CC BY
0УДК 347.91/.95
ШЕТЕЛД1К Т¥ЛГАЛАР ЦАТЫСАТЫН АЗАМАТТЬЩ-Ц¥ЦЬЩТЬЩ ДАУЛАРДЬЩ СОТТЫЛЫГЫ
АЛИЯ КАЛЖАНОВНА МУЙДЕНОВА
зац гылымдарыныц магистрi, Коркыт Ата атындагы Кызылорда университетi экономика жэне к^кык институтыныц ага окытушысы, Кызылорда, Казакстан
БОЛАТ ЖОЛДАСБЕКОВИЧ АЙТИМОВ
философия докторы (PhD), кауымдастырылган профессор (доцент), I.ЖансYгiров атындагы Жетiсу университетi к^кык жэне экономика факультетшщ кауымдастырылган
профессоры (доцент), Талдыкорган, Казакстан
Аннотация. Зерттеудщ мацсаты болып шетелдж элементпен циындатылган iстерге кYрделенген ктерге цатысты азаматтардыц цуцыцтарын icке асыру мэселелерi саасында усыныстар эзiрлеу табылады. Шетелдт тулгалардыц цатысуымен азаматтыц-цуцыцтыц даулардыц соттылыгын зерттеу бYгiнгi тацныц взектi мэселеЫ. Зерттеу эдicтерi реттде жалпы гылыми жэне арнайы зерттеу эдicтерi цолданылды. Автор шетелдт тулгалардыц цатысуымен болган соттылыцты зерттеудщ негiзгi теориялыц аспекттерт жэне оныц азаматтыц процеcтегi турлерт талдайды. Зерттеу барысында твмендегiдей нэтижелерге цол жеткiзiлдi: а) шетелдт тулгалардыц цатысуымен К,азацстан Республикасы соттарыныц ЦYЗыретi туралы мэcелелердi шешу, азаматтыц-цщыцтыц даулардыц соттылыгы, шетелдт тулгалардыц цатысуымен тараптардыц w ЖYргiзу жагдайы, азаматтыц wтер бойынша соттагы дэлелдемелер, соттыц азаматтыц-цуцыцтыц дау бойынша шешiм шыгаруы жэне оныц орындалуы сияцты мэселелер царастырылды; э) Казацстандыц азаматтыц w ЖYргiзу зацнамасын жэне шет мемлекеттердщ сот практикасын талдай отырып, талап цоюлардыц сэйкесттн айцындау кезтде эртYрлi влшем шарттарды цолданылуы туралы цорытынды шыгарылды; б) шетелдiк тулгалардыц цатысуымен азаматтыц icтердi цараудагы проблемалар айцындалды. Мацаланыц цорытындысында бiрнеше усыныстармен бiрге КР АПК-irn толыцтырулар енгiзу цажеттт негiделдi.
TyrnHdi свздер: соттылыц, соттылыц тYрлерi, соттардыц цузыреттшт, шетелдт тулгалар, шетелдiк элемент, халыцаралыц уйым, халыцаралыц шарт.
Юрюпе
Шетелдш т^лгалардыц Казакстан Республикасына (б^дан эрi - «КР») кандай да бiр тYPде эсер ететш халыкаралык экономикалык eмiрге катысуы шетелдш тулгалардыц Казакстанныц сот жYЙесiмен байланысу кажеттшпн кездейдь Тшсшше, азаматтык-к^кыктык (мYлiктiк жэне жеке мYлiктiк емес) eндiрiстер сиякты сот eндiрiстерi де эртYрлi мазм^ндагы шетелдш элементпен киындатылуы мYмкiн.
Казакстан Республикасыныц Конституциясы (4-бап) [1] халыкаралык нормалардыц улттык крък нормаларымен езара эрекетесу кагидаттарын; езара карым-катынас мYДделерiмен ^йгарылган Казакстан Республикасындагы катынастарды реттеу Yшiн шетелдiк кукык нормаларын колдану кагидаттары мен шектерш; жеке жэне зацды т^лгалардыц Халыкаралык азаматтык айналымга кещнен катысуына жэрдемдесу кажеттшпн; Казакстан Республикасыныц зацнамасын элемдш процестердщ жаhандануы жагдайында барлык субъектшер кызметiнiц бiрыцFай к¥кыктык негiзiн к¥райтын элемдiк когамдастык мемлекеттерiнiц зацнамаларымен Yйлестiру жэне бiрiздендiру кажеттiлiгiн айкындайды.
Сот билш Казакстан Республикасыныц атынан жYзеге асырылады жэне азаматтар мен уйымдардыц к¥кыктарын, бостандыктары мен зацды мYДделерiн корFауFа, Республиканыц Конституциясын, зацдарын, езге де нормативтш к¥кыктык актiлерiн, халыкаралык шарттарын
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
орындауды камтамасыз eTyi тшс (76-бап).
Казакстан Республикасыньщ соттарында ic жYpriзyдiц ic жYргiзy кагидаларын айкындайтын салалык к¥кыктык актшерге келетiн болсак, мунда, ец алдымен, елдщ ic жYргiзy зацдары казiргi уакытта тYбегейлi жацарганын атап еткен жен. Казакстан Республикасыныц 2015 жылгы 31 казандагы Азаматтык-процеcтiк кодекci (будан api - АПК) 2016 жылгы 1 кацтардан бастап колданыска енгiзiлдi [2]. АПК колдану тэжipибеci керсеткендей, оныц еpежелеpi Зацныц Ycтемдiгiн камтамасыз етуге елеyлi Yлеc косады жэне азаматтык сот iciн жYpгiзyдi айтарлыктай жецiлдетедi жэне жылдамдатады.
Аталгандардыц барлыгы шетелдiк тулгалардыц катысуымен азаматтык-кукыктык даулардыц соттылыгын зеpттеyдiц жогары езектiлiгiн керсетедь
Азаматтык ic жYpгiзy кукыгы саласындагы галымдар мен практиктер ездеpiнiц гылыми ецбектеpiн шетелдiк тулгалардыц катысуымен азаматтык-кукыктык даулардыц соттылыгын зерттеуге арнады. Баймолдина З.Х., Абдулин З.К., Байслов А.Д., Кайса С.Т., Искакова А.Б., Талжанов К., Нурмашев У., Нурмашев М., Байжанова К.О., Смирнова Т.И. сиякты галымдардыц гылыми ецбектеpi ерекше назар аударуды кажет етедi. Алайда, бул проблема езектiлiгiн жогалткан жок жэне де осы зеpттеyдi жYpгiзy кажеттшпн аныктайды.
Осы макаланыц максаты - Казакстан Республикасындагы шетелдiк тулгалардыц катысуымен азаматтык-кукыктык даулардыц соттылыгын зерттеу болып табылады.
