ШЕТЕЛДІК АНИМАЦИЯЛЫҚ ФИЛЬМДЕРДІҢ ДЫБЫСТАЛУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ (ДИСНЕЙ ЖӘНЕ РЕСЕЙ АНИМАЦИЯЛЫҚ ФИЛЬМДЕРІ) Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

ШЕТЕЛД1К

АНИМАЦИЯЛЫК

ФИЛЬМДЕРДЩ

ДЫБЫСТАЛУ

ЕРЕКШЕЛ1КТЕР1

(ДИСНЕЙ

ЖЭНЕ РЕСЕЙ

АНИМАЦИЯЛЫК

ФИЛЬМДЕР!)

ш

е-

<

МРНТИ 18.67.15

Н. Ж. ЖАМАНБАЕВА1, О. К. ХОЖАМБЕРДИЕВ2

1,2 Т. К- Жургенов атындаFы Казак улттык, енер

академиясы (Алматы, Казакстан)

ШЕТЕЛД1К АНИМАЦИЯЛЫК ФИЛЬМДЕРДЩ ДЫБЫСТАЛУ ЕРЕКШЕЛ1КТЕР1 (ДИСНЕЙ ЖЭНЕ РЕСЕЙ АНИМАЦИЯЛЫК ФИЛЬМДЕР1)

Ацдатпа

Бул макалада анимациялык фильмдердщ дыбысталу ерекшелiктерi карастырылады. Зерттеу нысаны ретшде Дисней жэне Ресейдщ анимациялык фильмдерi алынады. Шетелдiк анимациялык фильмдердщ дыбысталу мэселелерше шолу жасау, дыбыстау ерекшел^терш айкындау, актер дауыс техникасыныц мацыздылыгын айшыктау - зерттеудщ басты максаты саналады. Осы максатка карай дыбыстаушы актердщ сейлеу техникасыныц негiзгi ережелерi сурыптап шыгарылады. Актер дауысыныц толык мYмкiндiгi анимация элемiнде кврiнедi. бйткеш, вмiр иллюзиясын тудыратын енерде тYPлi дауыс ерекшелiктерi ашыла тYседi. Макалада ек елдщ анимациялык фильмдерiне анализ жYPгiзе, салыстырмалы тYPде зерттелiнедi. Зерттеу барысында микрофон алдындагы актердщ дауысын дамытуга кажеттi ережелер усынылады. Актер дауысына кажеттi усынылган ережелер зерттеудщ мацыздылыгын айкындайды.

Грек свздер: анимация, свз внер^ свйлеу мэнерi, дауыс техникасы, тембр, интонация, фактура, образ.

К1р1спе

Дыбыс - адам вм1р1нде карым-катынастыц ец нег1зг1 куралы болып табылатын козгаушы фактор. Кврермен мен внерд1 байланыстыратын, ортага

алтын квп1рд1 салушы - дыбыстыц аткарар рвл1 жогары. Кино элемшде дыбыстыц келу1 улкен твцкерю алып келген белг1л1. Бул кубылыс мультипликацияга да эсерш тиг1збей

цоймады. Танымал кино теоретик Ричотто Канудо «Жет енер манифисентi» атты жумысында дыбыстык кино енерiне ыцпалы женшдеп м9селелердi царастырган болатын. Газеттер беттерше басылып шыццан кептеген сыни жазбалар кинематография те^репнде болды. Бул сол кезекде анимациянык кино енершщ келеккесшде кемескiленiп цалгандыгын айцындайды. Б9лкiм, теоретиктер мультипликация саласын керкем енер ретЫде багаламаган шыгар. Анимация керерменнщ кекшш кетеру, цызыцтыру мацсатында жасалынатын кинонык бiр саласы саналатын. Экранда дыбыстык пайда болуы мультипликациянык керкем енер болып аяц тiреуiне негiз болгандай. Дербес енер болып цалыптасцан анимация тарихында дыбыс жазудык тYрлi эдю-техникалары пайда болып, балаларга арналган енер тYрi Yздiксiз дами бастады. Дерекке жYгiнсек, «Дыбыс жас урпацца пайдасын тигiзбейдi деген терiс пМрде болган, сыншыларга алгаш болып царсы шыццандардык бiрi анимация атасы Уолт Дисней едк Ек алгашцы дыбысты мультфильм «Параходик Вилли» (Параходшы Билли, 1928 ж.) У. Диснейге элемд^ атац алып келгенiн умытпаган жен» [1].

Оркестрлi музыкалыц сYйемелдеулер кемепмен тYсiрiлген мультфильмде актерлердщ ешцандай диалог, мэтiндерi цолданылмайды. Дыбыс жазу техникасы мYмкiндiгiнiк шектеулiгi режиссерлерге толыццанды анимациялыц фильм жасауга тосцауыл болды. «Параходик Вилли» мультфильмiнде ритмдi эуен дыбысына царай кейiпкерлер эрекет етедi. Кейткерлердщ iшкi тебiренiстерi мажорлыц немесе минорлыц симфониялармен Yйлесiм тауып жатты. Дыбыс режиссерлерi аспапты эуендер мен табиги шуылдар сынды

дыбыс жазудык барлыц мYмкiншiлiгiн пайдаланды. Дегенмен, дыбыстыц жазба барысында циындыцтар туындап жатты. 0нерде эр Yдерiстiк езшд^ кYPделi сэттерi болады. Yлкен еткелдерден етт цана сапалы дYние жасалынатыны аныц.

