Научная статья на тему 'ҚЎШИЛГАН ҚИЙМАТ СОЛИҒИНИ ҚЎЛЛАШНИНГ ХАЛҚАРО АМАЛИЁТИ'

ҚЎШИЛГАН ҚИЙМАТ СОЛИҒИНИ ҚЎЛЛАШНИНГ ХАЛҚАРО АМАЛИЁТИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Қурбонов М.А.

Қўшилган қиймат солиғи (ҚҚС) ишлаб чиқариш ва тақсимлаш занжирининг ҳар бир босқичида ундириладиган истеъмол солиғи. 1950 йилларда Францияда пайдо бўлган ҚҚС ўша пайтдан бери жаҳон миқёсида мавқега эга бўлди, аксарият мамлакатлар уни солиқ тузилмаларига киритдилар. ҚҚСнинг ҳамма жойда мавжудлиги унинг турли хил иқтисодий шароитларда мослашувчанлиги ва самарадорлигини таъкидлайди.[1]

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ҚЎШИЛГАН ҚИЙМАТ СОЛИҒИНИ ҚЎЛЛАШНИНГ ХАЛҚАРО АМАЛИЁТИ»

КУШИЛГАН КИЙМАТ СОЛИГИНИ КУЛЛАШНИНГ ХАЛКАРО АМАЛИЁТИ

Курбонов М.А.

доцент, Узбекистон Республикаси Солиц цумитаси хузуридаги Фискал институти. https://doi.org/10.5281/zenodo.11174268 Кушилган киймат солиги (ККС) ишлаб чикариш ва таксимлаш занжирининг хар бир боскичида ундириладиган истеъмол солиги. 1950 йилларда Францияда пайдо булган ККС уша пайтдан бери жахон микёсида мавкега эга булди, аксарият мамлакатлар уни солик тузилмаларига киритдилар. ККСнинг хамма жойда мавжудлиги унинг турли хил иктисодий шароитларда мослашувчанлиги ва самарадорлигини таъкидлайди.[1]

ККС давлат молиясининг ажралмас кисмига айланиб бораётганлиги сабабли, даромадларни шакллантириш ва иктисодий усиш учун макбул натижаларни таъминлаш учун унинг кулланилишини синчиклаб куриб чикиш зарур. ККС тизимларига хос булган мураккабликлар ва доимий ривожланиб бораётган глобал иктисодий манзара солик маъмуриятчилигига йул-йурик курсатиши мумкин булган энг яхши амалиётларни синчковлик билан урганишни талаб килади. Мамлакатлар доимий равишда солик тизимларини оптималлаштиришга интилаётган бир пайтда, ККСни куллаш буйича хорижий давлатларнинг илгор тажрибаларини урганиш мухим ахамиятга эга. Ушбу тадкикотимизда турли мамлакатлар томонидан ККС тизимларининг самарадорлигини ошириш учун кабул килинган баъзи асосий стратегия ва ёндашувларни куриб чикамиз.

Кушилган киймат солигини мохиятини янада кенгрок англаш учун илмий тадкикотларни куриб чикишимиз лозим. Бу эса ушбу солик турининг ахамиятини ва бошка мамлакатлардаги тажрибасини кенгрок тушунишимизга имкон беради. Хусусан, иктисодиётнинг тарихига назар соладиган булсак, соликка тортишнинг асосий принципи прогрессив соликни тулаш кобилиятидир, яъни юкори даромадли шахслар кам даромадли шахсларга караганда купрок соликка тортилиши керак (Смит, 1776). ККС регрессив таъсирга эга булса, у бойликни бойлардан бахтсизларга кайта таксимлаш максадини бузади ва кам даромадли турмуш даражасини ёмонлаштиради. Бу нима учун ККС хукуматига эга булган бир нечта давлатлар хизматлар ва товарларга истиснолар руйхатини ёки барча учун мажбурий булган асосий хизматлар ва товарлар учун ноль ставка ККСни амалга оширишини тавсифлайди (Сноссен, 1992). Баъзи мамлакатлар солик адолатлилигини

