Научная статья на тему 'ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АЗАМАТТЫҚ КОДЕКСІНДЕГІ АДАЛДЫҚ, ПАРАСАТТЫЛЫҚ, ӘДІЛЕТТІЛІК ҚАҒИДАТТАРЫН ТҮСІНДІРУ ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕГЕ ОРАЙ'

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АЗАМАТТЫҚ КОДЕКСІНДЕГІ АДАЛДЫҚ, ПАРАСАТТЫЛЫҚ, ӘДІЛЕТТІЛІК ҚАҒИДАТТАРЫН ТҮСІНДІРУ ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕГЕ ОРАЙ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
90
32
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ОБЫЧАИ / ОБЫЧАИ ДЕЛОВОГО ОБОРОТА / ТРЕБОВАНИЯ ДОБРОСОВЕСТНОСТИ / РАЗУМНОСТИ И СПРАВЕДЛИВОСТИ / ГРАЖДАНЕ И ЮРИДИЧЕСКИЕ ЛИЦА / СДЕЛКА / ДОГОВОР / CUSTOMS / CUSTOMARY RIGHTS IN THE FELD OF BUSINESS / REQUIREMENTS OF HONESTY / REASONABLENESS AND JUSTICE / CITIZENS AND LEGAL ENTITIE / әДЕТ-ғұРЫП / IСКЕРЛIК қЫЗМЕТ өРIСIНДЕГI әДЕТТЕГI құқЫқТАР / ПАРАСАТТЫЛЫқ ПЕН әДIЛЕТТIЛIК ТАЛАПТАРЫ / АЗАМАТТАР МЕН ЗАңДЫ ТұЛғАЛАР / МәМіЛЕ / ШАРТ

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Кудиярова Ұлбала Ерзатқызы

Бұл мақалада азаматтық кодекстің кейбір ережелеріне кең мағыналы тұрғыда түсіндірмелер жасалады. Еліміз егемендік алғаннан кейін, Қазақстан Республикасының азаматтық кодексі екі бөлімнен: жалпы бөлімі 1995 жылдың 1 наурыздан, ерекше бөлімі 1999 жылдың 1 шілдесінен қолданысқа енгізілгеннен кейін біршама жыл уақыт аралығы өткені барлығына мәлім. Содан бері, осы уақытқа дейін кейбір өзгертулер мен толықтырулар енгізілген ережелермен азаматтық кодекс қолданыста. Бірақ, дегенменде заманауи, нарықтық экономикалық талаптарға сәйкес, азаматтық құқық институттарына жаңа эәне біршама өзгерістер, ұсыныстар жасау қалыпты жағдай және ол дұрыс. Осы мәселені жан-жақты тарқатып айтсақ, азаматтық кодекстің ережелері кейбір ұғымдарды түсіндіруді қажет етеді. Дәлме-дәл мәніне сәйкес болуы үшін, кейбір ұғымдарды нақты түсініктерме беруді кодекстің өзі талап етеді. Бұған себеп, тәжірибеде де кездесіп жатқан ұқсас азаматтық істердің және соған сәйкес бірнеше сот шешімдерінің әртүрлі болуы дәлел.Қазіргі таңда, «адалдық» ұғымын азаматтық құқықтың қағидалары ретінде қарастыру ұсынылып отыр. Онда осы «адалдық», «парасаттылық», «әділеттілік» сөздері тек Қазақтан Республикасының азаматтық кодексінде ғана емес, өзге де нормативтік құқықтық актілерде кездеседі. Автор адалдық, парасаттылық, әділеттілік сөздерінің нақты этимологиялық мағыналық түсіндірмесінен бастап, құқықтық қолданыстағы мағынасын зерттеген. Және мысалдармен, яғни адалдық және парасаттылық талаптарын әу баста-ақ азаматтық құқыққа қатысушылар білу керек және сол талаптармен қоса қандай да бір құқықтық әрекет жасау тиіс, яғни егер тараптардың бірі міндеттемені орындамаса, не тиісінше орындамаса, қатысушылар әділеттілік талабын сол шартта көрсету керек (мысалы, тұрақсыздық айыбының мөлшері) не тараптар келісе алмаған да сотқа шағымданады, сәйкесінше сот дауды нақты жағдайға байланысты шешуі тиісті екенін көрсетеді.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по праву , автор научной работы — Кудиярова Ұлбала Ерзатқызы

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

EXPLANATION OF THE PRINCIPLES OF FAIRNESS, INTELLIGENCE AND JUSTICE FOUND IN THE CIVIL CODE OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN CUSTOMS, CUSTOMARY RIGHTS IN THE DELD OF BUSINESS, REQUIREMENTS OF HONESTY, REASONABLENESS AND JUSTICE, CITIZENS AND LEGAL ENTITIE

