Научная статья на тему 'ШАКЛҲОИ ШАРИКИИ ДАВЛАТ ВА БИЗНЕС ДАР САТҲИ МИНТАқАВӢ ВА МЕТОДИКАИ АРЗЁБИИ АМАЛҲОИ ОНҲО'

ШАКЛҲОИ ШАРИКИИ ДАВЛАТ ВА БИЗНЕС ДАР САТҲИ МИНТАқАВӢ ВА МЕТОДИКАИ АРЗЁБИИ АМАЛҲОИ ОНҲО Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
115
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ШАРИКИИ ДАВЛАТИЮ ХУСУСИ / БИЗНЕС-СОХТОРҲО / ИқТИСОДИЁТИ МИНТАқАВИ / СИФАТИ МОЛ / ШАКЛҲОИ ИДОРАКУНӢ / МОДЕЛ / қАРОРДОДҲО

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Тухсанбоева Хуршеда Махмудовна

Зикр гардидааст, ки гуногунии зиёди механизму шакл ва методҳои ШДХ ба истифодаи васеи сармояи корхонаҳои хусусӣ дар ҳалли вазифаҳои мухталиф имконият фароҳам меорад. Масалан, дар соҳаҳои инфрасохтори иҷтимоӣ, истеҳсолӣ ва нақлиётӣ ҳамаи вариантҳои созишномаҳои консессионӣ мавриди истифода қарор мегиранд. Таъкид шудааст, ки шарикии давлатию хусусӣ аз дигар шаклҳои ҳамкории давлат ва бахши хусусӣ бо универсалият ва чандирӣ фарқ мекунад. Универсалияту чандирӣ дар гуногунии шаклу моделҳо зоҳир мегарданд ва онҳо имкон медиҳанд тақсими оптималии ваколатҳо, масъулият, захираҳо, хавфҳо ва мукофот байни иштирокдоронии лоиҳа ба даст ояд. Шакли дигари муҳимтарини ШДХ, ҷамъиятҳои саҳомӣ мебошад. Дар ин маврид дастаи назоратӣ ё бандкунанда ба давлат тааллуқ дорад. Дар амалияи ҶТ алҳол шакли саҳомӣ дар ШДХ асосан дар соҳаи сохтмони инфрасохтори иҷтимоӣ ва НБО, ки дар ҷумҳурӣ самтҳои афзалиятнок ҳисоб мешаванд, мавриди истифода қарор мегирад.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE FORMS OF STATAL-PRIVATE PARTNERSHIP AT A REGIONAL LEVEL AND METHODS OF ASSESSMENT AS TO THEIR FUNCTIONING

There is an opinion that a great variety of SPP mechanisms, forms and methods enables to broadly utilize a stock ofprivate enterprises for a solution of divers sorts of goals. For example, in the branches of manufacturing, transporting and social infrastructure all variants of concessional agreements are applied. It is underscored that statal-private partnership differs from other forms of cooperation between the state and private sector with universality and pliancy being expressed in a diversity of forms and models affording to attain optimal distribution of competences, responsibility, resources, risks and remunerations between project participants. Another mostly important SPP forms are joint-stock companies, in this case a controlling or blocking packet belongs to the state. In the practice of Tajikistan Republic auction from under SPP is used mainly in the sphere of building beset with social infrastructure and HEPSes; the latters pertaining to priority streamlines of the republic.

Текст научной работы на тему «ШАКЛҲОИ ШАРИКИИ ДАВЛАТ ВА БИЗНЕС ДАР САТҲИ МИНТАқАВӢ ВА МЕТОДИКАИ АРЗЁБИИ АМАЛҲОИ ОНҲО»

УДК 334,021 ББК 65,290 T-81

ШАКЛХ/ОИ ШАРИКИИ ДАВЛАТ Тухсанбоева Хуршеда Махмудовна, ВА БИЗНЕС ДАР САТХЦМИНТАКАВИВА унвонцуи кафедраи ицтисодиёт ва МЕТОДИКАМАРЗЁБИИ АМАЛХрИ ОНХр со^ибкории ДИС ДДТТ (Тоцикистон, Хуцанд)

ФОРМЫ ГОСУДАРСТВЕННО ЧАСТНОГО ПАРТНЕРСТВА НА РЕГИОНАЛЬНОМ УРОВНЕ И МЕТОДИКА ОЦЕНКИ ИХ ФУНКЦИОНИРОВАНИЯ

THE FORMS OFSTATAL-PRIVATE PARTNERSHIP AT A REGIONAL LEVEL AND METHODS OF ASSESSMENT AS TO THEIR FUNCTIONING

Тухсанбоева Хуршеда Махмудовна,

соискатель кафедры экономики и предпринимательства ИЭТ ТГУК; (Таджикистан, Худжанд)

Tukhsanboyeva Khursheda Mahmudovna,

claimantfor candidate degree of the department of economics and entrepreneurship under the IET TSUC (Tajikistan, Khujand) E-MAIL: [email protected]

Калидвожа^о: шарикии давлатию хусуси, бизнес-сохторуо, ицтисодиёти минтацави,

сифати мол, шаклуои идоракуни, модел, царордодуо

Зикр гардидааст, ки гуногунии зиёди механизму шакл ва методуои ШДХ ба истифодаи васеи сармояи корхонауои хусуси дар уалли вазифауои мухталиф имконият фароуам меорад. Масалан, дар соуауои инфрасохтори ицтимои, истеусоли ва нацлиёти уамаи вариантуои созишномауои консессиони мавриди истифода царор мегиранд. Таъкид шудааст, ки шарикии давлатию хусуси аз дигар шаклуои уамкории давлат ва бахши хусуси бо универсалият ва чандири фарц мекунад. Универсалияту чандири дар гуногунии шаклу моделуо зоуир мегарданд ва онуо имкон медщанд тацсими оптималии ваколатуо, масъулият, захирауо, хавфуо ва мукофот байни иштирокдоронии лоща ба даст ояд. Шакли дигари мууимтарини ШДХ, цамъиятуои сауоми мебошад. Дар ин маврид дастаи назорати ё бандкунанда ба давлат тааллуц дорад. Дар амалияи ЧД алуол шакли сауоми дар ШДХ асосан дар соуаи сохтмони инфрасохтори ицтимой ва НБО, ки дар цумуури самтуои афзалиятнок уисоб мешаванд, мавриди истифода царор мегирад.