таъминлаш учун тулов кобилияти принципи билан кафолатланганидек, исрофгарчиликка тегишли товарларга нисбатан ККС ставкаси ёки жорий ставкадан юкорирок ставка кулланилишини истисно килади.[2] Шундай килиб, ККС тизимини жорий этиш ёки ислох килиш учун харакат килганда, улар тизим регрессив эмаслигини ва кам таъминланган уй хужаликларини янада кашшоклаштирмаслигини таъминлаши керак (Алавуотунки ва бошк., 2019).

ККС тизимлари турли мамлакатларда сезиларли даражада фаркланади, улар фаолият юритадиган турли иктисодий, ижтимоий ва сиёсий мухитларни акс эттиради. Ушбу алохида моделларни чукур тахлил килиш хар бирига хос кучли ва заиф томонларини аниклаш учун жуда мухимдир.

КДСни уйзунлаштириш модели. Европа Иттифоки доирасида ягона ички бозорни ривожлантириш учун аъзо давлатлар уртасида ККС тизимини уйгунлаштириш буйича биргаликда харакат килинди. Ушбу модель ККС ставкалари ва соликка тортишда изчилликни таъкидлайди, трансчегаравий савдода ишкаланишни камайтиради. Ушбу ёндашувнинг кучи унинг турли иктисодиётлардаги бизнес учун тенг шароит яратиш кобилиятидадир. Бирок, аъзо давлатлар уртасидаги иктисодий номутаносибликларни бартараф этишда кийинчиликлар юзага келади, чунки ягона улчамли ёндашув тулик мос келмаслиги мумкин.[3]

Истеъмолга асосланган модель. Сингапурнинг ККС тизими купинча соддалиги ва самарадорлиги учун мактовга сазовор. Соликлар биринчи навбатда товарлар ва хизматларнинг якуний истеъмолидан олинадиган истеъмолга асосланган ёндашув ишлаб чикариш ва савдодаги бузилишларни минималлаштиради. [4] Ушбу модель ортикча истеъмолни тухтатиб, жамгарма ва инвестицияларни рагбатлантиради. Унинг афзалликларига карамай, танкидчилар бундай тизимлар кам таъминланган уй хужаликларига номутаносиб таъсир курсатиши ва бир-бирини тулдирувчи ижтимоий сиёсатни талаб килишини таъкидлайдилар.[5]

Товар ва хизматлар солиги модели. Австралиянинг товар ва хизматлар солигини кабул килиши истеъмол солигининг кенг камровли моделини ифодалайди.[6] Унинг кенг базаси ва нисбатан паст даражаси иктисодий фаолиятнинг кенг доирасини камраб олишга каратилган. Ушбу модели нисбатан пастрок солик юки билан даромад олишда устунлик килади. Бирок, мухим булмаган товарлар уртасидаги мос мувозанатни ва муайян демографик гурухларга мумкин булган регрессив таъсирни аниклашда кийинчиликлар пайдо булади.

ККСнинг ягона модели. Яккинда Бирлашган Араб Амирликлари узига аъзо амирликлар буйлаб ягона ККС тизимини жорий килди. Ушбу модель турли хил иктисодий шароитларда ККСнинг мослашувини намойиш этади. Бирлашган Араб Амирликларида ККСнинг жорий этилиши нефть даромадларига жуда боглик булган иктисодларда хам муваффакиятли амалга ошириш имкониятларини курсатди. Кенг таркалган мувофикликни таъминлаш ва тизимни минтакада кенг таркалган ноёб бизнес тузилмаларига мослаштиришда муаммолар мавжуд. [7]