This article provides a broad interpretation of some provisions of the Civil Code. It is well known that after the independence of our country, the Civil Code of the Republic of Kazakhstan came into force in two parts: the general part on March 1, 1995, and the special part on July 1, 1999. Since then, the Civil Code has been in force with some changes and additions. However, in accordance with modern, market economic requirements, it is normal and right to make new changes and proposals to the institutions of civil law. Broadly speaking, the provisions of the Civil Code require clarifcation of some concepts. The code itself requires that certain concepts be clarifed in order to be accurate. This is due to the fact that in practice there are similar civil cases and, accordingly, several court decisions are different.At present, it is proposed to consider the concept of «honesty» as a principle of civil law. In it, the words «honesty», «reasonableness», «justice» are found not only in the Civil Code of the Republic of Kazakhstan, but also in other regulations...This article provides a broad interpretation of some provisions of the Civil Code. It is well known that after the independence of our country, the Civil Code of the Republic of Kazakhstan came into force in two parts: the general part on March 1, 1995, and the special part on July 1, 1999. Since then, the Civil Code has been in force with some changes and additions. However, in accordance with modern, market economic requirements, it is normal and right to make new changes and proposals to the institutions of civil law. Broadly speaking, the provisions of the Civil Code require clarifcation of some concepts. The code itself requires that certain concepts be clarifed in order to be accurate. This is due to the fact that in practice there are similar civil cases and, accordingly, several court decisions are different.At present, it is proposed to consider the concept of «honesty» as a principle of civil law. In it, the words «honesty», «reasonableness», «justice» are found not only in the Civil Code of the Republic of Kazakhstan, but also in other regulations.The author has studied the legal meaning of the words honesty, reasonableness, justice, starting from the exact etymological interpretation. And with examples, that is, the requirements of honesty and reasonableness, the participants in civil law must frsfll the obligation, the participants must state the requirement of justice in that agreement (e.g. the amount of the forfeit) or the parties do not agree and appeal to the court, respectively, indicating that the court must resolve the dispute depending on the specfc situation.In addition, the author commented on the provisions on the requirements of «honesty», «reasonableness», «justice»

Текст научной работы на тему «ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АЗАМАТТЫҚ КОДЕКСІНДЕГІ АДАЛДЫҚ, ПАРАСАТТЫЛЫҚ, ӘДІЛЕТТІЛІК ҚАҒИДАТТАРЫН ТҮСІНДІРУ ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕГЕ ОРАЙ»

УДК 347

ЦАЗАЦСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫЦ АЗАМАТТЬЩ КОДЕКС1НДЕГ1 АДАЛДЫЦ, ПАРАСАТТЫЛЫЦ, ЭД1ЛЕТТ1Л1К К^ИДАТТАРЫН ТYСIНДIРУ ТУРАЛЫ МЭСЕЛЕГЕ ОРАЙ

¥лбала Ерзатцызы Кудиярова

«M.S. Narikbaev atyndagy KAZGUU Universiteti» АК Жеке цуцыц департаментШц доцент1, з.г.к., Нур-Султан ц., Казахстан Республикасы; e-mail: y_kudiyarova@kazguu.kz

TyUIu свздер: ддет-гурып, ¡скерлж цызмет врiсiндегi ддеттегi цуцыцтар, адалдыц, пара-саттылыц пен ддшеттшк талаптары, азаматтар мен зацды тулгалар, мдмше, шарт.

Аннотация. Бул мацалада азаматтыц кодекстщ кейбгр ережелергне кец магыналы тургыда тYсiндiрмелер жасалады. Ел1м1з егемендж алганнан кешн, Казацстан Республикасы-ныц азаматтыц кодекс! ею бвлгмнен: жалпы бвлiмi 1995 жылдыц 1 наурыздан, ерекше бeлiмi 1999 жылдыц 1 шшдестен цолданысца енггзшгеннен кешн бгршама жыл уацыт аралыгы вткет барлыгына мдлгм. Содан берi, осы уацытца дейт кейбгр езгертулер мен толыцтыру-лар енггзшген ережелермен азаматтыц кодекс цолданыста. Бiрац, дегенменде заманауи, на-рыцтыц экономикалыц талаптарга сдйкес, азаматтыц цуцыц институттарына жаца эдне бiршама взгер\стер, усыныстар жасау цалыпты жагдай ждне ол дурыс. Осы мдселеш жан-жацты тарцатып айтсац, азаматтыц кодекстщ ережелерг кейбгр угымдарды тYсiндiрудi цажет етедi. Ддлме-ддл мдшне сдйкес болуы Yшiн, кейбгр угымдарды нацты тYсiнiктерме берудi кодекстщ взi талап етедi. Буган себеп, тджiрибеде де кездест жатцан уцсас азаматтыц ioтердщ ждне соган сдйкес бiрнеше сот шешiмдерiнiц дртYрлi болуы ддлел.

