Научная статья на тему 'ШАРОФ РАШИДОВНИНГ СИЁСИЙ ЗАКОСИ ВА РАҲБАРЛИК ФАОЛИЯТИ'

ШАРОФ РАШИДОВНИНГ СИЁСИЙ ЗАКОСИ ВА РАҲБАРЛИК ФАОЛИЯТИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

222
45
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
давлат арбоби / зиддият / манфаат / қишлоқ хўжалиги / кадрлар тайѐрлаш / сиѐсий тузум / хотира / сиѐсатчи / пахта иши / Statesman / conflict / interests / agriculture / education / political system / memory / politician / cotton business

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Шоҳсанам Абсаматовна Сулайманова

Ушбу мақолада Шароф Рашидовнинг Ўзбекистонда раҳбарлик қилган йиллари ва у томонидан мамлакат тараққиѐти учун амалга оширган сиѐсий, иқтисодий, ижтимоий соҳалардаги ислоҳотлари ҳамда Совет Иттифоқининг сиѐсий тазйиқлари ва қарамлик ҳолатининг Ўзбекистонга таъсири ҳақидаги фикр мулоҳазалар ѐритиб берилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SHAROF RASHIDOV'S POLITICAL INTELLIGENCE AND LEADERSHIP ACTIVITY

This article discusses the years of leadership of Sharof Rashidov in Uzbekistan, as well as the political, economic and social reforms that he conducted to develop the country, as well as the influence of Soviet political pressure and dependence on Uzbekistan

Текст научной работы на тему «ШАРОФ РАШИДОВНИНГ СИЁСИЙ ЗАКОСИ ВА РАҲБАРЛИК ФАОЛИЯТИ»

ШАРОФ РАШИДОВНИНГ СИЁСИЙ ЗАКОСИ ВА РА^БАРЛИК

ФАОЛИЯТИ

Шо^санам Абсаматовна Сулайманова

Чирчик давлат педагогика институти

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада Шароф Рашидовнинг Узбекистонда рахбарлик килган йиллари ва у томонидан мамлакат тараккиёти учун амалга оширган сиёсий, иктисодий, ижтимоий сохалардаги ислохотлари хамда Совет Иттифокининг сиёсий тазйиклари ва карамлик холатининг Узбекистонга таъсири хакидаги фикр мулохазалар ёритиб берилган.

Калит сузлар: давлат арбоби, зиддият, манфаат, кишлок хужалиги, кадрлар тайёрлаш, сиёсий тузум, хотира, сиёсатчи, пахта иши.

SHAROF RASHIDOV'S POLITICAL INTELLIGENCE AND LEADERSHIP

ACTIVITY

Shohsanam Absamatovna Sulaymanova

Chirchik State Pedagogical Institute

АBSTRACT

This article discusses the years of leadership of Sharof Rashidov in Uzbekistan, as well as the political, economic and social reforms that he conducted to develop the country, as well as the influence of Soviet political pressure and dependence on Uzbekistan.

Keywords: Statesman, conflict, interests, agriculture, education, political system, memory, politician, cotton business.

Х,еч шубха йукки, Шароф Рашидов номини узбек халкининг тарихидан хаётидан айри тасаввур килиб булмайди. Шароф Рашидов уз халкига ва ватанига фидоий фарзанд эди.

Ш.М. Мирзиёев

КИРИШ

Мустакилликни дастлабки йилларидаги бир катор асарларда жумладан, Ш.Рашидов рахбар булган даври хакида илгари хукмрон булган тасаввурлар

кайта куриб чикилди. Биз олимлар совет даври тарихига, у давр шахсларига бахо берганда бугуннинг кузи, бугуннинг меъзони билан ёндашмаслигимиз, даврни мураккаблигини доим эсда тутишимиз лозим хисобланади. Зеро, Узбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёев айтганидек, "Шароф Рашидов уз даврининг фарзанди эди, у мавжуд тузумга садокат билан хизмат килди. Аммо бедодликни карангки, шундай одам дунёдан куз юмганида узи умр буйи химоя килган, содик булиб хизмат килган тузум унга хиёнат килди. Мисли курилмаган шаккоклик билан унинг хотирасини тахкирлаб, жасадини кучирдилар, оила аъзолари ва кариндош-уругларини таъкиб этдилар. "Рашидовчилик" деган сохта иборани уйлаб топиб, унинг хотирасини ёмонотлик килдилар". [1. 343-344. б].