Умуман олганда, кушилган киймат солигини куллаш буйича хорижий мамлакатларнинг илгор тажрибасини урганиш солик тизимини оптималлаштиришга интилаётган давлатлар учун кимматли тушунчаларни беради.[8] Технология интеграциясидан хамкорлик ва конунчиликдаги соддаликка кадар куплаб сабокларни урганиш керак. Ушбу илгор тажрибаларни куллаш ва мослаштириш оркали мамлакатлар иктисодий усишни рагбатлантирадиган, конунчиликка риоя килишни кучайтирадиган ва солик юкининг адолатли таксимланишини таъминловчи мустахкам ККС тизимини яратиши мумкин. Жахон иктисодий мухити ривожланиб борар экан, халкаро тажрибаларни узлуксиз урганиш самарали солик сиёсатини шакллантиришда мухим роль уйнайди.[9]

Хорижий мамлакатларнинг ККС моделларини урганиш асосида Узбекистон буйича хулосани шакллантириш ушбу моделларда аникланган кучли ва заиф томонларни умумлаштириш хамда Узбекистоннинг узига хос иктисодий, ижтимоий ва сиёсий жихатини хисобга олишни уз ичига олади [10].

Хорижий ККС моделларидан олинган маълумотлар Узбекистоннинг ёндашувини курсатиши мумкин булсада, муваффакият ушбу илгор тажрибаларни мамлакатнинг иктисодий шароитларига мослаштириш учун синчковлик билан мослаштириш ва доимий бахолаш ва манфаатдор томонларни жалб килиш асосида самарали амалга оширишга боглик.

Хорижий илгор тажрибаларни узлаштиришдан олинган самарадорлик Узбекистоннинг ушбу амалиётни узининг ноёб шароитларига мослаш кобилиятига боглик. Хорижий моделлар асос булсада, Узбекистон узининг ижтимоий-иктисодий шароитлари, институционал салохияти ва сиёсат максадларини хисобга олиши керак.

Адабиётлар:

1. Курбонов, М. (2020). Зарубежный опыт эффективного использования финансовых ресурсов государственных целевых фондов. Экономика И Образование, 1(5), 163-166.

https://inlibrarv.uz/index.php/economy education/article/view/4823

2. Qurbonov Muxiddin Abdullaevich. (2023). xufiyona iqtisodiyotni kamaytirishda eksport-import opperatsiyalarini takomillashtirish yo'llari. Jahon ilmiy tadqiqot jurnali, 21 (1), 269-275. http: //wsrj ournal .com/index.php/wsrj/article/view/2884

3. Курбонов Мухиддин Абдуллаевич. (2023). Хуфиёна иктисодиётга курашиш жараёнида бюджет интизомини мустахкамлашнинг зарурлигихуфиёна иктисодиётга курашиш жараёнида бюджет интизомини мустахкамлашнинг зарурлиги. World Scientific Research Journal, 21(1), 153165. Retrieved from http: //www. wsrj ournal .com/i ndex. php/wsrj/arti cl e/view/2873

4. Qurbonov Muxiddin Abdullaevich. (2023). xufiyona iqtisodiyot sharoitida nazorat o'rganlari faolyatini yana takomilashtirish. Jahon ilmiy tadqiqot jurnali , 21 (1), 221-231. http://wsriournal.com/index.php/wsri/article/view/2880

5. Qurbonov Muxiddin Abdullaevich. (2023). Xufiyona iqtisodiyot sharoitida davlat moliyaviy nazorati va uni takomilashtirish yo'nalishlari. Jahon ilmiy tadqiqot jurnali, 21 (1), 248-259.

http://www.wsrjournal.com/index.php/wsrj/article/view/2882 dan olindi

6. Muxiddin Abdullaevich Qurbonov, & Ergashev Uyg'un Jabborovich. (2023). Kameral soliq tekshiruvida inson omilini kamaytirishda smart texnologiyalardan foydalanish istiqbollari. Jahon ilmiy tadqiqot jurnali, 21 (1), 260268. http: //www. wsrj ournal .com/index.php/wsrj/article/view/2883