Казiргi тацда, «адалдыц» угымын азаматтыц цуцыцтыц цагидалары ретгнде царасты-ру усынылып отыр. Онда осы «адалдыц», «парасаттылыц», «ддшеттшк» свздерi тек Ка-зацтан Республикасыныц азаматтыц кодекстде гана емес, взге де нормативтж цуцыцтыц актшерде кездеседi.

Автор адалдыц, парасаттылыц, ддшеттшк свздертщ нацты этимологиялыц магына-лыц тYсiндiрмесiнен бастап, цуцыцтыц цолданыстагы магынасын зерттеген. Ждне мысал-дармен, ягни адалдыц ждне парасаттылыц талаптарын ду баста-ац азаматтыц цуцыцца цатысушылар бшу керек ждне сол талаптармен цоса цандай да бiр цуцыцтыц дрекет жасау тшс, ягни егер тараптардыц бiрi мтдеттемет орындамаса, не тишнше орындамаса, цатысушылар ддшеттшж талабын сол шартта кврсету керек (мысалы, турацсыздыц айыбыныц мвлшерi) не тараптар келс алмаган да сотца шагымданады, сдйкестше сот дауды нацты жагдайга байланысты шешуi тиioтi екент кврoетедi.

К ВОПРОСУ О РАЗЪЯСНЕНИИ ПРИНЦИПОВ ДОБРОСОВЕСТНОСТИ, РАЗУМНОСТИ, СПРАВЕДЛИВОСТИ, СОДЕРЖАЩИХСЯ В ГРАЖДАНСКОМ КОДЕКСЕ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

Кудиярова Улбала Ерзатовна

Доцент Департамента частного права АО «Университет КАЗГЮУ имени М.С. Нарикбаева», кандидат юридических наук, г. Нур-Султан, Республика Казахстан; e-mail: y_kudiyarova@kazguu.kz

Ключевые слова: обычаи; обычаи делового оборота; требования добросовестности, разумности и справедливости; граждане и юридические лица; сделка; договор.

Аннотация. В данной статье осуществляется толкование некоторых положений Гражданского кодекса в широком смысле. Общеизвестно, что после обретения суверенитета нашей страной, с момента введения в действие Общей части с 1 марта 1995 года, Особенной части с 1 июля 1999 года Гражданского кодекса Республики Казахстан прошел достаточно длительный период. С того момента и до сих пор Гражданский кодекс действует с некоторыми изменениями и дополнениями. Но, тем не менее, в соответствии с современными требованиями рыночной экономики, вполне оправданно и правильно вносить новые измене-

ния в институты гражданского права и предлагать соответствующие рекомендации. При подробном освещении данной проблемы выясняется необходимость разъяснения отдельных понятий, содержащихся в положениях Гражданского кодекса. С целью установления точного значения кодекс требует полного разъяснения содержания некоторых понятий. Причиной этого выступает встречающаяся на практике ситуация вынесения различных судебных решений по сходным гражданским делам.

В настоящее время предлагается рассматривать понятие «добросовестность» в качестве принципа гражданского права. Категории «добросовестность», «разумность», «справедливость» содержатся не только в Гражданском кодексе Республики Казахстан, но и в иных нормативных правовых актах.

Автор, начиная с точной этимологической трактовки смысла терминов добросовестность, разумность, справедливость, исследовал их правовое значение.

К примеру, требования добросовестности и разумности должны быть изначально известны участникам гражданского права и, наряду с этими условиями, должны быть известны возможности совершения каких-либо правовых действий, то есть в случае, если одна из сторон не исполнила или ненадлежащим образом исполнила обязательство, то участники должны указать требование справедливости в том же договоре (например, размер неустойки) либо точно установить ситуации, при которых стороны будут обращаться в суд в случае невозможности достижения согласия между собой.

EXPLANATION OF THE PRINCIPLES OF FAIRNESS, INTELLIGENCE AND JUSTICE FOUND IN THE CIVIL CODE OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN

Kudiyarova Ulbala Erzatovna

Associate Professor of the Department of Private Law of KAZGUU University named after M.S. Narikbaev, Candidate of Laws, Nur-Sultan, Republic of Kazakhstan; e-mail: y_kudiyarova@kazguu.kz

Keywords: customs, customary rights in the field of business, requirements of honesty, reasonableness and justice, citizens and legal entities.