Ключевые слова: государственно-частное партнерство, бизнес-структуры, региональная

экономика, качество товаров, форма управления, модель, контракты

Представлено мнение, что большое разнообразие механизмов, форм и методов ГЧП дает возможность широко использовать капитал частных предприятий для решения различного рода задач. Например, в отраслях производственной, транспортной и социальной инфраструктуры применяются все варианты концессионных соглашений. Отмечено, что государственно-частное партнерство отличается от иных форм сотрудничества государства и частного сектора универсальностью и гибкостью, выражающимися в многообразии форм и моделей, позволяющих добиться оптимального распределения полномочий, ответственности, ресурсов, рисков и вознаграждения между участниками проекта. Другой важнейшей формой ГЧП являются акционерные общества, в этом случае государству принадлежит контрольный или блокирующий пакет акций. В практике Республики Таджикистан на данный момент акционерная форма при ГЧП используется в основном в сфере строительства социальной инфраструктуры и ГЭС,

которые для республики являются приоритетными направлениями.

Key-words: statal-private partnership, business-structures, regional economy, quality of goods,

form of governance, model, contracts

There is an opinion that a great variety of SPP mechanisms, forms and methods enables to broadly utilize a stock ofprivate enterprises for a solution of divers sorts of goals. For example, in the branches of manufacturing, transporting and social infrastructure all variants of concessional agreements are applied. It is underscored that statal-private partnership differs from other forms of cooperation between the state and private sector with universality and pliancy being expressed in a diversity of forms and models affording to attain optimal distribution of competences, responsibility, resources, risks and remunerations between project participants. Another mostly important SPP forms are joint-stock companies, in this case a controlling or blocking packet belongs to the state. In the practice of Tajikistan Republic auction from under SPP is used mainly in the sphere of building beset with social infrastructure and HEPSes; the latters pertaining to priority streamlines of the republic.

Шарикии давлатию хусусй хамкории аз лихози ху^у^й ба мухлати муайян ба расмият дароварда ва ба муттахид сохтани захирахо ва та^сими хавфхо такякунандаи шарикии давлатй аз як тараф ва хусусй аз чониби дигар мебошад, ки дар асоси созишнома дар бораи шарикии давлатию хусусй барои ба и^тисодиёт чалб намудани инвеститсияхо, ноил гардидан ба дастрас будан ва баланд бардоштани сифати мол, кор, хизматхо, ки бо онхо таъмин кардани истеъмолгарон бо ваколати ма^омоти хокимияти давлатй ва ма^омоти худидоракунии махаллй машрут гардидааст, амалй мешавад.

Дар олами муосир шарти мухимтарин ва чузъи чудонашавандаи фаъолияти и^тисодиёти бозорй инкишофи шарикии байни давлат ва бизнеси хусусй ба хисоб меравад. Хусусияти шарикй, методхо ва шаклхои мушаххаси он метавонад вобаста аз камолот ва вижагихои муносибатхои бозорй фар^ кунад.

Дар шароити хозира дар амалияи мамлакатхои хоричй шарикии давлатию хусусй аз руи категорияхои зерин тасниф мешавад: намуд, модел ва шакл.

Намуди ШДХ мачмуи муносибатхо ва амалхои ташкилй-ху^у^й, молиявй-и^тисодии давлат ва бизнес-сохторхо мебошад, ки ба ноил гардидан ба ма^садхои умумии татби^и сиёсати и^тисодии давлат нигаронида шудааст.

Модели ШДХ - лоихаи мушаххаси ШДХ аст, ки дар натичаи ичрои расмиёти ^онунй ва шаффофи интихоби иштироккунандагони ШДХ аз чониби бизнес-сохторхо барои халли вазифахои мушаххаси сиёсати и^тисодии давлат ба миён омадааст.

То имруз дар интихоби методхои шарикии давлат ва бизнеси хусусй афзалиятхои муайян му^аррар гардидаанд. Моделхои пойгохии зеринро чудо кардан мумкин аст, ки бо шаклхои вижаи муносибатхои моликият, идоракунй ва манбаъхои сармоягузорй фар^ мекунанд (расми 1.1). [1,с.12-13].

Моделхои дар расми 1.1. оварда моделхои пойгохй хастанд ва хар яки онхо хусусиятхои худро доранд.

Бинобар ин доир ба хар як модел маълумоти нисбатан муфассал меорем. Масалан, модели оператор дар коркарди партов интишори васеъ ёфтааст ва бо таксими аники масъулият байни давлат ва бизнеси хусусй зимни нигохдории вазифахои асосии давлат тавсиф мешавад. Модели кооператсия бошад дар он чое татбик мегардад, ки хизматхо ба кадри кофй аник муайян нашудаанд ва ба ин сабаб ба объектхои алохидаи андозбандй ва пардохтхои истехлокй табдил додани онхо кори мураккаб аст. Дар ин маврид шарикй тавассути фирмаи лоихавии муштаракй давлат ва бизнеси хусусй амалй гардонида мешавад.

Модели дигари мухим - модели консессия дар сохахое амал мекунад, ки татбики лоихахо дар муддати дароз сурат мегирад, хамчунин дар он мавридхое, ки интиколи хукуки моликият аз давлат ба симои хусусй ба сабабхои сиёсй ё хукукй ичро мешавад.

