ШЕТ АУДАНЫНЫҢ ТОПЫРАҚ ЖӘНЕ ӨСІМДІКТЕР ЖАМЫЛҒЫСЫ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН АНЫҚТАЙТЫН ТОПОНИМДЕР БІРЛЕСТІГІ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

ЭОЖ 911.5 (574.31) ГТАМР 39.29.15

ШЕТ АУДАНЫНЫН, ТОПЫРАЦ ЖЭНЕ 0С1МД1КТЕР ЖАМЫЛГЫСЫ ЕРЕКШЕЛ1КТЕР1Н АНЬЩТАЙТЫН ТОПОНИМДЕР Б1РЛЕСТ1Г1

А.Е. Егинбаева * PhD, доцент, ^.Т. Сапаров г.г.д., профессор

«Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия улттъщyuueepcumemi» К,еАК,, Астана щ., Казащстан E-mail: [email protected]

Мацалада Караганды облысы, Шет ауданыныц топырац жэне ешмдштер жамылгысын аньщтайтын топонимдер бiрлестiгi жетнде сез болады. Аумацтыц ландшафт ерек-шелiктерiн сипаттайтын фитонимдер бiрле спгшщ табиги зоналар бойынша таралу зац-дылыцтары мен бейнелену дэрежесi аныцталды. Фитонимдерге талдау жасау барысын-да релики мацызы бар арша, царагай, цызылцайыц, цандыцарагаш, шагай атаулары мен осы агаштардыц бурынгы ареалы аныцталып, цалпына келтiруге алгышарт жасалды.

Тушн сездер: табигат жагдайлары, ландшафт, фитоним, топырац жамылгысы, еамдштер б1рлест1г1, гидроним, фитоороним, жайылым.

Кабылданды: 16.02.2023 DOI: 10.54668/2789-6323-2023-108-1-28-34

К1Р1СПЕ

Шет ауданыныц аумагы жер бедер1 бойынша непзшен белесп усац шоцылы, типп усац шоцылы жэне аласа таулы аймацца жатады. Караганды облысы бойынша 33 топырац тYрлерi бойынша Шет ауданы аумагында ашыц-цоцыр топырацты зоналыц белштегг

- арасында аласа таулы белiктерi бар, нашар жетiлген ашыц-цоцыр топырацты Каражал шоцылы-жазыцты ауданы;

- ашыц-цоцыр топырацты Кызыларай таулы-шоцылы ауданы;

- ашыц цоцыр цумдацты жэне саздацты топырацты Сарысу ацгарлыц ауданы; сур топырацты зоналыц бел^е:

- нашар жетшген цуба топырацты Шалтас-Ацшатау таулы-шоцылы ауданы; сур кубы топырацты бел^е:

- сур цуба топырацты Балцаш мацы тебельшоцылы аудандарын цамтиды.

Аумацта сонымен цатар сортацды, сазбалшыцты, ауыр саздацты жерлер де бар. Сортац жердщ басты айырмашылыгы жер бетшен шамалы терецдiкте (5...20 см) сортацды цабаттар бар. Эзен алцаптарында шабынды-саргылт, шалгынды саздацты жэне ауыр саздацты топырац кездеседь Кумды

жерлер де кездеседi (Жакин М.С., 2013).

ЗЕРТТЕУ ЭД1СТЕР1 МЕН БАСТАЩЫ МАТЕРИАЛДАР

Талжанов С. зерттеулерi бойынша Орталык ^азакстанды топырак-климаттык жагдайы бойынша 3 зонага бeлiнедi: кургак далалы; аймак, шелейтп аймак, шeлдi аймак. Шет ауданы осы аймактардыц шeлдi аймак зонасына кiредi. Топырагы негiзiнен - куба жэне сур куба топырак. Жауын-шашынныц жылдык мeлшерi 110...150 мм. Епншшк жок, негiзгiжер коры койга жайылым ретiнде пайдаланылады. Эсiмдiгi жусан, жусанды ащылы жэне сорац шеп басым. Аймактыц eсiмдiгi кой мен тYЙе Yшiн маусымдык жайылым. ^умды жерлерде еркекшeп, еркекшeп-терiскен,суржусанeседi(ТалжановС.А.,2004).

Шет ауданындагы шeлейт жэне шeл табигат зоналарына жататаын аймакка тэн, топырак жамылгысына катысты колданылатын айтацыр, цум, барцан, кеб1р, аццум, царацум, цумац, цумдац, цумдауыт сор, сортац, т.б. географиялык терминдер бар (сурет 1).