Эдicтеpi мен материалдар
Макаланы жазу кезiнде жалпы гылыми жэне арнайы зерттеу эдicтеpi колданылды. Гылыми iзденicтеpдiц негiзiне шетелдiк тулгалардыц катысуымен азаматтык-кукыктык дауларды жан-жакты зерттеуге ыкпал ететiн диалектикалык эдic алынды, бул зерттелетш проблеманыц казipгi жагдайын ашуга мYмкiндiк беpдi. Зерттеу материалдары: КР Конституциясы, КР Азаматтык кодекci [3], КР Азаматтык-пpоцеcтiк кодекci, халыкаралык актшер, шетелдiктеpдiц кукыктык жагдайы жэне Казакстан Республикасыныц азаматтыгы туралы зацдар, КР Жогаргы Сотыныц нормативт1к каулылары (будан api -ЖС НК).
Нэтижелер
Казакстан халыкаралык юкерлш катынастардыц белcендi катысушысы болып табылатындыктан, бiздiц соттарга шетелдiк элементпен ^рделенген талап-арыздар келiп тYcyi гажап емес. Коммерциялык халыкаралык мэмiлелеpдi жасаудыц негiзi, эдетте, шарттар болгандыктан, жогарыда аталган талаптардыц кепшiлiгi ресми еюжакты келiciмдеpмен байланысты.
Шарттыц еpкiндiгiн жэне колданылатын кукык пен соттылыкты ез бетшше айкындау кукыгын (кейбip белгiленген еpежелеpдi коспаганда) пайдалана отырып, тараптар Казакстанныц материалдык жэне ic жYpгiзy зацнамасын жиi сайлайды. Мундай жагдайларда, Тараптардыц бipi КР резидент болып табылмаса да, судьяларга Казакстанныц азаматтык жэне азаматтык ic жYpгiзy зацнамасыныц нормаларын басшылыкка ала отырып, азаматтык icri карау аса киын болмайды.
Алайда, тэжipибе керсеткендей, казакстандык сотка баска мемлекеттщ колданыстагы кукыгын кездейтiн шартка негiзделген талап кою кезiнде белгш бip киындыктар туындауы мYмкiн.
Осылайша, шетелдiк зацды тулга казакстандык экономикалык сотка тауарды жеткiзyге арналган келiciмшаpт негiзiнде берешек сомасын ендipiп алу туралы казакстандык компанияга талап арызбен жYгiндi. Сот уйгарымымен талап кою талапкерге оган коса беpiлген барлык кужаттармен бipге кайтарылды, азаматтык ic козгаудан бас тартылды.
Талап коюды кайтару келеciдей дэлелденген:
«Казакстан Республикасы Азаматтык-пpоцеcтiк кодекciнiц 152-бабы 1-белiгi 2-тармагыныц талаптарына сэйкес судья, егер ic осы соттыц соттылыгына жатпаса, талап коюды кайтарады.
Тараптар арасында жасалган келiciмшаpт бойынша егер тараптар келiciмге келе алмаган жагдайда, онда барлык даулар мен келюпеушшктер Казакстан Республикасыныц
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
зацнамасына сэйкес каралуга тшс».
Талапкер бул уйгарымды бiрнеше себептер бойынша зацсыз жэне непзаз деп санады.
Бiрiншiден, келiсiмшартта жогарыда аталган тужырымда тараптардыц дауды карау орнын келiскенi туралы накты кeрсетiлмеген. Ол тараптардыц езара карым-катынасына колданылатын материалдык кукыкты гана белгшейд^ бiрак дау каралатын елдi мекендi немесе мемлекеттi белгiлемейдi.
^Р АК 1086-бабына сэйкес, шетел кукыгын колданган кезде сот оныц нормаларыныц мазмунын олардыц ресми тYсiндiрiлуiне, колданылу практикасына жэне тиiстi шет мемлекеттегi доктринага сэйкес аныктайды. Шетел кукыгы нормаларыныц мазмунын аньщтау максатында сот жэрдем жэне тYсiнiк алу Yшiн Казакстан Республикасыныц Эдшет министрлiгiне жэне Казакстан Республикасыныц езге де кузыретп органдары мен мекемелерiне, соныц iшiнде шетелдерде орналаскандарына белгiленген тэртiппен жYгiнуi не сарапшылар тартуы мYмкiн.
Екiншiден, сот Казакстан ратификациялаган жэне Казакстан мен Ресейдщ улттык кукыгынан басымдыгы бар колданыстагы конвенциялар мен мемлекетаралык келiсiмдерде бекiтiлген халыкаралык кукык нормаларын назарга алган жок. Егер бул нормалар дауды Yшiншi мемлекетте карауды болдырмаса гана, сот талап коюдан бас тартуга кукылы болар едi.
1998 жылгы шаруашылык кызметтi жYзеге асыруга байланысты дауларды шешу тэртiбi туралы Киев келiсiмi халыкаралык келiсiмнiц мысалы болып табылады. Келiсiм ТМД-га катысушы елдердiц аумагында тiркелген жэне кызметш жYзеге асыратын шаруашылык жYргiзушi субъектшер арасындагы шарттык жэне езге де азаматтык-кукыктык катынастардан туындайтын iстердi шешу мэселелерш реттейдi, сондай-ак осы шаруашылык жYргiзушi субъектiлердiц ТМД-га катысушы мемлекеттердщ аумагында сотка жYгiну кукыгын айкындайды.
Yшiншiден, сот сондай-ак Казакстан Республикасы Азаматтык-процеспк кодексiнiц 30-бабыныц 6-белшн назарга алган жок, онда мыналар кeзделедi: «Орындалатын орны кeрсетiлген шарттардан туындайтын талап коюлар шарттыц орындалатын орны бойынша да берiлуi мYмкiн». Демек, бiрiншi сатыдагы сот, бiздiц ойымызша, келiсiмшарттыц орындалу орнын сенiмдi тYPде белгiлеп, содан кейiн казакстандык сотка талап арыз берiлуi мYмкiн бе деген шешiм кабылдауы керек едь
Осылайша, бiрiншi сатыдагы сот ю козгап, материалдык жэне ю жYргiзу кукыгыныц колданыстагы нормаларын зерделеп, содан кешн жогарыда аталган КР АК 1086-бабын ескере отырып, тшсп шешiм шыгаруы керек едi.
Осыган уксас корытындыга апелляциялык сатыдагы сот келд^ ол бiрiншi сатыдагы соттыц уйгарымын жойып, бiрiншi сатыдагы сотка талап арызды сот iсiн жYргiзуге талап кою сатысынан бастап жацадан карауга жiберудi уйгарды.
Бул ретте, апелляциялык алка «Талапкердщ казакстандык сотка талап кою факпа КР АПК 29-бабыныц екiншi бeлiгiнiц жэне 30-бабыныц алтыншы бeлiгiнiц талаптарына сэйкес келетшш» атап eттi.
КР АПК 29-бабыныц 2-бeлiгi мыналарды белгiлейтiнiн атап e™^ жeн: «Зацды тулгага талап кою курылтай кужаттарына сэйкес жэне (немесе) Бизнес-сэйкестендiру нeмiрлерiнiц улттык т1зшмше енгiзiлген мекенжайга сэйкес зацды тулганыц орналаскан жерi бойынша сотка бершедь Зацды тулга курмайтын уйымга талап кою оныц орналаскан жерi бойынша бершедЬ».
