Научная статья на тему 'ШАХСНИНГ ШАКЛЛАНИШИДА ГЕРОНТОПЕДАГОГИКА ОМИЛИ ҲАМДА ГЕРОНТОПЕДАГОГИК НАЗАРИЯЛАР'

ШАХСНИНГ ШАКЛЛАНИШИДА ГЕРОНТОПЕДАГОГИКА ОМИЛИ ҲАМДА ГЕРОНТОПЕДАГОГИК НАЗАРИЯЛАР Текст научной статьи по специальности «Прочие социальные науки»

99
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ШАХСНИНГ ШАКЛЛАНИШИДА ГЕРОНТОПЕДАГОГИКА ОМИЛИ ҲАМДА ГЕРОНТОПЕДАГОГИК НАЗАРИЯЛАР»

International Islamic Academy of Uzbekistan Volume 3 | IIAU Conference 1 | 2022 Google Scholar indexed Scientific-Theoretical and Practical Issues of DOI: 10.24412/2181-1385-2022-02-96-99_Psychology of Religion in Uzbekistan

ШАХСНИНГ ШАКЛЛАНИШИДА ГЕРОНТОПЕДАГОГИКА ОМИЛИ ХДМДА ГЕРОНТОПЕДАГОГИК НАЗАРИЯЛАР

Азиза Ташпулатовна Тургунова

Узбекистан халкаро ислом академияси "Дин психологияси ва педагогика" кафедраси в.б. доценти, PhD

Инсонни шахс булиб шаклланишида, биологик омил, оила, ижтимоий мухит асосий урин эгаллайди. Болага характер, кобилият, яъни шахсий иктидор, нутк, максадга йуналтирилган холда мехнат килиш, фикрлаш фаолияти, фаолият жараёнида уз хатти-харакатларининг мохиятини англаш мерос булиб утади.

Биологик хусусиятлар шахснинг узига хослиги ва фаркли жихатларини намоён этади. Кекса авлод вакилларидан киёфа, соч ранги, жисмоний курсаткичлар, кон гурухлари, иктидор ва лаёкатлар, асаб тизимининг узига хослиги, куриш органларининг узига хос жихатлари, куз ранги, узига хос сезгирлик, билиш фаоллиги каби бир катор биологик сифатлар авлодларга мерос булиб утади.

Мерос тушунчаси аждодлардан авлодларга утадиган узига хос жихатлар англашилади. Аждодлардан авлодларга утадиган хусусиятлар сирасига уларнинг билиш фаоллиги хам киради. Бизнинг ота-боболаримиз юксак акл-заковат эгаси булганликлари учун хам уларнинг хусусиятлари ва акл-заковатлари махсули булган маънавий-интеллектуал бойликлари инсоннинг шахс булиб шаклланишига хизмат килиб келган. Аждодларимиз мероси шахснинг муайян иктидорлари ёрдамида уларнинг муайян сохасидаги фаолиятлари ривожланишига асос булади. Бу эса шахс ривожланиши учун потенциал имкониятларни вужудга келтиради. Шахсда билиш фаоллигининг ривожланиши куп жихатдан мавжуд шарт-шароитлар ва таълим-тарбия мазмуни билан бевосита боглик.

Ахлокий маданиятни шакиллантиришда геронтопедагогиканинг шахсий намунаси хам катта роль уйнайди. Устоз маданиятли инсон булиб, бу фазилат унинг юриш-туришида, феъл-атворида, кийинишида, оилада, иш жойида инсонлар билан муомаласида, рузгорни бошкариши, жамоат жойларида узини яхши тута олишида, барча хатти-харакатларида уз ифодасини топади. Бу фазилатлар геронтопедагогика ички дунёсининг ташки ифодасидир. Бошкаларга нур таркатиши учун узи

https://ares.uz/

May 21

Republican Scientific and Practical Conference

96

International Islamic Academy of Uzbekistan Volume 3 | IIAU Conference 1 | 2022 Google Scholar indexed Scientific-Theoretical and Practical Issues of DOI: 10.24412/2181-1385-2022-02-96-99_Psychology of Religion in Uzbekistan

порлаб туриши керак. Хдкикий устозликнинг мохияти улуг хаёт такозо этаётган ахлоккий фазилатларни ёш авлоднинг онгига, эътиккодига, энг мухими, унинг кундалик хатти-харакатига сингдира билишидир.

