CC BY
11
-ВЕСТНИК КАЗНМУ #2-2021 ---^
Э6Ж 616.22 - 008.908.12-4
DOI 10.53065/kaznmu.2021.81.91.062
Е.Б. Абишева1, А.Б. Даниярова2, Б.С. Имашева3, Т.М. Аженов4, А.М.Раушанова2
Орталыц клиникалык аурухана Алматы ц. 2Эл - Фараби атындагы К,аз¥У, Алматы ц. 3^Р Денсаулыц СМ «Цогамдыц Денсаулыц Сацтау ¥лтык Орталыгы», Нур-Султан ц.
ЩР П1Б МОА, Нур-Султан к
info@kaznmu.kz +7 701 780 1219
ШЕТЕЛДЕГ1 ФОНИАТРИЯЛЬЩ К6МЕКТ1 ДАМЫТУ (ЭДЕБИ ШОЛУ)
Тушн: Фониатрия взшщ дамуыныц басында эртyрлi свйлеу ацаулары мен бузылыстарын тузету мэселелершен айналысты. Ежелгi Грецияда жаца тэртш - риторика пайда болды. Бул пэннщ негiзiн цалаушы Демосфен болып саналады, ол взтщ свйлеу ацауларын бiрiншi болып тузедь Гиппократтыц, Аристотельдщ жэне Галеннщ ецбектершде квмей сипатталган, онда оган «глоттис» деген атау берыген. Гиппократ дауыс квмейде пайда болады деген болжам жасады.
Tyürndi свздер: фониатрия, квмей, ацаулар, взектi мэселелерi
бзектШп: XVI гасырда Леонардо Да Винчи дауыс ;алыптастыру мэселелерiмен айналысты жэне кемейдщ алгаш;ы суреттерш келтсрдь 1838 жылы Лионда доктор Baumes айна ойлап тапты, оныц кемепмен тек кемейдi гана емес, сонымен ;атар шю танаутесжтерш де кере алатын болды. 1840 жылы Liston (Лондон) айна кемепмен кемейдеп езгерiстердi байк;ауга болатындыгын дэлелдедi. Адамныц дауысты; аппараты - белгш бiр функцияларды орындайтын органдар ЖYЙесi. Оларга кемей, тыныс алу MYшелерi, жогаргы жэне теменп резонаторлар жатады. Аппараттыц негiзгi белт дауыс генераторы -кемей болып саналады [1]. Дауыс ;алыптастыру ;убылысы ежелден дэр^ерлердщ назарын аударган. Гиппократ дэуiрiнде адамныц дауысы кемейде ;алыптасатыны белгiлi болды, ал Гален (жэне б1здщ дэуiрiмiзде) кемейдщ, оныц шем1ршектершщ, булшы;еттершщ, дауысты; ;атпарларыныц ;урылымын сипаттады жэне дауыс TYзiлуiнiц ;айрылма ЖYЙкеге тэуелдiлiгiн сынамада дэлелдедi. Бiра; ^i адамныц кемейiн тексеру MYмкiн болмады, бул патологиялы; езгерiстердi диагностикалауды ;иындатты.
