ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АЗАМАТТЫҚ ПРОЦЕСТІК КОДЕКСІНЕ ЕНГІЗІЛГЕН КЕЙБІР ӨЗГЕРІСТЕР МЕН ТОЛЫҚТЫРУЛАР Текст научной статьи по специальности «Право»

ЭОЖ 347.9(574)(094.4)

КАЗАХСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫЦ АЗАМАТТЫК ПРОЦЕСТ1К КОДЕКС1НЕ ЕНГ1З1ЛГЕН КЕЙБ1Р ЭЗГЕР1СТЕР МЕН ТОЛЬЩТЫРУЛАР

Асылбекова Айгуль Ахметовна

Казацстан Республикасы Жогаргы Соты жанындагы Сот тврел1г1 Академиясыныц, цосымша бмм беру багдарламаларыныц координаторы, PhD докторы, Астана ц., Казацстан Республикасы e-mail: [email protected]

Аннотация. Азаматтыц сот шн ЖYргiзудегi нормаларын жет1лд1ру мацсатында К,а-зацстан Республикасыныц Азаматтыц процестт кодексте бiршама езгер^тер мен то-лыцтырулар енгiзiлдi.

БYгiнгi тацда Казацстан Республикасыныц Азаматтыц процестт кодекстде сот-тылыцца цатысты езгер^тер, соттыц автоматтандырылган ацпараттыц ЖYйесi, жацадан сотца дейiнгi жасалган хаттама процедурасы жэне соттыц процестт цужат-тарыныц жобалары енгiзiлген, КР АПК-шц 273-бабыныц 1 тармагы 1-1 тармацшасыныц угымына тYсiнiктеме бершген; сонымен цатар сырттай w ЖYргiзу жэне сырттай шешiм шыгару институты толыгымен алынып тасталынган жэне т.б. да езгер^тер енгiзiлген.

2022 жылдыц 5 маусымында Казацстан Республикасында екiншi рет Конституцияга езгер^тер енгiзу бойыншареферендум етюзшген болатын. Онда адамныц жэне азамат-тардыц бузылган цуцыцтары мен бостандыцтарын цалпына келтiру бойынша азамат-тардыц етiнiштерi негiзiнде Конституциялыц Сот цуру туралы усыныс енгiзiлген. Казiр-гi тацда Казацстан Республикасыныц Конституциясыныц VI белiмi Конституциялыц Сотца арналган. Эрине Казацстан Республикасыныц Азаматтыц процестт кодексте Конституциялыц сотпен царалатын wтер мен царау тэртiбi бойынша, ягни азаматтыц wтщ соттылыгы бойынша езгерiстердi енгiзу кезтде шетелдт тэжiрибенi ескершетт болады. Бул азаматтыц w ЖYргiзу зацнаманы жетiлдiруге мYмкiндiк бередi.

Казацстан Республикасыныц Азаматтыц процестт кодекстщ 150^i бабы бойынша енгiзiлген езгер^тертщ бiрi - ол судьяныц талап цоюды цабылдау кезецтде судьямен жа-салатын эрекетi нацты белгшент керсетшген.

Аталган мацалада Казацстан Республикасыныц Азаматтыц процестт кодекане ен-

0 гiзiлген езгер^тер мен толыцтырулар туралы ерекшелiктерi жттелт тYсiндiрiлген. Со-

1 нымен цатар, азаматтыц w ЖYргiзу зацнамасын жетiлдiру мацсатында усыныстары >s бершген.

g TyrnHdi свздер: сотца дейiнгi жасалган хаттама процедурасы, Конституциялыц Сот, < автоматтандырылган ацпараттыц ЖYйе, азаматтыц wтщ соттылыгы, соттыц про-

zr

< СП

X

цестт цужаттарыныц жобалары.

Ь НЕКОТОРЫЕ ИЗМЕНЕНИЯ И ДОПОЛНЕНИЯ, ВНЕСЕННЫЕ Ё В ГРАЖДАНСКИЙ ПРОЦЕССУАЛЬНЫЙ КОДЕКС

§ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

X

о

™ Асылбекова Айгуль Ахметовна

Координатор программ дополнительного образования, Академия правосудия при Верховном Суде Республики Казахстан, доктор PhD, § г. Астана, Республика Казахстан e-mail: [email protected]

Аннотация. В целях совершенствования норм гражданского судопроизводства, внесе-¡5 ны существенные изменения и дополнения в Гражданский процессуальный кодекс Республики Казахстан.