Жогарыда айтылгандарга байланысты, казакстандык компаниялардыц шетелдiк контрагенттермен кэсiпкерлiк кызметп жYргiзуi жагдайында соттар жогарыда айтылгандарга уксас непзаз iс жYргiзу шешiмдерiн кабылдауга жол бермеу максатында халыкаралык жеке кукыктыц колданылатын нормаларын, сондай-ак оган катысты казакстандык зацнама нормаларын негурлым мукият зерделеуi тиiс деп есептеймiз.
Халыкаралык соттылыкты кукыктык реттеуге iшкi зацдар мен халыкаралык шарттарга кeп кeцiл бeлiнгенiне карамастан, элi де кейбiр проблемалар бар.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
Олардыц бiрi - эртYрлi мемлекеттердiц соттарындаFы бiр iс бойынша процестiц проблемасы (lisalibipendes).
Казакстандык азаматтык iс жYргiзу зацнамасын жэне шет мемлекеттердiц сот практикасын талдай отырып, талап коюлардыц сэйкестiгiн айкындау кезiнде эртYрлi елшемшарттарды колданылуы туралы корытынды шыFарылды. ¥лттык iс жYргiзу зацнамасыныц талаптардыц сэйкестшн аныктауFа деген эртYрлi кезкарастар карастырылып отырFан проблеманы шешудi киындатады. Халыкаралык шарттардыц нормалары мэселенi шешудiц бiрiздiлiriн енгiзедi. Iстi бiрiншi болып козFаFан сотка басымдык берiледi. Iстiц эрбiр мемлекеттiц сотында болуыныц басым iшкi iс жYргiзу зацнамасыныц нормалары
непзшде «Сот зацы» каFидатын непзге ала отырып айкындалады. Сонымен бiрге, бул бастапкыда талап арыз бершген сотта iстi мэнi бойынша карау баска сотка караFанда ертерек басталады дегендi бiлдiрмейдi.
ТараптарFа шет мемлекеттщ к¥зыреттi сотын тацдау к¥KЫFын бере отырып, сонымен бiрге iшкi зацнама да, халыкаралык шарттар да соттылык туралы келiсiм жасасуFа байланысты мэселелердi реттемейдi. 1с жYргiзу зацы сот idi ез iсiне кабылдаFанFа дешн соттылык туралы келiсiм жасасу мYмкiндiгiн императивтi тYPде бекiтедi. Тиiсiнше, ешкандай iс жYргiзу эрекеттерi жасалмайды жэне азаматтык ю жYргiзу катынастары пайда болмайды.
Сейтш, казакстандык азаматтык процестеп соттылык - ведомстволык баFынысты азаматтык iстердi отандык соттар арасында бeлудi камтамасыз ететiн iс жYргiзу нормаларыныц жиынтыFы болып табылады.
Отандык соттылыктан айырмашылыFы - шетелдiк тулFалар катыскан iстердiц соттылыFы соттар кузыретшщ шепн жэне оны шетелдiк соттардыц кузыретшен шектеудi бiлдiредi.
Будан баска, казiргi уакытта «Казакстан - 2050» стратегиясына сэйкес [4] бiздiц мемлекетiмiздiц элемдеп ец дамыFан отыз елдiц катарына кiруi бойынша аукымды жумыстар жYргiзiлiп жатканын атап eткiмiз келедi. Инвестициялык даулар бойынша жеке сот юш жYргiзудi калыптастыру ¥лт Жоспарыныц 23-кадамында белгiленген. Казакстан ДС¥ мYшесi болды. Бул дегенiмiз - Казакстан элемшщ барлык iрi экономикаларыныц колайлы инвестициялык ахуалы бар ел ретiнде танылуы.
Казакстанда бизнестi жYргiзу жэне инвесторларды тиiмдi сот аркылы корFау Yшiн кажеттi зацнамалык жаFдайлар жасалFан. Мэселен, АПК-де инвестициялык сот ретiнде Астана каласыныц соты эрекет етедi, ол бiрiншi сатыдаFы соттыц каFидалары бойынша Казакстан Республикасыныц ЖоFарFы Соты соттайтын iстерден баска инвестициялык даулар бойынша, сондай-ак инвесторлар мен инвестордыц инвестициялык кызметше байланысты мемлекеттiк органдар арасындаFы езге де даулар бойынша азаматтык iстердi карайды жэне шешедi. ЖоFарыда айтылFандарды ескере отырып, Казакстан Республикасыныц шетелдш элементi катыскан катынастар саласындаFы азаматтык сот iсiн жYргiзу оныц катысушыларына адам мен азаматтыц кукыктары мен бостандыктарын корFау саласындаFы халыкаралык стандарттарFа CYЙене отырып, eздерiнiц конституциялык кукыктарын толык корFауFа жэне юке асыруFа мYмкiндiк бередi деп санаймыз.
Талкылаулар
КР АПК-нiц 1-бабыныц ережелерше сэйкес Казакстан Республикасыныц аумаFында азаматтык ютер бойынша сот iсiн жYргiзу тэртiбi Казакстан Республикасыныц Конституциясына жэне халыкаралык кукыктыц жалпыFа бiрдей танылFан каFидаттары мен нормаларына негiзделген Казакстан Республикасыныц Конституциялык зацдарымен, АПК-мен айкындалады. Азаматтык сот юш жYргiзу тэртiбiн реттейтiн езге де зацдардыц ережелерi АПК-ге енгiзiлуге тиiс. Казакстан Республикасыныц халыкаралык шарттык жэне езге де мшдеттемелер^ сондай-ак Казакстан Республикасы Конституциялык Кецесiнiц жэне ЖоFарFы Сотыныц нормативтiк каулылары азаматтык iс жYргiзу кукыFыныц курамдас бeлiгi болып табылады.
КР АПК-нщ 2-бабыныц Yшiншi бeлiгiне сэйкес Казакстан Республикасы
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
ратификациялаган халыкаралык шарттар осы Кодекстен басымдыкка ие болады жэне халыкаралык шарттан оны колдану Yшiн зац шыгару талап етiлетiн жагдайларды коспаганда, тшелей колданылады.
КР АПК-нщ 6-бабына сэйкес азаматтык iстердi карау жэне шешу кезшде сот Казакстан Республикасы Конституциясыныц, Казакстан Республикасыныц конституциялык зацдарыныц, осы Кодекстщ, Казакстан Республикасыныц халыкаралык шарттары колдануга жататын баска да нормативтш кукыктык актiлердiц талаптарын дэл сактауга мiндеттi. Соттардыц Конституцияда бекiтiлген адам мен азаматтыц кукыктары мен бостандыктарына нуксан келтiретiн зацдар мен езге де нормативт1к кукыктык актiлердi колдануга кукыгы жок. Егер сот колдануга жататын зац немесе езге де нормативтш кукыктык акт адамныц жэне азаматтыц Конституцияда бектлген кукыктары мен бостандыктарына кысым жасайды деп тапса, ол ю бойынша iс жYргiзудi токтата туруга жэне осы актш конституциялык емес деп тану туралы усыныспен Казакстан Республикасыныц Конституциялык кецесше жYгiнуге мiндеттi. Сот Конституциялык Кецестщ корытынды шешiмiн алганнан кейiн ю бойынша iс жYргiзу кайта басталады.