Зерттеу мацсаты: фониатриялы; ЖYЙенiц дамуыныц езект мэселелерiне эдебi шолу ЖYргiзу. Зерттеу нэтижелерп Ларингологияныц дамуыныц басталу уа;ыты - XIX гасыр, ол кезде кемей айнасы ойлап табылды, бул дауысты; ;атпарларды тексеруге MYмкiндiк бердь Айнаныц пайда болуы оториноларингологтарга кемейдщ анатомиясын зерттеуге, фонация кезiнде дауыс аппаратыныц жумысын ба;ылауга MYMкiндiк бердi [2, 3, 4]. ХХ гасырдыц 20-шы жылдарында
оториноларингологияныц ;осал;ы мамандыгы «фониатрия» пайда болды, оныц ма;саты дауысты; аппарат аурулары бар адамдарга кемек керсету болды. Элемде фониатрия эртYрлi мэртебеге ие. Мысалы, ол Австрия, Бельгия, Чехия, Швейцарияда оториноларингологияныц ресми ;осал;ы мамандыгы болып табылады. Финляндияда, Германияда, Польшада - ол тэуелаз маманды;, сонымен ;атар Германия мен Польшада аудиологиямен езара эрекеттеседi [5]. Ал Дания, Греция, Нидерланды, Португалия, ТYркия, Аргентинада
оториноларингологияныц ресми емес мамандандыгы ретiнде ;арастырылады. Ирландияда,
¥лыбританияда, Норвегияда, Канада жэне АКШ-та жеке маманды; жэне ;осалк;ы мамандьщ ретiнде бeлiнбеген. БYкiл элемдегi сия;ты, Германияда да фониатрия ларингологиядан бастау алады. Германия мен Еуропадагы ларингология 1901 жылы Берлинде алгаш;ы ларингологиялы; клиниканы ;урган Bernhard Fraenkel есiмiмен тыгыз байланысты. Кемей аурулары бар нау;астарга кемек керсетуден бас;а, В. Fraenkel дауыс KYшi туралы зерттеулер ЖYргiздi жэне алгаш рет «фонастения» терминш енгiздi [6]. Ларингологияныц, кешшрек фониатрияныц дамуына Yлкен Yлес ;ос;ан Herman de Guzman, ол экес Albert de Gutzman-мен бiрге дауысты; аппарату зерттеулер ЖYргiздi, эртYрлi санаттагы нау;астарды фонопедикалы; оцалту эдiстерiн жасады. Мамандар ез жет^тжтершщ нэтижелерiн сейлеу патологиясы бойынша алгаш;ы журнал болган «Logopadie» журналында жариялады. Екiншi мацызды мектеп Венадагы фониатрия мектебi болды, оныц непзш Кдлаушы Emil Froshels болды. 6з пациенттерiн емдеу Yшiн E.Froshels психотерапия мен психоанализдi ;олданды, ол психологиялы; бузылыстар дауыс пен сейлеу бузылыстарыныц ;алыптасуында аса мацызды деп санады [8]. 1912 жылы Herman de Gutzman мен Emil Froshels дауыс, сейлеу жэне тшдж бузылулар туралы гылым ;урды, оны жаца медициналы; пэн ретiнде аны;тады. Бiраз уа;ыттан кейiн, 1920 жылы Н. Gutzman «фониатрия» терминш енпздь Дэл осы 1920 жыл фониатрия саласыныц курылган жылы болды. Екiншi дYниежYзiлiк согыс;а дейiн мамандар стробоскопия, дауысты спектрлiк талдау эдiстерiн зерттеп, тэжiрибеде ;олданды, дауысы бузылган нау;астар Yшiн емдiк жэне оцалту шараларын жасады. Педагогтардыц, дэрiскерлердiц, актерлер мен эншшердщ кeбеюi жагдайында фониатрияны дамыту ХХ гасырдыц 20-30 жылдарындагы Германияныц денсаулы; са;тау саласыныц eзектi мшдет болды. Дауыс аппаратыныц бузылыстары бар нау;астарды емдеу мен оцалтуга жаца технологияларды енгiзудiц ар;асында элеуметтiк бешмделу жэне дауысты;-сейлеу маманды;тары бар адамдардыц: муFалiмдердiц, тэрбиешiлердiц, актерлердiц, эншiлердiц ецбекке кэбшеттшпн са;тау MYмкiндiгi пайда болды. Екiншi дYниежYзiлiк согыс кезiнде фониатрияныц одан эрi дамуы айтарлы;тай баяулады, бул медицинаныц
Щ)