Элемнщ картасына шолу жасау барысында барлык ел, аймак бойынша

географиялык атаулардьщ кдоамында eсiмдiктер мен жануарлар дYниесi жэне оларга катысты жалпы белгiлердi кездесгiруге болады. Кез-келген аумакта eсегiн eсiмдiк тYрлершщ адам eмiрi мен шаруашылыгында белгiлi бiр орын алып, мацызды рел аткарган. Сол сиякты казак халкыныц дэстYрлi шаруашылыгы да eсiмдiктердщ турмыс пен шаруашылыктагы

пайдаланылу мYмкiндiктерiне карай бeлуге мYмкiндiк бердi. Бурынгы замандардан халкымыз etiмдiктердщ касиеггерiне карай мал азыктык дакыл, емдiк, дэрiлiк максатта, турмыста заттарды бояу Yшiн ажыратып, пайдаланган. Осындай ерекше касиеггерi олар eмiр CYрiп отырган географиялык ортадагы жер-су атауларына негiз болып отырган.

ЗЕРТТЕЛУ АУМАГЫНЫИ ШОЛУ КАРТАСЫ

ТулТ [улГТлТТСм

К,арагс каркарАЛЫ

АУДАНЫ

■ы Каражал тауы \

1 огг^%аш тауы\

< ч__. 0

-Ю

АЦТОПЦЙ АУДАНЫ

Ацтсн

к

* ~ Сарышаг

ф5Э1 "Ч, I »486

Елд1 мекендер ® Калалар

® аудан орталыгы - Келдер

ШАРТТЫ БЕЛГШЕР Гидрография - взендер

Д <\ л,

N А

Ви!кт|к ШЭК|Л|, м

300

500

700

1000

1500

• баска елд1 мекендер Шекаралар

----- Облыстык

----- Аудандык

Жолдар

= Тег/пр жолдар

• 1184 Абсолюгпк би1к"пп, м

Бугылы

таулары

Орографиялык атаулар

Автомобиль жолдары

I—1—|—|—I—|—|—|—I

О 15 30 60

Сур. 1. Шет ауданыньщ физикальщ картасы (к^растырган К Т Сапаров).

^азакстандагы eсiмдiк атауларын тYбегейлi зерттеген галым БДалиевтщ айтуынша, ^азакстан жерiнде 6 мыцнан астам eсiмдiк кездеседi жэне оныц 760-ы тек казак жерше гана тэн эндемик (жергшкп) eсiмдiктер (Калиев Б., 1993). Бияров Б. eсiмдiк атауларыныц алуан тYрлiлiriн былайша сипаттады: «казактар кeшпелi eмiр CYрiп, мал eсiрумен айналыскандыктан, жер бетiндегi eсiмдiктер дYниесiне тым ерте кезден бастап-ак зер салып, кeцiл койган. Олардыц кайсысы кай малга жугымды екендiгiн, кай шeп олар Yшiн пайдалы, кай шeп зиянды (улы) екендiгiн ажырата бiлген. Тек ажыратып кана коймай, ол eсiмдiктердiц тYр-тYсiн саралап, эркайсысына жеке-жеке ат койып, айдар таккан, Мысалы: боз, ебелек, ермен, жантац, желкен, изен, цияц т.б.» (Бияров Б., 2012).

ЗЕРТТЕУ НЭТИЖЕЛЕР1 МЕН ТАЛЦЫЛАУ

^аз1рп кезецде адамзат алдында турган басты мэселелердiц бiрi табигатты коргау, ландшафт eзгерiстерiн зерттеу, тарихи уакыт аралыгындагы eсiмдiк жэне жануарлар дYниесiнiц жеке тYрлерiнiц ареалын аныктауда топонимиялык эдiс мацызды рeл аткарады. ^азакстанда ландшафтык топонимиялык зерттеулер белгiлi жYЙеде дамымай келедь Дегенмен, осы тургыда зерттеудiц алгашкы кадамдары К. Каймулдинова, Э.Е. Аяпбекова, ^.Т. Сапаров, А.Е. Егинбаеваныц ецбектершде жYзеге асырылды. Табигатты коргау жэне табиги ресурстарды тiкелей тиiмдi пайдалану багытындагы топонимиялык зерттеулердiц кажеттiлiгi жылдан-жылга артып келедi. Зерттеу нысанына айналган аумактарда географиялык-топонимиялык зерттеулер буган дейiн жYргiзiлмеген деуге болады. Дегенмен, эртYрлi деректер непзшде аумактыц кейбiр eсiмдiк тYрлерiнiц байыргы ареалдары (арша, емен, цызылцайыц, цандыцарагаш, царагай т.б.) аньщталынып отыр. Бул бастама эрi карай толык зерттеу дэрежесше кeтерiлу Yшiн картографиялык, палеоботаникалык, палеоклиматтык,