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

ХХ аср урталарида мамлакатимизни жуда мураккаб огир йилларда бошкариб, юртимиз тараккиёти йулида фидокорона хизмат килган, узининг хам сиёсий хам ижтимоий-ижодий фаолияти билан катта ютукларга эришган атокли давлат арбоби таникли ёзувчи Шароф Рашидов (1917-1983 )шахси ва у бошкарган даври хакида имкон кадар хакикатларни айтиш вакти келди.

Бугун Шароф Рашидовни ёркин шахси, унинг сиёсатчи ва давлат арбоби сифатидаги фаолиятини серкирралиги, у томондан колдирилган бадиий меросининг бойлиги, у яшаган давр совет даври асл хакикатлари хар бир тадкикотчи олдига мураккаб вазифаларни куяди.

Узбекистон Республикаси Президентининг "Атокли давлат арбоби ва ёзувчи Шароф Рашидов таваллудининг 100 йиллигини нишонлаш тугрисида" 2017 йил 27 мартда кабул килинган Карори кенг жамоатчилик томонидан катта кутаринкилик билан кутиб олинди. [2. б]

Узбекистон тарихининг Шароф Рашидов рахбарлик килган даври ута мураккаб ва зиддиятларга бойлиги билан халкимиз хотирасида огир таассуротларни уйготади. Шу боис Ш.Рашидов даврини урганиш ва унга объектив бахо бериш тарихчи, сиёсатчи ва адабиётчи олимлар учун мураккаб иш хисобланади. Энди Узбекистонда чорак асрлик Ш.Рашидов мураккаб ва зиддиятли бошкаруви нима натижалар ва ютукларга эришди деган саволга энг авввало уз сиёсатида Узбекистон ва Марказ манфаатлари уртасида мувозанатни ушлаб туришга харакат килди. У рахбарлик килган давр давомида учта совет рахбарлари Н.Хрушёв, Л.Брежнев, Ю.Андроповлар алмашди ва уларнинг хар бири давлатнинг ички ва ташки сиёсатида кескин узгаришларга, Гарб

давлатлари билан узаро мусобакада тобора ортда колиб бораётган совет тузумини ислох килишга, уни мукаррар халокатдан саклаб колишга интилди. Шахсий характери ва олиб бораётган си ёсати бир-биридан кескин фарк килувчи бу рахбарлар билан Ш.Рашидовни тил топиши, улар сиёсатига мослашиши, узбек халки хамда Узбекистон манфаатларини доимо инобатга олиши ва химоя килиши осон кечмади.

НАТИЖАЛАР

Бу табиий хол, зотан Ш.Рашидов рахбарлик килган даври умумий маънода узбек халкини ХХ аср мустакилликкача булган даври тарихидир. Бу тарих миллийлик ва большевикча байналмилаллик, исломий анъаналар билан коммунистик дахрийлик уртасидаги кураш тарихидир аслида. Ушбу кураш адабиёт ва санъатни, фан ва маорифни, миллий онг ва эътикодни, кундалик турмуш ва урф-одатларни, умуман олганда ижтимоий хаётни барча жабхаларини камраб олган ХХ аср буйлаб давом этган кураш жасорати эди. Бу курашнинг энг буюк натижаси эса узбек халкини узлигини, уз миллий гурурини саклаб колиши булди. Х,еч шубхасиз Ш.Рашидов бу курашнинг олдинги сафида булди ва "биз бугун тула ишонч билан айта оламизки, Шароф Рашидов мустакиллик пойдеворига муносиб гишт куя олган арбоблардан бири эди". [3. 89. б].