майданнын, кажеттiлiктерi Yшiн жумыс icrey кажеттшпмен гана емес, сонымен катар нацистж режимнщ курбаны болган мамандар санынын,, сонын, iшiнде ларингологтардын, азаюымен де байланысты болды. Согыстан кешнп жэне казiрri замашы фониатрия тарихы Иенде (1958), Лейпцигте, Грайсвальдта, Эрфуртта (1960), Берлинде (1963) жан,а мамандык орталыктарынын, ашылуымен байланысты. 1973 жылга карай Шыгыс Германияда 19 фониатр болды, олар осы бешндеп мамандарга кажеттшкт толык камтамасыз ете алмады. Фониатриянын, дамуын жаксарту максатында осы жылы оториноларинголог дэрiгерлер жумыс тобынын, отырысы аясында мамандардын, кездесуi етл, онда ГДР -да фониатриялык кемект дамыту бойынша жоспар кабылданды [9]. Кешнп жылдары фониатрия гылыми тургыдан белсендi дамыды: диагностиканын, жан,а эдiстерi - фотокимография, глоттография, дауысты спектрлж талдау жэне емдеудщ - жанама микроларингоскопиядагы хирургиялык араласулар, кемейдщ имплантациялык хирургиясы эзiрленiп, тэжiрибеге енгiзiлдi [10]. Фониатриялык кемек кeрсететiн дэр^ерлердщ тэжiрибесiне жан,а эдiстердi енгiзу дауыс аппаратыныц ауруларын аныктауды жэне оларды уактылы емдеудi камтамасыз еттi. Согыстан кешнп жылдары Батыс Германияда фониатрияны калпына кел^ру киынырак болды. Калпына кел^ру YPДiсi 1015 жылга созылды. 1960-1970 жылдары эртYрлi калаларда (Майнц, Гамбург, Батыс Берлин, Мюнхен) 20-га жуык дэрiгер болды. 1964 жылы кМ Н. Gutzman-ныц аркасында Батыс Берлинде логопедтер мектебi курылды, ал 1969 жылы Майнцте фониатрия мен педаудиологияны камтитын алгашкы
коммуникативт бузылулар орталыгы ашылды. Осы кезден бастап фониатрия мэртебеа мамандыктыц тэуелаздшш алу багытында езгере бастады жэне 1983 жылы Немю фониатрия жэне балалар аудиологиясы когамы курылды. Ею пэннщ бiрлесуi есту мен дауыстын бузылуынын,, эсiресе балалык шакпен тыгыз байланысын кeрсеттi [10]. K^азiргi уакытта фониатрия бул - дауыстык аппараттын, органикалык жэне функционалды патологиясын коса, байланыс бузылыстарын емдеумен айналысатын медициналык мамандык. Kазiргi уакытта фониатрия эртYрлi мамандыктар киылысатын кеп салалы сала ретiнде танылады: оториноларингология, неврология, психиатрия радиология, генетика, эндокринология, стоматология, фонетика, нейропсихология, акустика жэне т.б.. 1844 жылы A. Warden флинггласс шыны призмасын кемей айнасы ретiнде колданды, ал жарыктандыру Yшiн ол алгаш рет призмалары бар Yлкен аргант шамынын, жарыгын колданды. Ол кемекей мен ожау тэрiздi шемiршектi кере алды. Фониатриянын, казiргi замашы дамуы агылшын дэрiгерi J. Muller -дщ (1840) наукастарды тексеруге арналган ларингиальды айна ойлап табуынан басталды. 1854 жылы Париж вокал муFалiмi М. Garcia ларингиальды айнаны дауыстын мэселелерiн зерттеу Yшiн тэжiрибеде колданды. Фониатрия бойынша алгашкы жумыстар Ресейде 1884 жылы пайда болды. Д.И. Кошлаков пен Н.Т. Симановский дауыстын функционалдык
бузылыстарын зерттеу бойынша ез жумыстарын жариялады. Орыс фониатрлары эн салу дауысы мен
сейлеу бузылыстарына ерекше кызыгушылык танытады. Алгашкылардыц 6ipi болып Е.Н. Малютин эн салу дауысыныц мэселелерiн, атап айтканда катты тацдай конфигурациясы жэне осы фактордыц опера дауыстарыныц турлерше эсерi мэселелерiн зерттеумен айналысты. Сондай-ак, осы мэселенi И. И.Левидов, М. И. Фомичев, В. Г. Ермолаев, В. П. Морозов, Н. Ф.Лебедева, Т. Е. Шамшева жэне Мэскеу мектебшщ фониатрлары Е. А. Рудаков, Л. Б. Дмитриев, Ю. с. Василенко жэне т. б. карастырды. Оториноларингологтардыц дауыстык аппарат аурулары бар пациенттерге профилактика, ерте аныктау, емдеу жэне оцалту максатында керсететiн фониатриялык кемеп 50% жагдайда барабар емес болып табылады (Василенко Ю.С., 2004; Дайхес Н.А., Осипенко Е. В., 2008; Рудин Л. Б., 2012). К^рп уакытта дауыстык сейлеу мамандыктарыныц мамандары саны едэуiр естi, гылыми-техникалык прогресс жагдайында эртYрлi байланыс куралдарыныц пайда болуына байланысты адамныц дауыстык аппаратына ЖYктеме артты. Бул Ресей мен 6y^ элем тургындары арасында дауыстык аппарат ауруларыныц кебеюiне экелдi (Василенко Ю.С., 2005; Карпищенко С.А., 2010; Кунельская Н.Л., 2011; Rubin J.S., 2007).