Модели шартномавй асосан дар энергетика, ки дар он инвеститсияхо дар навбати аввал ба кохиши харочоти чорй нигаронида шудаанд, амал мекунад. Чунин сарфа аксаран аз харочоти инвеститсионй бештар мебошад.

Модели лизинг бештар ба сохтмони бинохои чамъиятй мувофик аст.

Интихоби модели пойгохиро давлат вобаста аз сохаи фаъолият ва намуди хизмат, ки метавонанд предмети ШДХ гарданд, амалй мегардонад. Маъмулан, дар аксар холат шаклхои омехтаи имконпазир мавриди истифода карор мегиранд, вале дар сохахои инфрасохторй моделхои пойгохй афзалият доранд.

Олими хори^й С.В.Гритсай дар чахорчубаи тадкикоти худ шаклхои асосии ШДХ-ро дар сатхи умумидавлатй ва минтакавй тасниф кардааст. Аз руи мулохизахои у дар амалия шаклхои зерини ШДХ мавриди истифода карор мегиранд [2,с.19-21].

1. Шакли карордодй. Карордодхо сатхи аз хама пасти иштироки бизнеси хусусиро дар бар мегиранд. Карордод байни давлат ва ширкати хусусй барои амалигардонии фаъолияти зарурй ва фоиданоки чамъиятй баста мешавад. Шаклхои аз хама пахншудаи карордодхо инхоянд: - карордодхои хизматрасонй:

а) карододхо оид ба ичрои кор ва хизматрасонй, тахвили махсулот барои эхтиёчоти давлат - аз молистехсолкунандагони хусусй махсулот ва хизмат харидани давлат;

б) карордодхои ёрии техникй - истифодаи фирмахои хусусй барои халли вазифахои мушаххас вакте, ки дар назди давлат масъала ба миён меояд, масалан ба сабаби

Расми 1.1. - Моделцои пойгоуи щнгоми ташкили фаъолияти ШДХ

нарасидани захираи мушаххас;

- карордодхои идоракунй

а) карордоди хизматрасонй ба объект;

б) карордоди идоракунии объект-давлат бо бахши хусусй дар бораи идоракунии объект карордод мебандад;

в) карордоди "пешниход ба истифодабарй" - намуди карордод, ки дар он давлат маблаггузорй мекунад, бахши хусусй бошад лоихаро мекашад, объектро месозад ва онро идора мекунад.

2. Шакли ичоравй. Хусусияти муносибатхои ичоравй байни давлат ва бизнеси хусусй дар он зохир мегардад, ки дар асоси шартхои муайян кардаи шартнома амволи давлатй ё минтакавй бо музди муайян ба истифодаи муваккатии бизнеси хусусй дода мешавад. Дар мавридхои махсус кайду шартшуда муносибатхои ичоравй мумкин аст бо харида гирифтани амволи ичорашаванда ба охир расад.

3. Шакли консессионй. Консессия дар сохахое амал мекунад, ки дар онхо муддати амалигардонии лоихахо дуру дароз аст, хамчунин дар мавридхое, ки интиколи хукуки моликият аз давлат ба бизнес-сохторхо бо сабабхои мухталиф истисно мегардад. Чун шакли шарикй дар ШДХ консессия амалан дар хамаи сохахо хам аз лихози шумораи объектхо, ки дар бобати онхо созишномаи шарикй баста шудааст, хам аз лихози арзиш афзалият дорад. Тибки созишномаи консессионй ба бахши хусусй хукуки тасарруф, истифода, идоракунй дода мешавад, дар ихтиёри давлат бошад мехвархои танзиму назорат бокй мемонад.

Ба сифати шакли мухимтарини шарикии макомоти хокимият ва бизнеси хусусй консессия дар сохахои инфрасохторие, ки ба вуруди инвеститсия ва идоракунии баландихтисос эхтиёч доранд, аз хама бештар пахн шудааст.

Дар олами муосир се намуди консессияро фарк мекунанд:

- консессия ба объектхои мавчудаи инфрасохтор;

- консессия ба сохтмон ва тачдиди объектхои инфрасохтор;

- тахвили объектхои моликияти давлатй ба идоракунии фирмахои хусусй.

Дар Конуни Ч,Т "Дар бораи консессияхо" аз 26 декабри соли 2011, №763 таърифи зерини истилохи консессия омадааст: "Консессия (ичозат, гузашт) - дар асоси шартномаи консессия бо пешниходи хукуки истифодабарии самараноки муваккатй ба консессиядор супоридани объектхои моликияти давлатй, аз чумла: замин, сарватхои зеризаминй, об, фазои хаво, олами набототу хайвонот, дигар моликияти давлатй ва боигарии табий, ки конунгузорй манъ накардааст, инчунин хукуки бунёди (сохтмони) иншооти нав аз хисоби консессиядор бо шарти дар оянда баргардонидани онхо ба давлат [3].

Тибки конун байни консендент ва консессионер шартномаи консессионй баста мешавад ва дар шартнома хукук, ухдадорй ва масъулияти тарафхо, хамчунин шартхои амалигардонии консессияхо муайян карда мешаванд.

Чунин чамъиятхои сахомй дар Фаронса, Италия, Норвегия дар сохаи истихрочи нафту газ, интиколи онхо, истехсол ва таксими неруи барк амал мекунанд. Самаранокии онхо аз самаранокии ширкатхои хусусй кам нест, агар шартхои зерин риоя гарданд: шароитхои баробари ракобат, рох надодан ба инхисор, назорати давлатй ба инвеститсияхо ва самаранокии онхо, шаффофияти иттилоот дар бораи харочот, назорати давлатию чамъиятй ба таърифахо, устувории онхо дар дурнамои дарозмуддат [4, с.312]

Хднгоми амалигардонии лоихахои ШДХ дар доираи моделхои ташкилию хукукй

maKnxou Myxianu^u xaMKopuu coxiopxou gaBnaTH Ba KopxoHaxou 6H3HecH xycycH ucra^oga MemaBag. Ohxo Bo6acTa a3 xa^Mu xy^y^u 6a 6n3HecH xycycH TaxBunmaBaHga, yxgagopuxou HHBecTHTCHOHHH Tapa^xo, npuHcunxou Ta^cuMu xaB^xo 6aHHu mapuKOH Ba MactynuaT 6a ry3apoHugaHH HaMygxou ryHoryHH Kop MeKyHaHg.