Abstract. This article provides a broad interpretation of some provisions of the Civil Code. It is well known that after the independence of our country, the Civil Code of the Republic of Kazakhstan came into force in two parts: the general part on March 1, 1995, and the special part on July 1, 1999. Since then, the Civil Code has been in force with some changes and additions. However, in accordance with modern, market economic requirements, it is normal and right to make new changes andproposals to the institutions of civil law. Broadly speaking, the provisions of the Civil Code require clarification of some concepts. The code itself requires that certain concepts be clarified in order to be accurate. This is due to the fact that in practice there are similar civil cases and, accordingly, several court decisions are different.

At present, it is proposed to consider the concept of «honesty» as a principle of civil law. In it, the words «honesty», «reasonableness», «justice» are found not only in the Civil Code of the Republic of Kazakhstan, but also in other regulations.

The author has studied the legal meaning of the words honesty, reasonableness, justice, starting from the exact etymological interpretation. And with examples, that is, the requirements of honesty and reasonableness, the participants in civil law must first know and take some legal action in addition to those requirements, that is, if one of the parties fails or fails to fulfill the obligation, the participants must state the requirement ofjustice in that agreement (e.g. the amount of the forfeit) or the parties do not agree and appeal to the court, respectively, indicating that the court must resolve the dispute depending on the specific situation.In addition, the author commented on the provisions on the requirements of «honesty», «reasonableness», «justice».

вркениегл елдщ ipreci берк болуi тшс. Сэйкесшше ipreci берк елдщ зацы да эдш, парасатты, уацыты келген кезде заман талап-тарына сай кeлeцciздiктiц алдын алуга ца-тысты, тараптардыц бтмгершшк жолмен

уэжге келуге цатысты, ц^цыц аясындагы мэсе-лелердщ шешу жолдарын керсете алатын зац epeжeлepi болуы керек. Жалпы ц^цыц нор-маларына заман талабына сэйкес, езгерту-лер мен толыцтырулар енпзу зацды цубылыс.

Барлыгымызга мэлiм азаматтык к¥кык пандектiлiк жYЙесi моделiмен к¥рылган. Б^л пандектiлiк жYЙесi сонау рим к¥^ыгынан бастау алганы да белгiлi. Елiмiз егемендiк алганнан кешн, ^азакстан Республикасыныц азаматтык кодекс екi бeлiмнен: жалпы бeлiмi 1995 жылдыц 1 наурыздан, ерекше бeлiмi 1999 жылдыц 1 шiлдесiнен колданыска ен-гiзiлгенi де мэлiм. Содан бер^ осы уакытка дейiн кейбiр езгертулер мен толыктырулар енгiзiлген ережелермен азаматтык кодекс кол-даныста. Дегенменде заманауи талаптары-на сэйкес, азаматтык К¥Кы; институттарына жаца eзгерiстер, ^сыныстар жасау калыпты жагдай жэне ол д¥рыс. Осы мэселеш жан-жакты таркатып айтсак, азаматтык кодекстщ ережелерi кейбiр ^гымдарды тYсiндiрудi ка-жет етедь Азаматтык кодексте кейбiр ереже-дегi сeздердiц ^гымдары eзiнiц мазм^ны не к^кыктык табигаты сол кодексте тYсiндiрме ретiнде берiлмеген. Мэселен, ^азакстан Республикасыныц ^ылмыстык кодексiнде (3 бабы)1, Неке (ерльзайыптылык) жэне Отба-сы кодексiнде (1 бабы )2 жэне eзге де норма-тивтк к¥кыктык актiлерде, сол ережелерiнiц ^гымдарына тYсiндiрме жасаган. ^азакстан Республикасыныц азаматтык кодекс 1124 бап-тан тирады, б^л бiрнеше институтты камти-тын iргелi зац актiсi болып табылады. Ереже-ге сэйкес, ондагы азаматтык зац калыптары оларда айтылган сeздердiц дэлме-дэл мэнiне сэйкес тYсiнiлуi тию, делiнген. Дэлме-дэл мэнiне сэйкес болуы Yшiн, кейбiр ^гымдар-ды накты тYсiнiктерме берудi кодекстiц eзi талап етедь Б^ган себеп, тэжiрибеде де кез-десiп жаткан ¥ксас азаматтык iстердi бiрнеше сот шешiмдерiнiц эртYрлi болуы дэлел. Одан баска, ^азакстан Республикасыныц азаматтык кодексiнiц 5 бабына сэйкес, « ... тараптардыц келiсiмiмен тiкелей реттелмеген жэне оларга колдануга келетiн эдет-г^рып болмаган жагдайларда»3, ягни б^л жагдайда кай магы-надагы эдет-г^рып, бiрыцFайландырылFан азаматтык к¥кыкка катысты ¥Fымныц накты тYсiндiрмесi кай жерде бершген, Fалымдар-дыц ой пiкiрi эртYрлi, студенттер, магистрант-тар жэне т.б. б^л сeздiц ¥Fымына тYсiнiк алу Yшiн бiрнеше окулыктарды карайды, жэне кeп жаFдайда б^л ¥FымFа кец маFынада жэне мы-