Шетелдiк тулгалар катысатын iстер бойынша ю жYргiзу шецберiнде АПК-де Казакстан Республикасы соттарыныц шетелдiк тулгалар катысатын ютер бойынша кузыретi (466-бап), шетелдш тулгалардыц процестiк кукыктары мен мiндеттерi (472-бап), кукыктык кемек туралы тапсырмалар (476-бап) жэне халыкаралык кукык нормаларын колдану кезделген. Осы Ережелер Казакстанныц езше алган халыкаралык мшдеттемелерш одан эрi орындауын камтамасыз етедi жэне бiз 1993 жылгы 31 Наурызда косылган 1969 жылгы халыкаралык шарттардыц кукыгы туралы Вена конвенциясына [5], атап айтканда, ол белгiлеген «pactasuntservanda» кагидатымен келiсiледi - эрбiр колданыстагы шарт оныц катысушылары Yшiн мшдетп жэне олар адал орындауы тшс.
Казакстан Республикасы катысушылары болып табылатын халыкаралык шарттардыц басым колданылуына байланысты шетелдiк тулгалардыц катысуымен сот дауларын соттылыFыережелерi халыкаралык шартта айкындалуы мYмкiн. Мундай жагдайларда АПК жэне дау бойынша соттылык ережелерiн халыкаралык шартта эртYрлi айкындау кезiнде белгiлi бiр кукыктык катынастарда халыкаралык шарттыц ережесi колданылады.
КР АПК-де шетелдш тулганыц процесiне катысу мэселелерiне 57-тараудыц бiр белiгiн (шетелдш тулгалардыц катысуымен iстер бойынша ю жYргiзу) камтитын «Халыкаралык процесс» атты арнайы 4-белiмi белгiленген, ал АПК-нщ аталган белiмiнiц ескi редакциясында Yш тарау, оныц iшiнде терелiк шешiмдерiне шагымдану туралы iстер бойынша ю жYргiзу туралы тарау камтылган. Ол колданыстагы редакцияда «Сот актшерш кайта карау бойынша ю жYргiзу» атты АПК-нщ 3-белiмiнде баяндалган.
АПК халыкаралык процеске мынадай мэселелердi жаткызады: «шетелдш элементпен» азаматтык кукыктык катынастар бойынша туындайтын ютерге катысты соттылык туралы; шетелдш тулгалардыц соттагы iс жYргiзу жагдайы туралы (472-474-баптар); жекелеген ю жYргiзу эрекеттерiн орындау туралы жэне шетелдш соттардыц тапсырмаларын орындау туралы тапсырмалармен шетелдiк соттарга жYгiну туралы (476-бап); сот иммунитетш коса алганда, шет мемлекеттiц иммунитетi жэне оны колданбау туралы (477-495 - баптар), азаматтык ютер бойынша шетелдiк сот шешiмдерiн тану жэне мэжбYрлеп орындау туралы (501-503-баптар) жэне баскалар.
КР АПК 413-бабыныц 1-тармагына сэйкес шетелдштер мен азаматтыгы жок адамдар, шетелдш жэне халыкаралык уйымдар (будан эрi - шетелдiк тулгалар) ездерiнiц бузылган кукыктарын немесе талас кукыктарын, бостандыктары мен зацмен коргалатын мYДделерiн коргау Yшiн Казакстан Республикасыныц соттарына жYгiнуге кукылы.
Шетелдiк тулгалар iс жYргiзу кукыктарын пайдаланады жэне iс жYргiзу мiндеттерiн Казакстан Республикасыныц азаматтарымен жэне уйымдарымен тец дэрежеде орындайды. КР АПК-нщ 413-бабы 2-тармагыныц осы ережесшщ Казакстан Республикасыныц сот органдары карайтын азаматтык iстерде шетелдiк тулгалардыц мYДделерiн бiлдiру мэселелерiнде
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
принципиалды мацызы бар.
Шетелдш тулгаларга берiлген улттык режим КР Конституциясында да кершю тапты. Атап айтканда, «Шетелдштер мен азаматтыгы жок адамдар егер Конституцияда, зацдарда жэне халыкаралык шарттарда езгеше кезделмесе, Республикада кукыктар мен бостандыктарды пайдаланады, сондай-ак азаматтар Yшiн белгшенген мiндеттердi аткарады» делiнген, КР 1995 жылгы 19 маусымдагы «Шетелдштердщ кукыктык жагдайы туралы» Зацына [6] сэйкес «Казакстан Республикасындагы шетелдштердщ ездерiне тиесш мYлiктiк жэне жеке мYлiктiк емес кукыктарды коргау Yшiн сотка, Казакстан Республикасындагы Адам кукыктары женiндегi уэкшге жэне езге де мемлекеттiк органдарга жYгiнуге кукыгы бар. Шетелдiктер Казакстан Республикасыныц халыкаралык шарттарында кезделгеннен баска жагдайларда, сотта Казакстан Республикасыныц азаматтарымен бiрдей процессуалдык кукыктарды пайдаланады», 1991 жылгы 20 желтоксандагы «Казакстан Республикасыныц азаматтыгы туралы» Зацда [7] «Конституцияда, зацдарда жэне халыкаралык шарттарда езгеше кезделмесе, шетелдштер мен азаматтыгы жок адамдар Казакстан Республикасында азаматтар Yшiн белгшенген кукыктар мен бостандыктарды пайдаланады, сондай-ак мiндеттердi мойнына алады»), КР АК-де «Шетелдiк жеке жэне зацды тулгалар, сондай-ак азаматтыгы жок адамдар осындай кукыктар мен егер зац актшершде езгеше кезделмесе, Казакстан Республикасыныц азаматтары мен зацды тулгалары Yшiн азаматтык зацнамада кезделген кукыктар мен мiндеттердi орындауга мiндеттi» - делшген.
Ец колайлы режим эдетте КР баска мемлекеттермен жасалган сауда келiсiмдерiнде кезделедi [8].
Егер шетелдш тулгалар мемлекеттiк соттарда (немесе терелштерде) ез кукыктары мен зацды мYДделерiн еркiн коргау кукыгынан айырылса, онда олар Казакстанда да ездерiнiц кэсшкерлш кызметiн жYргiзбейдi.
