подобные.
Ключевые слова: Хабибулла Назар, биография, произведения, литературная деятельность, исследователь, критика.
IDENTIFICATION OF THE PERSONALITY AND CREATIVITY OF
KHABIBULLO NAZAROV FROM THE POINT OF VIEW OF RESEARCHERS
Annotation: In this article, we tried to express our opinion about the life and literary work of Khabibulla Nazrov. Khabibulla Nazarov, having created such valuable works as: "For Peace", "Free Pen", "Eternal Happiness", "Fiery Lines", "Mirza Reza", "The Adventure of Safar Makhsum" and others, deserved a prominent position. among writers. Also, Tajik researchers and critics, professors Muradyan Kh., Hasan Yu.F., were engaged in the analysis and evaluation of literary works. and the like.
Key words: Khabibulla Nazar, biography, works, literary activity, researcher, criticism.
Сохибистицлолии Чумхурии Точикистон (1991), ки барои мо бузургтарин ходисаи таърихии охири царни 20 махсуб мегардад, махз аз Инцилоби Октябр ва галабаи Хокимияти Шуравй дар Бухорои Шарцй маншаъ мегирад. Таъсиси Чумхурии Мухтори Шуравии Сотсиалистии Точикистон аз байни мардуми захматкаш хазорон суханварро ба майдон овард, ки яке аз онхо Хдбибулло Назаров (таваллудаш 15.08.1907, дехаи Тудаи нохияи Хисор - вафоташ 25.01.1978, шахри Душанбе) аз чумлаи чунин цаламкашон мебошад. «Вай аз цаъри хаёти халц чун гулхои хушбуй сар кашида, дар огуши мехрпарвари он тарбия ёфта, ба камол расидааст», - таъкид мекунад фолклоршинос А.Суфизода [ 2, 3].
Адиби оянда аввал дар мактаби кухна хондааст ва фаъолияти мехнатиашро хануз айёми бачагй аз касби чупонй огоз кардааст. Даёти нав ва мактаби шуравй дари бахту саодатро ба руяш кушод. Баъди хатми курси махви бесаводй ба кори комсомол мепайвандад. Ичрои далеронаи супоришхои комсомолй дар шароити мураккаби навсозии хаёт уро дар миёни омма шухратманд мегардонад. Ин буд, ки уро аввал ба вазифаи котиб ва баъдан раиси чамоат пешбарй мекунанд. Аз соли 1931 ба сохаи адлия ба кор мегузарад ва курси дусолаи хукукшиносии Душанбе (1932), Академияи умумииттифокии хукук (1941) ва Донишкадаи хукукшиносии Маскавро (1950) хатм мекунад. Дар вазифахои судяи халкй (1933-1938), аъзои Суди Олии РСС Точикистон (1941-1945), чонишини вазир (1945-1952), вазири адлия (1952-1959) ва раиси Суди Олии РСС Точикистон (1959-1962) кор ва фаъолият намуда, ба халку Ватан хизматхои арзанда кардааст. Аз ин чост, ки номи у то хол чун арбоби намоёни давлатй ва ватанпарвари шуълавар бо эхтиром ба забон гирифта мешавад.
Солхои 30-юми садаи ХХ Дабибулло Назаров фаъолияти эчодиашро аз шеърнависй огоз намуда, дар ибтидо дар матбуоти даврй ашъори хачвиаш нашр мешуд. Се мачмуаи шеърхояш бо номхои «Барои сулх» (1956), «ралами озод» (1960, бо забони русй) ва «Саодати абадй» (1962) ба табъ расидаанд, ки ба васфи сулх, модар - Ватан, табиати зебои Точикистон, бунёдкории халки точик бахшида шудаанд. Ин максаду мароми муаллиф дар шеърхои «^ахрамондухтар», «Чдхон бедор шуд», «Ид муборак!», «ралами озод», «Дар диёри обод», «Аз гузаштаю хозира» ва гайра баланд садо медиханд.
«Дабибулло Назаров адиби сермахсул буд ва то вопасин соатхои умраш каламро аз даст рахо накарда, дар жанрхои гуногун асар эчод намудааст, - мегуяд нависанда Ато Дамдам. - Тасвири рузгори мардум, ситоиши фарзандони баруманди диёр, кахрамонони вокей, дустии бародаронаи халку миллатхои гуногун, мазаммати ашхоси феълу рафторашон ба чамъият бегона ва амсоли инхо максади асосии эчодиёти рангин ва гуногунпахлуи у буданд» [ 3,31].
