Шағын орталықта ойын арқылы таным үрдістерін, қол машықтарын дамыту Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

ШШ

АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ВОСПИТАНИЯ ПОДРАСТАЮЩЕГО ПОКОЛЕНИЯ

УДК 373.1.02 ГРНТИ 14.25.05

ШАFЫН ОРТАЛЬЩТА ОЙЫН АРЦЫЛЫ ТАНЫМ

YРДIСТЕРIН, КОЛ МАШЫЦТАРЫН ДАМЫТУ

Ацдатпа

Автор шагын ортальщта жас ерiк-жiгер, эле-уметтж ;узыреттыж ;алыптасатын бiрегей шешушi кезен, деп ой ;орытады. Жан,а фор-маттагы тэрбиешi ретiнде замануи ойындарды ;олданады. Ойын ар;ылы таным урдкш да-мытады. Цол машьщтарын дамытуда ат;арган тэжiрибесiмен бeлiседi. Заманауи талап;а сай ойын тYрлерiн жYЙелi пайдаланганын баян-дайды. Ойын ар;ылы ецбекке тэрбиелеймiн деп тужырым жасайды.

Аннотация

Автор считает, что в мини-центре - уникальный решающий этап, на котором формируется характер, воля, социальная компетентность. В качестве метода нового формата используются современные игры. Развивается познавательный интерес через игру. Автор делится своим опытом воспитания через игру, в частности воспитывает любовь к труду через игру.

Annotation

The author supposes that a mini-center is a unique decisive stage at which children's will and social competence are formed. Modern games are used as an "educator" of the new format. The cognitive process is being developed through the games. The author shares her experience in developing hand skills: she systematically uses modern games for upbringing values in children, namely love to work.

Тоймурзаева Г.С.,

Цостанай облысы этмдШ бШм басцармасыныц "Рудный цаласы бшм бвлiмiнiц Мiржацып Дулатулы атындагы жалпы бшм беретiн мектебi" КММ, шагын орталыц тэрбиешiсi

Нег1зг1 свздер: шагын ор-талыц, ойындар, тэрбие, ецбекке деген сушспеншЫк.

Ключевые слова: мини-центр, игры, воспитание, любовь к труду.

Keywords: mini-center, ga- s

ш ^

о

ЬЙ

о

mes, education, love to work.

Ш

3

2 £

и £

0 с к s

1

£

s с

и о

CQ

ш ^

tfl о

Q-

-Q I -Q

а

ЬЙ <

Жацаша о;ыту Yрдiсiнде шагын орталы;та о;ыту-тэрбиелеу жумы-сында балалардыц таным YPДiстерiн дамыту, сeздiк ;орларын молайту, ауызша сeйлеyге Yйрете отырып, y^ ренген сeздерiн кYнделiктi eмiрде еркiн ;олдану, ;ол машы;тарын да-мытуда одан api ^нделжт к-эре-кет кезiндегi тыдж ;арым-к;атына-ста ;олдана бiлyге жатты;тыру iсiне ерекше мэн беpiлген. Сонды;тан за-манауи ойынды Yнемi кез-келген уа;ытта пайдалану Yлкен нэтиже бе-pеpi аны;. Ойынга зер салып, ой жY-гipтiп ;арар болсам, содан Yлкен мэндi де магыналы iстеp туындап epбитiнiн бай;адым. Себеб^ ойын бар eнеpдiц бастауы деп быемш. Ойын - дене ^ш куатын молайтып, оны шапшацдыкда, дэлджке т.б гана тэрбиелеп ;оймай оныц а;ыл-ойыныц толысуына, жан дYниенiц ;алыптасуына, есейiп eсyiне де пайдасын типзедь

