Научная статья на тему 'СЕВГИ-МУҲАББАТ АСОСИДАГИ НИКОҲНИНГ ПСИХОЛОГИК ЖИҲАТЛАРИ'

СЕВГИ-МУҲАББАТ АСОСИДАГИ НИКОҲНИНГ ПСИХОЛОГИК ЖИҲАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Психологические науки»

CC BY
86
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Ключевые слова
севги-муҳаббат / оила / никоҳ / муносабатлар / жамият / мотив / ёшлар / стереотип. / love / family / marriage / relationships / society / motive / youth / stereotype.

Аннотация научной статьи по психологическим наукам, автор научной работы — Каюмова Гўзал Нарзуллаевна

Оила психологиясида никоҳ қуриш мотивларининг оилавий муносабатларга таъсири муаммоси кенг ўрганилган бўлсада, муаммо жамият тараққиётининг замонавий босқичида алоҳида ўрганишга эҳтиёж сезади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PSYCHOLOGICAL ASPECTS OF MARRIAGE WITH LOVE

Although the problem of the influence of marital motives on family relations in family psychology has been widely studied, at the present stage of development of society, the problem needs to be studied separately.

Текст научной работы на тему «СЕВГИ-МУҲАББАТ АСОСИДАГИ НИКОҲНИНГ ПСИХОЛОГИК ЖИҲАТЛАРИ»

SCIENCE AND INNOVATION 2022

№ 3

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

СЕВГИ-МУХДББАТ АСОСИДАГИ НИКО^НИНГ ПСИХОЛОГИК ЖЩАТЛАРИ

Каюмова Гузал Нарзуллаевна

ТерДУ Психология кафедраси укитувчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.6749339

Аннотация. Оила психологиясида никоу цуриш мотивларининг оилавий муносабатларга таъсири муаммоси кенг урганилган булсада, муаммо жамият тарацциётининг замонавий босцичида алоуида урганишга эутиёж сезади.

Калит сузлар: севги-мууаббат,оила, никоу, муносабатлар, жамият, мотив, ёшлар, стереотип.

ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ БРАКА ПО ЛЮБВИ

Аннотация. Хотя проблема влияния брачных мотивов на семейные отношения в семейной психологии широко изучена, на современном этапе развития общества проблема нуждается в отдельном изучении.

Ключевые слова: любовь, семья, брак, отношения, общество, мотив, молодежь, стереотип.

PSYCHOLOGICAL ASPECTS OF MARRIAGE WITH LOVE

Abstract. Although the problem of the influence of marital motives on family relations in family psychology has been widely studied, at the present stage of development of society, the problem needs to be studied separately.

Key words: love, family, marriage, relationships, society, motive, youth, stereotype.

КИРИШ

Оилавий муносабатлар аттракцияси ёки оила аъзолари уртасида содир буладиган мураккаб ва серкиррали узаро муносабатлар куплаб олимлар, шу жумладан, узбекистонлик олимлар (М.Давлетшин, Е.Шоумаров, Э.Гозиев, БДодиров, Х.Каримов, Н.Согинов, Ф.Акрамова, Г.Ядгарова, М.Салаева, Д.Холиков ва бошкалар) томонидан урганилган. Уларда купрок узбек оиласига хос урф-одатлар, удумлар, анъаналар нуктаи назаридан оилавий муносабатларнинг этнопсихологик кирралари тадкик этилган. Лекин оила институтини ижтимоий вокелик сифатида унинг конуниятларини тах,лил этар эканмиз, бу уринда биз оилавий узаро муносабатларга хос булган муносабатларнинг психологик табиатига, келиб чикиши ва динамикасига эътиборни каратган куплаб тадкикотларда илгари сурилган маълумотларни келтиришни жоиз деб билдик. Шу нуктаи назардан оилавий муносабатлар феноменологияси ижтимоий-психологик изланишлар объекти сифатида урганилган бир катор тадкикотлар натижаларига мурожаат киламиз.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Оиладаги ижтимоий муносабатлар ва уларнинг келиб чикиш конуниятларини батафсил монографик тарзда урганганлардан бири рус олими Л.Я. Гозман (1987) х,исобланади. У бу конуниятларни илмий жихдтдан тах,лил этиш учун аттракция тушунчасини ишлатган. Аттракция инглизча attraction - тортилиш, интилиш сузларидан олинган булиб, у бир инсоннинг иккинчи бир инсонга нисбатан х,ис киладиган ижобий муносабатини англатади. Х,ар кандай ана шу зайлдаги диадик, яъни, диада - икки киши уртасидаги муносабатларнинг бошланиши симпатия, ёктириш ёки аттракция билан богликдир.

Л.Я. Гозманнинг таъкидлашича, жуфтлик муносабатларида аттракцияга туртки

булувчи омилларнинг энг мух,ими - бу шерикнинг ташки, жисмоний жихдтдан ёкимтойлиги ва унинг ижтимоий-демографик хусусиятларидир. Яъни, бир куришда ёктириб колиш, унинг хуснига ром булиш кабилар аттракциянинг дастлабки боскичи булиб, бу аслида одамлар онгидаги бир бидъатга, яъни чиройли одам аклли ва ах,локли булиши тугрисидаги тасаввурларга богликдир. Айникса, бундай тасаввур хотин-кизларга нисбатан кулланилиши исботланган. Буни муаллиф график шаклида U - симон эгрилик тарзида тасаввур этади (2.1.1-расм).