салдармен тYсiндiрмелер жоктыц касы. Одан баска да ^азакстан Республикасыныц азаматтык кодексшщ 3 бабыныц 4 тармаFына сэйкес, эдеттегi к¥кыктардыц екi маFынада да кара-стырылFаны кeрiнiс тауып отыр, «Азаматтык катынастар, егер эдеттеп к¥кыктар, соныц iшiнде iскерлiк кызмет eрiсiндегi эдеттегi кркыктар»4 жэне т.б. «Одеттер» жэне iскерлiм айналым эдетше катысты, кейбiр Fалымдар-дыц берген тYсiндiрмесi бойынша, «Одеттер» - халыктыц осы этникалык (элеуметтiк) то-бында калыптаскан, азаматтык к¥кыктык рет-теумен камтылFан мiнез-к¥лык ережелерi [1, 47 б]. 1скерлк айналым эдеттерi - кэсшкерлш кызметтi жYзеге асыру барысында калыпта-скан ережелердi (мысалы, сатып алынFан та-уарларды жеткiзу шы^ындарын эртYрлi мем-лекеттерде т¥ратын сатушы мен сатып алушы арасында бeлу туралы) [1, 47 б.]. Ресей Фе-дерациясыныц азаматтык кодексiнiц 5 бабыныц ережесшде эдеттер (дэстYрлi) ¥Fымыныц мазм¥нын аша отырып, колданыстаFы ереже болып табылады. Нактырак айтсак, «Одет-тер мшез-к¥лык ережесi зацда белгшенбеген, ол кандайда бiр к¥жатта жазылFанына кара-мастан, кэсiпкерлiк немесе баска кызметте ка-лыптаскан жэне кещнен колданылатын ереже ретiнде танылады5. Сонымен катар, « ... баска да кызметтерде, мысалы, азаматтардыц ортак мYлiктi пайдалану тэртiбiн, белгiлi бiр мшдет-темелердi орындау тэртiбiн айкындауы», деп тYсiндiрме жасаFан6.

Тарихка таз жYгiрсек, эдет-F¥рып зацда-рыныц талабы «эдiл бол», «адаммен инабат-ты мэмiле жаса», «баскаFа жаксылык жаса», «адамдарFа мейiрiмдi бол», «Yлкенге к¥р-мет, кiшiге iзет», «жамандыкка жаксылык», «кешiрiмдi бол», «алдына келсе, экецнщ де к¥нын кеш», «eнердi Yйрен», «басыц кетсе де шын сeйле», «адам к¥кына кол с¥кпа», «адам каны касиеттi, оны тeгу Yлкен кылмыс», «уэ-деге опа кыл», «адам-адамFа айна», «барлык адам тец к¥кылы», «зарарлы эрекетке тый-ым», «аманатка киянат жасама» жэне т.б. [2]. Ягни, адалдык, парасаттылык жэне эдшет-тiлiк жайлы сeз еткен.

Сонымен катар, Д.А. Пашенцев eз ецбе-гiнде Д. Ллойдтыц тазкарасын келтiрген, яFни зацFа катысты ресми эдшеттшк Yшiн Yш бел-

1 Казацстан Республикасыныц цылмыстыц кодекы. Казацстан Республикасыныц Кодекы 2014 жылгы 3 шгл-дедег! № 226-VКРЗ //http://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1400000226

2 Неке (ерлг-зайыптылъщ) жэне отбасы туралы Казахстан Республикасыныц 2011 жылгы 26 желтоцсан-дагы № 518 -IVКодексI//http://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1100000518

3 Казахстан Республикасыныц азаматтыц кодекы. Казахстан Республикасыныц кодекы 1994 жылгы 27 жел-тоцсандагы № 518 -IVКодексУ/http://adilet.zan.kz/kaz/docs/K940001000_