Шахснинг шаклланишида тамал тоши оилада куйилади. Х,ар бир оиланинг узига хос таъсир доираси мавжуд булгани каби миллий кадриятларни саклаб колишда, оилалар мухитини яхши ва ёмон томонга узгаришида, бола тарбиясида бобо ва бувиларнинг роли мухим ахамият касб этади. Кекса авлод вакиллари шахсни фаоллаштирувчи таълим усуллари достонлар, эртаклар, асотирлар(ривоят), кушиклар, накллар, ривоятлар, афсоналар, маколлар, маталлар, хикматлар, афоризмлар, топишмоклар, тез айтишлар, уйинлар, аллалар, лапар, айтимлар оркали шахснинг маънавий дунёсига таъсир этади.

Инсон хар доим фаолиятнинг муайян турига кизикади ва уни аждодлар мероси ёрдамида узлаштиради. Муайян мухитда ёшлар аждодлар томонидан мерос булиб келаётган фаолиятнинг муайян турига кизикадилар. Мазкур кдзикдшни рагбатлантириш учун ота-оналар ва педагоглар уларни фаолиятнинг мазкур турига купрок жалб этишлари лозим. Бунинг учун дастлаб уларнинг билиш фаоллигини таъминлаш талаб килинади. Шахсни жамият эхтиёжларига мос холда таълим ва тарбия беришда геронтопедагогика омили асосий урин эгаллар экан, бугунги кунда фан техниканинг ривожланиши кекса авлод вакилларини бой тажрибаларидан самарали фойдаланиш билан бирга уларни замон талабларига мос холатда укитишни хам талаб килади.

Баъзи манбаларда геронтопедагогика атамасига нафака ёшидаги инсоннинг педагогикаси - тарбияси, укиши ва ривожланиш тизими деб таъриф берилади. Ривожланган мамлакатларда, давлат ва нодавлат ташкилотларида куплаб университетлар, кекса авлод вакилларини ижтимоий фаоллаштириш, геронтопедагогикани ролини ошириш максадида замонавий фан -технологияларига укитиш, малакасини ошириш буйича таълим дастурлари жорий килмокда. Кекса авлод вакиллари умри давомида туплаган билим, малака, тажрибаларини ёш авлодга етказиш оркали уларни хатоларга йул куймасликка, хаётнинг турли хил синов ва машакатларини енгиб утишида кумакдош булади.

Дунёда кекса авлод вакилларини турмуш тарзини яхшилаш, ижтимоий химоя килиш, согликни саклаш, уларнинг ижтимоий фаоллигини ошириш, укитишга оид тадкикотлар катта ахамиятга эга. БМТ тадкикотларига кура умргузаронликнинг ошиши натижасида 2050 йилга келиб 100 ёшга етганлар сони камида 2,2 миллион

May 21

https://ares.uz/ Republican Scientific and Practical Conference

97

International Islamic Academy of Uzbekistan Google Scholar indexed

Volume 3 | IIAU Conference 1 | 2022 Scientific-Theoretical and Practical Issues of Psychology of Religion in Uzbekistan

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-02-96-99

кишини ташкил этади. Тугилишлар сонининг камайиши натижасида 5 ёшгача булган хар бир болага 65 ёшдан ошган икки кекса тугри келади. Жамиятда кексалар сонининг ошиши ижтимоий химоя сиёсатини ошириш билан бирга ушбу ахолининг ижтимоий фаол катлами тажрибасидан самарали фойдаланишнинг замонавий педагогик технологияларини хаётга тадбик этишни талаб килади. Бу технология ривожланган мамлакатларда геронтопедагогика мактаблари оркали амалга оширилади.