Анимация енерiнде дыбыс жазу Yдерiсi ыждагатты екбект талап етедк Осы деректерге сYйене алгашцы дыбыс жазу барысы цалай ететiндiгiн байцауга болады. 1922-1936 жылдар аралыгында жарыц керген Дисней студиясы фильмдершщ барлыгы дерлiк дирижер бастаган музыкалыц сYйемелдеулердiн кемегiмен жYзеге асты. Бул дыбыстыц шешiмнiк тYрi 1937 жылга дешн цолданыс алды. Дыбыссыз фильмдер дэурЫщ еткенi секiлдi осы дэстурдщ де тоцтайтын уацыты келедi. Анимацияда дыбыстыц шешiм дыбыс жазба техникасынык дамуымен еркендей бастайды. 1937 жылы Дисней компаниясында тYсiрiлген «Ацшацар жэне жет ергежейлi» атты аталмыш толыцметражды картинада алгаш рет кейiпкерлер дыбыстала бастады. Дыбыстыц шешiмде - музыка, шуылмен цатар сез макызга иеленедi. Крсалцы элементке айналган сездiк келуiмен анимацияда актер мамандыгына цажеттiлiк туындай бастайды. Бул цубылыс мультипликациянык керкем енер болып цалыптасуына тYPткi болды. Сездщ макыздылыгы женiнде профессор Д. Туранцулованын: «Релдi жасаудагы артистiк негiзгi цуралы - сез. Адамнык iшкi ДYниесiн драма артисi сез арцылы ашып, тек цана жай жаттап алган сез емес, терек ой, Yлкен сезiм деп царауы цажет» [2, 19 б.] - деген астарлы ойлары зерттеу жумысынык макыздылыгын айцындайды.

Бейнелеудщ барлыц цуралдарын цамтыган анимациянык енердеп релi актерлермен тыгыз жумыс атцара

бастаганда гана айкындалды. Дыбыстыц пайда болуымен анимация внер1 болашактагы дара жолын багдарлады. Мультипликацияда актерлермен алгаш болып шарт жасаган Дисней компаниясы болды. Олардыц «Акшакар жэне жет1 ергежейль» атты мультфильм! осы свз1мн1ц дэлэл1 болмак. Режиссер кей1пкерге дауыс тацдарда егжей-тегжейл1 карайтындыгы байкалады. Асыгыс эрекетке бой алдырмай баппен жумыс аткара б1лд1. Дауыс 1здеген Диснейдщ вз1нд1к устанымдары, квзкарастары болатын. Кейткерге сай келет1н дауысты 1здегенде компания суретш1лер1 жумыла к1р1сет1н. Уйымшыл ужымныц талапты ецбектер1 квп узамай вз жем1с1н берд1. Басты кей1пкерд1 сомдаган Адриана Казелоттид1ц дауысы ерекше жумсак, нэз1к келген. И1р1мге толы эндерд1 жец1л айта б1лет1н энш1 дауысыныц диапазоны жогары болды. Ж1ц1шке дауыс иес1 жогары ноталарды ерк1н алуынан Дисней не себепт1 тацдауын осы энш1ге токтагандыгы квр1нед1. Акшакар кейткершщ дауысы кврерменд1 б1рден баурап алып, кулактарын елец етк1зет1н. «Тыцдаушысын уйытып, баурап алмаса, дауысы жаксы болып, свз1 тус1н1кс1з, анык болмаса, онда внер кад1р1н жойганы, Энд1 эсерл1, кулакка жагымды, свз1н анык айтатын энш1н1 журт кашан да жылы кабылдайды» [3, 10 б.].

Акшакар образына дэл келген энш1 дауысы кешпкерд1 квркемдей тускендей. Кей1пкер характеры жасау актерл1к шеберл1ктен алшак эншшщ колынан келд1 деуге болады. Эсем сазды дауысын ойната б1лген Адриананыц дауысы аркылы режиссер Дисней анимациядагы дыбыстык шеш1мн1ц эстетикасын калыптастырады. Осы мультфильмнен бастап мультипликатор актер дауысына байланысты ережелер курастырады.

Бул дауыс тек Акшакар кейткершщ жаркын дауыс улпс1 болып тарихта калды. Осыныц вз1 кайталанбас, вт1мд1 образ калыптастыруда актер дауысыныц мацыздылыгын айшыктайды. Егер Акшакар кей1пкер1н1ц дауысында кино немесе театр актер1 свйлесе, нагыз улг1 болып калыптаскан бейне жогалар ед1. Кврерменн1ц санасында эсем дауысы, квркем бейнес1мен сакталган кейткер бейнес1н1ц взект1л1г1 вшер ед1. Актер дауысыныц баска кешпкерде кайталануын кешпкер образыныц урлануына тецеген У. Диснейдщ барлык актерлер1не коятын басты талабыныц б1р1 - дауысты ешб1р кино немесе радио внершде колданбау. Дисней студиясы мультфильмдер1н дыбыстаган актерлер б1рнеше уакытка ек1нш1 рет анимациялык немесе кино фильмдерд1 дыбыстау мумк1нд1г1нен ажырайды. Дегенмен режиссер ти1ст1 шарт бойынша втемакысын берер1 хак. Белг1л1 б1р актер немесе энш1 б1рнеше сериядан туратын компания вн1мдер1нде калыптастырган вз образдарын кайталап дыбыстай берет1н.