4 Казацстан Республикасыныц азаматтыц кодекЫ. Казацстан Республикасыныц кодекЫ 1994 жылгы 27 жел-тоцсандагы № 518 -IVКодекс!.//http://adilet.zan.kz/kaz/docs/K940001000_

5 Гражданский кодекс Российской Федерации. Часть первая от 30 ноября 1994 года № 51-ФЗ ( с изменениями и дополнениями по состоянию на 31.07.2020г.). //https://online.zakon.kz/Document/?docjd=30396612

6 Постановление Пленума Верховного Суда РФ от 23.06.2015 №25 «О применении судами некоторых положений раздела I части первой Гражданского кодекса Российской Федерации» http://base.garant.ru/71100882/

ri тэн деп керсеткен, олар зацга сэйкес ере-желер мен нормалардыц болуы, олардьщ жал-пы сипаттамасы, бейтараптык жэне колдану обективтiлiгi деп керсеткен [3].

А.А. Стрекалева езтщ «Адалдык: азаматтык к¥кыктагы ^гымы жэне оны колдану» аттты макаласында Г.В. Вердиянныц: «Фило-софияныц екi непзп категориясын (жаксылык пен ар-ождан) кдаайтын адалдык ¥гымы сез-сiз олардыц кеп кырлы магыналарыныц iзiн калдырады» деп келтiрген [4]. Сонымен катар, адалдык - б^л азаматтык айналымга ка-тысушылардыц ездертщ карым-катынаста-рын реттеуге, ал сотка дауды накты жагдайды ескере отырып шешуге мYмкiндiк беретiн багалау ^гымы ретшде тYсiндiрме жасаган. Шын мэнiнде, адалдык сезшщ жалпылама магынасындагы жаксылык пен ар-ожданга адал ниетте карау дегендi бiлдiрсе керек.

Казiрri колданыстагы Казакстан Республикасыныц азаматтык кодекстщ 5 бабыныц 2 тармагына сэйкес, «аталган жагдайларда зац ^ксастыгын пайдалану мYмкiн болмаса, тараптардыц к¥кыктары мен мiндеттерi азаматтык зацдардыц жалпы негiздерi мен мэнi жэне адалдык, парасаттылык пен эдiлеттiлiк талаптары негiзге алына отырып белгiленедi (к^кык ^ксастыгы)»7, деп керсеткен. Ягни, тараптардыц к¥кыктары мен мiндеттерi азаматтык зацдардыц жалпы негiздерi мен мэнi жэне адалдык, парасаттылык пен эдшеттшк талаптары непзге алынуы тиiс. Казiрri тацда, «адалдык» ^гымын азаматтык к¥кыктыц каги-далары ретiнде карастырылады. Б^л эсiресе, С.К. Идрышеваныц [5], М.К Сулейменовтыц [6, 32 б.] жэне т.б. галымдардыц ецбектерь нен керуге болады. Онда осы «адалдык», «парасаттылык», «эдшеттшк» сездерi тек Казакстан Республикасыныц азаматтык ко-дексiмен катар, езге де нормативтж к¥кыктык актiлерде кездеседi. Мэселен, «адалдык» сезi Казакстан Республикасыныц азаматтык кодекстщ 5 бабыныц 2 тармагы; 8 бабыныц 4 тармагы; 8 бабыныц 6 тармагы; 11 бап; 536 бабыныц 2 тармагы; 579 бабыныц. 3 тармагын-да8 жэне Казакстан Республикасыныц «Неке (ерльзайыптылык) жэне отбасы» кодексiнiц 5 бабыныц 2 тармагында жэне т.б. карастырылады9. «Парасаттылык» сезi Казакстан Республикасыныц азаматтык кодекстщ кодекстщ 5 бабыныц 2 тармагы; 8 бабыныц 4

тармагы; 536 бабыныц 3тармагы; 579 бабыныц. 3 тармагында10 жэне Казакстан Республикасыныц «Неке (ерльзайыптылык) жэне отбасы» кодекстщ 5 бабыныц 2 тармагында жэне Азаматтык процестж кодекстщ 6 бабыныц 5 тармагында; 183 бабыныц 4 тармагы-ныныц ережелертде кездеседь «Эдшеттшк» сезi Казакстан Республикасыныц азаматтык кодекстщ 5 бабыныц 2 тармагы; 8 бабыныц 4 тармагы; 8 бабыныц 6 тармагында жэне КР «Неке (ерльзайыптылык) жэне отбасы» кодекстщ 5 бабыныц 2 тармагында жэне т.б. карастырылады11.