Houxaxou fflflX goupau Baceu MyHocu6aixo - a3 MyHocu6aTxou yMyMHH mapuKH to mapTHOMaxo Ba KopxoHaxou MymTapaKpo gap 6ap MerupaHg.

MacanaH, n.H.1flpo6umeBcKaa maKnxou 3epuH fflflX-po ^ygo MeKyHag: K;apopgogxo 6a H^poH Kopxo Ba pacoHugaHH xH3MaTx,ou ^aMtuaTH, TaxBunu MaxcynoT 6apou эxтнe^отн gaBnaTH, ^apopgogxou epuu TexHHKH, ^apopgogxou ugopaKyHH, nu3HHr, c03umH0Ma gap 6opau Ta^CHMH MaxcynoT, ^apopgogu HHBecTHTCuoHH, KOHceccuaxo, caxoMurapgoHH, umTupoKH xuccaruu capMoau xycycH gap KopxoHaxou gaBnaTH [5,c.316].

MexaHH3Mxpu 3epuHH mapuKH a3 xaMa naxHmyga Me6omaHg:

- BOT (Built-Operate-Transfer) - coxTMOH-ugopaKyHH-TaxBun - BapuaHTH KnaccuKHH KOHceccua Me6omag, ku gap oh KOHceccuoHep gap gaBOMu Myxnaiu MyaHaHrapguga o6teKipo Meco3ag Ba ucra^oga MeHaMoag;

- BOT (Built-Transfer-Operate) - coxTMOH-TaxBun-ugopaKyHH - aKe a3 Mogenxou ^occuRm KOHceccua. KoHceccuoHep o6teKipo coxTa, ^aBpaH 6atgu 6a utmom pacoHugaHu coxtmoh 6a MonuKuara gaBnaT Mecynopag, 6atgu oh o6teKT 6a ucTu^ogau KOHceccuoHep goga MemaBag;

- BOO (Build-Own-Operate) - coxTMOH-Tacappy^-ugopaKyHH. KoHceccuoHep o6teKipo Meco3ag Ba ucTu^ogau MuH6atgau ohpo aManH MerapgoHag Ba 6a oh tu6^u xy^y^u MonuKuaT Tacappy^ MeHaMoag, ku Myggaiu aManu oh Maxgyg HaMemaBag;

- BOOT (Build-Own-Operate-Transfer) - coxTMOH-Tacappy^-ugopaKyHH, TaxBun-Tacappy^ Ba ucTu^ogau o6teKTu 6yHeg Kapgapo 6o xy^y^u MonuKuaiu xycycH KOHceccuoHep gap gaBOMu Myggaiu MyaHaH aManH MerapgoHag. Eatgu ry3amiaHu Myggaiu Ma3Kyp o6teKT 6a MonuKuaTu gaBnaT Mery3apag;

- BBO (Buy-Build-Operate) - xapug-coxTMOH-ugopaKyHH - maKnu $ypym, ku Tangug e TaBceau o6teKra MaB^ygapo nem6uHH MeKyHag. flaBnai o6teKipo 6a cumou xycycH Me^ypymag, cumou xycycH 6omag 6apou ugopaKyHuu caMapaHOK TaKMunu 3apypupo u^po MeHaMoag;

- DBOOT (Design-Build-Own-Operate-Transfer) - nouxaKamuu coxTMOH-Tacapy^-ugopaKyHH-laxBun. XycycuaTu uh HaMygu co3umHOMaxo gap oh acT, ku 6u3Hecu xycycH MacbynuaTu Ha tohxo coxtmohu o6teKT, 6anKu KamugaHu nouxau ohpo hu3 6a 3uMMa gopag [6,c.158].

OnuMOHu Matpy^u Pycua H.E.Pucuh Ba A.C.KonocoB Ma^Myu 3epuHu maKnxou TamKunu fflflX-po 3uKp KapgaaHg:

1. Hpou Kopy xu3MaT a3 ^ohu6u KopxoHau xycycH 6apou ^OHet rapgoHugaHu Tana6oTu ^aMbuaiH.

2. H^opa. HaMygxou acocuu ^apopgog: HCE - u^opa, coxtmoh, 6axpa6apgopH (Lease-Develop-Operate) Ba СРЭ - coxtmoh, pymg, 6axpa6apgopH (Design-Build-Operate).

3. KoHceccua (K).

4. C03umH0Ma gap 6opau Ta^cuMu MaxcynoT (CoPn).

5. KopxoHaxou MymiapaK (KM).

6. X^aMnapgoxTuu nouxaxou нnмн-тag^н^отн (C$Hn).

7. nu3uHr.

8. H^opa + xapug.

9. Coxtmohu acocH a3 pyu cynopumu gaBnaTH.

10. Coxtmohu acocH Ba 6axpa6apgopH.

11. Инвеститсияхои портфелй.

12. Лизинги баргаштпазир - ПВЛ (Sale, Leaseback) [7,с.25-31]

Ба интихоби ин ё он шакли шарикй максадхои ШДХ-лоиха ва самаранокии иктисодии он таъсир мерасонанд. Ба интихоби модел омилхои зерин таъсири бештар доранд: вижагихои конунгузории мамлакат, мансубияти сохавии ШДХ-лоиха, чадвали таксими хавфхои инвеститсионй, тачрибаи ташкили муносибатхои карордодй, талаботи нихоии истеъмолгарон ба пешниходи молу хизматхо.