Эд1стер

Буг1нг1 Бул макалада, зерттеу, салыстыру, талдау, зерделеу, гылыми жуйеге келт1ру, ретт1л1кпен жазу, нускау, дэлелдемелер келт1ру, топтау, рейтинг жург1зу эд1стер1 колданылды.

Такырыпка взек болып отырган дыбыстау мэселес1 анимация внер1нде калай жузеге асатынын карастырсак. Белг1л1 американдык режиссер-аниматорлар Гарольд Уайтекер мен Джон Галас «Тайминг в анимации» атты шыгармасында «дыбыс пен суретт1ц ундеспп» бвл1м1нде анимация внер1ндег1 дыбыстыц мацыздылыгы жвн1нде терец токталып вткен болатын. «Дыбыстык дизайн анимацияда взшщ эстетикалык

эрi технологиялыц ерекшелiктерiнен турады. Сурет секiлдi барлыц дыбыс толыгымен жасанды цуралады. Диалогтар жазбасы тYсiрiлiммен бiрге цатар жYретiн натуралыц кинодан мультфильмнiк айырмашылыгы бiрiншi дыбыс жазылып, суреттiк соган жYктелуiнде. Бул дайындыц барысынык манызды белiгi жэне оны тYсiрiлiмнен кейшп кезекге цалдыруга болмайды. Магниттiк таспага немесе оптикалыц пленкага фонограмма арнайы цуралмен ажыратылады. Осы ережеге сYйене аниматор кейiпкерге цажеттi жест, мимика, ауыз цимылынык цалпын такдайды» [4, 125 б.]. Анимация режиссерлерi жан берушi актер дауысымен кейiпкер образын керкемдеп, керектi тустарына езгерiстер енпзедк Кадрдагы сурет пен дыбысты алгаш болып Yйлесiмдi пайдалана бiлген олар, дыбысты жазудык езшдш тэсiлiн жасап шыгарып, барлыц элем мультипликаторлары ез туындыларына цолданган арнайы закдылыцтарды жазып шыгарады. Кейiпкерге езiндiк ДYниетанымымен, кезцарасымен характер бере отырып, дыбыстаушы актер жака бейне жасауга талпынады. Осылай актер дауысынык кемегiмен анимациялыц режиссерлер ойындагы бейненi суретке тYсiрiп, циялдарына ерiк бере бiлген.

Дисней студиясынык кейiпкердi дыбыстаушы актерге цоятын басты талаптары:

• Эн айта бту (эсiресе, академиялыц эн) ;

• Шшкентай баланык тiлiнде сейлей бшу;

• Актер дауысында нэзiк Yн болу керек;

• Актерде тез жатталып цалатын айрыцша Yн болуы цажет;

• Актердщ сыртцы келбетiнде

ерекшелш болуы тиiс;

• Мультфильмдi дыбыстау YДерiсi аяцталган сок актер ез дауысын басца енер салаларында цолданбау мiндеттеледi.

Осындай 9дiстердi устанган Дисней компаниясы актер дауысын такдау барысында цатак талаптардан еткiзетiн. Бiрiншi болып анимация енершде дыбысца т9жiрбиелер жYргiзген мультипликатор У.Дисней мультфильмдi дыбыстауда езшш ережелерiн цалыптастыруга умтылды. Анимация енершде алгаш болып дыбыстыц шешiмге аса кекш белген У.Дисней компания жетекшiлерi едi. Дисней студиясы дыбыстаушы актерден - опералыц 9ндi жогары декгейде айта бiлуi талап етiлдi. Дисней мультфильмдершш брендке айналган кейiпкерлерiн танымал опера 9ншiлерi жэне театр, кино актерлерi дыбыстады. БYгiнгi заманауи анимацияда компания цызметкерлерi осы эдiстердi сацтап келедк

Кекестiк Ресей режиссерлерiнiк цолданган эдiс-тэсiлдерi мYлдем белек болды. Анимация режиссерлерi актер дауысы жазылган фонограммага багына отырып, кейiпкер жасау Yдерiсiне кiрiседi. Бул алгашцы мультфильмдердiк дыбысталу ерекшелiктерiнiк бiрi саналады. Режиссер дыбыс таспасын цайта-цайта тыкдай отырып, кейткер образын жасайды. Кекестiк Ресей мультипликациясынык негiзiн цалаган Ф.Хитрук езiнiк естелштершш бiрiнде: «Мен фильмдi жасау барысына кiрiспес бурын «тайминг» деп аталатын, ягни негiзiне реплика мен музыка жYргiзiлетiн ритмикалыц сап цурылганды жен керемш. Себебi, мен ек алдымен ез фильмiмдi ести бiлуiм цажет» [5, 199 б.] - деген болатын. Аталмыш аниматордык сезi барлыц мультипликаторлардык осы

тэс1л бойынша кей1пкер бейнелейт1нд1г1н айгактайды. Кешпкер бейнес1не сэтт1 тацдалынган актер дауысы мультфильмнщ 70 % дайындыгын курайды Кецест1к ресей анимациясында дыбыстаушы актерлерге койылатын режиссерд1ц басты талаптары:

1. Актер дауысында табиги ерекшел1ктерд1ц болуы;

2. Актерд1ц вз1нд1к свйлеу мэнершщ болуы;

3. Окитын материал табигатын терец тус1ну1;

4. Дауысты шынайылыктан алшактатып, турленд1ру, огаштай тусу;

5. Бала ттшде свйлей б1лу;

6. Кешпкерд1 тез свйлету барысында дикция зацдылыктарын сактау;

7. Кей1пкерд1ц характеры ашатын дауыс ерекшел1г1н табу.