Азбаски Дабибулло Назаров аз миёни омма баромада буд ва рузгори мардуми одиро хеле хуб медонист, аз эчодиёти шифохии сокинони Дисору Розималик ба хубй вокиф буд, дар лахзахои фарогат сурудхои халкиро бо дутор тараннум мекард. Дилбастагй бо савту калом ва назми рангини гуфторй сабаби кашфи шоири мардумии ибтидои садаи ХХ Карим Девона (1878-1918) мегардад.
Ашъори пурмазмун ва баландгояи шоири камшинохт Карим Девона Дабибулло Назаровро водор сохт, то ки аз руйи панди «Дар ба дар мегарду мерав ку ба ку, Чустучу кун, чустучу кун, чустучу» («Минхочу-л-орифин») амал намояд. Дар чараёни кори пурмашаккат ва дандоншикан водихои Дисору Розималику Вахшу Кулоб ва Дашнободи Чумхурии Узбекистонро мепаймояд ва намунахои ашъори ин шоири халкиро аз забони бештар аз сесад нафар сокинони водихои мазкур, муосирон, хамсолон ва пайвандони Карим Девона навишта мегирад. Баъд аз мулохизаю мукоисахои зиёд намунахои ашъори шоири халкиро дар сахифахои матбуоти даврй нашр мекунад, аз тарики радио ва телевизион мешунавонад. Нашри осори Карим Девона дар сар то сари кишвар ва берун аз он гулгула барангехт ва мардум бо мурочиату мактубу маводи иловагй ба кашшофи ашъори Карим Девона кумак мерасониданд. Ин буд, ки мачмуаи шеърхои Карим Девона бо номи «Сатрхои оташин» солхои 1957 бо забони русй, 1958, 1961 бо забони точикй ва 1962 бо забони узбекй тахти унвони «Тугён» чоп шуда, дастраси хонандагон гардид.
Дабибулло Назаров соли 1961 киссаи илмию адабии худро бо номи «Дар чустучуи Карим Девона» интишор намуд, ки ин асар номи муаллифро хамчун адиб ва мухаккики осори Карим Девона дар тамоми мамлакат машхур гардонид. «Подабонхое, ки то мансабхои баландтарини давлатй, аз чумла ба вазифаи вазири адлия ва раиси Суди Олй расида бошанд, дар таърих зиёд нестанд, - мегуяд Дасан Юсуфи Файзбахш.- Адибоне, ки аз руи кахрамони фавкулода кашфкардаи худ машхур шуда бошанд, низ каманд. Вале
шоир ва нависандаи шинохтаи точик Д.Назаров аз подабонй то вазирй расид, бо кашфи Карим Девона машхур гашт» [3, 120].
Дабибулло Назаров бахшида ба бунёдкорй ва созандагии чавонони дехот соли 1970 романи «Мирзо Ризо»-ро офарид, ки дуюмин асари калонхачми адиб махсуб меёбад ва нависанда дар он сахифахои рангини хаёти навро варакгардон кардааст. Дар асари мазкур образи комсомоли часур ва механпараст Мирзо Ризо дар хамбастагй бо амалиёти оммаи мехнаткаш тасвир ёфтааст.
Мирзо Ризо хамчун рохбари чавони хочагии коллективй аз як тараф, барои мустахкам намудани хочагии навбунёд чонбозй менамуд ва аз чониби дигар, ба мукобили вайронкории сохти нав далерона мубориза мебурд. Дар адои ин кори хайр намояндагони синфхои маглубшуда алайхи фидокорони халк мукобилияти шадид нишон медоданд ва бунёдкорони хаёти навро бо хар рох аз миён мебардоштанд. Мирзо Ризо курбонии фитна ва дигаргунихои инкилобй гардида бошад хам, ном ва корнамоихои у дар лавхи хотири мардум накш бастаанд. Д. Назаров хамчун дуст ва хаммаслаки Мирзо Ризо сахифахои дурахшони рузгори ибратомузи уро варак зада, образи хампешаи худро макоми човидонй бахшид.
«Аз тахлили илмию бадеии сурату сирати Карим Девона то офаридани образи Мирзо Ризо барин одамони мубориз у фардияти эчодии худро равшан зохир намудааст, - иброз медорад фолклоршинос Асадулло Суфизода.- Вай барои кашфу тасвири бадеии хислатхои мухталифи кахрамонони асархояш аз тарона ва панду иборахои рехтаву суфтаи халкй мохирона истифода бурдааст. Дабибулло Назаров хамчун шохид ва иштирокчии бевоситаи дигаргунихои ичтимоии солхои сиюми садаи 20 хислатхои типии ашхоси таърихиро дар шароитхои он айём хеле чаззоб ва хаячонбахш тачассум кардааст» [2, 3].