K^ipri тацда жас маман болсам ас да, iзденiстен талмай, Yнемi жаца-

ш

§ лы;;а умтылып келемiн. ^нделж-

о тi сабагымда алдымдагы тэрбиеле-с

0 нушыер айналадагы элемдi ойын, ецбек, серуен, уйымдастырылган о;у

2 iс-эpекетiнде достарымен ;арым-;а-

и тынас кезiнде танып бiледi. Осындай

сД жетiстiктеpге жету Yшiн жаца формат-

с тагы тэpбиешi pетiнде бYгiнгi тэрби-

g еленyшi, ертецп - о;ушы деп ;арап,

í баланыц мiнез-;yл;ын,сана-сезiмiнiц

g жетiлy дэрежесш таным YPДiстеpiнiц

m тYЙсiгi, ;абылдауы, ес, ойлау, сeйлеy,

1 зешншщ дурыс багытта ;алыптасып,

-

g дамуын ;адагалап эpi дамыту менщ

2 басты мiндетiм деп бiлемiн. Ойын бас

и ланыц алдынан eмipдiц есiгiн ашып,

ÜQ

а- оныц шыгармашылык; ;абыетш оя-

5 тыпданымды; ;асиеттерш дамыта-

^ ды[1,6-8 б.]. Шагын орталы;та - таным

^ бiлiм алу жэне дамыту YPДiсi, Yнемi те-

рецдетыш жэне кецейтыш отыратын, нэтижесiнде жаца бтм алынатын таным объектiсi мен субъекткшщ эpекеттесyi. Таным - заттардыц эмо-циялы; мазмунын немесе а;и;атты табу ма;сатындагы заттардыц кYЙiн, жагдайын мецгеру болып табылады. 0зiмнiц тэжipибемде шагын орта-лы;та балаларды ;оршаган ортамен таныстыруда кeбiне танымды; ой-ындар ;олданамын. Танымды; ой-ындарды ;оршаган ортаны, айнала-дагы ДYниенi таныстыруда ма;сатты тYPДе пайдаланамын. Ойын дегешм - жас еpекшелiкке ;арамайтын, эpбip баланыц кeцiл-кYЙiн кeтеpетiн, ой-ландыратын YPДiс. Ойынтeзiмдiлiктi, алгыртты;ты, тап;ырлы;ты, у;ып-тылы;ты, iзденiмпаздылы;ты,iскеp-лiктi ;алыптастыруга Yлкен мYм-кiндiгi бар педагогикалы; тиiмдi эдiстеpiнiц 6ípí. Ойынныц мацызы: а;ыл-ойы дамиды, ;ызыгушылыгы, белсендiлiгi, шыгармашылыгы, арта-ды. Тулгалы; ;асиеттеpi ;алыптаса-ды, ойын тYpiнде тэрбиелеу жалы;ты-рмайды, о;у iс-эpекетiн ;ызы;ты eткiзyде мен Yшiн тиiмдi. Бала бойын-дагы жагымсыз ;ылы;тарды, ойын ар;ылы тэpбиелеймiн[2, 7-9 б.]. Осы орайда эpiптестеpiме балалардыц есте са;тау ;абыетш, ;иялын, ;абыл-дау ;абыетш, зешн тура;тандыруга, ацгарымпаздык;, танымды; ;абыетш дамытуга арналган кeмек ;уралы pетiнде тeмендегi ойындар топтама-сын усынып отырмын. Танымдылы; ;абыетш дамытуга арналган ойын-дардыц 6ípí "Тepт ;убылыс" Балалар шецбермен турады. «Су» - десем ;ол-дарын алдына созады, «ауа» десем жогары кeтеpедi, «от» дегенде ею ;о-лын айналдырады, «жер» дегенде ;ол-дарын тYсipедi. Юм шатасса ойыннан шыгарылады. "Keцiлдi шецбер" ойы-

Ш

ны. Балалар шецбер жасап отырады. Бiр-бiрiне мукият карайды. Сол кезде отырган балаларга эртYрлi заттар-ды кыстырып к;оямын: гYл, орамал, кeзiлдiрiк. Балалар кездерш ашканда не eзгердi? -деп сураймын. Ец зейiндi балага сыйлы; беремiн. "Ермексазбен ойын".