Кешпкерлер дауысын барынша взгерт1п, турленд1рген актерлер дауысты ойнатудыц барлык мумк1нд1г1н пайдаланды. Бул б1р жагынан дыбыстаушы актерлердщ дыбыс апаратына эсер бер1п, жуткыншакка куш тусу, тамактыц кырылдап, тез шаршауы сек1лд1 мэселелерд1 туындатты. Бейнеленген кейткерге байланысты образ жасауда дауыс кешпкер тарихын хабардар ету1 ти1с. «Винни-Пух» картинасындагы к1шкентай торайды сомдаган актриса Клара Румянова жщшке, нэз1к, жэй дауыста свйлеу1 кешпкер характеры айкындай туст1. Коркак, жуастау торайды мурнымен м1цг1рлете свйлеткен актриса кешпкердщ табигатын аша туст1. «Ну, погоди» фильмшдеп каскырды дыбыстаган Анатолий Папановтыц гур1лдеген жуан дауысы кешпкер характершщ ерекше кырына айналды. Ауызында темек1 тут1г1н тастамайтын каскырды дыбыстауда тамагын кырылдатып, жвтеле свйлету1

актердщ шеберлИнщ белг1с1. Анимация внер1нде дауысты осылай влшеус1з турленд1руге болады. «Квркем фильмге караганда анимацияда алуан турл1 дауыстар колданылады. Кей1пкерд1ц сан алуандыгына байланысты оларга турл1 дауыс ерекшелЫтерш ойлап табу киындыкпен келет1н 1с. «Кей1пкер дауысы огаш болган сайын, бейнеленген экран шарттылыгына табиги турде жакындай тусед1. Винни-Пухтег1 В.Леоновтыц умтылмастай взгерт1лген эулек1 дауысы, И.Савинаныц взгерттген тембр1мен торайдыц ушпалы дискант (жщшке) дауысы жэне осы гажайып дауыстар музыкамен уйлес1м тауып жатты. Эдетте, актер микрофон алдында дауысын трансормациялауга тырысады. Б1рак дауыс трансформация тэстшен бвлек, эсерд1 кушейту максатында дыбыстыц турл1 акустикалык тузетулер1не ушырайды» [6]. Бул тэс1лд1 кврерменге дауыстыц эсершщ ыкпалын кушейту салдарынан дыбыс режиссерлер1 колданып жатады. Экранда актер дауысыныц тондары, жылдамдыгы взгер1с табады. Б1рак карапайым кврермен оны байкамас. Дегенмен, техникалык тэс1лдерден гвр1 актер вз дауысын ешкандай куралдардыц квмепназ табиги турде турленд1р1п, интонациясын ойната б1лсе - ец басты жетютЫ. Анимацияда актер дауысы огаш болган сайын, тартымды бола тусед1. Кецеспк эранда актер дауысыныц трансформациялануы, актер дауысы мумкшдИнщ шекс1зд1г1н айшыктады. В. Леонов, В. Высоцкий, А. Папанов, К. Румянова, В. Ливанов А. Баталов, Б. Новиков сынды танымал тулгалар актер дауысы кырларыныц шектеус1зд1г1н кврсетп. Дауыс мумк1нд1г1н1ц квркем улг1с1н жасаган кецест1к Ресей актерлер1 дыбыстаудыц жаца формасын калыптастырады. Дербес внер болып

цалыптасцан анимацияда эсем сазды Диснейлiк дауыстардык тYрленiп, огашталган танымастай дауысца трансформациялануы орын алды.

Шмрталас

Сол кезекнщ жарцын Yлгiлерi: Эйлин Вудс («Золушка», ^лшецыз релi), Мэри Коста («Спящая красавица», Аврора ханшайым релi), Джоди Бенсон («Русалочка», Аринель релО, Линда Ларкин («Алладин», Жасмин релi), Пейдж О'Хара («Красавица и чудовище», Белль релО, Ирен Бедард («Покахонтас», ханшайым релО т. б. дыбыстаушы актерлердщ екбектерi керермен арасында жогары багаланды. Бiрнеше Yмiткерлер арасынан такдалынып алынган актерлер сырт-келбетi жагынан ез кейткерше уцсастыцтар байцалды. Дисней компаниясы такдау жасарда дыбыстаушы актерлердщ дауысынан белек фактурасына да мэн беретiндiгi кершедк Актер такдарда сыртцы фактурасына назар аудара, экранга элi шыцпаган образдар iздедi. Мысалга, «Покахонтас» мультфильмiндегi Yндiс цыз Покахонтас ханшайымды дыбыстаган актриса Ирен Бедардтык емiрдегi келбетi Yндiстерге жацын. Актерлердiк сыртцы фактурасы кешпкер бейнелеуде режиссердiк негiзгi нысанына айналгандай. Актер немесе эншiлер TYP-келбетшщ мультипликаторга унаганы соншалыц, Дисней ез кешпкерлершщ прототипi етiп жасайтын. Теменде керсеттген дыбыстаушы актерлердiк барлыгы Дисней кейткерлершщ прототипi.