Мысалы, АПК 57-тарауында келесi ережелер белгiленген:
- Казакстан Республикасы соттарыныц дербес деректер субъектшершщ кукыктарын коргау туралы, оныц шшде залалдарды жэне (немесе) моральдык зиянды етеу туралы iс бойынша талап коюшыныц Казакстан Республикасында тургылыкты жерi болган жагдайларда каралатын iстер кузыретше жаткызылган (466-баптыц 2-белiгiнiц 10-тармакшасы);
- Казакстан Республикасы соттарыныц айрыкша кузыретiне езiне катысты бала асырап алу туралы, эрекетке кабiлеттiгiн шектеу немесе оны эрекетке кабiлетсiз деп тану туралы, кэмелетке толмаган адамды толыгымен эрекетке кабiлеттi деп жариялау (эмансипация) туралы, психикалык денсаулык саласында медициналык кемек керсететiн уйымныц стационарына мэжбYрлеп емдеуге жаткызу туралы, психикалык, мшез-кулыктык бузылушылыктары (аурулары) бар адамды мэжбYрлеп емдеуге жаткызу мерзiмiн узарту, туберкулезден мэжбYрлеп емдеу туралы арыз берiлген азамат Казакстан Республикасыныц азаматы болган не оныц Казакстан Республикасыныц аумагында тургылыкты жерi болган ерекше ендiрiстегi iстер жаткызылган (467-баптыц 2-белiгiнiц 2-тармакшасы);
- Казакстан Республикасы ратификациялаган халыкаралык шарттарга сэйкес шетелдш тулгалар катысатын iстер бойынша соттарда сот юш жYргiзудi жYзеге асыру белiгiнде (472-баптыц 3-белiгi);
- халыкаралык уйымныц курылтай кужаттары немесе Казакстан Республикасыныц кузыретп мемлекеттiк органымен келiсiмi негiзiнде процеспк кукык кабiлеттiлiгi негiзiнiц орнына жаца непз - Казакстан Республикасыныц езге де халыкаралык шарттары негiзiнде (474-баптыц 2-белiгi) белгiлендi;
- АПК-нiц 475-бабыныц 2-белiгi шетел тiлiнде жасалган кужаттар Казакстан Республикасыныц соттарына усынылган кезде олардыц тиiстi тYPде куэландырылган, сот i^ жYргiзу тiлiне аударылган аудармасымен бiрге берiлуге тиiс деген нормамен толыктырылды;
- Казакстан Республикасы соттарыныц кукыктык кемек керсету келемiн кецейтуге,
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
Казакстан Республикасы соттарыныц кукыктык кемек керсету туралы зацнаманыц колданылуын жэне шет мемлекеттердщ соттарына кукыктык кемек сурауга жYгiнуiн егжей-тегжейлi керсететiн нускаулыкка катысты (476-бап);
- Шет мемлекет Казакстан Республикасында соттык иммунитеттi, сол сиякты талап коюды камтамасыз етуге жэне сот актюш мэжбYрлеп орындатуга карсы иммунитеттi, осындай шет мемлекет Казакстан Республикасы мен оныц меншшнщ юрисдикциялык иммунитетiн бузган жагдайда пайдаланбау туралы Казакстан Республиасыныц халыкаралык шарттарына сiлтеме алынып тасталган (484-бап) жэне баскалар [9; 336].
Егер Казакстан Республикасыныц аумагында жауапкер-уйым орналаскан болса немесе жауапкер-азаматтыц тургылыкты жерi болса, шетелдш тулгалар катысатын iстi Казакстан Республикасыныц соттары карайды.
Казакстан Республикасыныц соттары шетелдiк тулгалар катысатын iстердi де мынадай:
1) шетелдш тулганыц баскару органы, филиалы немесе екшдш Казакстан Республикасыныц аумагында болган;
2) жауапкердщ Казакстан Республикасыныц аумагында мYлкi болган;
3) алименттер ендiрiп алу туралы жэне эке болуды аныктау туралы ю бойынша талап коюшыныц Казакстан Республикасында тургылыкты жерi болган;
4) мерт^умен, денсаулыкка езге де закым келтiрумен немесе асыраушысыныц кайтыс болуынан келтiрiлген зиянды етеу туралы ю бойынша зиян Казакстан Республикасыныц аумагында келтршгенде немесе талап коюшыныц Казакстан Республикасында тургылыкты жерi болган;
5) мYлiкке келтiрiлген зиянды етеу туралы ю бойынша, зиянды етеу туралы талап кою Yшiн негiз болган эрекет немесе езге де мэн -жай Казакстан Республикасыныц аумагында орын алган;
6) талап кою, оныц толык немесе шшара орындалуы Казакстан Республикасыныц аумагында орын алуга тшс болган немесе орын алган шарттан туындаган;
7) талап кою Казакстан Республикасыныц аумагында орын алган непзаз баюдан туындаган;
8) некенi бузу туралы ю бойынша талап коюшыныц Казакстан Республикасында тургылыкты жерi болган немесе ерльзайыптылардыц ец болмаганда бiреуi Казакстан Республикасыныц азаматы болган;
9) ар-намысты, кадiр-касиеттi жэне юкерлш беделдi коргау туралы ю бойынша талап коюшыныц Казакстан Республикасында тургылыкты жерi болган;
10) дербес деректер субъектшершщ кукыктарын коргау туралы, оныц шшде залалдарды жэне (немесе) моральдык зиянды етеу туралы ю бойынша талап коюшыныц Казакстан Республикасында тургылыкты жерi болган жагдайларда карайды.
Казакстан Республикасыныц соттары баска iстердi де, егер олар зацмен жэне (немесе) Казакстан Республикасы ратификациялаган халыкаралык шартпен ез кузыретше жаткызылса, карайды (КР АПК-нщ 466-б.) Казакстан Республикасыныц зацнамасында кезделген кузыреттiлiк кагидаларын сактай отырып, Казакстан Республикасыныц соты ю жYргiзуге кабылдаган iс будан эрi тараптардыц азаматтыгыныц, тургылыкты жерiнiц езгеруше жэне кузыретке эсер ететiн баска да мэн-жайларга байланысты баска мемлекеттщ сотыныц соттылыгына жаткызылса да, мэш бойынша шешiледi (КР АПК-нщ 469-б.)