Ёктириб колишга туртки булувчи ижтимоий-демографик хусусиятларга энг аввало инсоннинг жамиятда тутган урни, ижтимоий макоми, маълумоти даражаси, касб-кори, моддий таъминланганлиги, миллати ва диний эътикоди, каерда, кимлар билан яшаши кабилар киради. Купинча айни шу белгилар ёки хусусиятлар билан я;ин булган инсонлар узаро бир-бирларини тезрок ёкиб коладилар, чунки ухшаш белгилар ёки кунгилдаги сифатларнинг шерикда, танишда мавжудлиги унга нисбатан ижобий фикр-мулох,азаларнинг шаклланишига, стереотипларнинг яхши маънода уйгунлашишига замин яратади.

Бундан ташкари, ёктириб колишга шахснинг кадриятлари тизими, хдётдаги максадларининг муштараклиги, бажараётган ижтимоий ролларининг якинлиги, омадлилик каби катор жиддий сифатлар х,ам туртки булади. Шунинг учун укувчининг укувчини ёктириб колиши, тиббиёт ходимининг айнан шу сохдда ишлайдиган одамни бир куришда "севиб колиши", сафарда бирга булганларнинг ёки дам олиш масканларида танишиб колганлар уртасида романтик муносабатларнинг уйгониши эх,тимоли купрокдир.

Бир куришда ёктириб колиш жараёнининг жиддийрок муносабат-ларга айланишини тушунтириш учун олимлар "уч фильтр назарияси"ни илгари сурадилар (2.1.2 - расм).

о а

Шериклик муносабатларининг динамикасини ифодаловчи "уч фильтр" назарияси

SCIENCE AND INNOVATION 2022

№ 3

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

2.1.2 - расм.

1-фильтр бир инсоннинг бошка бир инсонни бевосита узига каратиши билан боглик жараён булиб, бунда янги танишнинг ташки жозибаси, бир карашда кузга ташланадиган сифатлари (масалан, ;из боланинг сочи узун, кузи мовий, йигитнинг буйи узун, алп комат каби) асосий роль уйнайди. Бундай муносабатлар купчиликка хос, яъни аксарият одамлар турли вазиятларда бошка бир одамни ёктириб колаверади. МУЛОХДЗА

Агар бир-бирини узаро ёки бир томонлама ёктириш мобайнида шерикнинг ижтимоий-демографик хусусиятлари х,ам кутишларга мос, маъкул келиб колса, муносабатлар 2-фильтрга утади. Агар янги танишларнинг ижтимоий-психологик, шахсий хусусиятлари ва хдётий максадлари х,ам бир-бирларига маъкул келса, уйгун муносабатлар 3-фильтрга х,ам утади. Х,ар бир фильтрдан утишда шериклар бир-бирлари учун узларининг янгидан янги кирраларини очаверадилар. Яъни, янгидан топишган, бир-бирини ёктириб колган одамлар учун мух,им булган асосий нарса ухшашликни кидириш ва уларни инобатга олган х,олда уз муносабатини билдиришга интилишдир. Бошка бир йуналиш - бу шеригида узида етишмаётган, узида мавжуд булмаган сифатни топиш ва уни узидаги сифат билан уйгунлантиришга интилиш. Масалан, узи ута тортинчок булган кизга дадил, гапга чечан йигитнинг ёкиб колиши куп кузатилган.

Учинчи йуналиш иккинчига якин, яъни, янги танишда узидаги мавжуд сифатларнинг карама-каршисини излаш, масалан, йигит камгап булса, шаддот, сергап кизни ёктириб колади. Бу каби кемтикларни шериги оркали тулдиришга интилиш, уларга келажакдаги муносабатларда анчагина эгилувчан булиш ва х,ар биридаги яхши сифатларни кадрлашни ургатади. ХУЛОСА

Романтик севги - икки киши уртасидаги муносабатларнинг энг куп таркалган тури х,исобланади. Олимларнинг фикрича, романтик севги - энг кам англанадиган, одамнинг биологик эх,тиёжлари билан боглик муносабатлардир. Бундай муносабатларнинг энг мух,им жихдти шундаки, иккала томон х,ам бир-бирларидан узлари куришни хох,лаган сифатларни кидиради ва куради. Шу боис х,ам купинча романтик х,ис-туйгуларга асосланган муносабатларнинг умри киска булади, чунки реал хулк-атвор билан идеал тасаввурлар уртасида зиддият, номутаносиблик пайдо булиши мумкин. Айни шу муносабатларнинг салбий окибатлари одамни кийнайди, хдётдан умидсизликни, бошдан кечирган х,иссиётлари ёлгонлигини англаш унда жуда каттик азиятларни келтириб

чикаради. Лекин бир ёмоннинг бир яхшиси булади, деганларидай, бошдан кечирилган азоблар одамни шахс сифатида такомиллашувига, ички х,иссиётларнинг куп киррали булишига олиб келади.

Масалан, ташки куринишига беэътибор булган киз бир йигит билан романтик х,иссиётларга берилиб колиб, тошойна олдидан кетмайдиган, тоза, ораста юришга одатланадиган, кийимларни х,ам хдмиша бежирим кийишга урганиб боради. Севгилисига ёкишни астойдил хох,лаган йигит эса айрим зарарли одатларидан, масалан, дангасалик, куп ухлаш, тамаки чекиш кабилардан воз кечиб, янгидан турмуш тарзини бошлашга азму-карор килиши табиий. Ёки институтда укишни узига эп курмаган йигит укувчи кизни севиб колиб, у укийдиган олийгох,га не-не машаккатлар билан кириб укигани билан боглик мисоллар х,ам хдётда талайгина учрайди.

уюшмаси нашриёти, 2007 й 3. Каримова В. Мех,р ва мурувват оиладан бошланади. - Т.: Янги аср авлоди, 2004. - 28

Фойдаланилган адабиётлар

1. Гозман Л.Я. Психология эмоциональных отношений. - М.: 1987.

2. В.М.Каримова Ижтимоий психология Тошкент, Узбекистон файласуфлари миллий

б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.