Кекестiк Ресейдiк танымал актерлерi Евгений Леонов (Винни-Пух), Анатолий Папанов, Владимир Высоцкий («Ну, погоди», цасцыр), Клара Румянова (Чебурашка), Василий Ливанов (цолтырауын Гена) Алексей Баталов

(Ежик в тумане), Фаина Раневская (Фрекен бок), Борис Новиков (почташы Печкин) т.б. эсем Yндi дауыстарымен керермен жадында мэкгi сацталды. Диснейдщ бренд кейiпкерлерiн озып еткен кекеспк анимация кейiпкерлерiнiк алдьщгы цатарга шыгуы - дыбыстаушы актерлер дауысынык керкемдИнде едi. Ешкiмге уцсай бермейтiн ерекше дауыс иегерлерi кекестiк экранда нагыз жанды образдар алып келдi.

Дисней компаниясы актер дауысын такдауда бiрiздiлiктi цагиданы устануы, таптаурын дYние тудырды. Бул кезекде дыбыстаушы актер мшдетп TYPде эн айта бiлу керек цагидасы ез етiмдiлiгiн жояды. Кешпкердщ елек айтатын керiнiстерiнде эншiлердiк кемегше жYгiнiп, ал дауыс репликасын актерлер оци алады. Ек бастысы актер дауысында кейiпкер характерiн айцындайтын ерекше y^ саздылыц болса жеткiлiктi. K,азiрп такда актердiк эн айту цабтет болмаса, режиссер арнайы эншiлердi шацырады. Кекестiк мультипликацияда дыбыстауга театр жэне кино артистерi такдалды. Жанрлыц, тацырыптыц TYPленулерге байланысты кекестiк мультипликация енершде дыбыстау элементтерiнiк бiрi - сездщ релi жогарлайды. Актер анимация енершде тек кейiпкерлердi дыбыстамай, кадр сырты баяндау тэс^мен мэтiндi оцыды. Эаресе, кекестiк мультфильмдерде актер кадр сырты эдiсiмен автордык атынан ертегiлердi баяндайтын. «Автор мэтiнiн оцитын экгiменi баяндаушы немесе диктор керерменге ацпаратты жетшзт цана цоймайды. 0зiнiк интонациясы арцасында, экрандагы оцигага деген кезцарасымен макызды рел ойнайды. Егер, бул фильм-ертеп болса, жацсы актер мэтiндi оци отырып, керермендi экранда жумбац, гажайып цубылыстар басталатындыгына дайындайды; ал

егер лента сатиральщ Yлгiде болса, ирониялыц интонацияда баяндау керерменге авторлыц позицияны сезiнуге кемектеседi» [7].

Актердщ дауыс интонациясы мультфильмнщ атмосферасын тудырады. Кадр сыртындагы дауыстан керермен алда не болатынын болжап, сезiп отырады. Бул актер дауысыныц мультфильмдеп тагы бiр релiн айцындайды. Кецеспк кезец мультфильмдершде автордыц атынан баяндау жYргiзген танымал актерлер Иннокентий Смоктуновский, Зиновий Гердтдщ есiмiн айрыцша атап етуге болады. Оныц шыгармашылыц жолында кадр сырты мэтшш дыбыстауга деген сураныс кеп болды. Кептеген режиссерлердщ картиналарында баяндау тэстш керемет Yлгiсiн жасай бтген актердщ цою дауысы керермендi сендiре бiлетiн. Балалар ец сезiмтал керермен. Барлыгын дауыстан сезiп отыратын анимацияныц ез кереременi бар. Сол керермендi сендiру, экранда болып жатцан оциганы шын ете тYсу -актердщ непзп мiндетi. Егер актер оцып жатцан м9тiнге езi сенбесе, езгелердi сендiре алмайды. Сондыцтан, актер циялыныц ушцырлыгымен, ойыныц жYйрiктiгiмен материалды езшщ басынан еткен оцигасындай баяндай бтсе - актер Yшiн Yлкен жетютш. «Актерде к9сiбилiк болмаса, поэзия мен керкем эдебиеттщ табигатын тYсiнiп оци алмайды» [8,54 б.].

Анимация енерi - поэзия, халыц ауыз ертеплер^ ацыз-мысалдар, дастандар, нацыл-сездер сынды керкем эдеби шыгармалардан цуралады. Анимацияныц жанрлыц ауцымдыгы шексiз. Улттыц цундылыцтардыц цазынасына айналган анимация енерiнде актер эдебиет элемшщ руханиятын терец тYсiне бту цажет. Керермен жYрегiне жеткiзу Yшiн

актер оцитын шыгарманын табигатын сезшт, пайымдай бiлу тиiс. Бул дыбыстау енершде цажеттi жогары талаптардыц бiрi. Микрофон алдындагы дыбыстаушы актер Yшiн жаца бейне жасау ыждагатты ецбект цажет еттi. Актер дауысынан кейткердщ кецiл-кYйiн, характерiн, тiптi эрекетiн ацгаруга болады. Тонды жогарлатып немесе темендетт, дауыс интонациясын езгертiп, ыргац тудыру

- актерден сейлеу техникасын талап етедк Кез-келген актер ез дауысын еркш мецгере алмайды. Актерлiк енердщ басты ережесi женiнде сахна ттшщ маманы Хожамбердиев О.: «Актер ез релш цалай тYсiнсе де, цандай эдют цолданса да, оныц непзп кэаби мiндетi

- автордыц сезш жогалтпай, керiсiнше оны керермендерге толыц жеткiзу болып табылады» [9,16 б.] - деген болатын.