Бул балалардыц кол машьщтарын дамытады. Ермексаз баланы жалпы да-мытатын эр тYрлi кызьщты ойындар eткiзуге мYмкiндiк бередь Балалар ер-мексазды колмен жiбiтедi, саусакпен бeлiп алады, домалатады, ширатады, ермексазды калауынша ;алып;а кел-тiредi жэне кез-келген уакытта ермексазды бYлдiрiп алам деп ;оры;пастан жумысына eзгерiс енгiзедi, ол ез юне деген сенiмдiлiк тудырады. Цазiргi дамыган технологиялар аркасында, ермексаздыц жетiлдiрiлген тYрi. Ер-мексаздан айырмашылыгы, колга, Yстелге жагылмайды, пiшiндi са;та-майды. ¥сак сауса; моторикасын дамытады, агрессияны басады, шыгар-машылы; кабiлетiн, тыш дамытады, колдыц булшыкеттерiн бекiтедi. 0те пайдалы ;урал.Сонымен ;атар ;ум терапиясы аркылы кол машьщтарын дамытуга кeцiл бeлемiн. ¥лтты; ойындардыц тYрлерi мен мазмунда-рыныц эралуан болуы, танымды; т.б. ма;саттарды шешiп Yйренуге жат-тыгуды да назарда устап келемш. Мы-салы ойнау барысында топтасу, бiрi-гу аркылы жещске жету, жеке Yздiктi аны;тау сия;ты дагдыларды калып-тастыруга арналгандыгын ^руге бо-лады. Yлкен ойындарды бастау алдын-да Yлкендерден руксат сурау, бата алу, ойын шартын келку сия;ты кажеттi жагдайлар да кке асырылып отырган. Мен де бата беруге Yйретiп, жецiл тапсырма беремш. Барлы; улттардыц дэстYрлi тэрбие салтында ойындар-

ды пайдалану жетекшi орын алады. Ойындарды пайдалану аркылы халы; этикалы;, эстетикалык талгамда-рын байытып, iзгi каситеттерге жол ашып, мэдениетт болуды урпак бой-ына ащрш тэрбиелеудi iске асырып отырган. Цазак халкында «Бала ой-ынмен eседi» деген канатты сeз бар. Ойын баланыц акыл-ойын дамытуды кызыктыра отырып, денесiн белсендi козгалта отырып, ойдан-ойга жете-леп, тынысын кец ашып, киялмен канат бiтiретiн гажайып мYмкiндiгi бар тэрбие куралы болып табылады. Ер-тегiлерiнде, батырлар жырында, эн-дерi мен жырларында, таска кашалган белгiлерiнде ойынга байланысты де-ректер кeптеп кездеседi [3, 5-7 б.].

Шагын орталыкта жас ерж-жкер, элеуметтiк кузыреттiлiк калыпта-сатын бiрегей шешушi кезец. Ойын тYрiнде окыту кызыкты, ерекше болуы тшс. Мектепке дейiнгi балалар-ды осындай тэсiлмен окытуды жYзе-ге асыру Yшiн, эзiрленетiн ойындык бiлiм беру технологиясы анык бел-гiленген жэне кадамдык сипатталган жYЙесi бар эр тYрлi ойындар болуы кажет. Тэрбиешi ретiнде осы жYЙ-енi пайдалана отырып, нэтижесшде баланыц сол немесе eзге де заттык мазмуны бар децгейдi мецгеретiнiне сенiмдi болуы кажет. Эрине, баланыц бул жетiстiк децгеш диагностикала-уды талап етедi, ал педагог пайдала-нылатын технология диагностикам сэйкес материалдарды камтамасыз етуi тиiс. 0зiмнiц тэжiрибемде ойын технологиясы - педагогикалык про-цест эртYрлi педагогикалык ойындар тYрiнде уйымдастыру. Ойын техно-логиясыныц басты максаты - мектепке дешнп жэне балалардыц даму децгейiн толыкканды мотивациялык негiзiн калыптастыру Yшiн, дагдылар

к X I

ш

о

ЬЙ

о

ш

3 2

£ и

£

4

0 с к X

1

£

с

и о со

ш ЦЗ

о

О-

.0 I

-а

£

ЬЙ <

ШШЕ

мен ;ызмет шарттарына байланысты жумыс ктеу. Оныц мiндеттерi: бiлiм мен дагдыны мецгерудеп ;ажет-тiлiктi тYсiнуде, баланыц жеке бел-сендышнщ жогары децгейге жетуi. Баланыц белсендiлiгi мен ;ызметшщ нэтижелiлiгiн арттыратын ;уралдары тацдау. Ойын технологиясы балага: танымды; ;ызыгушылык;тарын жэне шыгармашыык; ;уаныш «шынайы eмiр» уа;ытында бiраз eмiр сYPУДi бе-редь

Ойынныц ая;талуы - нэтижелердiц талдануы на;ты eмiрдегi iс жYзiне багытталуы тиiс. Ойын технология-сындагы басты белгiсi - на;ты ;ой-ылган о;ыту ма;саты мен оган сэйкес келетш педагогикалы; нэтижелерi болып табылады. Ойын жабдыгы бойынша - Yстел Yстi, компьютерлiк, театрландырылган, сюжеттiк-рeлдiк, режиссерлж жэне т. б. Ойын техно-логиясыныц басты компонентi тэр-биешi мен балалардыц тiкелей жэне ас жYЙелi ;арым-к;атынасы екенi аны;.