На сегодняшний день в Гражданский процессуальный кодекс Республики Казахстан внесены изменения, касающиеся подсудности, автоматизированной информационной системы суда, по новому внесены процедуры составленния досудебного протокола и проекты процессуальных документов суда, даны разъяснения по понятию подпунктов 1-1 пункта 1 статьи 273 ГПКРК, также полностью исключен институт заочного производства и вынесения заочного решения и внесены другие изменения.

5 июня 2022 года в Республике Казахстан во второй раз был проведен референдум по внесению изменений в Конституцию. В нем внесено предложение о создании Конституционного суда по обращению граждан о восстановлении нарушенных прав и свобод человека и гражданина. В настоящее время раздел VI Конституции Республики Казахстан посвящен Конституционному суду. Безусловно, изменения в Гражданский процессуальный кодекс Республики Казахстан по делам, рассматриваемым Конституционным судом, и по порядку рассмотрения, то есть по подсудности гражданского дела, будут внесены с учетом зарубежного опыта. Это позволит совершенствовать гражданское процессуальное законодательство.

Одним из изменений, внесенных в статью 150 Гражданского процессуального кодекса Республики Казахстан, является то, что оно четко обозначило действия суда и сторон в период принятия иска, то есть до возбуждения дела в суде и после подачи искового заявления в суд.

В данной статье подробно изложены особенности изменений и дополнений в Гражданский процессуальный кодекс Республики Казахстан. Кроме того, представлены предложения по совершенствованию гражданского процессуального законодательства.

Ключевые слова: процедура досудебного протокола, Конституционный суд, автоматизированная информационная система, подсудность гражданского дела, проекты процессуальных документов суда.

SOME AMENDMENTS AND ADDITIONS MADE TO THE CIVIL PROCEDURE CODE OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN

X

Assylbekova Aigul Akhmetovna ^

Coordinator of Additional Education programs, Academy of Justice under q

the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan, PhD, Astana, Republic of Kazakhstan, e-mail: [email protected]

Abstract. In order to improve the norms of civil proceedings, significant changes and additions have been made to the Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan.

Today, the Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan has been amended with regard to jurisdiction, an automated information system of the court, a new procedure for the pre-trial cj protocol and draft procedural documents of the court have been introduced, explanations have q been given on the concept of subparagraph 1-1 ofparagraph 1 of Article 273 of the CPC of the > Republic of Kazakhstan; the institute of absentee proceedings and making a decision in absentia ^ have also been completely excluded, and other changes. g

On June 5, 2022, a referendum on amendments to the Constitution was held for the second g time in the Republic of Kazakhstan. It makes a proposal to create a Constitutional Court based on > citizens'appeals to restore violated human rights and freedoms and citizens. Currently, section VI x of the Constitution of the Republic of Kazakhstan is devoted to the Constitutional Court. Of course, p amendments to the Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan on cases considered by the Constitutional Court and on the order of consideration, that is, on the jurisdiction of a civil case, will be made taking into account foreign experience. This will make it possible to improve civil procedural legislation.

One of the changes made to Article 150 of the Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan is that it clearly outlined the actions of the court and the parties during the period of the claim, that is, before the initiation of the case in court and after the filing of the statement of claim in court.

> JZ

"O

This article describes in detail the features of amendments and additions to the Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan. In addition, proposals for improving civil procedural legislation are presented.

Keywords: pre-trial protocol procedure, Constitutional Court, automated information system, jurisdiction of a civil case, draft procedural documents of the court.

DOI: 10.52026/2788-5291 2022 71 4 94

CL

< z

CL

О

e

X

о

CO

О

in <

< CO

ь

-О

Ш £

о

X

0 <

СП

1

К1р1спе

Казакстан Республикасыныц Азаматтык процеспк кодексiне eзгерiстер мен толыкты-рулар енпзу азаматтык сот iсiн жYргiзуде мацызды болып табылады. БYгiнгi тацда Казакстан Республикасыныц Азаматтык процестiк кодексше (эрi карай - КР АПК) № 84-"УП 2021 жылдыц 20 желтоксанынан бастап eзгерiстер мен толыктырулар енгiзiл-ген болатын.