Эдебиеттерге сэйкес, кемей ауруларыныц таралуы жыл сайын артып келедi. Мэселен, XX гасырдыц 50^i жылдарында муFалiмдер арасында дауыс аппаратыныц аурушацдыгы 30% - дан XXI гасырдыц басында 60-80% - га дешн айтарлыктай естi (Орлова О.С., Василенко Ю. С., 2000; Lowell S.Y., 2008). Сонымен катар, кэсшкойларда (57%) кемейдiц аурулары карапайым адамдарга (40%) караганда жиi кездеседi (Chevalier D., Mortuaire G., 2008). Дауыс аппаратыныц ауруларын уактылы диагностикалау жэне емдеу Yшiн мамандандырылган кызметтердi кецейту жэне медициналык кемек керсету стандарттарын жэне тшмдшп мен кауiпсiздiгi дэлелденген заманауи технологияларды енгiзе отырып, емдеу-профилактикалык iс-шараларды жандандыру есебiнен елде фониатриялык кемек керсету сапасын жаксарту кажет.
К^рп жагдайда денсаулык сактау ЖYЙесiнде кайта курусыз кемей ауруы керсеткiштерiнiц айтарлыктай темендеуше кол жеткiзу MYмкiн емес. Эр TYрлi авторлардыц пiкiрi бойынша мундай кайта куруларга мыналар жатады:
- материалдык-техникалык камтамасыз етудi жэне кадрлык элеуеттi жаксарту;
- заманауи медициналык, оцалту жэне денсаулык сактау технологияларын енгiзу;
- халыктыц калыц жiгi Yшiн медициналык кемектiц сапасы мен колжетiмдiлiгiн арттыру;
- сыркаттанушылык пен MYгедектiктiц алдын алу женшдеп кызметтi KYшейту.
Цорытынды: Дауыстыц бузылуыныц алдын алу Yшiн, уактылы жэне сапалы ларингиальды ауруларды диагностикалау, тшсп терапия жэне толык аныкталган патологияларды оцалту казiргi замашы жарактандырумен жэне даярланган мамандармен фониатриялык кемек керсету женшдеп емдеу-профилактикалык мекемелер желiсiн дамыту кажет. Барлык осы жагдайлар фониатриялык кемек керсететiн белiмшелердiц кызметш талдау кезiнде ескерiлуi керек.
-
ЭДЕБИЕТТЕР ТIЗIMI
1 Василенко Ю.С Голос. Фониатрические аспекты. - М. :Энергоиздат, 2002. - 481 с.
2 Максимов И. Фониатрия. - М.: Медицина, 1987. - 286 с
3 Палъчун В. Т., Крюков А.И. Оториноларингология : руководство для врачей. - М. : Медицина, 2001. - 616 с.
4 Томассин ДМ. Атлас по оториноларингологии. Т. 2 / пер.Ю.М. Овчинникова // ММА им. И.М. Сеченова. -2004. - 26 с.
5 Voerman M.S., Langeveld A.P. Retrospective study of 116 patients with non-organic voice disorders; efficacy of mentall imagery and laryngeal shaking // J.Laryngol. Otol. - 2008. - № 2. - P. 1-7.
6 Eisenbeis J.F., Fuller D.P. Voice disorders: abuse, misuse and functional problem //Mo Med. - 2008. - № 3 (105). - P. 240-243
7 Huizing E.H., Van Wermeskerken G.K Contributions to the development of otorhinolaryngology (ORL) in the Netherlands between 1880 and 192 // J Laryngol Otol Suppl. - 2005. - № 30. - P. 67-70.