ш

§ Ол танымды; ;ызыгушылыгын арт-о тырады, эмоциялы; eрлеудi тудыра-о ды, шыгармашылыщтарын дамытуга ы;пал етедi. Ойын саба;тар eте жан-2 ды, эмоциялы; ;олайлы психологии ялы; жагдайда, iзгiлiктi, еркiндiктi, сД тецдiктi талап етедь Баяу балаларды с о;шаулауды ;ажет етпейдi. Ойын тех-^ нологиясы ар;ылы балаларда eзiне ^ деген сенiмдiлiк пайда болады деген ^ пiкiрге келдiм.

Тэжiрибе кeрсеткендей, шагын

;§ орталы;тагы балалар ойын жагдай-

ш

^ га жа;ындатылган шынайы eмiр

2 CYPУ жагдайларын, кез-келген ;иын-с

и дыщтарга эрекет ете отырып, мате-из

а- риалды оцай мецгередь Ойын - ба-

^ лалардыц шынайы ойлап тап;ан

^ шындыгына тез, еркiн енуiне, eзiндiк

^ «Менщ» ;алыптастыруга жэне шыгар-

машылы;;а, белсендiлiкке, eзiн - eзi дамытуга мYмкiндiк бередi. Ойын - эр;ашан бiлiм бола отырып, бала-ны бiлiм алуга, ецбекке дайындайды. Шагын орталы;та ойын технология-сын пайдаланудыц мацызы зор. Цазiр-гi eркениетке умтылган ;огам тала-бына сэйкес, елiмiздiц болашагы мен ;азiргi кезец Yшiн зерделi, eз бетiмен к - эрекет ете алатын, ;огамнан eз ор-нын таба алатын етш дайындау менiц де мшде^м деп бiлемiн. Шагын ор-тальщта ойын технологиясын ;ол-дану - эр;ашан бiлiм бола отырып, баланы бiлiм алуга, ецбекке дайындайды. Бiркелкi ойын баланы зерiгу мен жайбара;аттылы;;а алып келедi. Мен сол себепт «Ойын ар;ылы таным Yрдiстерiн, ;ол машы;тарын дамыту» деп eзiмнiц проблемалы; та;ыры-быма сYЙенемiн. Эрбiр тэрбиешiнiц ма;саты - саба; сапасын кeтеру, тYр-лерiн жетiлдiру, саба;;а баланыц ;ы-зыгушылыгын арттыру. Сондай - а; бYгiнгi тацда елiмiзде о;ыту мазмуны жацартылып, тэжiрибемде озы; тех-нологияларды ;олданудамын . Ойын балалар Yшiн о;у да, ецбек те болып табылады. Ойын - айналадагы дYни-енi тану тэсыь

Ойын балаларга eмiрде кездескен ;иыншылы;тарды жецудiц жолын YЙретiп ;ана ;оймайды, уйымдасты-рушылы; ;абыетш ;алыптастырады. Тиiмдi ;олданылган ойын балалардыц зор ынтамен тыцдап, берiк мец-геруше кeмектеседi. 0йткенi шагын орталы;та ацсары ойынга ауыц;ы-рап турады. Цызык;ты ойын тYрiнен кейiн олар тез сертп, тапсырманы ы;ыластана эрi сапалы орындайтын болады. Саба;та сергiту сэтш баланыц шаршаганын басу Yшiн гана емес, оныц тэрбиелiк мэнше де назар аудару ;ажет[4, 10-11 б.]. Ойланды-