Жацадан сотка дейiнгi жасалган хаттама процедурасы, соттыц процестiк кужаттары-ныц жобалары, соттыц автоматтандырылган акпараттык жYЙесi, «ю бойынша одан эрi iс жYргiзуге уакытша кедергi келтсретш аныкталмайтын кYштiц эрекетЬ» - тетен-ше жагдайды, табиги жэне техногендш си-паттагы тетенше жагдайдыц кауш немесе туындауы угымына тYсiнiктеме1, сырттай iс жYргiзу жэне сырттай шешiм шыгару институты толыгымен алынып тасталынган. Аталган eзгерiстер когамда азаматтык ю жYргiзудiц зацнамасыныц жетiлдiруiне ете мацызды Yлесiн косатыны айкын.

БYгiнгi тацда бiздiц елiмiзде азаматтык iстердi сотта iстi карау барысында, соттыц шыгарган шешiмдерiнiц сапалыгы мен объ-ективтiлiгi жэне зацдылыгы туралы сурактар карастырылып, сот шыгарган шешiмiнiц сапасын арттыру максатында азаматтык ю жYргiзу зацнамасына eзгерiстер мен толыктырулар енпзу жэне тYсiнiктемелер беру аркылы колданыстагы зацнаманыц сапасы-ныц жаксарып жатканын байкауымызга бо-лады.

Зерттеу эдктер1

Бул макаланы жазу барысында индукция жэне дедукция эдютер^ талдау жэне синтез-деу, салыстырмалы-кукыктык эдiстерi кол-данылды.

Талкылау

КР АПК 19-бабыныц екiншi бeлiгiнiц екiншi абзацын карайтын болсак, онда жеке

eMipre колсугылмаушылыкты, жеке, отба-сылык, коммерциялык немесе зацмен корга-латын езге де купияны сактауды камтамасыз ету кажет болса не ашык талкылауга кедерп кeлтipeтiн езге де мэн-жайлар болса, сон-дай-ак КР АПК-тiц 188-бабыныц тepтiншi бeлiгiндe кезделген жагдайда юке катыса-тын адамныц eтiнiшхаты бойынша немесе соттыц бастамасы бойынша жабык сот оты-рысында азаматтык ю каралуы жэне шeшiлуi мYмкiн2. Ягни мунда, «^^н^хаты бойынша» деген сeздepдeн кeйiн «немесе соттыц бастамасы бойынша» деген сeздepмeн то-лыктырылган. Бул eнгiзiлгeн толыктырулар орынды екенш байкауымызга болады. Бала асырап алу купиялыгын камтамасыз ету кажет ютер жабык сот отырысында азаматтык ю каралуы жэне шeшiлуi соттыц бастама-сымен де каралады.

Сонымен катар, КР АПК-нiц 27-бабы-ныц тepтiншi тармагын, 28-баптыц алынып тастаганын байкауымызга болады. Онда КР АПК 27-бабыныц тepтiншi тармагыныц алдыцгы редакциясы бойынша Нур-Султан каласыныц соты Казакстан Республикасы Жогаргы Сотыныц карауына жаткызылган iстepдeн баска инвестициялык даулар бойынша азаматтык iстepдi бipiншi сатыдагы соттыц кагидалары бойынша карайтын. Азаматтык iстepдi бipiншi сатыдагы соттыц кагидалары бойынша Казакстан Республикасы Жогаргы Соты да карайтын жэне ше-шетш.

БYгiнгi тацда инвестициялык дауларды талап кою iстepiн Нур-Султан каласыныц мамандандырылган ауданаралык эконо-микалык соты карап шeшeдi, ал экiмшiлiк талап кою ютерш Нур-Султан каласыныц мамандандырылган ауданаралык эюмшшк соты карап шешедь Бундай eнгiзiлгeн eз-гepiс азаматтык сот юш жYpгiзудe сатыла-рыныц кeзeц-кeзeцiмeн каралатындыгына, сонымен бipгe судьялардыц мiндeттepiнiц оцтайлануы мен инвестициялык iстepдi карау мен шешу кезшде сапалы шeшiмдepiнiц

X

Ь

1 Цазацстан Республикасыныц Азаматтыц процестт кодека. Цазацстан Республикасыныц Кодека 2015 жылгы 31 цазандагы № 377-VЦРЗ. — [Электрондыцресурс]. — Kipy реж-UMi: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1500000377 (царалган кут: 01.07.2022 ж.).

2 Сол жерде

шыгаруына оц ыкпалын тигiзедi деп оилаи-мыз.