Корытынды

Корытындылай келетiн болсац, экранда дыбыстыц пайда болуы мультипликацияныц керкем енер болып аяц ^реуше негiз болгандай. Анимация тарихында дыбыстау элементi - музыка, шуылмен цатар сез релiнiц артуы, актер маманыныц мацыздылыгын айцындайды. 1937 жылы Дисней компаниясыныц «Белоснежка и семь гномов» картинасында сездщ цолданыс табуымен анимацияныц дербес енер болып цалыптасуына жол ашылды. Актер немесе энштердщ дыбыстауымен мультипликация керкемделе тYсiп, анимацияда дауыстыц релi жогарлайды. Дыбыстаушы актер кейiпкерге жан берушi суретшi. Дауыс - керерменмен тыгыз байланыстыратын ец негiзгi элемент. Дауыс - керермендi жылатып не кYлдiртетiн, жабырцаганда кецiлiне жылу сыйлайтын жан дауасы. Дербес енер болып цалыптасцан анимацияда эсем сазды Диснейлiк дауыстардыц

TYPленiп, огашталган танымастай дауысца трансформациялануы орын алды. Адриана Казелотти, Эйлин Вудс, Клифф Эдвардс, Кэтрин Бомонт, Бобби Дрисколл, Мэри Коста т.б. Диснейлш артистердщ академиялыц дауыста сазды эндер^ нэзiк Yндерi кiшкентай керермен жYрегiн жаулап алды. Диснейдiк дыбыстаушы актерге цоятын ек басты талабы - эн айта бту. Тенор, боритон, сопрано дауысындагы эншiлер Дисней компаниясынык турацты дыбыстаушы актерлерiне айналды. Ал кекеспк экранда ерекше дауыста кейткерлердщ келуiн анимация енерiнiк алтын гасырымен текеуге болады. В. Леонов, В. Высоцкий, А. Папанов, К. Румянова, В. Ливанов А. Баталов, Б. Новиков т.б. дауыс мYмкiндiгiнiк керкем Yлгiсiн жасаган кекестiк Ресей актерлерi дыбыстаудык жака формасын цалыптастырады. Нэзiк, сазды Yнге толы Диснейлiк актерлер дауысын огаш дауыстагы, гYрiлдеген, ешкiмге уцсамайтын дауыстар алмастырады. Анимацияда актер дауысы огаш болган сайын, тартымды бола TYседi. Кекестiк эранда актер дауысынык трансформациялануы, актер дауысы мYмкiндiгiнiк шеказдИн айшыцтады.

Кекестiк анимацияда актер дауысы огаш болган сайын, тартымды бола TYседi деген цагиданы устанды. Сондыцтан дауыс интонациясын барынша TYPлендiрiп, цубылтуга тырысатын. Актерлердiк дауысындагы табиги жарыцшацтары образдарды одан сайын керкемдей tyctî. Дауыста белгiлi 6îp себептермен пайда болатын ацаулар керiсiнше актерлердiк басты царуына айналды. Режиссерлер дыбыстауга кYнделiктi емiрде де дауыс тембрi ерекше актерлердi iздейтiн. Ешшмге уцсамайтын езгеше дауыс иегерлерi сураныс тудырды. Дауыс -

царапайым адам дауысына уцсамастай огашталу цажет болды. Timl, кейбiр тустарына дауысты езгертуге техникалыц цурылгыларды пайдаланатын. Тыкдаушы керерменге цызыцты болу мацсатында дауыс формасын «мултяшный» етiп жасауга талпынатын.

Дегенмен, арнайы эффекттер актер дауысындагы табигилыцты жогалтып жiбермедi. Ресей актерлерi шшкентай керерменнiк сYйiктiсiне айналган «Винни-Пух», «Пяточек», «Волк», «Чебурашка», «Крокодил Гена» т.б. кептеген жака образдарды цалыптастырды. Кешпкерлер экранда актерлердщ ерекше Yндi дауыстарымен таныла бастады. Керермен кYнi бYгiнге дейiн кейiпкерлер дауысын жадында сацтауы актерлердiк кэсiбилiгiнiк арцасында. Бiрац Дисней компаниясынык цолданган эдiстерiн де жоцца шыгаруга болмас. Кешбастаушы студиянык керермендершщ кептiгiне сан жетпейдi. БYкiл элем цызыга царап отырган Дисней компаниясы ез ережелерш цатак устанып келедк Кекестiк Ресей жэне шетелдiк анимациялыц компанияларынык актерлерге цойылар езiндiк жеке талабы мен арнайы закдылыцтары болды. Сол цагидалар анимация енерiнде дэстYPге айналып, бYгiнде сацталып келуде.