Казакстан Республикасыныц азаматтык кодекстщ 8 бабыныц 4 тармагында азаматтык к^кык катынастарына катысушылардыц адал, парасатты жэне эдш эрекет жасауы кезделедь

Ресей Федерациясыныц азаматтык кодекстщ 53 бабыныц 3 тармагына сэйкес, т^лга зацныц, езге де к¥кыктык акттщ неме-се зацды т^лганыц кдаылтай к¥жаты непзтде оныц атынан эрекет етуге уэкшеттк берiлген адам езi ^сынган зацды т^лганыц мYДделерi-не адал жэне парасатты эрекет етуi керек, деп керсетшген. Ресей Федерациясыныц азаматтык кодекстщ 302 бабы, адал ниетл са-тып алушыдан мYлiк талап етуте катысты, эдiлеттiлiк алдында адал болу, ягни азаматтык к^кыктык катынастардыц катысушыларыныц эрекеттерi адал, парасатты болуы тию, деп ка-растырылган.

Азаматтык к¥кык субъектiлерiнiц эрекет-терiндегi адалдык, парасаттылык, эдшеттшк кагидалары азаматтык айналымга катысушы-лар эрекеттерiмен езара реттесе, ал сот дауды накты жагдайга байланысты шешуiне мYм-кiндiк бередi [1].

Парасаттылык дегенiмiз - субъекттщ мь нез-к^лкыныц мазм^ндылыгы, кисындылыгы мен орындылыгы [1].

«Адалдык», «парасаттылык», «эдшеттшк» сездертщ накты этимологиялары интернет кайнар кездерiнде жоктыц касы. Дегенменде, б^л Yш сездiц магынасын уи-кипедияда берiлген, ягни Адалдык - адам мтезтдеп багалы касиет. Жеке т^лганыц сана-сезiмi. Ар-ожданына кайшы келмейтт эрекет. Эдшеттшк - Адамдык катынастардыц зацга моралдык, этикалык тэртттерге, к^кыктарга жэне т.б. нормаларга жэне талаптарга сэйкес келуь Парасаттылык - акыл-

7 Казацстан Республикасыныц азаматтыц кодексь Казацстан Республикасыныц кодекЫ 1994 жылгы 27 жел-тоцсандагы № 518 -IVКодексУ/http://adilet.zan.kz/kaz/docs/K940001000_

8 Казацстан Республикасыныц азаматтыц кодексь Казацстан Республикасыныц кодекЫ 1994 жылгы 27 жел-токсандагы № 518 -IVКодексУ/ http://adilet.zan.kz/kaz/docs/K940001000_

Неке (ерл^зайыптылыц) жэне отбасы туралы Казацстан Республикасыныц 2011 жылгы 26 желтоцсан-дагы № 518 -IVКодексУ/ http://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1100000518

10 Казацстан Республикасыныц азаматтыц кодексь Казацстан Республикасыныц кодекс 1994 жылгы 27 желтоцсандагы № 518 -IVКодекЫ.// http://adilet.zan.kz/kaz/docs/K940001000_

11 Неке (ерл^зайыптылыц) жэне отбасы туралы Казацстан Республикасыныц 2011 жылгы 26 желтоцсандагы № 518 -IVКодексУ/ http://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1100000518

дылык, бшмпаздык, мэдениеттшк, кере-гендшк, зерделшк. Сонда адалдык жэне парасаттылык талаптарын эу баста-ак азаматтык к¥кыкка катысушылар бiлу керек жэне сол талаптармен коса кандай да бiр к¥кыктык эрекет жасау керек, егер мшдеттемеш орын-дамаса, не тшсшше орындамаса эдiлеттiлiк талабын катысушылар сол шартта керсету керек (мысалы, т^раксыздык айыбыныц мел-шерi) не тараптар келюе алмаган да сотка шагымданады, сэйкесiнше сот дауды накты жагдайга байланысты шешуi тиiс. ^азакстан Республикасыныц азаматтык кодексшщ «парасаттылык» сезi эртYрлi айтылады, мысалы ^азакстан Республикасыныц азаматтык ко-дексiнiц 579 бабыныц 3 тармагында «акылга сыйымдылык» деп керсеткен.

Егер ^азакстан Республикасыныц азаматтык кодексшщ 536 бабыныц 3 тармагына сэй-

кес, азаматка бершетш немесе берiлуге тиiстi асырауда ^стау келемi туралы тараптар ара-сында туган дауды шешу кезiнде сот адалдык пен парасаттылык принциптерiн басшылыкка алуга тиiс, деп керсеткен. М^нда адалдык сезi адамныц ар-ожданына кайшы емес эре-кетi деп карасац, ал парасаттылык т^лганыц сол эрекетке бага берушщ сауаттылыгы не бшмшщ бар болуы. Бiрнеше соттыц шешiм-дерiнде де адалдык, парасаттылык сездерi кездескенiмен, окиганыц мэн-жайына байланысты ара-жЫн ажыратын накты тYсiндiрме ретшде керсетпеген. Тек жалпылама осы та-лаптарды ^станатынын бiлдiрген.