Мочаро ва тазодхои ичтимоии чомеа даххо шахсони закию хозирчавобро ба майдон овардааст, ки образи Сафар Махсум аз романи нависанда «Саргузашти Сафар Махсум» (соли 1971, бо хамкаламии Чдлол Икромй) намунаи онхост. Нависанда кулли амалиёт ва рохи паймудаи Сафар Махсумро дар равобити зич бо харакату амалиёти дигар намояндагони халки мехнаткаш ва гурухи золимон мавриди тасвир карор медихад ва хонандаро хушдор медихад, ки аз хазлу шухии кахрамони хачвнигор хулосаи дурусти мантикй барорад. Дар шунидани хачву танзхои Сафар намояндагони косибон ва хунармандони водии Дисор - Даннон, Хочабуласон, Холи Поякй, Дочй Насим пайваста шохид буданд ва бо латифахои чолибашон андешахои Сафарро алайхи козию муфтй ва бойхои чохил таквият медоданд. Бинобар ин ходисаю вокеоти роман асоси вокей доранд ва Толиби афсонагуй, ки дар киссаи «Дар чустучуи Карим Девона» низ нависанда аз у ёд мекунад, шахси таърихист ва бо наклу афсонахои дилангезаш шухрат доштааст. Сафар Махсум ба мисли Хоча Насриддин ва Мушфикй хамеша ракибон ва ашхоси мумсику фиребгарро мулзам мекунад ва бо захрхандае олами ботинии онхоро ошкор месозад. Д. Назаров дар образи Сафар Махсум хислатхои зиракй, хаётдустй ва хозирчавобии намояндагони халки мехнаткашро чолиб ва шавковар тачассум кардааст.
^иссахои «Баландии 144», «Шарораи дил» ва очерки «Йулдош- командир» ба корнамоихои ватандустонаи ашхоси таърихй ихтисос дода шудаанд. Дар мубориза барои бунёду мустахкам намудани хаёти нав ва хифзи Ватан хазорон фарзандони халк чонбозй кардаанд ва бо корнамоию амали шоистаашон дар дилу дидаи мардум чойгузин шудаанд.
Барои Д. Назаров дар бораи корнамоии ашхоси муборизу бунёдкор ва фидоиёни чанги ватанй офаридани асари бадей кори осон набуд. Барои офаридани чунин асархои таърихй як худи хунари нависандагй кам аст ва каламкаш барои ин бояд бо садхо шохидони майдонхои набард ру ба ру шавад, чандин хазор далелу бурхонхоро казовату киёс кунад. Д. Назаров хазорон фарсах рохро паймуд ва садхо хуччатро дар бораи фаъолияти чангии кахрамонон санчид, симохои човидонаи Чутак Урозов, Нодир
Косимов ва Йулдошкомандирро дар асархои мазкур офарид. Чутак Урозов дар циссаи «Баландии 144», Нодир Косимов дар циссаи «Шарораи дил» ва образи Йулдошкомандир дар очерки хамноми у (1964) тачассуми бадеии сурату сирати чавонмардони далеру ватанпарваранд.
Х.Назаров барои бачахо хикояи «Ало ва Таргел» (1965; тарчумаи русй «Рыжик и Пнятнашка», 1965)-ро эчод намудааст, ки аз хаёти пурмашаццати чупонбача ва бедодгарихои босмачиён хикоят мекунад.
Хабибулло Назаров дар солхои 70-уми садаи ХХ ба таълифи киносенарияхо низ майл намуда, сенарияхои «Хабиб-ромкунандаи морхо» (1973, бо хамкории Г.Максименко), «Мухосираи Душанбе» (1975, бо хамкории Р.Булгаков) ва драмаи «Мирзо Ризо» (1973)-ро навиштааст [1, 712].
Ба хамин тариц, Хабибулло Назаров дар баробари адои корхои масъули давлатй хамчун адиби воцеанигор асархои пурмазмун эчод намуд ва ба шарофати хизмати шоиста ва таълифоти мондагораш номи худро дар сахифаи таърих ва тамаддуни точик човидон гардонид.
АДАБИЁТ
1. Ато Хамдам. Хабиби дилу дида (рисола). Нашри 2. //Ато Хамдам/.- Душанбе: «Адиб», 2007.- 118с.
2. Суфиев,А. АзкашфиКарим Девонато тавсифи Сафар Махсум// Рузномаи «Комсомоли Точикистон» 1987, 9 декабр.- С.3.
3. ^асан Юсуфи Файзбахш Валлай, шудйормонй (рисола)/ Хасан Юсуфи Файзбахш / .- Душанбе: «Ирфон», 2014.- 119 с.
4. Энсиклопедияи адабиёт ва санъати точикЧ,илди 2.- Душанбе: Сарредаксияи илмии ЭСТ, 1989.- С. 18-19, 411-412