КР АПК-нщ 27-1-бабында облыстык жэне оган тецеспршген соттар тараптардыц келiсуiмен бiртектi ютердщ бiрiн талап етш, ез iс жYргiзуiне кабылдаИ алады, ескерiп eтетiн жаИ онда ю жYргiзуге кабылданбаИ-тын негiздерi накты белгiленбеген. Судья бiрiншi сатыдагы соттыц кагидалары боИ-ынша iс жYргiзуге кабылдаган iстi жеке-дара караИды жэне шешедь КР АПК-нщ 28-1-ба-бында уксас eкiлеттiктердi баИкауымызга болады. Онда да Казакстан Республикасыныц Жогаргы Соты тараптардыц келiсуiмен аудандык (калалык), облыстык жэне оларга тецеспршген соттардыц iс жYргiзуiндегi бiртектi ютердщ бiрiн талап ете алады, ез ю жYргiзуiне кабылдаИ алады. Мунда да ю жYргiзуге кабылдаИ алмаИтын негiздерi накты белгiленбеген, сонымен катар ю жYр-гiзуге кабылдаган кезде судья бiрiншi сатыдагы соттыц кагидалары боИынша жеке-да-ра караИды жэне шешедi деп тYсiнемiз.

Эрбiр азамат езшщ кукыктары мен зацды мYДделерiн eздерi немесе зацда белгiленген нысандар боИынша коргаИ алады. Соныц бiрi КР АПК-нiц 55 бабыныц 1 тармагына сэИкес, зацда кезделген жагдаИларда мем-лекеттiк органдар мен жергшкп eзiн-eзi баскару органдары, зацды тулгалар немесе азаматтар. Казакстан Республикасындагы Адам кукыктары жeнiндегi уэкiл сотка баска тулгалардыц eтiнiшi боИынша олар-дыц кукыктарын, бостандыктары мен зацды мYДделерiн, сол сиякты когамдык немесе мемлекетпк мYДделердi коргау Yшiн талап коИып, жYгiне алады деп белгiленген. Мунда КР АПК-нiц 55-баптыц бiрiншi бeлiгi «азаматтар» деген сeзден кешн «Казакстан Республикасындагы Адам кукыктары жeнiнде-гi уэкш» деген сeздермен толыктырылганын баИкауымызга болады. Сонымен катар КР АПК-нщ 58 бабыныц 1-тармагына сэИкес, сотта тапсырма боИынша eкiл бола алатын катарына 4-1) тармакшасына Казакстан Республикасындагы Адам кукыктары жeнiн-дегi уэкiлдi косканын жэне тулгалардыц шецберiнiц кецеИтiлгенiн баИкауымызга бо-лады.

2022 жылдыц 1 тамызынан бастап АПК 32^ бабына сэИкес, «^зара келiсiм боИынша iстi сот талкылауына даИындау са-

тысында осы ю Yшiн, оныц iшiнде соттыц ю жYргiзуiнде жаткан iстер боИынша ау-мактык соттылыкты eзгерте алады, эксау-мактык соттылыкты тацдаИ» деген eзгерiс кYшiне енедi. Мунда эксаумактык соттылык деп iстер мен материалдарды судьяныц ма-мандыгын ескере отырып жYктемесi аз су-дьяларга бершедь Бул нормага сэИкес, мы-сал келпрш eтетiн болсак, егерде жауапкер Нур-Султан каласыныц Алматы ауданында туратын болса азаматтык iс автоматты т^рде Шыгыс Казакстан облысы Риддер калалык сотына берiлуi мYмкiн. БундаИ eзгерiстiц енгiзiлуi жемкорлыктыц азаюына, судьяга ешкандаИ эсер етпеу, iстiц объективт жэне жан-жакты карауына Yлкен эсерiн типзедь