МШ7

рып, балага тэрбиелiк мэнi зор ой-ындар аркылы дамытуга болады. Са-бакта ойын тYрлерiн пайдалану сабак тYрлерi мен эдiстерiн жетiлдiру жо-лындагы iзденiстердiц мацызды бiр буыны. Ойын тYрлерiн оку процесш пысыктау, жаца сабакты корытынды-лау кезецдершде, кайталау сабакта-рында пайдалануга болады. Ойын тYрлерiнiц материалдары сабактыц такырыбы мен мазмунына негурлым сэйкес алынса, оныц танымдылык мацызы да арта тYседi. Оны тиiмдi пайдалану сабактыц эсерлшн, тар-тымдыгын ^шейтед^ окушылардыц сабакка ынтасы мен кызыгушылыгын арттырады.Ойынмен уйымдасты-рылган сабак балаларга кeцiлдi, жецы келедi. Ойынды iрiктеп алуга нактылы сабактыц максаты, мYмкiндiктерi мен жагдайларын ескеруге ерекше назар аударган жeн. «Ойыннан басталады»,-десек, баланыц ойын жетiлдiрiп, сабакка кызыгушылыгын, белсендышн арттыру Yшiн тэрбиешi ретiнде ба-сты колданатын тэсiлiм - ойын. Пе-дагогикалык ойынныц мацызы зор. Ойын бiрiншiден, бiлу жэне YЙрену, екiншiден, адамныц ойнай отырып, eзiндiк бiлiм алуы eмiр тэжiрбесiн жинактауга кeмектеседi. Ойынныц кэсiптiк, эуестену, оку-жаттыгу ойын-дары сиякты тYрлерi бар. Ол дем алу, кeцiл ^теру бола тура окуга, шыгар-машылыкка, емдеуге, адам карым-ка-тынасыныц типтершщ модельдерiне, ецбекте кeрiнiс табады. Балалардыц кызыгып ойнайтын ойыны «Адаскан айлар». Тeрт корап дайындайсыз. Эр корап сыртында жыл мезгiлiне сай сурет болады, ай аттарын ауыстырып саласыз, окушы эр айды жыл мезгыше сай тауып салады. Бул ойынды уакыт-пен ойнатуга болады. Ойын баланыц тез кимылдау дагдысын калыпта-

стырады[5, 12-13 б.]. Мен баланыц ай аттарын, жыл мезплш есшде калай сактаганын бакылаймын. «Сымсыз телефон» ойыны.

Осы ойын аркылы шагын диалогты ойнатуга болады. Бул ойын баланы дурыс мэдениеттi сeйлеуге YЙретедi, сeздiк корын багалауга мYмкiндiк бе-редi. Yлкен бiр модульдi аяктаган кез-де нэтиже сабакта «Цоржынды кiм тез шешедi?» деген ойын ойнаймыз. Yш катар болса Yш коржын дайындайсыз. Эр коржында аударма жумысы, сeз тiркесiн ауызша айту, модулга сэй-кес грамматикалык тапсырма, диалог болады. Цай топ тез дайындалып, дурыс айтып шыгады. Бул ойынды мен белгт бiр модуль бойынша баланыц кандай децгейде мецгергенiн тексере аламын. Мысалы: жануарлар атауларын жаксы естерiнде сактап калулары Yшiн мынандай ойын тYрiн жYргiземiн. «Адаскан малдар» ойыны. Тeрт тYлiк малдыц сYреттерi такта-да iлулi турады жэне суреттердiц касында жануарлардыц eз тeлдерi суреттелмеген. Сонымен балалар тeрт тYлiк малдыц козысын, бота-сын, бузауын, кулынын тауып тактага шыгып жазады. Бул ойын балалардыц тез ойлану, дурыс жазу дагдыла-рын калыптастырады. Сабак сапасы жаксарады, кызыгушылыгы артады, логикалык ойлай бiлуге умтылды-рады, тэртiп сактау кабiлетi, есте сактау кабiлетi калыптасады. Ойын-дардыц сапалылыгы: Ойын барысын-да грамматикалык аныктамаларды, тiлдiк нормаларды игерту мYмкiн-дiктерi мол болады. Сабакта тэрби-ешiнiц диктаторлык рeлi жойылып, балалар серiктестiкке, ынтымакта-стыкка, бiрiгiп жумыс iстеуге деген кызыгушыльщтары артады.