Шароф Рашидов даврида Узбекистон илм-фани, адабиёти, санъати узининг энг юксак намуналари билан бойиди. Узбекистон шахар ва кишлокларининг киёфаси узгарди. Пойтахт Тошкент эса энг гузал шахарлардан бирига айланди. Навоий, Гулистон, Янгиер, Зарафшон, Учкудук каби янги шахарлар кад кутарди, замонавий саноатнинг куплаб сохалари тараккий эта бошлади, айникса кишлок хужалигини механизациялашда катта ютукларга эришилди. Бу даврда Узбекистон ахолиси икки баробардан зиёдрокка купайди, яъни 1959 йилги 8119 минг кишидан 1983 йили 17087 минг кишига етди.1959 йили Узбекистонда саноатнинг 70 та сохасида 1300 та йирик завод ва фабрикалар булиб, улар ишлаб чикарган махсулотлар дунёнинг 41 та давлатига экспорт килинган булса, 1983 йилга келиб саноатнинг 100 дан зиёд сохасида 1500 дан ортик йирик корхоналар махсулоти дунёнинг 70 дан зиёд мамлакатларига экспорт килинди. [4. С. 555]

Сохаларни малакали кадрлар билан таъминлашда 1959 йили Узбекистондаги 31 та олий ва 85 та урта махсус укув юртларида 145,5 минг йигит ва кизлар таълим олган булса, 1983 йилга келиб, Узбекистонда 43 та олий

укув юртларида карийб 35 минг профессор-укитувчи мехнат киларди. Бу даврда Узбекистон факат уз халк хужалиги учун эмас, бошка республикалар ва 80 та чет мамлакатлари учун хам мутахассислар тайёрларди.

1983 йилга келиб Узбекистонда 3,5 миллион малакали ишчилар булиб, уларнинг катта кисмини махаллий миллат вакиллари ташкил киларди. Мисол учун, 1959 йилдан 1979 йилгача ишчиларнинг умумий сони 2,7 марта усган холда, миллий ишчи кадрлар сони 3,7 мартага усди. [5. С. 22-32]

Албатта, бу узгаришлар совет тузуми даврида шу тузум имкониятлари доирасида амалга оширилди. Бу имкониятлар эса Россияга карам булган Узбекистон учун унчалик катта эмас эди. Ривожланишни маълум чегара ва коидалари урнатилган булиб, улардан четга чикишга харакат килган рахбарларнинг аксарияти ишдан олинар эди. Айни чорак аср мобайнида Узбекистонда пайта якка хокимлиги кучайди. Пахта хомашёсини етиштириш 1958 йилги 2 млн 750 минг тоннадан 1983 йили 6 млн тоннага етди. Бу даврда карийб 1,5 млн гектар чул ва курук ерлар узлаштирилиб, уларни сугориш учун куплаб сув омборлари, каналлар ва ариклар казилди. Ерга кимёвий ишлов бериш кучайди, натижада республикадаги экологик холатга, миллат соглигига салбий таъсир курсатди.

Узбекистон етиштирган мул пахта хосилилидан келадиган даромад йил сайин камайиб, иктисодий ва экологик муаммоларни хал килиш имконини бермасди. Чунки Севет Иттифокида нархлар буйрук асосида шакллантирилиб, у на киймат конунига, на жахон бозоридаги нархларга боглик эмасди. 1989 йилгача 1 кг пахта териб олиш учун 5 тийин хак туланиб, унга бир стакан сув берар эди. Совет давлати 1990 йилгача 1 тонна пахта толаси учун узбек колхозчисига 810 рубль туларди, айни пайтда унинг бозор нархи 2700 рублни ташкил килган. [6. С. 7-10]

МУХ,ОКАМА

Ушбу холат узбек пахтакорини мехнатини кадрламаслик, унга муносиб хак туламаслик натижасида Узбекистонда кушиб ёзиш ва кузбуямачилик каби иллатларни кучайишига олиб келди.

Совет давлатини асосий сиёсати эса Узбекистон миллий бойликларини очикчасига таланди. Республика худудида жойлашган 1556 та саноат корхоналарни 270 тасигина Узбекистонга тегишли эди, колгани марказий хукуматга буйсунарди. Бундай миллий сиёсат окибатида табиий ресурсларга бой булган Узбекистон Иттифокда энг камбагал республикалардан бирига

айланиб колди. Узбекистонда ахоли яшаш даражаси мамлакатдаги энг паст даражаларидан бири булиб, ахоли жон бошига даромад уртача иттифок даражасидан икки марта паст, СССРда бу курсатгич 2118 рублга, Узбекистонда эса 1093 рублга тенг булди. [7. С. 7-10]

1990 йилга келиб СССРда етиштирилган 8млн тонна пахтани 6 млн тоннаси Узбекистон хиссасига тугри келарди. Режа хар кандай шароитда бажарилиши керак эди. Чунки режани бажармаслик ишдан олиниш, партиядан учириш ва хатто жиноий жавобгарликка тортилишгача олиб келарди.