КР АПК-нiц 73-бабыныц бiрiншi бeлi-гiнiц бiрiншi абзацын сараптаИтын болсак, тараптар талап арыз кабылданганнан кешн тараптардыц эрекеттерш жэне eзге де ^р-сетiлген эрекеттердi сотка дешнп жасалган хаттамада ресiмдеп усынады. Бул тараптар жэне юке катысатын баска да тулгалардыц талаптарыныц немесе карсылыктарыныц негiзi ретiнде сштеме жасауга жэне iстi сотта караган жагдаИда оларды паИдала-нуга ниет бiлдiрген дэлелдемелердi ашу, усыну жэне алмасу боИынша эрекеттерi кeрсетiледi3. МундаИ талап арызды кабыл-дау кезшде «сотка деИiнгi хаттама» жеке ю жYргiзу кужаты ретiнде зацнамага жаца-дан енгiзiлгенiн баИкауымызга болады. Сонымен катар, КР АПК-нщ 150-шi бабыныц 1-тармагына сэИкес, сотка дешнп хаттама жасалган жагдаИда, талап коюды кабылдау ол келiп тYCкен ^ннен бастап он бес жумыс ^н iшiнде жузеге асырылады деген норма толыктырылганын баИкауымызга болады. Нур-Султан каласыныц Алматы аудандык сотына И.А.-га, Азаматтарга арналган Yкiмет мемлекеттiк корпорациясы КЕАК мэмiлелердi жарамсыз деп тану туралы iс боИынша сотка дешнп хаттама тэж1рибеде колданылып жатканын баИкауымызга болады. Онда тараптарга сотка дешнп хаттама-ныц кажеттiгi мен кукыктык салдарларын тYсiндiрiлгенiн баИкауымызга болады4.

КР АПК-нщ 73-бабыныц 2-бeлiгiнде сотка дешнп хаттаманы жасамаудыц сал-дары кeзделген-тараптар сотка деИiнгi хаттамада ашылган жэне кeрсетiлген дэлелде-мелерге гана сштеме жасауга кукылы. Бул

Н

X

ы А

о х о Д А

сг

В

СП А

>

го О го О

X

е о

"О

2 А

С

"О

3 Цазацстан Республикасыныц Азаматтыц процестж кодека. Цазацстан Республикасыныц Кодека 2015 жылгы 31 цазандагы № 377-УКрЗ. — [Электрондыцресурс]. — Кру режимi: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1500000377 (царалган куни- 01.07.2022 ж.).

4 Нур-Султан цаласы Алматы аудандыц сотыныц 06.05.2022 ж. Материалдарынан — [Электрондыц ресурс]. — Кру

режимi: https://office.sud.kz/lawsuit/document.xhtml (царалган кYнi: 01.07.2022 ж.).

IX

< IX

О в х

о

со О

СП <

< СП

ь .0

ш £

ч О X

0 <

т

1

дегенiмiз, егер тараптар дайындык кезшде мундай кукыкты пайдаланбаса, сот отыры-сында олардыц дэлелдемелер беру кукыгы жеткiлiктi шектеулi болады. Дэлелдемелердi дайындау барысында усынбаган себептер-мен уэждеу керек болады5. Бул жерде тараптар сотка дешнп хаттамада ^рсетш-ген дэлелдемелерге гана сYЙенуге кукылы. Сонымен катар, КР АПК-нiц 73-бабыныц 1-бeлiгiне сэйкес, егер дэлелдемелердi усынган тулгалар оларды iстi сот талкыла-уына дайындау сатысында усынудыц мYм-кiн еместiгiн негiздесе, дэлелдемелер сот талкылауы сатысында усынылуы мYмкiн.

Сырттай eндiрiс институты жумыс iстеген уакыт iшiнде ол eзiн жаман ^рсете алмады жэне жиi колданылды. Сырттай eндiрiс институты бiзден элдекайда ертерек енгiзiлген кeршi Ресейде, 1995 жылдыц казан айында, оныц кейбiр азаматтары бул баптыц 3-бeлi-пнде бекiтiлген тараптардыц бэсекелестiгi мен тецдш негiзiнде сот iсiн жYргiзу прин-циптерiн бузады деп санайды [1]. Тараптыц сот отырысына Yнсiз катысуы келмей калу деп есептелмейдi, керiсiнше дэлелдемелердi усынуга жэне зерттеуге катысудан жалтару ретiнде багаланады [2, 468-б.]. БYгiнгi тацда КР АПК-не сэйкес, сырттай ю жYргiзу жэне сырттай шешiм шыгару институты соцгы енпзшген eзгерiстер мен толыктыруларга сэйкес толыгымен алынып тасталынды. Бул институт КР АПК-нщ алдыцгы ягни 2021 жылгы 15 карашаныц редакциясы бойын-ша 196 баптыц 5-шi тармагы «сот ют осы Кодекстiц 256-бабында ^зделген непз-дер бойынша сырттай ю жYргiзуде карауга кукылы» деген норма болатын. БYгiнгi тацда ол норма алынып тасталган. Сондыктан да, 2021 жылдыц 20 желтоксандагы eзгерiстер мен толыктыруларга сэйкес, сот отырысына жауапкер келмеген жагдайда АПК 196 баптыц 4 тармагына сэйкес, сот отырысыныц уакыты мен орны туралы тиiстi тYPде хабар-ландырылган юке катысатын тулгалардыц кайсыбiрi келмеген жагдайда, егер олардыц келмеу себеш^ дэлелаз деп танылса, сот iстi карауга кукылы деп ^зделген.