археологиялык, тарихи-географиялык

мэлiметтерге барынша CYЙенiп, зерттеулер

жYргiзу аркылы, аумактыц бурынгы ландшафттары (eсiмдiк жэне жануар дYниесi) жeнiнде накты жорамал жасап калпына келтiруге (реконструкция) болатынына сенiм артуга болады. Дегенмен, бул мэселенщ отандык топонимикада теориялык-эдiснамалык жагынан жеткiлiктi негiзделмеуi аймактык зерттеулермен катар, жалпы теориялык терец зерттеулердi кажет етедi (Егинбаева А.Е., 2019). Шет ауданыныц басты eзендерi: Шерубайнура, Жаксы Ауданныц жазыц жерлертде кеде, селеу, жусан, кермек, квкпек, тобылгы, цараган, езен бойларында тал, шглгк eседi. Тау аралык ацгарлар мен сайларда, eзен цгарларында эр тYрлi шeптi шалгын, тал, шiлiк басым eседi. Шетпе ауданы бойынша фитонимердiц географиялык атаулардагы жYктемесiнде 13 eсiмдiк атауы аныкталып, тeмендегi 1-кесте тYрiнде бершдь Орталык ^азакстанда мал шаруашылыгы гасырлар бойы шаруашылыктыц жетекшi саласы болды жэне табиги азыктык дакылдар казак халкыныц экономикалык eмiрiнде мацызды орын алды. Сондыктан атауларда кeшпелi халык жергiлiктi флораныц ерекшелiктерiн кeрсетiп отырган.

Жинакталган топонимикалык

материалдар бойынша фитотопонимдер арасында агаш, камыс, ши, тал, шiлiк, бидайык атауларыныц басым кездеседi жэне бул аудан бойынша шeлейт жэне шeл табигат зоналарыныц eсi мдi ктер жамылгысынасэйке с келедi. Топонимдер курамындагы eсiмдiк атауларыныц Yлесi 2- суретте бейнелендь ГД. ^оцкашпаев бойынша казактар агаш термишмен «орман», «агашты жер», ягни агаштар кeп eсетiн жердi белгшеуде колданган деп келтiредi (Конкашпаев Г.К., 1951). Жалпы агаштардыц географиялык атаулар курамында болуы тек шаруашылык мацызымен гана тYсiндiрiлмейтiндiгiн Каймулдинова К.Д. eз зерттеулерiнде: «кeне тYркiлiк табигатты тр туту дэстYрiне сэйкес, агаштар да казак халкында жаратканныц сыйы ретшде кабылданады... Бул тYсiнiк агашты Yш элемдi (жогары, орта жэне астыцгы элем) жалгастырып, турган мифологиялык бейне ретшде кабылдау жатыр... ^азак сахарасында агашты сирек кездесетiн

киелi нысан ретшде кабылдап, оны коргау, сактауга катысты эдет-гурыптар калыпта-скан, топонимияда табуация кубылысы не-пзшде коргау жузеге асырылган...» деп кер-

сетп (Каймулдинова К.Д., 2010). Ауданда бул терминшц катысумен жасалган ¥зынагаш ез., ^араагаш тау (2 рет), ^араагашбулак бул., ^арагаштау шокы атаулары кездеседi.

Кесте 1

Шет ауданы топонимдершш курамындагы есiмдiк атауларыныц шогырлануы

№ вамдш Топонимикалыц белсендшп

атауы

1 Агаш Караагаш тауы - К^азыцурт тауынан ощуспк-шыгысца, Жацсы Заражал

тауынан ощустш-батысца царай орналасцан тау; Караагаш тауы - ^ызылтас

тауынан ощYCтi-шыFысца, Ацтас тауынан солтустш батысца царай орналасцан

тау; ¥зынагаш - езен; Карагашбулац - булац; Карагаштау - шоцы. Абсолют

бшктш - 601 м.

2 Мия Ацмия - цола дэуарЫц цонысы. Ацмия тауыныц солтYCтiк етегiнде булац

басында орналасцан.