Ч,анбаи дигари мухим дар амалигардонии ШДХ самаранокии хамин шарикй мебошад. Бинобар ин, масъалахои зерини мансуб ба арзёбии самаранокии умумииктисодии лоихахои ШДХ ахамияти махсус касб мекунад. Арзёбии мазкур, пеш аз хама, дар сахми лоиха дар афзоиши мачмуи махсулоти минтакавй, афзоиши самаранокии бучетй (афзоиши воридоти андоз), самаранокии молиявии лоиха, ки бо даромаднокй ва муддати худхарочотбарории лоиха алокаманд аст, ифода меёбад.

Худи махфуми самаранокй алокаи мутакобилаи натичахои ба даст омада (идоракунй, истехсол, додугирифт, хамкории мутакобила ва гайра) ва харочотеро, ки барои ба даст омадани он сарф шудааст, инъикос мекунад. Категорияи самаранокй ба мафхуми меъёрият мансуб аст, ки дар ташкили идоракунии субъектхои дар асоси шарикии давлатию хусусй амалкунанда пешниход мегардад.

Хамзамон, арзёбии самаранокии муносибатхои шарикй ва лоихахои шарикии давлатию хусусй дар сохаи ичтимоию иктисодй мумкин аст табиати мураккаби барои хар як аз иштирокдорон мухталиф, хусусияти гайриякмаьно дошта бошад, ва нишондихандахои гуногуни меъёри микдорию сифатиро дар бар гирад. Шароити хамкории мутакобила ва хавфхои лоихаро мурофикаткунанда бошанд метавонанд бо гузашти сикли дурударози хаётии лоихахо тагйир ёбанд. Фахмиши нуктахои мазкур, дар навбати аввал, ба иштирокдори давлатй, ки ба тахкикоти тахлилии самаранокии идоракунй умуман ва ба хисобкардхои бисёрвариантаи арзёбии самаранокии лоихахои инвеститсионй, ки лоихахои калонмикёси шарикии давлатию хусусй ба синфи махсуси онхо тааллук доранд, хусусан ба кадри бояду шояд ворид нест, мухим аст.

Алхол методикае вучуд надорад, ки аз руи он самаранокии лоихахои ШДХ-ро арзёбй кардан мумкин бошад. Вале, азбаски иштироккунандагони ШДХ ду тараф мебошад, нишондихандахои арзёбии лоихахоро ба ду гурух чудо кардан кобили кабул аст:

1. Нишондихандахои самаранокии лоихахои ШДХ барои давлат;

2. Нишондихандахои самаранокии лоихахои ШДХ барои шарики хусусй.

Айни замон нишондихандахои иктисодие мавчуданд, ки хам барои давлат ва хам барои сохибкорон баробар мухимманд, зеро давлат дар накши иштирокдори гардиши хочагй баромад намуда, хам ба самаранокии натичахои умумии лоихахои ШДХ ва хам ба таъмин кардани самараи тичоратии худй манфиатдор аст.

Фоида ва харочот, хамчунин методхои тахлили нуктаи безарарии лоиха ва мухлати харочотбарории (давраи бозгашти) инвеститсияхо нишондихандахои аз хама одие мебошанд, ки барои арзёбии босуръат ва на он кадар дакики чаззобияти лоихахо истифода мешаванд. Вале ба нишондихандахои мазкур норасоии зерин хос аст: рох додан ба ахамияти баробари даромад ва харочот, ки ба фосилахои мухталифи вакт мансубанд.

Барои инвестор, новобаста аз он ки давлат аст ё бизнеси хусусй воридот ва харочоте, ки ба фосилахои мухталифи вакт мансубанд, арзиши якхела надоранд, зеро сармоя дар

3aMOH ap3um gopag. EuHc6ap uh 6apcu ry3apoHugaHu Taxnunu ncuxaxcu mapuKuu gaBnaiuro xycycH MeTogxou gucKOHTOHH (lax^u^)-po uciu^oga 6ypgaH nc3uM acT, atHe TaBaccyiu ucTu^ogau кcэ$$нcнeнтн Maxcyc - gucKOHT, ku ap3umu MyBa^arau capMoapo u^cga MeKyHag, 6a aK Maxpa^ OBapgaHu gapcMagxcu (xapc^CTu) ncuxa, ku 6a 3aMOHxou ryHoryH Myiaannu^aHg. Ea uh кcэ$$нcнeнтxc MaHcy6aHg:

- gapoMagu xcnucu gucKOHTmyga flXfl (Net Present Value, NPV). Bo3ex acT, ku arap NPV a3 cu$p 3ueg 6omag, ncuxapc ^a6yn KapgaH nc3uM acT, arap NPV a3 cu$p nacT 6omag, nouxapo pag KapgaH nc3uM acT, arap NPV 6a cu$p 6apo6ap 6omag, ncuxa Ha ^cugacBap acT, Ha 3apapoBap. X^aHrcMu caнga6нннн gapoMag a3 pyu conxo xananuMKOH xaMa HaMygxcu BopugoTpo, ku 6a xaMuH ncuxa Bc6acia 6yga MeiaBOHaHg, 6a xucc6 rupu^TaH nc3uM aci;

- uHgeKcu gapcMagHOKuu (peнтa6enнcкнн) uHBecTKicuaxo (Profitability Index, PI). Bo3ex acT, ku arap PI a3 Bcxug 3ueg 6omag, ncuxapc ^a6yn KapgaH nc3uM acT. flap cypaiu a3 Bcxug KaM 6ygaHu PI nouxa 6oag pag maBag. Arap PI 6a Bcxug 6apo6ap 6omag, ncuxa Ha ^ougacBap acT, Ha 3apapoBap;

- Metepxcu gcxunuu gapcMagHOKuu ннвecтнrcнaxc (Internal Rate of Return, IRR). Taxiu Ma^xyMu Metepu gcxunuu ^cugau ннвecтнтcнaxc (gapcMagHOKuu gcxunH, xapc^cт6apcpнн gcxunH) ^uMaiu кcэ$$нcнeнтн gu^cm-OHm r ^axMuga MemaBag, ku xaHrcMu oh NPV flapcMag xcnucu gucTKOHTmyga ncuxa 6a cu^p 6apc6ap acT. Metepu gcxunuu gapcMagHOKH 6a nyHKH mu3Chk ^cu3 MyBO^u^aT MeKyHag, ku gap oh ap3umu cu^puu xcnucu gucKOHTmyga 6a gacT Mecag;

- Myxnaiu gucKOHTmygau xapc^OT6apcpH (Discounted Pay-back Period, DPP).