8 Seidner W., Wendler J. Gedenken an den Begrtinder der Phoniatrie // HNO aktuell. - 2005. - № 13. - S. 37.
9 de Las Casas Battifora R.M., Ramada Rodillac J.M. Functional dysphonia and benign vocal cord lesions in professional voice users // Arch Prev RiesgosLabor.-2012.-№ 1 (15).-P. 21-26.
10 Woodson G. Management of neurologic disorders of the larynx // Ann. Otol. Rhinol. Laryngol. - 2008. - № 5. - P. 317326.
1 Vasilenko .S Golos. Foniatricheskie aspekty. - M. :Energoizdat, 2002. - 481 s.
3 Maksimov 1. Foniatrifl. - M.: Medisina, 1987. - 286 s
4 Palchun V. T., Krkov A.1. Otorinolaringologifl : rukovodstvo dlfl vrachei. - M. : Medisina, 2001. - 616 s.
5 Tomassin DM. Atlas po otorinolaringologii. T. 2 / per..M. Ovchinnikova // MMA im. 1.M. Sechenova. - 2004. - 26 s.
6 Voerman M.S., Langeveld A.P. Retrospective study of 116 patients with non-organic voice disorders; efficacy of mentall imagery and laryngeal shaking // J.Laryngol. Otol. - 2008. - № 2. - P. 1-7.
7 Eisenbeis J.F., Fuller D.P. Voice disorders: abuse, misuse and functional problem //Mo Med. - 2008. - № 3 (105). - P. 240-243
TI3IMI
8 Huizing E.H., Van Wermeskerken G.K Contributions to the development of otorhinolaryngology (ORL) in the Netherlands between 1880 and 192 // J Laryngol Otol Suppl. - 2005. - № 30. - P. 67-70.
9 Seidner W., Wendler J. Gedenken an den Begrtinder der Phoniatrie // HNO aktuell. - 2005. - № 13. - S. 37.
10 de Las Casas Battifora R.M., Ramada Rodillac J.M. Functional dysphonia and benign vocal cord lesions in professional voice users // Arch Prev RiesgosLabor.-2012.-№ 1 (15).-P. 21-26.
11 Woodson G. Management of neurologic disorders of the larynx // Ann. Otol. Rhinol. Laryngol. - 2008. - № 5. - P. 317326.
Е.Б. Абишева1, А.Б. Даниярова2, Б.С. Имашева3, Т.М. Аженов 4, А.М. Раушанова2
1АО «Центральная клиническа больница», г.Алматы 2КазНУ им аль-Фараби, г. Алматы 3РГП на ПХВ «Национальный Центр Общественного здравоохранения» МЗ РК, г. Нур-Султан
4БМЦУДП РК, г. Нур-Султан
РАЗВИТИЕ ФОНИАТРИЧЕСКОЙ ПОМОЩИ ЗА РУБЕЖОМ (ОБЗОР ЛИТЕРАТУРЫ)
Резюме: Становление фониатрии как специальности в разных странах мира происходило по собственному пути, но ее развитие неразрывно было связано с сурдологией и общей оториноларингологией. Появление новых технологий и внедрение их в практику позволяло совершенствовать диагностику
заболеваний гортани, улучшать лечение и реабилитацию пациентов с патологией голосового аппарата.
Ключевые слова: фониатрия, гортань, дефекты, актуальные проблемы
Y. B. Abisheva1, A. B. Daniyarova 2, B.S.Imasheva3, T.M. Azhenov 4, A. M. Raushanovа2
1Central Clinical Hospital, Almaty city 2Al-Farabi kazakh national university, Almaty city 3National Public Health Center of the Ministry of Health of the Republic of Kazakhstan, Nur-Sultan city 4Medical center hospital of president's affairs administration of the republic of Kazakhstan, Nur-Sultan city
DEVELOPMENT OF PHONIATRIC CARE ABROAD (LITERATURE REVIEW)
Resume: Thus, the formation of phoniatry as a specialty in different countries of the world took its own path, but its development was inextricably linked with audiology and General otorhinolaryngology. The emergence of new technologies and their implementation in practice made it
possible to improve the diagnosis of diseases of the larynx, improve the treatment and rehabilitation of patients with pathology of the vocal apparatus. Keywords: phoniatry, larynx, defects, actual problems