7. Qurbonov Muxiddin Abdullaevich. (2023). Xufiyona iqtisodiyotda eksport-importni soliqqa tortish tartibi. Jahon ilmiy tadqiqot jurnali, 21 (1), 176-181. http://wsrjournal.com/index.php/wsrj/article/view/2875 dan olindi

8. Qurbonov Muxiddin Abdullaevich. (2023). Davlat xaridlari jarayonlarini tashkil etishi va boshqarishda axborot kommunikatsiya texnologiyalarni takomillashtirish. Jahon ilmiy tadqiqot jurnali, 16(1), 170-177. http://wsrjournal.com/index.php/wsrj/article/view/2715 dan olindi

9. Pardaev Fayzulla Gaffarovich, & Muxiddin Abdullaevich Qurbonov. (2023). Istiqbolda qo'shilgan qiymat solig'i xisobini yuritishda avtomatlashtirilgan dashbordlardan samarali foydalanish. Jahon ilmiy tadqiqot jurnali, 21 (1), 189-196. ttp://wsrjournal.com/index.php/wsrj/article/view/2877 dan olindi

10. Pardaev Fayzulla Gaffarovich, & Muxiddin Abdullaevich Qurbonov. (2023). Istiqbolda qo'shilgan qiymat solig'i xisobini yuritishda avtomatlashtirilgan

dashbordlardan samarali foydalanish. Jahon ilmiy tadqiqot jurnali, 21 (1), 189-196. ttp://wsrjournal.com/index.php/wsrj/article/view/2877 dan olindi

11. Artemenko D.A., Aguzarova L.A., Aguzarova F.S., Porollo E.V. (2017) "Causes of Tax Risks and Ways to Reduce Them". Pages 454-458.

12. OECD (2020), "Tax Administration 3.0: The Digital Transformation of Tax Administration". Pages 10-24.

13. Кодекс (2019) Узбекистон Республикасининг янги тахрирдаги Солик кодекси. / Code (2019) Tax Code of the Republic of Uzbekistan in the new edition.

14. Фармон (2020) Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 30 октябрдаги "Яширин иктисодиётни кискартириш ва солик органлари фаолияти самарадорлигини ошириш буйича ташкилий чора-тадбирлар тугрисида" ПФ-6098-сон. / Decree (2020) of the President of the Republic of Uzbekistan dated October 30, 2020 No PD-6098 "On organizational measures to reduce the shadow economy and increase the efficiency of tax authorities." www.lex.uz

15. Карор (2010) Узбекистон Республикаси Президентининг 2010 йил 8 январдаги "Республика солик органлари тизимини янада модернизация килиш чора-тадбирлари тугрисида" ПК-1257-сон. / Resolution (2010) No. PR-1257 of the President of the Republic of Uzbekistan dated January 8, 2010 "On measures to further modernize the system of tax authorities of the Republic". www.lex.uz

16. Тошматов Шухрат Амонович, Махматраемов Бахром Омонович. "КУШИЛГАН КИЙМАТ СОЛИГИ МАЪМУРЧИЛИГИНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ" Science and innovation, vol. 2, no. Special Issue 13, 2023, pp. 5-8. doi:10.5281/zenodo.10133718

17. Тошматов, Ш. «КИЧИК БИЗНЕСНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА СОЛИК СИЁСАТИ11И ТАКОМИЛЛАШТИРИШ». Общество и управление, т. 1, вып. 1, январь 2013 г., сс. 80-89, https://inlibrary.uz/index.php/society-administration/article/view/132

18. Toshmatov, SH. "A. Kursovaya raznica: praktika nalogooblozheniya i problemy." Nalogooblozhenie i buhgalterskij uchet 10 (2017).

19. Тошматов, Ш. А. "Кичик тадбиркорлик субъектларини соликка тортиш асослари. Монография." Т.:"Молия, 160 (2012).

20. Хамидулин М.Б., and Ташматов Ш.А.. "К вопросу об эффективном собственнике в системе корпоративного управления" Иннов: электронный научный журнал, no. 3 (36), 2018, pp. 151-160.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.