Ta^pu6a HumcH Meguxag, ku ap3e6uu caMapaHOKuu ncuxaxcu fflflX-pc Max3 a3 xaMuH

HumcHguxaHgaxc ofo3 KapgaH nc3uM acT.

AKcapaH gaBnaT Max3 6c xaMuH Ma^Myu HumcHguxaHgaxc Maxgyg MemaBag, xapnaHg 6apcu 6a gacT OBapgaHu ap3e6uu c6гeктнвнн caMapaHOKuu fflflX Ma^Myu Ma3Kyp ko^h Heci.

Ho3um 6a 3uKp acT, ku gap aMan gurap MeToguKaxcu ap3e6uu caMapaHOKuu ncuxaxcu fflflX hu3 ucTu^cga MemaBaHg.

Hu TaBpe, ku 3uKp rapgug, Ma^cagu acccuu umiupcKu gaBnaT gap ncuxaxcu fflflX uHKumc^u uH^paccxTcp 6a MaH^uaiu ^aMtuaT, aManurapgcHuu ncuxaxcu MyxuMMu ^aMtuaTH 6c xap^y xaB^xcu xaggu a^an 6c mapiu 6a cy6beKTxcu u^TucogH nemHuxcg KapgaHu xroMaixcu 6anaHgcu$aT, мa6naFryзcpнн KcpKapgxcu unMuu uHHOBaTcucHH Ba TatMuHu xu^3u н^тнмcнн axcnH Me6cmag. Max3 6a xaMuH ca6a6 Taxnunu HumcHguxaHgaxcu 3epuH (xucc6y кнтc6н OHxopc xaM gap caixu yMyMugaBnaiH Ba xaM gap caixu muhto^obh ry3apcHugaH MyMKuH aci) 6apcu gaBnaT Mapxunau MyxuMMu apзe6нн caMapaHOKuu ncuxaxcu fflflX 6a xucc6 MepaBag:

- nuMonduyandau manocy6u %ацми uneecmumcuayou xycycu ea 6y^emu (nCH) gap Tapa^uu о6гeктxон fflflX. HumcHguxaHgau Ma3Kyp caixu Kcxumu 6cpu 6y^eiupc TaBcu^ MeKyHag, gap mapcuiu mapuKuu gaBnaiuro xycycH TaHccy6u 6apc6apH (50 x 50) acT. Ea u6cpau gurap, ^uMara uh HumcHguxaHga 6cag 6a Bcxug (aK) muic6 KyHag. Bane gap mapcuiu Myccupu xc^arugcpH gap H,T, Ba^Te ku BocuTaxcu 6y^eiH, MatMynaH 6a aManurapgcHuu ncuxaxcu MyxuMMu н^тнмcн-н^тнccgнн fflflX HOKu^ca xaciaHg, ^uMaiu 6a Bcxug (aK) 6apc6apu uh HumcHguxaHga nyH xaggu a^annu My^O3 6appacH MemaBag. nac, arap ^uMaiu HumcHguxaHga nCH a3 Bcxug KancH e 6c oh 6apc6ap 6cmag (nCH > 1), 6cpu 6y^eT Kcxum Mee6ag Ba aKe a3 Ma^cagxcu fflflX 6a gacT Mecag;

- nuMonduyandau KoyuMu camyu SeKopu Ha TaHxo gap caixu gaBnaTH, 6anKu gap caixu MuHTa^aBH hu3 axaMuaiu KancH gcpag. Hh HumcHguxaHga uMKOHuaTu ncuxaxcu fflflX-pc

оид ба ташкили чойхои нави корй, ташаккул додани пешниход дар бозори минтакавии мехнат, ба вучуд овардан ва нигох доштани иштигол тавсиф мекунад. Кимати мусбати ин нишондиханда аз он шаходат медихад, ки бекорй ихтисор мешавад. Кимати нишондихандаи мазкур чи радаре ки баланд бошад, рушди минбаъдаи ичтимой-иктисодии минтака хамон кадар бехтар аст;

- нишондихандаи дигаре, ки чаззобият ва самаранокии лоихахои ШДХ-ро тавсиф мекунад, нишондщандаи афзоиши воридоти андози ба буцетуои уамаи сатщо мебошад. Табиист чи радаре ки кимати ин нишондиханда баланд бошад, давлат дар симои макомоти минтакавй ва ё махаллй хамон кадар бештар фоида ба даст меорад ва мутаносибан, имкониятхои сармоягузории давлат ба лоихахои нави шарикии давлатию хусусй бештар мегардад;

- уиссаи мщсулоти инноватсиони, ки дар доираи лоихахои ШДХ ба вучуд оварда мешавад (коэффисиенти азхудкунии махсулоти нав), кобилияти корхонаро оид ба чорй намудани махсули инноватсионй ё махсулоти ба тагйироти технологй дучор гардида арзёбй мекунад;

- боз як нишондихандаи арзёбии фаъолияти инноватсионии корхона зеуниятталабии он аст, ки ба муайян кардани дарачаи татбики инноватсияхо дар фаъолияти корхона имкон медихад.