Казак зацнамасында камтылган шетелдш тулгалардыц катысуымен даулар бойынша Казакстан соттарыныц жалпы юрисдикциясы туралы мэселеге кезкарасты новелла ретiнде карастыруга болады. Оныц басты айырмашылыгы, мысалы, Ресей зацнамасынан айырмашылыгы - ол шетелдш элементтi камтитын арнайы iс жYргiзудi арнайы топка беледь КР АПК-нiц 467-бабыныц 2-тармагына сэйкес КР соттары ерекше ю жYргiзу iстерiн:
1) фактiнi аныктау туралы ю бойынша арыз берушiнiц Казакстан Республикасыныц аумагында тургылыкты жерi болган немесе аныкталуы кажет факт Казакстан Республикасыныц аумагында орын алган немесе орын алатын;
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
2) езше катысты бала асырап алу туралы, эрекетке кабшетлгш шектеу немесе оны эрекетке кабшетаз деп тану туралы, кэмелетке толмаган адамды толыгымен эрекетке кабшетп деп жариялау (эмансипация) туралы, психикалык денсаулык саласында медициналык кемек керсететiн уйымныц стационарына мэжбYрлеп емдеуге жаткызу туралы, психикалык, мшез-кульщтык бузылушылыктары (аурулары) бар адамды мэжбYрлеп емдеуге жаткызу мерзiмiн узарту, туберкулезден мэжбYрлеп емдеу туралы арыз бершген азамат Казакстан Республикасыныц азаматы болган не оныц Казакстан Республикасыныц аумагында тургылыкты жерi болган;
3) езше катысты хабарсыз кеттi деп тану немесе кайтыс болды деп жариялау туралы мэселе койылган азамат Казакстан Республикасыныц азаматы болган не Казакстан Республикасыныц аумагында соцгы белгш тургылыкты жерi болган жэне бул ретте Казакстан Республикасыныц аумагында тургылыкты жерi немесе орналаскан жерi бар азаматтар мен уйымдардыц кукыктары мен мшдеттерш аныктау осы мэселенiц шешiлуiне байланысты болган;
4) Казакстан Республикасыныц аумагындагы затты иесiз деп тану туралы арыз бершген;
5) багалы кагазды жогалды деп тану туралы жэне оган тиiстi кукыктарды калпына келтсру (шакыртып iс жYргiзу) туралы бершген арызды Казакстан Республикасыныц аумагында туратын немесе орналаскан азамат немесе уйым берген;
6) жацсактыгын аныктау туралы арыз бершген азаматтык хал актшершдеп жазуды Казакстан Республикасыныц азаматтык хал актшерш жазу органдары жасаган;
7) шагым жасалып отырган нотариаттык эрекеттердi (оларды жасаудан бас тартуды) Казакстан Республикасыныц нотариусы немесе баска да органы жасаган жагдайларда карайды.
КР АПК халыкаралык коммерциялык дауларга катысты экономикалык соттардыц жалпы юрисдикциясы туралы нормалармен катар мацызды айырмашылыктары бар тшсп соттардыц айрыкша юрисдикциясын айкындау кагидаттарын да камтиды. Айрыкша соттылык мемлекеттердщ улттык кукыктык тэртiбi мен егемендшн коргау кажеттiлiгiне негiзделген. Айрыкша соттылык императивтшкке ие, осыган CYЙене отырып азаматтык-кукыктык дау зацмен катац белгiленген елшемшарттарге сэйкес каралуы жэне шешiлуi керек.
Азаматтык iс жYргiзу зацнамасы Казакстан Республикасы соттарыныц айрыкша кузыретше:
1) Казакстан Республикасында орналаскан жылжымайтын мYлiк кукыгына байланысты ютердц
2) егер тасымалдаушылар Казакстан Республикасыныц аумагында болса, тасымалдаушыларга тасымал шарттарынан туындайтын талап кою женiндегi ютердц
3) егер ерлi-зайыптылардыц екеуiнiц де Казакстан Республикасында тургылыкты жерi болса, Казакстан Республикасы азаматтарыныц шетелдiктермен немесе азаматтыгы жок адамдармен некесш бузу туралы ютердц
4)КР АПК 27-30 тарауларында кезделген ерекше талап кою юш жYргiзу iстерiн жаткызады (КР АПК 467-б. 1-т) [10; 369].
Бала асырап алу немесе оныц ^шш жою туралы iстер бойынша бала асырап алу немесе оныц ^шш жою туралы етшш берген сэтте бала асырап алушы азаматы болып табылатын мемлекеттiц соты кузыретп. Ал баланы эртYрлi азаматтыгы бар ерльзайыптылар асырап алган кезде, бала асырап алу туралы ю ерльзайыптылардыц аумагында соцгы бiрлескен тургылыкты жерi не туратын жерi бар немесе болган мемлекеттщ сотына каралады (Конвенцияныц 37-бабы). Эрекет кабiлеттiлiгiн шектеу немесе оны эрекетке кабшетаз деп тану туралы. Конвенцияныц 2-белтнщ 2-тармагында жэне 24-баптыц 1-белiгiнде тулганы эрекет кабшет шектеулi немесе эрекетке кабшетаз деп тану туралы iстер осы тулга азаматы болып табылатын елдщ сотына каралады деген жалпы ережебектлген. Сонымен катар, Конвенцияныц 24-бабында осы ережеден тыс жайттар бекiтiлген.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
Егер осы Конвенцияга кол койган мемлекеттердщ бiрiнiц соты баска елдщ (сол Конвенцияга кол койган) азаматы болып табылатын, оныц аумагында туратын адамды эрекет кабiлетi шектеулi немесе эрекетке кабшетаз деп танудыц негiздерi белгiлi болган жагдайда, ол бул туралы осы елдщ (осы тулга азаматы болып табылатын) сотын хабардар етедь Егер эрекет кабiлетi шектеулi немесе эрекетке кабiлетсiз деп тану Yшiн негiздер туралы хабардар етшген сот Yш ай iшiнде idi бастамаса жэне ез пiкiрiн хабарламаса, осы азаматтыц аумагында тургылыкты жерi бар мемлекеттщ сотын эрекет кабшет шектеулi немесе эрекетке кабiлетсiз деп тану туралы idi карауга кукылы. Тулганы эрекетке кабiлетi шектеулi немесе эрекетке кабшетаз деп тану туралы шешiм азаматы болып табылатын мемлекеттщ кузыретп сотына жiберiледi.
Бала асырап алу немесе оныц кYшiн жою туралы iстер бойынша бала асырап алу немесе оныц кYшiн жою туралы ет1шш берген сэтте бала асырап алушы азаматы болып табылатын мемлекеттщ соты кузыретп. Ал баланы эртYрлi азаматтыгы бар ерлi-зайыптылар асырап алган кезде, бала асырап алу туралы ю ерльзайыптылардыц аумагында соцгы бiрлескен тургылыкты жерi не туратын жерi бар немесе болган мемлекеттщ сотына каралады (Конвенцияныц 37-бабы).
Шетелдiк тулга катысатын iс бойынша тараптар сот оны ез юше кабылдаганга дейiн iстiц соттылыгын (пророгациялык келiсiмдi) езгерту туралы келiсуге кукылы. Бул норма тек отандык зацнамада гана емес, сонымен катар кептеген Еуропа елдершщ зацнамасында да орын алады. Республиканыц Жогаргы сотына, облыстык, калалык сотка, Жогаргы сотка каралатын азаматтык iстер, айрыкша соттылык тараптардыц келiсiмi бойынша езгертiлмейдi (26, 27, 30-баптар).
Казакстан Республикасыныц соты iс жYргiзуге кабылдаган iс будан эрi тараптардыц азаматтыгыныц, тургылыкты жерiнiц езгеруше жэне кузыретке эсер ететiн баска да мэн -жайларга байланысты баска мемлекеттщ сотыныц соттылыгына жаткызылса да, мэш бойынша шешiледi.
«КР азаматтыгы туралы» Зацныц 3-бабына сэйкес, КР азаматтыгы - бул тулганыц езара кукыктары мен мшдеттершщ жиынтыгында керiнетiн КР-мен туракты кукыктык байланысы. Тиiсiнше, КР азаматтыгыныц езгеруi оны иелену немесе токтату деп танылады.