Шундай огир шароитда республикани чорак аср давомида бошкарган Ш.Рашидов мавжуд сиёсий тузум тазйиклар ва зиддиётларига карамасдан Узбекистоннинг иктисодий-ижтимоий юксалишида катта хисса кушди. Халкимиз доим чукур хурмат билан хотирлайдиган бу улуг инсон аслида узи хизмат килган совет тузуми курбонига айланди. Ш.Рашидов вафотидан сунг унинг килган ишларига нисбатан катта хурматсизликлар килинди, хотирасига нисбатан адолатсиз муносабатда булинди. Унинг бутун фаолияти давомида килган хизматлари инобатга олинмади, номи факат "пахта иши" билан богланди.

Узбекистон мустакилликка эришгандан сунг Узбекистон Республикаси Биринчи Президенти И. Каримов ташаббуси билан Ш.Рашидовнинг табаррук номи тикланди. Тошкентнинг марказий ва энг чиройли кучаларидан бирига, Сирдарё вилоятидаги туманга унинг номи берилди.

2016 йил декабрь ойида Узбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёев ташаббуси билан у тугилган Жиззах туманига Шароф Рашидов номи берилиши халкимиз томонидан адолатни карор топиши сифатида олкишлар билан кутиб олинди.

ХУЛОСА

Хулоса урнида айтиш мумкинки, Шароф Рашидов сиёсатчи сифатида хаётлиги вактида бажаришга улгурган ва у амалга оширган бунёдкорлик ишлари унинг вафотидан сунг хам сакланиб колган ижобий серкирра фаолиятининг узи куп нарсадан дарак бермокда. Узбекистоннинг Совет Иттифоки доирасида унинг рахбарлигида хеч бир истисносиз барча сохаларда эришилган натижалари у парчаланиб кетгандан кейин энди мустакил давлат -Узбекистон Республикасининг кейинги ривожланиши учун мустахкам пойдевор булди десак асло муболага булмайди. Утмиш мутаффаккирлари таъбири билан айтганда, тарих - халк хотирасидир ва у инсоният йилномасидан

кимнингдир шахсий саъй-харакатлари билан учирилиши мумкин эмас. Тарих инсонни куп нарсага ургатади ва унинг сабокларидан бири - буюк даврларгина буюк инсонларни яратади, деган хулосадир. Зотан, узининг улуг фарзандларини асрай олган, уларнинг улкан хизматлари олдида кичик хатоларини кечира олган багрикенг халкгина буюк булиши мумкин.

REFERENCES

1. Ш.М.Мирзиёев. Буюк келажагимизни мард ва олийжаноб халкимиз билан бирга курамиз. Т.: "Узбекистон", 2017. 343-344 бетлар. [1. 343-344. б].

2. Узбекистон Республикаси Президентининг ^арори "Атокли давлат арбоби ва ёзувчи Шароф Рашидов таваллудининг 100 йиллигини нишонлаш тугрисида" // "Халк сузи", 2017 йил, 28 март. [2. б].

3. И.Каримов. Узбекистон: миллий истиклол, иктисод, сиёсат, мафкура.-Т.: "Узбекистон" НМИУ, 1996. 89-бет. [3. 89. б].

4. ^аранг: Очерки истории Коммунистической партии Узбекистана. - Ташкент, издательство «Узбекистан», 1974. [4. С. 555].

5. Ш.Ражидов. Братское сотрудничество народов СССР этапе зрелого социализма. Ташкент, издательство ЦК Компартии Узбекистана. 1983.С.22. [5. С. 22-32].

6. Ш.Эргашев. Эрк истар кунгил. .-Т.: "Узбекистон", 2017. 7-бет. [6. 7-10 б]

7. ^аранг: СиФ: Хлопковой дело в Узбекистане. Как это было (история). Част 1-я. http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1210739760 [7.]

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.