3 Алма Алмалы - тау. Жацсы ТаFылы жэне ^ылтас таулары аралыFында орналасцан.

Абсолют бшкпп 938м.

4 Бидайъщ Бидайыц - езен; Карабидайыц - езен.

5 Бояулы Боялысай - езен.

6 Камыс Камысцудыц - цудыц; Карамыс - езен; Карамыс - езен; Карамыс - ауыл.

7 Ши Ацши - цыстау; Басши - цоныс; Берекенши - ауыл; Орташи цоныс; Сарыши

цоныс; Улкенши езеш; Шицудыц - цудыц; Шивзек - езен; Швлши - цыстау;

Сарыши - ауыл; Улкенши - цудыц; Шицудыц - цудыц.

8 Тал Бврттал - цоныс; Талды - езен; Талды - ауыл; Талдыеспе - езен.

9 Терек Жастерек - цыстау; Сарытерек - тау.

10 ШШк Кызытяшиш - цоныс; Караштк - цыстау.

11 Тобылгы Тобылгы - некроним.

12 Шецгел Шецгелдi - цоныс.

13 Шагыр Шагыр - цыстау.

Терек атауы жалпы ^азакстан ау-магы бойынша жиi кездесетiн агаш тур-лершш бiрi. Бул агаш тYрi де баскалары сиякты YЙ курылысы мен турмыста пай-даланылган. Терек агашыныц топони-микалык белсендшп Жастерек кыстау, Сарытерек тау атауымен аныкталды.

Камыс - есiмдiгi суы тартыла бастаган су коймалары мен кел жагалау-ларында, езен арналарында жиi кездеседi. ^азак халкы кыстауларды калыц камысты алкаптарга жакын орналастырган. камыстыц жас тYрiн жаздан шауып, кыскы мал азыгы ретшде пайдаланган. ^амыстыц ха-лык арасындагы екiншi атауы курак деп ата-лады. Камысцудыц цудыц атауы - жагала-

уында камыстыц есуiне байланысты аталса, Карамыс(езен, ауыл) атауы камыстыц есетш тYрiне байланысты аталган. Н. Масанов зерттеулершде «терт mYnrn малдыц цысцы жайылымына шептердщ дэнд1 дацылдар, цурай, жусан, цамыс пен цурац сияцты турлер1 есет1н жерлер тацдап алынган» деп керсетiледi (Масанов Н.А., 1984).

Аудандагы еамдш атауларыныц шшде кеп таралганы ши (12 атау) еамдш атауы. Бул есiмдiк хальщтыц турмысын-да пайдаланылуымен катар, жазыкты жерлерде багыт-багдарды устануда бел-ri ретiнде колданылган. Сонымен катар ши еамдЫшц шогырланган жерлер-де жер асты суларыныц жакын кабаттары

3%

3%

3%

5%

10%

3% 5%

10%

I Агаш 1Мия I Алма Бидайьщ IБояулы I ^амыс 1Ши

■ Тал

■ Терек Шiлiк

I Тобылгы | Шецгел Шагыр

Сур. 2. Фитонимдердщ географиялыц атаулар цурамындагы Yлесi.

туралы акпараттык функциясы да болган. Он-дай жерлерде жасанды су кeздерi - кудыктар казылып отырган. Ши фитонимi негiзiнде жасалган топонимдер катарына Ацши цыста-уы, Басши цонысы, Берекенши ауылы, Орта-ши цонысы, Сарыши цонысы, Улкенши езет, Шицудыц цудыгы, Шивзек езеш, Швлши цыстауы, Сарыши ауылы, Улкенши цудыгы, Шицудыц цудыгы атауларын жаткызамыз.

Келес топонимдер буталы eсiмдiк-тер дYниесiне - шшк, тал, тобылгы атаула-рына катысты жасалган: Кызылшшк цоныс, Караштк цыстау, Берттал цоныс, Талды взен, ауыл; Талдыеспе езен атаулары мен Тобылгы некронимi аудан топонимдерi арасын-да кездесп. Шшк географиялык терминiне «су бойында eсетiн, жщшке эрi солкылдак бута» деген аныктама арналган. Дурысын-да шшк: «^р жерде топтанып, жаца бойлап eсiп келе жаткан кез келген агаш». Басты ерекшелiгi - калыц болып, каулап eсуi жэне эсiресе, жас eскiн болуы. Кейде жас, балапан агаштар eсiп кетсе де, ШМк атауы eзгермей кала бередi (Бияров Б., 2012). 0зен жагалау-ларында тал жэне т.б. куралган шагын тогай-лардыц шогырлануына байланысты Талдыеспе, Талды потамонимдерi аталган. Берттал атауыныц магынасы - «барлыц бYрi, бутагы жогары, бас жагына жайыла есетт тал»

дегендi бiлдiруi мYмкiн. Бeрiктал атауымен Алматы облысында eзен атауы кездеседь

Мия фитонимi Акмия тауы мен конысы атауларында кездеседi. Бул eсiмдiк ветерина-рияда ерте замандардан малдардыц тыныс алу жолдары ауруларын емдеуде пайдаланылган.