Муныц себеб^ бYгiнгi тацда тэжiрибеде онлайн видеоконференцбайланыс аркылы азаматтык iс каралып, ^п жагдайларда жа-уапкердiц келмей калу деген салдарлары-

ныц азайгандыгы да eз септiгiн тигiздi деп есептеймiз. Сонымен катар, болашакта iстiц тез шеш^ше эрi тез орындалуына Yлкен септiгiн тигiзедi деген максатта eзгерiстер енгiзiлген болатын деп есептеймiз. Осы аталган eзгерiске толык келiсуге де болмай-ды. Себебi бiз шын мэнiнде жауапкердiц сот отырысына дэлелаз себептерiмен келе ал-маган деп Yнемi накты аныктап айту киын. Сондыктан да, жауапкердiц сот отырысына дэлелаз себептермен келе алмаган жагдай-ында сырттай iс жYргiзумен ютщ каралганы дурыс.

КР АПК-нiц 133-2-бабыныц Ы^ль гi мынандай редакциямен толыктырылды: соттыц процестiк кужаттарыныц жобалары соттыц автоматтандырылган акпараттык жYЙесi пайдаланылып дайындалуы мYмкiн6. Эрине казiргi цифрландыру кезещнде соттыц процестiк кужаттарыныц жобаларын автоматты тYPде уакытты Yнемдеуiне Yл-кен Yлесiн косады. Бiрак соттыц процеспк кужаттарын автоматтандырылган акпараттык жYЙесi пайдаланылып дайындалганныц eзiнде оныц дурыстыгын судья тарапынан тексеруi кажет.

Буйрык аркылы iс жYргiзу - бул дау-сыз талаптары бар азаматтык ютер бойынша оцайлатылган iс жYргiзу [3, 263-б.]. КР АПК-де буйрык аркылы iс жYргiзу бойынша тараптар ретiнде катысатын «eндiрiп алушы» атауын - «талап коюшы» атауы-на eзгерттi, ал «борышкердЬ» - «жауапкер» деп eзгерткен. Бул эрине енгiзiлген eзгерiс орынды, себебi бул iс кукыктык дауы жок болганымен, талап кою ютердщ санатына жаткызуымызга болады.

КР АПК-нщ 226-бабыныц 5-1 жэне 5-2 тармактарымен толыктырылган. Егерде ж1ктеп карайтын болсак, онда КР АПК-нiц 226-бабыныц 5-1 тармагына сэйкес, сот бiр-текп iстердi АПК-тiц 27-1 жэне 28-1-бапта-рында кeзделген соттылыкка сэйкес карау кезiнде жогары турган сатыдагы соттыц шешiмде жазылган кукыктык устанымда-рына сiлтеме жасауга кукылы7. Ягни мун-да, жогары турган сатылардыц кукыктык устанымдарын жасау туралы шешiм шыга-рады, оларды зерттей алады жэне олардыц шешiмiне сiлтеме жасай алады. Эр ю ерек-ше жагдайы эр тYрлi сот даудыц мэнi, тарап-

^ 5 Досудебный протокол: для чего он нужен [Электронный ресурс]. — Режим доступа: https://almaty.tv/news/ ^ obschestvo/1208-dosudebnyy-protokol-dlya-chego-on-nudgen/amp(щаралган кYнi: 01.07.2022 ж.).

зс 6 Цазащстан Республикасыныц Азаматтъщ процестж кодека. Цазащстан Республикасыныц Кодека 2015 жылгы 31 У щазандагы № 377-VЕРЗ. — [Электрондыщресурс]. — Кру режимi: (щараяган кYнi: 01.07.2022 ж.). https://adilet.zan.kz/ 00 kaz/docs/K1500000377

7 Цазащстан Республикасыныц Азаматтыщ процестж кодека. Цазащстан Республикасыныц Кодека 2015 жылгы 31 ща-