Нэтижес^:

Анимация енершде актер дауысынык ролi жогары багаланды. Сез - дыбыстыц шешiмнiк макызды элементiне айналса, актер дауысы - дыбыстау енерiн цалыптастырады. Дыбыстауга - жеке, дербес енер ретшде царайтын кезек туган секiлдi. Себебi, дыбыстаудык да езшд^ тарихи кезекдерi, цалыптасуы мен дамуы бар. Kазiргi такда, дыбыстау енерiнiк айцын даму белеа - дубляж. Дыбыстаудык сапалы TYpi саналатын

дубляж саласы элемд^ нарыцта кешбастап тур. Дисней компаниясы енiмдерiн орыс ттшде дубляждап жатцан Ресей елiнiц халцы экранда кецестiк актерлердiц жарцын дауыстарын естiгiсi келедi. Кайталанбас дауысца айналган олардыц ерекше дауыстары керермен цулагынан кетер емес. К,азiрп тацда дыбыс режиссерлершщ технологиялыц езгертулердi жиi цолданудан актер дауысы шынайылыцтан тым алшацтап, керерменге эсерi азайды. Бурын бул эдю аса байцалмаса, цазiр тым эарелеп цолданады.

«Актерлер мiндеттi тYPде кепштштщ алдында айтар ойын дурыс жетшзу Yшiн дыбыстыц цалай пайда болганына зер салганы жен» [10,34 б.]. Керермен дауыстыц техникалыц езгерiстерге ушырагандыгын бiрден байцайды. Сапалы дYние жасау жолында ескi дэстYPден ажырап цалу - бYгiнгi заманауи анимация енерше тосцауыл болуда. XXI гасыр керемендершщ сYйiктi мультфильмдерiне айналган «Шрек», «Маша и медведь», «Холодное сердце», «Золушка» т.б. туындыларды дыбыстаушы актерлердщ дауыстарында ешцандай ерекшелiкте байцалмайды. Барлыгыныц дауыстары бiр-бiрлерiне уцсастыгынан ажырату циынга согады. Бул анимациялыц фильмдердегi актерлерде бурыцгы кезец актерлерiне тэн жандылыцтыц жогалуы, экранда жасампаз дYниенiц тууына себепкер. Дерекке сYйенсек, мэтiннiц езгеруi элем театрында улы тецкерiстерге алып келген белгiлi. Классикалыц эдеби мэтiндердiц царапайым ауыз-екi тiлдегi жецiл сейлемдермен алмасуы актердiц сейлеу мэнерiне де ыцпалы болганы сезсiз. КYPделi сейлемдердiц орнын кYнделiктi царапайым сездердiц басуы актер дауысына шынайылыц бере тYстi.

Дегенмен мэтшнщ езгерiстерi туралы театр мамандары арасында царама-цайшылыцты тшрлер цалыптасцан болатын. ^1лыми негiзге алынбаган деп дилентантизмге багаласа да, мэтшнщ жецтдИ актер дауысына шынайылыц бергендИ аныц. Бул мэтiннiц мацыздылыгын айцындап керсетедi. Тым эсiреленген, керкем сездердi оцу барысында дауыстан шынайылыц жогалады. Дауыс мYмкiндiгiн керсетуге сценарий форматыныц кедергi тудыратыны сезсiз. Мультфильм жанрына сэйкес цурылган кейбiр сценарийлерде баяндайтын сездiц аздыгы, диалог цатарыныц жоцтыгы дыбыстаудыц кемшiн тустарына айналып отыр. Жацылтпаш, мысалдар, мацал-мэтел, ац елец, цара сез, поэзия... кептеген тт техникасын дамытатын сездiк цурамдар сахналыц тiлдiц негiзiн цурайды. К,азiрп тацда актерлер сYйенетiн сахналыц тiл толыц цалыптасты. Театр мамандары актерлердiц сахнадагы релдерiн бацылау барысында сахналыц тт зацдылыцтарын жасап Yлгердi. Олардыц шыгармашылыцтарына негiзделе дауыс техникасына арналган бiрнеше жаттыгуларды усынатын теориялыц ецбектер кептеп жарияланды. Бiрац дыбыстау тiлi женшде арнайы ережелер жазылган ецбектiц жоцтыц цасы. К.Румянова, В.Высоцкий, А.Папанов... кезецдершдегщей дауыс Yлгiлерiн экранда жасау мYкiн болмаса да, эр актердiц езшдш сейлеу мэнерi, тiлдiк интонациясы болуы цажет деген тужырым жасауга болады. Бiрац белгiлi бiр ережелерге багынатындай талаптар жасалынгандыгы жен.

Пайдаланган эдебиеттер:

1. Заварова Н. Параллельный монтаж: Белоснежка и семь гномов, любимая сказка Диснея. [Электронный ресурс] // Официальный сайт сетевого издания Kinokadr.ru / URL: (Дата обращения: 21.03. 12).

2. Туранкулова Д. Сахна тшк I-том. - Алматы: БЫм, 2016. - 212 б.

3. Омарбаева М.С. Сахна тти оку куралы. - А.: Т.ЖYргенов атындагы К,аз¥0А, 2019. - 136 б.