Ойын барысында баланыц адамгер-

к к

I

ш ^

о

ЬЙ

о

ш

3 2

£ и

£

4

0 с к X

1

£

с

и о со

ш ЦЗ

о

О-

.0 I

-а

£

ЬЙ <

к к

I

ш ^

о

ЬЙ

о

ш

3 2

£ и

4

0 с к к

1

£

к с

и о со

ш ЦЗ

0 0-с

ш

1 -а

е-

ЬЙ <

шiлiк ;асиеттерь eмiрге деген ^з^а-расы, ;ызыгушылыгы ;алыптасады. Ойын ар;ылы шагын орталыщтагы баяу балаларды да саба;;а нэти-желi тартуга болады.Ойын Yлгiсiнiц технологиясы баланыц на; осындай белсендыжтерш арттырады. Кез-кел-ген бала да адамныц мэдениетi де ойын ар;ылы дамиды [6, 15-16 б.]. Ал бYгiнгi гасыр, ойын технологиясы ар;ылы баланыц о;уга ынтасын, ;ызыгушылыгын арттыру жецiл бол-ма;. А. С Макаренко «Ойында бала ;андай болса, eмiрде кэсiби ;ызмет саласында, кeбiнесе сондай болады», - деген. Сонды;тан келешекке адам-ды тэрбиелеу - бэршен бурын ойын ар;ылы жYзеге асыралады. Ойын -балалар Yшiн айналадагы танып, бiлу тэсыь Ойын эрекетi мазмунынан эле-уметтж сипаты баланыц ;огамды; eмiр сYретiндiгiмен байланысты. Ол алгаш;ы айлардан бастап - а; мацай-ындагылармен ;арым-;атынас жаса-уга умытылады, соныц ар;асында жа-сау ;уралы, кYш ;уаты тiлдi бiртiндеп мецгередi. Ойын - бала эрекетшщ негiзгi тYрi.

Ойын ойнаганда бeлме тецiз де, уша; та темiр жол вагоны да болуы мYмкiн. Балалар ойын кезшде тыныш отыра алмайды. Тiптi жалгыз баланыц eзiнде де сeйлесiп жYредi. Сонды;тан, ойын барысында тiлдесiм Yлгiсi ;а-лыптасады. Бала eмiрiндегi ойын-ныц мэнi ерекше. Себебi, бала дYние-ге алгаш;ы ;адам басардагы эрекетi ойын болып табылады. Жас буынныц eмiрдi тануы, ецбекке араласуы, пси-хологиялы; ерекшелiктерi де осы ойын Yстiнде ;алыптасады. Ойынныц eзiндiк шартты тYPДегi ма;саты бар, ал сол ма;сат;а жету жолындагы жа-салатын iс-эрекеттедiц баршасы бала Yшiн eте ;ызы;ты. Балаларга а;ыл-

ой, адамгершiлiк, дене шыны;тыру жэне эстетикалы; тэрбие берудiц мацызды тетiгi осы ойында жатыр. Ойын барысында балалар eзiн еркiн сезiнедi, iзденiмпазды;, тап;ырлы; эрекет бай;атады. Сезiну, ;абыл-дау, ойлау, ;иялдау, зейiн ;ою, ерж ар;ылы тYрлi психикалы; тYЙсiк пен сезiм элемiне сYЦгидi. Баланыц таны-мын алгаш;ы кYннен бастап дамыту ;уралы да, балада о;у мен бтмнщ, тэрбиенiц негiзiн ;алыптастыратын да - ойын эрекет болып саналады. Баланыц ;уанышы мен ренiшi ойында ай;ын кeрiнедi. Ойын кезшдеп баланыц психологиялы; ерекшелiгi мынада: олар ойланады, эмоциялы; эсерi уш;ындайды, белсендiлiгi ар-тады, ерiк ;асиет^ ;иял елестерi дамиды, муныц бэрi баланыц шыга-рымпазды; ;абыет мен дарынын уштайды. Ойынныц непзп ерекшель гi - балалар Yн-тYнсiз ойнамайды. Тiптi бала жалгыз болганныц eзiнде де сeйлесiп жYредi. Ойын процесшде сeйлесу ;арым-;атынасы Yлкен роль ат;арады. Сeйлесе жYрiп, балалар шюрлесш, эсер алысып, ойынныц тYпкi ниет мен мазмунын аны;тай-ды. Ойынныц, непзп ;урылымды; элементтерi мыналар: ойынныц eзi-нен туатын жэне балалар жасайтын немесе ересектер усынатын ойын ережесi. Ойынньц тYпкi ниет - бул ба-лалардыц неш жэне ;алай ойнайты-ныныц жалпы аны;тамасы.