Казакстан Республикасы сот шешiмдерiн езара тануды жэне орындауды кездейтш халыкаралык шарт жасаскан шет мемлекеттiц соты егер сол тараптар арасындагы, сол нысанасы туралы жэне сол непздер бойынша дау женiнде шешiм шыгарып койган болса, Казакстан Республикасыныц соты арызды караусыз калдырады, ал ю бойынша iс жYргiзудi токтатады. Егер шет мемлекеттщ сотында сол тараптар арасындагы, сол нысанасы туралы жэне сол непздер бойынша бурын козгалган дау женшдеп iс болса, ол бойынша шешiм Казакстан Республикасыныц зацнамасына сэйкес Казакстан Республикасында тануга жатса, Казакстан Республикасыныц соты арызды караусыз калдырады, ал ю бойынша ю жYргiзудi токтатады.
Тэуелсiз Мемлекеттер Достастыгыныц мYшелерi, атап айтканда: Уагдаласушы Тараптар деп аталатын Ресей Федерациясы, Армения Республикасы, Беларусь Республикасы, Казакстан, Молдова, Тэж1кстан, Эзбекстан, Грузия, Кыргыз Республикасы, ТYрiкменстан жэне Украина, Эрбiр Уагдаласушы Тараптыц азаматтары мен оныц аумагында туратын баска да адамдарга барлык Уагдаласушы Тараптардыц аумактарында олардыц жеке, мYлiктiк жэне мYлiктiк емес кукыктарын сенiмдi кукыктык коргауды камтамасыз етуге умтыла отырып, азаматтык, отбасылык жэне кылмыстык iстер бойынша кукыктык кемек пен кукыктык катынастар туралы конвенцияга кол койды [11].
Егер осы тараудыц 2-5-белiмдерiнде езгеше белгiленбесе, онда Уагдаласушы Тараптыц бiреуiнiц аумагында тургылыкты жерi бар адамдарга койылатын талаптар олардыц азаматтыгына карамастан, осы Уагдаласушы Тараптыц соттарына койылады, ал аумагында зацды тулганы баскару органы, оныц екшдш не филиалы орналаскан зацды тулгаларга койылатын талаптар осы Уагдаласушы Тараптыц соттарына койылады.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
Егер юке эртYрлi Уагдаласушы Тараптардыц аумагында тургылыкты жерi бар, бiрнеше жауапкерлер катысса, онда даулар талапкердiц тацдауы бойынша кез келген жауапкердiц тургылыкты жерi бойынша каралады.
2. Эрбiр Уагдаласушы Тараптыц соттары оныц аумагында:
а) жауапкер кэсшорныныц (филиалыныц) сауда, енеркэсштш немесе езге де шаруашылык кызметi жYзеге асырылган;
б) даудыц мэнiсi болып табылатын шарттан туындайтын мiндеттеме орындалган немесе толык немесе жартылай орындалуга тиiс болган;
в) ар-намысын, абыройы мен iскер атагын коргау туралы талап бойынша талапкердщ туракты орны немесе орналаскан жерi болган жагдайда да кузыреттi.
Егер тараптардыц дауды осы соттарга беру туралы жазбаша келiсiмi болса, КР соттары iстердi баска жагдайларда да карауы мYмкiн. Тиiстi Уагдаласушы Тараптардыц шю зацдарынан туындайтын айрыкша сотка жататындыгы тараптардыц келiсiмiнсiз езгеруi мYмкiн емес. Дауды беру туралы келiсiм бар болганда, сот жауапкердiц етiнiшi бойынша iс жYргiзудi токтатады (Конвенцияныц 21-бабы).
Егер КР соты екiншi Тараптыц сотында осы дау (факт) бойынша сол мэн туралы жэне сол непздер женшдеп iс козгалган жагдайда, ол iс жYргiзудi токтатуга тиiс.Негiзгi талаптагы кукык катынасынан туындайтын карсы талап жэне есепке алу туралы талаптар непзп талапты карап жаткан сотта каралуга жатады(Конвенцияныц 22-бабы).
Конвенцияныц 29-бабыныц 1-тармагы бiр мемлекеттщ азаматтыгы бар жэне екiншi мемлекеттщ аумагында туратын ерлi-зайыптыларFа ездерi азаматы болып табылатын мемлекеттщ не аумаFында туратын мемлекеттщ соттарына етiнiштi тацдау кукы^ын бередi. Алайда, эртYрлi мемлекеттердщ аумаFында туратын ерлi-зайыптылар арасындаFы некеш бузу туралы iстердi карау бойынша катысушы мемлекеттердiц сот мекемелерiнiц кузыретш айкындай отырып, Конвенция жауапкер жубайыныц турFылыкты жерi бойынша мемлекеттiц сот мекемесше талап коюдыц соттылыFы туралы езi белгiлеген жалпы ереженi колдануды жокка шыFармайды (Конвенцияныц 20-бабыныц 1-тармаFы). Демек, бiр мемлекеттiц азаматтары болып табылатын ерльзайыптылар эртYрлi мемлекеттердiц аумаFында турFанда, бул мэселе азаматтардыц турFылыкты жерi бойынша мемлекеттердiц сот мекемелерш де карастыруFа кузыреттi [10].
Корытынды
1. КР-да жалпы жYЙеге кiретiн Австралия жэне Жаца Зеландия соттарымен уксасты^ы бойынша мамандандырылFан отбасылык сот куру туралы мэселе бар.
2. Азаматтык процеске талап арыздарды сотка беру электрондык турде жYргiзiлетiнiн ескере отырып, бул, эрине, азаматтардыц осы екшеттшнщ тшмдшгш растайды, сонымен катар соттарда электрондык кецсе куруды, сондай-ак талап кою арызын немесе iс жYргiзуге арызды кабылдау туралы, сот отырысыныц уакыты мен орны туралы немесе акпараттык жYЙеде жеке iс жYргiзу эрекетiн жасау туралы акпаратты «Интернет» телекоммуникациялык желiсiнде бiрнеше тiлде: орыс, казак, аFылшын, француз, кытай жэне т. б. тшдерде орналастыруды усынамыз..
3. Халыкаралык соттылыкпен байланысты туындайтын мэселелер неFурлым кYPделi процестiк проблемалардыц бiрi болып табылады, сондыктан ТМД шецберiнде Халыкаралык азаматтык сот юш жYргiзу саласында бiрыцFай кукыктык ерiс куруды усынамыз.
4. Инвестициялык даулар бойынша «Астана» халыкаралык каржы орталыFыныц (будан эрi - «АХКО») сотына жYгiну мYмкiндiгiн шектеудi жою Yшiн «Астана» халыкаралык каржы орталы^ы туралына» инвестициялык даулар бойынша сот шешiмдерiне апелляциялык тэртшпен шаFымдану мYмкiндiгiн зацнамалык тэртiппен беюту кажет. Конституциялык зацныц 13-бабы 4-тармаFыныц 3-тармакшасына сэйкес АХКО соты тараптардыц келiсiмi бойынша Орталыктыц сотына бершген дауларды карау мен шешуге катысты айрыкша юрисдикцияFа ие.