Олими Русия Е.С.Андреева низоми нишондихандахои арзёбии самаранокии лоихахои ШДХ-ро пешниход кардааст, ки мо дар доираи тахкики худ онро чонибдорй мекунем (чадвали 1.1).

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Цадвали 1.1. - Низоми нишондщандацои арзёбии самаранокии лощауои ШДХ

Нишондихандахо Тарзи хисобу китоб Шарх

Нишондихандахои арзёбии самаранокии ШДХ хам барои давлат ва хам барои шарики хусусй

1. Даромади холиси дисконтшуда (ДХД, NPV) п ^ Pt-IC ¿(l + r)At t=l IC - хачми ибтидоии инвеститсия; Pt - даромади солона; r - мизони дисконтонй; n - микдори солхои амалигардонии лоиха. Бузургии воситахои пулй, ки инвестор ният дорад баъди харочоти ибтидоии инвеститсионй ва бурунрафти даврии ба амалигардонии лоиха марбути пулро рупуш кардани вуруди селаи пул аз лоиха ба даст орад. Агар NPV>0 бошад, пас, лоихаро кабул кардан лозим аст; агар NPV<0 бошад, лоихаро рад кардан лозим аст.

2. Индекси даромаднокии инвеститсияхо (PI) п ^ Pt-.IC ¿(l + r)At t=l Даромад ба вохиди харч. Агар Р1 >1 бошад, лоихаро кабул кардан лозим аст. Агар Р1<1 бошад, лоиха рад карда мешавад.

3. Меъёри дохилии даромаднокии инвеститсияхо (IRR) IRR = г, ки хангоми он NPV = f(r) = 0. Мизони дисконтиронй, ки хангоми он арзиши холиси чории лоихаи инвеститсионй ба сифр баробар аст. Ба мукоисаи лоихахои гуногунмикёс ва дарозиашон мухталиф имконият медихад. Агар ШЯ>г бошад, лоиха бузургии мусбати NPV ва фоизи даромади баробар ба (Ш^г)-ро таъмин мекунад.

4. Мухлати DPP = min n, ки Вакте, ки , инвеститсия вуруди кофии

gucKoHTmygau xapc^OT6apcpH (DPP) xaHrcMu oh n= n=CO y Pi X^- LJ (1 + r)An 77.= 1 nynpc 6apcu xapc^OTu ннвecтнтcноннpо pynym KapgaH TatMuH MeKyHag.

HnmoHflH^aHfla^OH ap jeGnii caviapaHOKnn 6apon gaBnaT

1. HumcHguxaHgaxcu TaHccy6u xa^Mu ннвecтнтcнaxcн xycycH Ba 6y^eTH (nCH) I06 oh - Ma6naFu BccuTaxcu xycycH, ku 6a c6beKTu IflX paBOHa mygaaci; 06 - Ma6naFu BccuTaxcu 6y^eT. Caixu Kcxumu 6cpu 6y^eiH, TaHccy6u ugeanH gap mapcmn IflX-6apc6apH acT, atHe ^uMaiu uh HumcHguxaHga 6cag 6a 1 muTc6ag.

2.Koxumu caTxu 6eKcpH (U) Khdm —^-x 100% K6 KPE - Tetgcgu ^cu Kopuu HaB, Ku gap goupau ncuxau IflX Tatcuc mygaacT; KE - Tetgcgu 6eKcpcH gap MaMnaKaT (gap MuHTa^a). HMKOHuaiu ncuxaxcu IllflX gap 6c6aiu 6a By^yg OBapgaH Ba Hurcx gcmiaHu umiuFcn. K^Mara Myc6aiu uh HumcHguxaHga a3 oh maxcgaT Meguxag, ku 6eKcpH KaM MemaBag..

3. A^3cumu BopugoTu aHgo3H 6a 6y^eT (BA) BA t —--x 100% BAt - 1 BAt, BAt-1 - 6y3ypruu BcpugcTu aHgo3H MyiaHccu6aH gap gaBpaxcu ^cpH Ba Mc^a6n.. HumcH Meguxag, ku gap Haiu^au aManurapgcHuu IflX gapcMagu 6y^eT hh ^agap a$3cum e^TaacT.

4. Xuccau MaxcyncTu uHHoBaTcuoHH (Kcn) II(J)mh II(J)yM n$MH - nynu ^ypymu MaxcyncTu HaB e TaKMungcga; n^yM- nynu ^ypymu yMyMuu xaMau MaxcynoT. Ap3e6uu ^06^^™ KcpxcHa gap 6c6aiu ^cpH HaMygaHu Maxcynciu uHHOBaTcucHH. K^Mara uh HumcHguxaHga hu ^agape ku 6anaHg 6cmag, KcpxcHa xaMOH ^agap a3 ^uxaiu uHHOBaTcucHH ^atcniap acT.

5. 3exHuaTTana6H CHMaA^f Q AgF - ap3umu gcpcuxcu FaHpuMcggH; Q - xa^Mu uciexccnu MaxcynoT. Ea MyanaH KapgaHu gapa^au нcтн$cgaн uHHOBaicuaxc gap ^aton^™ KcpxcHa uMKOHuaT Meguxag.

HimoHflH^aHfla^OH ap3e6uH cawiapaHOKnn ^^X 6apon mapnKn xycycn

1. flapcMagHCKuu gcpcuxc Ra= (Ocuga to aHgc36aHgH / Ap3umu gcpcuxc)x100% Ocugapc a3 xap comohh, ku KcpxcHa 6a TamaKKynu gcpcuxc nemnapgoxT KapgaacT, tobcu^ MeKyHag.

2. Даромаднокии инвеститсияхо Ял = (Фоида то андозбандй / (Асъори тавозун - ухдадорихои кутохмуддат)) х100% Самаранокии истифодаи воситахоеро ифода мекунад, ки ба инкишофи хамин ташкилот гузошта шудаанд.