Олимларнинг фикрича кексаларни тинглаш ва улардан урнак олиш оркали уларда ёлгизлик хиссини камайтириш мумкин. Шу каби тадкикотларда психолог олим С.К.Баум фаол хаёт тарзи билан яшаган кекса авлод вакиллари яшашга булган кизикиши янада ортишини аниклаган булса, тадкикотчи Э.Больмейер, М.Валенкамп, Г.Вестерхофлар кексалар хаётини тахлил килиш, бошидан утказган вокеалар, ютуклар ва орзу-истаклари хакида гапириш оркали яшашга булган интилиши ортиши, хаётининг мазмунли булиши хамда депрессияларнинг камайишига эришилади деб хисоблайди. Тадкикотлардан куриниб турибдики, биз ижтимоий фаол кекса авлод вакиллалари тажриба технологиялари оркали шахснинг комил инсон булиб шаклланишига хамда уларда жамият учун кераклилик хиссини уйготишга, умргузаронлигини ошишга эришамиз.

Юртимизда кадимдан ёшларни тарбиялашда, инсоннинг камолотида, шахс булиб шаклланишида кекса авлод вакилларининг урни алохида ахамият касб этган. Эргаш Очиловнинг "Шарк хикоят ва ривоятлари" китобида келтирилишича Мирзо Улугбекдан сиз нега сиёсатни куйиб, илм билан машгул булдингиз? деган саволга Улугбек - Мен илмнинг кудратини бобомдан билдим. Бир сафар мен бобомнинг тиззасида утирар эдим, шу пайт хузурига бир киши кирди, бобом шошиб унинг истикболига урнидан турди - мен тиззасидан тушиб кетдим. Кейин билсам, у зот олим экан, бобомнинг пири комили экан. Илмнинг обру-нуфузини мен ана ушанда курдим деб жавоб берган.

Хулоса килиб айтиш мумкинки, шахснинг камолга етиши аклан, ахлокан ривожланганлиги билан белгиланади. Шу боис алломаларимиз томонидан шахс шаклланишининг асосий мезонлари санаб утилади. Улар сирасига таълим-тарбия, оила мухити, ижтимоий муносабатлар, уз-узига бахо бериш, уз-узини тарбиялаш, жамият томонидан ишлаб чикилган норма ва талабларни кабул килишда геронтопедагогик технологиялар, уларнинг бой ибрат-намуналари асосий омил булиб хизмат килади.

https://ares.uz/

Щ_May 21

Republican Scientific and Practical Conference

International Islamic Academy of Uzbekistan Google Scholar indexed

Volume 3 | IIAU Conference 1 | 2022 Scientific-Theoretical and Practical Issues of Psychology of Religion in Uzbekistan

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-02-96-99

REFERENCES

1. Батлер Р.Н. (1963) Обзор жизни: интерпретация воспоминаний пожилых людей. Психиатрия 26: 65-76.

2. Баум С.К. (1999) Кто ни о чем не жалеет? Психологические отчеты 85: 257-

3. Больмейер Э., Валенкамп М., Вестерхоф Г. и др. (2005) Творческая память как раннее вмешательство при депрессии: результаты пилотного проекта. Старение психического здоровья 9: 302-304.

3. Кросс С., Маркус Х. (1991) Возможные личности на протяжении всей жизни. Человеческое развитие 34: 230-255.

4. Turgunova A. GERONTOPEDAGOGY-EDUCATION, Practice, Problems and Solutions //European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences. -2019. - Т. 2019.

5. Turgunova A. T. PHILOSOPHICAL AND HISTORICAL ANALYSIS OF THE USE OF GERONTOPEDAGOGICS AND GERONTOPEDAGOGIC EXPERIENCE //CURRENT RESEARCH JOURNAL OF PEDAGOGICS. - 2021. - Т. 2. - №. 09. - С. 31-34.

260.

https://ares.uz/

■_May 21

Republican Scientific and Practical Conference

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.