тары мен мэн-жаИлары бiрдей болуы Yшiн мукият болуы керек жэне т.б. Мысалга жу-мыскердi жумыстан зацсыз шыгару. Мунда даудыц мэнi бiрдей болганымен мэн-жаИ-лар эр тYрлi болу мYмкiн. Сол Yшiн бiртектi iс болган жагдаИда гана судья КР АПК-нiц 226-бабыныц 5-1 тармагын колдана алады. Ал КР АПК-нщ 226-бабыныц 5-2 тармагын караИтын болсак, онда сот апелляциялык немесе кассациялык сатыдагы соттыц ка-улысында жазылган ережелердi орындау мYмкiн болмаган жагдаИда, ют жацадан ка-раган кезде олардыц орындалмау себептерiн келтiруге тшс8. Бул жерде апелляциялык жэне кассациялык сатыдагы сот бiрiншi сатыдагы сот шешiмiнiц кYшiн жоИып, аудан-дык соттыц жаца карауына жiбердi, eИткенi бiрiншi сатыдагы сот бул дэлелдемелердi зерттемедi. Мысалы, сот сараптамасы. Со-дан кеИiн бiрiншi сатыдагы сот бул заттаИ дэлелдемелердi зерттеу мYмкiн емес екенiн кeрсетуi мYмкiн, eИткенi ол бYлiнген заттаИ дэлелдемеш аныктау мYмкiн еместiгiне баИ-ланысты болган.

Нэтижес1

2021 жылдыц 20 желтоксаннан бастап КР АПК енпзшген eзгерiстер мен толыктыру-лар бYгiнгi тацда сот тэжiрибесiнде колда-нылады.

Атап eтетiн болсак Казакстан Республи-касыныц облыстык жэне оган тецестiрiлген жэне Казакстан Республикасыныц Жогаргы Сотыныц азаматтык iстер боИынша карала-тын бiртектi iстердiц бiрiн талап ете алады, eз iс жYргiзуiне кабылдаИ алады, бiрiншi сатыдагы соттыц кагидалары боИынша караИ алады жэне шеше алады9. Эрине КР АПК кабылданганан берi соттылыкка катысты eзгерiстер мен толыктырулар енгiзiлген бо-латын. БYгiнгi колданыстагы КР АПК боИынша сот практикасыныц бiртектi колда-нылуын камтамасыз етедi. Бiрак бул жерде ескере кететш нэрсе талап кою боИынша судья ют карау кезiндi бiртектi, ягни талап ко-юдыц нысанасы мен негiздерi, субъектiлерi уксас болган жагдаИда гана колдана алады. Сондыктан да, бул жерде сот практикасын-да каралатын iстердiц кeбiсi бiртектi iстерiн талап етiп караИ алады деп аИта алмаИмыз.

Себебi талап коюдыц нысанасы бiрдеИ болганымен субъектiлерi эркашанда бiрдеИ болмау мYмкiн деген нэтижеге келемiз.

КР АПК-нщ 55 бабыныц 1 тармагына сэИкес сотта баска тулгалардыц мYДделердi коргау Yшiн тулгалардыц шецберiн талап коюга Казакстан Республикасындагы Адам кукыктары жeнiндегi уэкiлдiц кецеИтiлiп енгiзгенi дурыс деген нэтижеге келдш. Се-бебi эрбiр азамат eзiнiц кукыктары мен зац-ды мYДделерiн коргауга арнаИы уэкшетп eкiлдер аркылы коргалуы iстiц дурыс жэне объективт шешiлуiне ыкпалын тигiзедi деп есептеИмiз.

КР АПК-не енпзшген эксаумактык сот-тылык бул ютщ автоматты тYPде бeлiнiп судьямен каралган кезiнде iстi жан-жакты жэне объективт каралуына Yлкен Yлесiн ко-сатынына сенемiз.

Сонымен катар, КР АПК-де, сырттаИ iс жYргiзу жэне сырттаИ шешiм шыгару инсти-тутыныц алынып тасталганы жауапкердiц арнаИы кукыгыныц паИдалануына мYмкiн-дiк бермеИтiндiгiн баИкауымызга болады.

Сотка деИiнгi хаттама сот тэж1рибесш-де казiргi тацда колданылып жатыр. Одан мынандаИ нэтиже шыгаруга болады: тарап-тардыц усынган дэлелдемелерiн сотка дешн хаттамада рэсiмделсе тараптар болашакта дэлелдеменiц бар екендiгi туралы жасыруы-на мYмкiн болмаИды. Ал егерде тараптар сотка дешнп хаттамада белгшенген дэлел-демелер сот iстi даИындау барысында кеИi-нен аныкталса, онда оны уакытысында усы-на алмаган деген дэлелдi себептермен сотка усына алады.