Бидайыц атауы мал азыктык баска да eсiмдiктермен катар ^азакстанныц кeп бeлiгiнде топоним жасауга катыса-ды. К.Д. Каймулдинова бидайык атауын Орталык ^азакстанныц ландшафт ерек-шелшн сипаттайтын терминдер катарына енгiзген. Себеб^ бул терминмен «пiшiнi табак тэрiздi, туйыкталган, шалгынды eсiмдiктер eсетiн ойысты» белгшейтш-дiгiн атап кeрсеггi (Каймулдинова К.Д., 2010). Аудан аумагы бойынша Бидайыц, Карабидайыц езен атаулары аныкталды.

ОЫмдт тауларыныц катысуымен жасалган топонимдер арасында ерекше кызыгушылык тудырган Боялысай eзен атауы. Озен Шунац тауларыныц шыгыс бeлiгiнде агып eтедi. «Боялы» жэне «сай» сeздерiнен жасалган. Боялы сыцары бояулы сeзiнiц кeне формасы деп болжай-мыз. Оныц кeне тYркi тiлiндегi нускасы «boduyyluy - бояулы» ягни, атау мэш - «бояулы еЫмдж ескен сай» дегендi бiлдiредi.

ЦОРЫТЫНДЫ

Фитотопонимдер бойынша зерттеу-лерiмiзде Шет ауданы аумагында кездесетiн eсiмдiк атауларына байланысты топонимдер жYЙесi аныкталып топтастырылды. Олардыц таралуы ареалдары аныкталып, кесте тYрiн-де кeрсетiлдi. Эсiмдiк атаулары негiзiнде жасалган топонимдер eцiрдщ табиги ерек-шелiктерi мен олардыц шаруашыльщтагы кeрiнiсi жeнiнде мол акпарлар береди Шет ауданында кездесетiн фитонимдерге тал-дау жасау барысында реликт мацызы бар арша, карагай, кандыкараагаш, кызылкайыц, шаган атаулары осы агаштардыц бурынгы ареалын аныктауга мYмкiндiк бередi, рекон-струкцияга (калпына келтiру) жасауга алгы-шарт жасалды. ^азак халкыныц табигатты пайдалану жэне коргау дэстYрлерiнiц сипаты топонимиялы; жYЙеде накты кeрiнiс тапты.

Ландшафттардыц байыргы сипатын калпына келтруде жергiлiктi географиялык терминдер негiзiнде калыптаскан топоним-дердiц мацызы зор. Жергшкп топоними-ялык мэлiметтердi байыргы ландшафттарды калпына келт1ру (реконструкция) iсiнде пайдалану мYмкiншiлiктерi топонимдердiц кeп жагдайда табигат ерекшелiктерiн дэл бей-нелейтшдЫне негiзделген. Жалпы алган-да, палеогеографиялык жагдайды калпына келтiруде осындай зерттеулердщ мацызы зор: топонимдердiц пайда болу кезещнде-гi табигат жагдайлары олардыц магына-лык жYктемесiнде кeрiнiс тапканымен, косымша дэлелдердi камту аркылы гана топонимдердщ тарихи географиядагы кол-данбалы мэнi накты ашылады. Баскаша ай-тканда, ландшафтарды калпына келт1руде тек топонимикалык деректердi пайдалану жеткiлiксiз, бул деректер палеоботаника-лык, палеогеографиялык деректермен то-лыктырылып зерттелуi кажет деп бiлемiз.

ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1

1. Бияров Б. Жер-су аттарыныц сeзжасам-дык Yлгiлерi. - Алматы, 2012. - 460 бет.

2. Егинбаева А.Е. Сарыарка топонимикасы. Монография. - Алматы: ССК, 2019. - 224 б.

3. Жакин М.С. Шет ауданыныц топоними-

касы. - Караганды: «Гласир», 2013. - 500 б.