Сонымен адалдык жэне парасаттылык та-лаптарын^стануэдшеттшккеалыпкеледьСон-да осы Yш талап та азаматтык зацдардыц негiзгi бастауларыныц кагидалары болып табылады.

кес, азаматка берiлетiн немесе бершуге т асырауда ^стау келемi туралы тараптар сында туган дауды шешу кезшде сот адал пен парасаттылык принциптерш басшылы алуга тшс, деп керсеткен. М^нда адал сезi адамныц ар-ожданына кайшы емес кет деп карасац, ал парасаттылык т^лга сол эрекетке бага беруiнiц сауаттылыгы бшмшщ бар болуы. Бiрнеше соттыц ше1 дерiнде де адалдык, парасаттылык сез кездескенiмен, окиганыц мэн-жайына ба нысты ара-жiгiн ажыратын накты тYсiнд ретiнде керсетпеген. Тек жалпылама осы лаптарды ^станатынын бiлдiрген.

Сонымен адалдык жэне парасаттылы лаптарын^стануэдшеттшккеалыпкеледьС да осы Yш талап та азаматтык зацдардыц не бастауларыныц кагидалары болып табыл;

ЛИТЕРАТУРА

1. Азаматтыц цуцыц. I том. Жогары оцу орындарына арналган оцулыц (академи-ялъщ курс). Оцделген жэне толыцтырылган 2-басылымы. Жауапты ред.: М.К. СYлейменов, Ю.Г. Басин. - Алматы, 2003. - 736 бет.

2. Цазац эдет-гурып зацдарына шариаттыц эсерi [Text]: монография / Зиманов, Салыц Зиманулы, Оссеров Нуралы. - Алматы: Жетг жаргы, 1998. - 127 б.

3. Пашенцев Д.А. Принцип справедливости и особенности его реализации в гражадском праве // https://bstudy. Net / 702055 / pravo / printsip _s pravedlivosti _ osobennosti_realizatsii_ grazhdanskom_prave

4. Стрекалева А.А. Добросовестность: понятие и применение в гражданском праве / А.А. Стрекалева. - Текст: непосредственый // Молодой ученый. - 2012. - № 1 (36). -Т.2. -С. 43-46. URL:https://moluch.ru/archive/ 36/4184/ (царалган куni 10.12.2020)

5. Идрышева С.К. О предмете, принципах, гражданского права https://online.zakon.kz/ Document/?doc_id=39705744 (царалган кун 20.10.2020ж.)

6. Гражданское право. Том I. Общая часть. Учебник для вузов (академический курс) / Отв. ред. М.К. Сулейменов. - Алматы, 2013. - 776 с.

REFERENCES

1. Azamattyv; ^y^y^. I tom. Zhosary o^u oryndaryna arnalsan o^uly^ (akademijalyц kurs). Oцdelgen zhsne toly^tyrylsan 2-basylymy. Zhauapty red.: M.K. SYlejmenov, Ju.G. Basin. - Almaty, 2003. - 736 bet.

2. ^azax; ddet-syryp zaцdaryna shariattyц dseri [Text]: monografija / Zimanov, Saly^ Zimanyly, Osserov Nyraly. - Almaty: Zheti zharsy, 1998. - 127 b.

3. Pashencev D.A. Princip spravedlivosti i osobennosti ego realizacii v grazhadskom prave // https://bstudy. Net / 702055 / pravo / printsip _s pravedlivosti _ osobennosti_realizatsii_ grazhdanskom_prave

4. Strekaleva A.A. Dobrosovestnost': ponjatie i primenenie v grazhdanskom prave / A.A. Strekaleva. - Tekst: neposredstvenyj // Molodoj uchenyj. - 2012. - № 1 (36). -T.2. - S. 43-46. URL:https://moluch.ru/archive/36/4184/ faarahan kYni 10.12.2020)

5. Idrysheva C.K. O predmete, principah, grazhdanskogo prava https://online.zakon.kz/ Document/?doc_id=39705744 faarahan kYn 20.10.2020zh.)

6. Grazhdanskoe pravo. Tom I. Obshhaja chast'. Uchebnik dlja vuzov (akademicheskij kurs) / Otv. red. M.K. Sulejmenov. - Almaty, 2013. - 776 s.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.