КР АПК-нщ 273-бабыныц 1 тармагы 1-1 тармакшасына мынандаИ толыктыру ен-пзшген: 1-1) iс боИынша одан эрi iс жYр-гiзуге уакытша кедерп келтiретiн ецсерш-меИтiн кYштiц эсерi болган жагдаИларда iске катысатын адамдардыц арызы боИынша немесе eз бастамасымен iс боИынша iс жYр-гiзудi токтата тура алады. 1с боИынша одан эрi iс жYргiзуге уакытша кедерп келпретш ецсерiлмеИтiн кYштiц эсерi деп тeтенше жагдаИдыц енгiзiлуiн, табиги жэне техно-гендiк сипаттагы тeтенше жагдаИ катерiн немесе туындауын тYсiнген жeн деген угы-мына туишктеме берiлген10.

Н

X

ы А

о х о

Д

А

сг

ВВ

СП А

> СП

О

СП

О

X

е о

"О

2 А

С

зандагы № 377-У КрЗ. — [Электрондыц ресурс]. — Кру режимi: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1500000377 (царалган щ-т: 01.07.2022 ж.).

8 Сол жерде

9 Сол жерде

10 Цазацстан Республикасыныц Азаматтыц процестж кодека. Цазацстан Республикасыныц Кодека 2015 жылгы 31 цазандагы № 377-У КрЗ. — [Электрондыц ресурс]. — Кру режимi: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1500000377 (царалган ^: 01.07.2022 ж.).

-и

7^

Корытынды

Эрине, КР АПК-не енгiзiлген 63repicTep мен толыктырулар езш ic жYзiнде сот прак-тикасында кeрcетедi. Жогарыда айтылган негiздердi ескере отырып, КР АПК-де, сы-рттай ic жYргiзу жэне сырттай шешiм шыга-ру институтыньщ кайтарып КР АПК-не бурынгы тарауын кайта енгiзгенi дурыс бо-латын едi.

Сонымен катар, КР АПК бойынша сот практикасыныц бiртектi icтерi арнайы база-да енпзшсе дурыс болар едi. Себебi бiртектi

icтердi судьялардыц уакытын Yнемдеу Yшiн жэне тез табу максатында кажет деген коры-тындыга келемiз.

Казiргi эрекет ететiн КР АПК-дегi буй-рык аркылы ic жYргiзу бойынша катысатын тараптар ретiнде «талап коюшы» мен «жау-апкер» атауын алдыцгы редакцияга сэйкес, «eндiрiп алушы» мен «борышкер» деп ата-уларын кайта eзгерткенi дурыс деп есептей-мiз.

ЭДЕБИЕТТЕР

1. Нам Т.А., Нам Г.М. Заочное производство в гражданском процессе и вопросы правоприменения — [Электронный ресурс]. — Режим доступа: https://online.zakon.kz/ Document/?doc_id=34407516&pos=6;-106#pos=6;-106 (царалган ^т: 01.07.2022 ж.).

2. Мами К.А. Комментарий к Гражданскому процессуальному кодексу Республики Казахстан. Библиотека Верховного Суда РК. Астана.-2016.-808 с.

3. К,айса С., Искакова А. Научно-практический комментарий к Гражданскому процессуальному кодексу Республики Казахстан (Часть 1). - Алматы: Жетi Жаргы, 2012.-440 с.

REFERENCES

1. Nam T.A., Nam G.M. Zaochnoe proizvodstvo v grazhdanskom processe i voprosy pravoprimenenija — [Jelektronnyj resurs]. — Rezhim dostupa: https://online.zakon.kz/ Document/?doc_id=34407516&pos=6;-106#pos=6;-106 (щraizan kyni: 01.07.2022 zh.).

2. Mami K.A. Kommentarij k Grazhdanskomuprocessual'nomu kodeksu Respubliki Kazahstan. Biblioteka Verhovnogo Suda RK. Astana.-2016.-808 s.

3. Kajsa S., Iskakova A. Nauchno-prakticheskij kommentarij k Grazhdanskomuprocessual'nomu kodeksu Respubliki Kazahstan (Chast' 1). - Almaty: Zheti Zharsy, 2012.-440 s.

CL

< z

CL

О

e

X

о

m О

ш <

< ш

ь

-Q Ш tí

О X

о <

СП

а

ZQAI

X

ь