Мысалы: заманауи ойындар: «ДY-кен», «Аурухана», «¥ш;ыштар», «От-басы» булар ;ызы;ты ойын. Ойын жeнiнде айтылган барлы; философи-ялы; ^зцарастар элем мэдениетiмен тыгыз байланысты. Ойын - eмiрдегi, iс-эрекеттегi пайдасыз жэне сонымен ;атар аса ;ажетт мацызды ;убылы-стардыц бiрi болып табылады. Осы

теориялардыц арасында К. Гросстыц теориясы ^пке белгiлi. Ол ойынды баланы болашак iс-эрекетке даярлау кызметiн аткарады, сондай-ак сол ой-ында жаттыга отырып, eз кабiлетiн жетiлдiредi деп карастырды. Бул те-орияныц кундылыгы, ойынды даму-мен байланыстыруында, ал кемшыш

- ойынга итермелейтiн себеп, мотив-тердi ашпайды. В. Сухомлинский: «Ой-ынсыз акыл-ойдыц калыпты дамуы да жок жэне болуы да мYмкiн емес. Ойын дYниеге карай ашылган Yлкен жарык терезе кпета, ол аркылы ба-ланыц рухани сезiмi жасампаз eмiр-мен уштасып, eзiн коршаган дYние туралы тYсiнiк алады. Ойын дегенiмiз

- ушкын бiлiмге кумарлык пен елж-теудщ маздап жанар оты», - деген ой айтады. Ойынныц, эсiресе балалар-дыц психологиясына тигiзетiн эсерi ^п, ойын кезiнде балалардыц орта-мен карым-катынасы кецейiп, таным кабiлетi eсiп, мiнез-кулкы калыпта-сады, ойынныц сан алуандылыгы ба-лаларды достыкка, адамгершыжке, тапкырлыкка, шапшацдыкка баули-ды. Ойын баланыц коршаган дYние туралы тYсiнiгiн кецейтiп жэне оны бекiтiп нактылай тYседi. Бала бакылау, окыган штап, естiген ертегi аркылы айналасын таниды. Олардыц тYсiнiгi алгашкы кезде айкын болмайды.

0зiмнiц тэжiрибемде баланыц

тYCiHiГiн дидактикалык ойындар аркылы нактылап, дамытып сана-лы тYPДе тYсiнуiн eрiстетемiн. Мы-салы, бiр заттыц тYсiн атацдар? Бо-яудыц кандай тYрiн бiлесiцдер? Yй жануарларыныц Yшеуiн атацдар. Бала ойын аркылы эр затка байла-нысты жаца бiлiмдi мецгерiп, тYсiнi-гiн тиянактайды. Эрбiр ойын ойлай бiлуге баулып, сeздiк корын eсiредi, акыл - ой кызметш калыптастыра-ды. Ойынмен уйымдастырылган са-бак балаларга кeцiлдi жецы келедi. Сондыктан дидактикалык ойынды iрiктеп алуга нактылы сабактыц мак-саты, мYмкiндiктерi мен жагдайла-рын ескертуге ерекше назар аударган жeн. КYHделiктi eмiрде тэжiрибемде

- балалар Yшiн оку да, ецбек те. Ойын

- айналадагы ДYHиенi танудыц тэсiлi. Ойынныц тYрлерi eте кeп. Мысалы: рeлдiк ойындар, дене шыныктыру ойындары, сюжеттiк ойындар, дидактикалык ойын элементерш пайдала-нудыц мацызы eте зор. Кез - келген ойын элемент сабакта ею тYрлi мак-сатка багытталады. Ойнай отыры-п,бiлiм кeрсеткiшiне eз Yлесiн косады Цорыта айтканда, кез - келген ойын тYрлерiн ойнатканда к - эрекет пай-да болады, ДYHиетанымы кецейедi. Нэтижесiнде тэрбиеленушiлер ой -eрiсiн ойын аркылы дамытады деген сенiмдемiн.

ЭДЕБИЕТТЕР:

1."Отбасы жэне балабакша" журналы. Жумабекова Г. Баланыц танымдылыгын ойын аркылы дамыту. № 5, 2020 ж.- 6-8 бет.

2. "Балбала" республикалык журналы. № 6, 2021 ж. - 7-9 бет.

3. Бастауыш сынып. № 2, 2021 ж. - 5-7 бет.

4 Жаца бтм журналы Шагын ортальщта кол машыктарын дамытудагы эдiс-тэсiлдер. № 8, 2021 ж. - 10-11 бет.

5. Жасыл алма облыстык газет. № 6, 2021 ж. - 12-13 бет.

6. Цазакстан мектебi республикалык журналы. № 2, 2021 ж. 15-16 бет.

к к

I

ш ^

о

ЬЙ

о

ш

3 2

£ и

£

4

0 с к X

1

£

с

и о со

ш ЦЗ

о

О-

.0 I

-а

£

ЬЙ <