4. Whitaker H. Halas J. Sito T. Timing for animation. - 2nd ed. «Focal Press is an imprint of Elsevier», 2009. - P. 157.

5. Хитрук Ф.С. Профессия - аниматор. (в 2 тт., т. 1.) . - Москва: Гаятри. 2007. - 304 с.

6. Кучкина О. Анатолий Папанов ненавидел волка из «Ну,погоди!». [Электронный ресурс] // Официальный сайт сетевого издания Peoples.ru/ URL:https://www.peoples.ru/art/cinema/actor/papanov/history3.html (Дата обращения: 02.11.07).

7. Сивоконь Е. Я. Звук в мультипликации или Волка играет Папанов, а Зайца - Румянова. [Электронный ресурс] // Официальный сайт сетевого издания Esivokon.narod.ru / URL: http://esivokon.narod.ru/glava07.html

8. Зиновий Г. Рыцарь совести. (Актёрская книга). - Москва: АСТ; Зебра Е, 2010. - 448 с.

9. Хожамбердиев О. Сахналык тш - сез эрекетшщ непзи оку куралы. -Алматы, 2015. - 76 б.

10. Хожамбердиев О.К. Заманауи казак театр мектебшдеп сахна тшк Диссертациялык жумыс. Алматы, 2012. - 120.

Н. Ж. Жаманбаева

Казахская национальная академия искусств им. Т. К. Жургенова (Алматы, Казахстан)

О. К. Хожамбердиев

Казахская национальная академия искусств им. Т. К. Жургенова (Алматы, Казахстан)

ОСОБЕННОСТИ ОЗВУЧИВАНИЯ ИНОСТРАННЫХ АНИМАЦИОННЫХ ФИЛЬМОВ (ДИСНЕЙ И РУССКИЕ АНИМАЦИОННЫЕ ФИЛЬМЫ)

Аннотация ц

В настоящее время существует необходимость определения качества звучания молодого искусства. М

Преобразованная в сольное искусство казахская мультипликация требует углубленного изучения. й

В данной статье рассматриваются особенности звучания анимационных фильмов. Объектами ~

исследования являются анимационные фильмы Диснея и России. Основная цель исследования в

- рассмотреть озвучивание иностранных анимационных фильмов, выявить особенности звука и с

подчеркнуть важность озвучивания актера. По этой цели разобраны основные правила речевой ^

техники актера. Только в мире анимации проявляется полный потенциал голоса актера. Дело в том, |

и

что в искусстве иллюзии жизни раскрываются различные голосовые особенности. В статье будет проведено сравнительное исследование анимационных фильмов двух стран. Во время исследования вы найдете некоторые правила, необходимые для развития голоса актера перед микрофоном. Предлагаемые правила, необходимые для голоса актера, подчеркивают важность исследований. Ключевые слова: анимация, искусство слова, стиль речи, техника озвучивания, тембр, интонация, фактура, образ.

N. Z. Zhamanbayeva

T. K. Zhurgenov Kazakh National Academy of Arts (Almaty, Kazakh&an)

O. K. Khozhamberdiyev

T. K. Zhurgenov Kazakh National Academy of Arts (Almaty, Kazakh&an)

FEATURES SOUND OF FOREIGN ANIMATION FILMS (DISNEY AND RUSSIAN ANIMATION FILMS)

Abstract

Currently, there is a need to determine the sound quality of young art. Transformed into solo art - Kazakh animation requires in-depth study. This article discusses the sound features of animated films. The objects of study are animated films of Disney and Russia. The main objective of the study is to consider the scoring of foreign animated films, identify the features of sound and emphasize the importance of scoring an actor. For this purpose, the basic rules of the actor's speech technique are analyzed. Only in the world of animation does the full potential of the actor's voice manifest. The fact is that in the art of the illusion of life, various voice features are revealed. The article will conduct a comparative study of animated films of the two countries. During the study, you will find some rules necessary for developing an actor's voice in front of a microphone. The proposed rules required for an actor's voice emphasize the importance of research. Keywords: animation, locution, art word, voicing technique, timbre, intonation, texture, image.

Авторлар туралы м лiмет:

Жаманбаева Нурсулу Жайыккызы — Т. К Жургенов атывд^ы Каз¥6А-ньщ магистранты (Алматы к., Казакстан) email: zhamanbayeva96@mail.ru

Хожамбердиев Ордабек Камзабекулы — Т. К- Жургенов атывд^ы Каз¥0А-ньщ доцентi, PhD докторы (Алматы к., Казакстан) email: ordabek_79@mail.ru

Сведения об авторах:

Жаманбаева Нурсулу Жайыковна — магистрант Казахской национальной академии искусств им. Т. К. Жургенова (Алматы, Казахстан). email: zhamanbayeva96@mail.ru

Хожамбердиев Ордабек Камзабекович — доцент Казахской национальной академии искусств им. Т. К. Жургенова, PhD (Алматы, Казахстан). email: ordabek_79@mail.ru

Authors' bio:

Zhamanbayeva Nursulu Zaiykovna — Master's Student T. K. Zhurgenov Kazakh National Academy of Arts (Almaty, Kazakhstan) email: zhamanbayeva96@mail.ru

Khozhamberdiyev Ordabek Kamzabekovich — PhD, associate professor of T. K. Zhurgenov Kazakh National Academy of Arts (Almaty, Kazakhstan) email: ordabek_79@mail.ru