3. Даромаднокии сармояи худй Яск = (Фоидаи соф / Сармояи худй) х 100% Мавчудияти фоидаро аз руи сармояи ба хамин ташкилот гузоштаи сохибмулкон тавсиф мекунад.

4. Даромаднокии махсулот (фаъолияти истехсолй) Япд = (Фоидаи соф / Арзиши аслии махсулоти фурухташуда) х 100% Аз хар сомонии ба истехсол ва фуруши махсулот гузошта чи кадар фоида гирифтани корхонаро нишон медихад.

5. Даромаднокии фУРУш Япр = (Фоида аз фуруш / Пули фуруши махсулот) х 100% Вазни киёсии фоидаро дар таркиби пули фуруши махсулот тавсиф мекунад.

К^матхои меъёрии коэффисиентхои даромаднокй тибки сохахо, намудхои истехсолот, технологияи тайёр кардани махсулот тафрикабандй шудааст. Дар сурати набудани меъёр динамикаи нишондихандахоро дар як катор мархилахо пайгирй намудан лозим аст, зеро афзоиши даромаднокй аз афзоиши фоидаоварй, тахкими некуахволии молиявй дарак медихад.

Цадвали 1.1 бегуфтугу тамоми нишондихандахоеро, ки дар бораи ин ё он лоихаи ШДХ тасаввуроти пурра медиханд, дар бар намегирад, вале арзёбй хатто дар асоси хамин мачмуи нишондихандахо имкон медихад ба манфиати ин ё он лоиха интихоби дуруст сурат гирад.

Fайр аз ин, халли масъалаи самаранокй, арзёбии он ва муайян кардани роххои баландбардорй, ба сабаби назаррас дарозмуддат будани сиклхои хаётии ШДХ ва талаботи баланд ба сифати натичахо (дар доираи харочоти ба накша гинрифта дар сатхи олй ва дастрас барои истеъмолкунандаи нихой саривакт амалй гардонидан) вазифаи якдафъагие нест, ки танхо ба мархилахои тайёрии лоихахо хос аст.

Храмин тарик, тахкики масъалахои модел, ширкат ва самаранокии шарикии давлатию хусусй дар чомеаи касбии чахонй мавриди таваччухи амик гардидааст. Мутобикан бо хусусиятхои мазкури шарикй дар муносибатхои нав ба арзёбии самаранокй мафхуми каблан татбикшавандаи оптимизатсияи чиддй (ба хадди аксар расонидани даромаднокй) ба тахлили бисёрвариантаи умумии ба ном арзишмандии шарикй хам барои хар як иштирокдор ва хам умуман барои чамъият табдил меёбад.

Пайнавишт:

1. Бараненко С. П. Инвестиционная политика государства в системе регулирования государственно-частного партнерства [Текст] / С.П. Бараненко, А. Ю. Семенихин // Путеводитель предпринимателя. Научно-практическое издание: Сб. науч. трудов. Вып. VI. Под научной ред. Л.А. Булочниковой. - М.: Российская академия предпринимательства; Агентство печати «Наука и образование», 2010. -186 с. (С. 12-24).

2. Грицай С.В. Использование механизма частно-государственного партнерства для повышения эффективности деятельности промышленных предприятий. -М., 2006. -С. 19-21.

3. Крнуни Чумуурии Тоцикистон «дар бораи консессияуо» аз 26 декабри соли 2011, № 763, Ахбори мацлиси олии Чумуурии Тоцикистон, моддаи 3: (санаимуроциат 16.04. 2017)

4. Фишер П. Прямые инвестиции для России: стратегия возрождения промышленности. - М.: Финансы и статистика, 1999. - 312 с.

5. Дробышевская Л.И. Концептуальные основания инновационно-инвестиционной политики в условиях трансформации хозяйственной системы. - Краснодар, 2005. - 316 с.

6. Практическое руководство по вопросам эффективного управления в сфере государственно-частного партнерства. - Женева (Швейцария): Организация Объединенных наций, 2008. - 158 с.

7. Рисин, И.Е. Функциональное и процессное содержание государственно-частного партнерства / A.C. Колосов, И.Е. Рисин //Русский провинциальный журнал. Регион: системы, экономика, управление. - 2011. - №1 (12). - С. 25-31.

Reference Literature:

1. Baranenko S.P. Investitive Policy of State in the System of Regulation as to Statal-Private Partnership [Text] // S.P. Baranenko, A. Yu. Semenihin // Guide-Book for Entrepreneurship. Scientific- practical edition: collection of scientific works. Issue VI. Under the scientific editorship of L.A. Bulochnikova. - M.: Russian Academy of Entrepreneurship. Printing Agency "Science and Education", 2010. - 186pp.; pp. 12 - 24.

2. Gritsay S.V. Utilization of the Mechanism of Statal-Private Partnership for Rising an Efficiency of the Activity of Industrial Enterprises. - M., 2006. - pp. 19 - 21.

3. Tajikistan Republic Law "On Concessions" from December 26, 2011, №763. Information from Tajikistan RepublicMajlisi Oli, articles 3 (Date of appeal: 16.04.2017).

4. Fisher P. Direct Investments for Russia: Strategy of Industry Revival. - M.: Finances and Statistics. - 1999. - 312 pp.

5. Drobyshevskaya L.I. Conceptual Grounds of Innovational-Investitive Policy under the Conditions of Economics System Transformation. - Krasnodar, - 2005. - 316 pp.

6. Practical Guide on the Issues of Effective Management in the Sphere of Statal-Private Partnership. Geneva (Switzerland). United Nations Organization. 2008. - 158 pp.

7. Risin I.Ye. Functional and Processive Content of Statal-Private Partnership // A.S. Kolosov, I.Ye. Risin // Russian Provincial Journal. Region: Systems, Economy, Management. - 2011, №1 (12). - pp. 25 - 31.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.