4. Каймулдинова К.Д. ^азакстан-ныц аридт аймактарыныц топоними-ясы. - Алматы: Te-Color, 2010. - 208 б.

5. Конкашпаев Г.К. Казахские народные географические термины // Известия Академии наук КазССР. Серия географическая. - 1951. - Вып. 3. №99. - С. 3-45

6. КалиевБ. Эамдш атауларыныц орысша-ка-закшасездш.-Алматы: Анатш, 1993.-104бет.

7. Масанов Н.А. Проблемы социально-экономической истории Казахстана на рубеже XVIII-XIX веков. - Алма-Ата, 1984. - 174 с.

8. Талжанов С.А. ЭртYрлi когамдык жYЙе жагдайында Орталык ^азакстан жер ре-сурстарын мал шаруашылыгыныц жай-ылымы ретiнде пайдаланудыц экономи-калык-географиялык тургыдан талдау. География гыл.канд.дэреж.алу Yшiн дайынд. дисс. авторефераты. - А., 2004. - Б. 17-18

REFERENCES

1. Biyarov B. Zher-su attarynyц sеzzhasamdyк Ylgileri. - Almaty, 2012. - 460 bet.

2. Eginbaeva A.E. Saryara^ toponimikasy. Monografiya. - Almaty: SSK, 2019. - 224 b.

3. Zhakin M.S. Shet audanynyц toponimikasy.

- ^ararandy: «Glasir», 2013. - 500 b.

4. Kaimuldinova K.D. ^azaкstannyц aridti aimaкtarynyц toponimiyasy.

- Almaty: Te-Color, 2010. - 208 b.

5. Konkashpaev G.K. Kazakhskie narodnye geograficheskie terminy // Izvestiya Akademii nauk KazSSR. Seriya geograficheskaya.

- 1951. - Vyp. 3. №99. - р. 3-45

6. Kaliev B. Gsimdik ataularynyц oryssha^aza^ha sеzdigi.

Almaty: Ana tili, 1993. - 104 bet.

7. Masanov N.A. Problemy sotsial'no-ekonomicheskoi istorii Kazakhstana na rubezhe XVIII-XIX vekov. - Alma-Ata, 1984. - 174 р.

8. Talzhanov S.A. örlyrli кoFamdyк zhYie zhardaiynda Ortalyк ^aza^tan zher resurstaryn mal sharuashylyFynyц zhaiylymy retinde paidalanudyц ekonomikaly^ geografiyalyк tуrFydan taldau. Geografiya Fyl.kand.darezh.alu Yshin daiynd. diss. avtoreferaty. - A., 2004. - B. 17-18

СОВОКУПНОСТЬ ТОПОНИМОВ, ОПРЕДЕЛЯЮЩИЕ ОСОБЕННОСТИ ПОЧВЕННОГО И РАСТИТЕЛЬНОГО ПОКРОВА ШЕТСКОГО РАЙОНА

А.Е. Егинбаева * PhD, доцент, ^.Т. Сапаров д.г.н., профессор

НАО «Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева», г. Астана, Казахстан E-mail: [email protected]

В статье рассматривается совокупность топонимов, определяющих почвенный и растительный покров Шетского района Карагандинской области. Определены закономерности распространения и степень проявления ассоциации фитонимов, характеризующих ландшафтные особенности территории по природным зонам. В ходе анализа фитонимов были выявлены названия реликтового можжевельника, сосны, красной березы, черной ольхи, ясеня и древних участков данных деревьев, а также созданы предпосылки для их восстановления.

Ключевые слова: природные условия, ландшафт, фитонимы, почвенный покров, ассоциация растений, гидроним, фитоороним, пастбища.

A SET OF TOPONYMS DEFINING THE FEATURES OF THE SOIL AND VEGETATION COVER OF THE SHET DISTRICT

A.Ye. Yeginbayeva * PhD, associate professor, K.T. Saparov doctor, professor

NAO «L.N. Gumilyov Eurasian National University», Astana, Kazakhstan E-mail: [email protected]

The article considers a set of toponyms that determine the soil and vegetation cover of the Shet district of the Karaganda region. The patterns of distribution and the degree of manifestation of the association of phytonyms that characterize the landscape features of the territory by natural zones are determined. During the analysis of phytonyms, the names of relic juniper, pine, red birch, black alder, ash and ancient sites of these trees were identified, and the prerequisites for their restoration were created.

Keywords: natural conditions, landscape, phytonym, soil cover, plant association, hydronym, phytooronym, pasture.