5. Мемлекетпк органдармен инвестициялык келiсiмшарттар жасаскан инвесторлар
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
АХКО сотына жYгiнуге ниет бiлдiрген кезде муны ютей алмайды, ейткенi зацнама мемлекетпк орган Yшiн инвесторлармен осындай келiсiм жасасуды уйгармайды, тиiсiнше инвесторлар инвестициялык келiсiмшарттыц мiндеттемелерiнен туындайтын даулар бойынша АХКО сотына жYгiну мYмкiндiгiнен айырылады. Инвесторлардыц кукыктарын коргау максатында мемлекетпк органдармен инвестициялык даулар бойынша (келiсiмшарттарFа сэйкес Тараптардыц шарттык мiндеттемелерiн бузу нэтижесшде туындайтын) оларга АХКО сотына жYгiну мYмкiндiгiн беру усынылады. Бул инвесторлардыц ез мYДделерiнiц коргалуына катысты сенiмiн ныгайтуга жэне олар кол койган келiсiмшарттарда керсетшген шарттык мшдеттемелер Yшiн мемлекеттiк органдардыц жауапкершiлiгiн арттыруга мYмкiндiк бередi.
6. Инвестициялык даулардыц курделшгш темендегiдей тYсiндiруге болады деп санаймыз:
- инвестициялык даулардыц алуан турлшп;
- зацнаманыц туракты езгерiстерi мен езгерiстерi салдарынан инвестициялык даулар бойынша сот практикасыныц жеткiлiксiз калыптасуы;
- кебiнесе бiр-бiрiне кайшы келепн инвестициялык катынастарды реттейтiн нормативтiк кукыктык актшердщ едэуiр белiгi.
- осы уакытка дейiн оларды уактылы жэне эдш шешудiц жеткiлiктi тиiмдi тетш табылган жок. Сондыктан соттардыц кукык нормаларын колдану практикасын калыптастыруы, сондай-ак КР Жогаргы Сотыныц колданыстагы зацнаманы тYсiндiру белiгiнде тYсiндiрмелермен белгiлi бiр санаттагы дауларды шешуге эзiрленген тэсiлдердi кейiннен жYЙелеуi кажет. Ол Yшiн инвестициялык кызметтi жYзеге асыру нысандарына катысты зацнамалык тыйымныц болмауына байланысты жэне инвестициялык келiсiмдердiц тYрлерiнiц алуан тYрлiлiгiн ескере отырып, инвестициялык кукыктык катынастарга арналган КР Жогаргы Соты Пленумыныц арнайы Каулысында салыктык реттеу ерекшелiгiмен, кедендш жэне экiмшiлiк рэсiмдер саласында преференциялык режимдi усынумен байланысты мэселелермен катар олардыц сипаттамалык ерекшелiктерiн керсетуге болады деп санаймыз.
7. Сонымен катар, накты улттык соттыц дурыс емес уйгарымын жою Yшiн шетелдiк сот органыныц каулысын мэжбYрлеп орындау туралы епшшп карау Yшiн соттылыкты белгшеу мысалында жалпы соттылык ережелерiн езгерту керек. Осылайша, iстердiц барлык санаттарын АХКО - да карау Yшiн тапсырган жен.Бул инновациялар облыс орталыгынан алыс аудандардыц соттарын тиiстi кужаттардыц аудармасын жYзеге асыру (ец алдымен бул сирек кездесетiн тiлдерге катысты), кукыктык кемекке сурау салуды реамдеу, шетел кукыгыныц нормаларын тYсiндiру Yшiн мамандар мен сарапшыларды iздеу.) сиякты бiркатар киын мiндеттерденбосатуFа мYмкiндiк бередi
Осыган CYЙене отырып, КР АПК 471-бабына мынадай толыктырулар енгiзу кажет (2-белiм жэне 3-белiм) :
«471-бап. Соттылык
1. Казакстан Республикасыныц зацнамасымен Казакстан Республикасы соттарыныц кузырепне жаткызылган ютердщ соттылыгы осы Кодекстiц 3-тарауында белгшенген соттылык кагидалары бойынша айкындалады.
2. Шетелдiк тулгалар катыскан iстердi Астана халыкаралык каржы орталыгында каралуы мYмкiн
3. Судья халыкаралык соттылыктыц бар немесе жоктыгын аныктаганнан кешн жеке шагым беру аркылы шагымдануга болатын уйгарым шыгарады».
ЭДЕБИЕТ Т1З1М1
1. 1995 жылы 30 тамызда республикалык референдумда кабылданган Казахстан Республикасыньщ Конституциясы. — [Электрондык ресурс]. — Колжетсмдшк тэртiбi: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K950001000
2. Казакстан Республикасыныц 2015 жылгы 31 казандагы № 377-У Азаматтык процестiк кодека. — [Электрондык ресурс]. — Колжетсмдшк тэртiбi: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1500000377
3. Казакстан республикасыныц 1994 жылгы 27 желтоксандагы № 268-ХШ Азаматтык кодексi. — [Электрондык ресурс]. — Колжетсмдшк тэртiбi: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K940001000
4. Казакстан Республикасыныц Президент - елбасы Н.Э. Назарбаевтыц «Казакстан-2050» Стратегиясы калыптаскан мемлекеттiц жаца саяси багыты атты Казакстан халкына Жолдауы, Астана к., 2012 жылгы 14 желтоксан. — [Электрондык ресурс]. — Колжетмдшк тэртпбг https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1200002050
5. Постановление Верховного Совета Республики Казахстан от 31 марта 1993 года «О присоединении Республики Казахстан к Венской конвенции о праве международных договоров 1969 года» — [Электронный ресурс]. — Режим доступа: https://adilet.zan.kz/rus/docs/B930004700_/history
6. Казакстан Республикасыныц 1995 жылгы 19 маусымдагы № 2337 «Шетелдштердщ кукыктык жагдайы туралы» Зацы. — [Электрондык ресурс]. — Колжетмдшк тартибг https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U950002337
7. Казакстан Республикасыныц 1991 жылгы 20 желтоксандагы № 1017-ХП «Казакстан Республикасыныц азаматтыгы туралы» Зацы. — [Электрондык ресурс]. — Колжетмдшк тарпбг https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z910004800
8. Талжанов К. Общие проблемы представления иностранных лиц в гражданском процессе Республики Казахстан — [Электронный ресурс]. — Режим доступа: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=34613338
9. Кайса С.Т., Искакова А.Б. Научно-практический комментарий к Гражданскому процессуальному кодексу Республики Казахстан (Часть 2). / Под общ. ред. С. Т. Кайса -Алматы: Жет Жаргы, 2014. - С. 336.
10. Баймолдина З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан. Общая часть: учеб.: [В 2-х т]. — Т.1 / 3.Х. Баймолдина. — Алматы: КазГЮА, 2001. — С. 369.
11. Казакстан Республикасыныц «Азаматтык, отбасылык жэне кылмыстык ютер бойынша кукыктык кемек пен кукыктык катынастар туралы конвенцияны беюту туралы» 2004 жылгы 10 наурыздагы № 531 Зацы — [Электрондык ресурс]. — Колжетмдшк тэртбг https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z040000531
