CC BY
10УДК 1
Асанова А.Ж.
Карагандинский медицинский университет (Казахстан, г. Караганда)
Мухатжанова Е.Ш.
Карагандинский медицинский университет (Казахстан, г. Караганда)
СЕНСОРИКА МЕН Т1Л ДАМЫТУАРЦЫЛЫ
КРРШАГАН ОРТАМЕН ТАНЫСТЫРУ
Аннотация: в статье рассматривается сенсорика мен тш дамытуарцылы цоршаган ортамен таныстыру.
Ключевые слова: медицина, сенсорика, здравоохранение.
Балалардьщ ец алгашкы даму кезещ, бшм мен тэрбие берудщ алгашкы сатысы балабакшадан басталады. Коршаган ортага бейiмi, ецбекке араласуы, бшм алу, адамдармен карым — катынасы, ойлау, киялдау кабiлеттерi сeздiк корларыныц дамуы мектепке дейiнгi кезецде калыптасады. Осыган орай мектеп жасына дешнп балаларды окыту мен тэрбиелеуде олардыц таным кабiлеттерiн дамыту ерекше орын алары сeзсiз.
Сенсорика - б^л заттардыц сырткы касиеттерi туралы ойларды калыптастырады: олардыц пiшiнi, тYсi, келем^ кецiстiктегi орналасуы, сонымен катар шш, дэмi т.б. Мектепке дейiнгi жаста сенсорлык дамудыц мэнш багалау киын. Дэл осы жаста сезiм мушелершщ эрекетш жетiлдiру, коршаган орта туралы бшмш жинактауга колайлы кез. Сенсорлык даму, бiр жагынан баланыц жалпы акыл-ойыныц дамуыныц iргетасын к^райды, бiр жагынан eзiндiк мэш бар, ейткеш толыкканды кабылдау баланы балабакшада, мектепте окыту Yшiн кажет.
Коршаган орта кубылыстары мен заттарын кабылдаудан тану басталады. Танудьщ баска тYрлерi - есте сактау, ойлау, елестету - кабылдау непзшде куралады. Сондыктан калыпты акыл-ойдыц дамуы толыкканды кабылдауга CYЙенусiз мYмкiн емес. Мектепке дешнп педагогика саласындагы атакты шетелдiк галымО.Декроли толыкканды сенсорлык дамуды камтамасыз етуге багытталган сенсорлык тэрбие мектепке дейiнгi тэрбиелеудщ негiзгi жагы болып саналатынын айткан.Баланыц саусактарыныц кимылы немесе усак моториканыц жаксы жетшп дамуы, ол мидыц жэне тшдщ жетiлуiмен тiкiелей байланысты,
Элем бала eмiрше бiртiндеп кiредi. Бала ец алдымен оны уйде, балабакшада не коршап турганын угынады. Бiртiндеп eмiрден алган тэжiрибесi кeбейедi. Мектеп жасына дейiнгi балалар eзiнiц айналасындагы коршаган ортамен танысуга ете куштар. Бул баланыц бiрнеше сурактар коюына экелш согады. Ягни, балага элем аздап гана сырын ашса, онда баланыц бшуге деген куштарлыгы арта тYседi. Ойын - баланыц бiрiншi эрекеп, сондыктан да оныц мэн - магынасы ерекше.
¥лы ойшыл Абай Кунанбаев: «Ойын ойнап, эн салмай, есер бала бола ма?», — деп айткандай, баланыц eмiрiнде ойын ерекше орын алады. Мектеп жасына дешнп балалардыц зейiнi тураксыз болады. Оларды бiркелкi жумыс тез жалыктырады. Сондыктан олардыц зейiнiн Yнемi кажетл багытка аудару Yшiн ойын тYрiнде жYргiзу кажет. Эйткенi уйымдастырылган оку ю — эрекетiнде алган бiлiмдi ойынмен тиянактау бiлiмнiц берiктiгiне непз калайды.
Ойын барысында баланыц жеке басыныц касиеттерi калыптасады. Баланыц куанышы мен ренiшi ойында айкын ^ршедг Ойын кезiндегi баланыц психологиялык ерекшелт мынада: олар ойланады, эмоциялык эсерi ушкындалады, белсендiлiгi артады, ерiк касиет^ киял елестерi дамиды, муныц бэрi баланыц шыгармашылык кабiлетi мен дарынын уштайды. Мектеп жасына дейiнгi балалар кeргендерiн, байкагандарын, айналасынан естiгендерiн ойын кезшде колданатынын байкауга болады.
Ойын аркылы окытудыц аркасында дидактикалык ойын пайда болды. Берiлген
ойындарды колдану iс — эрекеттiц эсерлiгiн арттырып, балалардыц логикалык
ойлауын, математикалык кабшеттерш дамытады. Бул ойындарды тэрбиешiнiц
196
шыгармашылыкпен тYрлендiре отырып, балалардыц психофизиологиялык ерекшелiктерiн ескерiп, жаца такырыпты еткенде, eтiлген материалды кайталаганда, бiлiмдi тиянактау кезiнде iс — эрекеттщ мазмунына сай пайдалануга болады. Сондыктан, бундай ойындар ойнау балалардыц ойлау, кабылдау, елiктеу кабiлетi жэне заттардыц тYрiн, тYсiн, кeлемiн ажырата бшуш дамыта тYсу Yшiн ете кажет.
Баланыц сенсорлык дамуы - бул заттардыц сырткы касиеттерi туралы ойларыныц калыптасуы жэне оны кабылдай бшуг олардыц пiшiнi, тYсi, кeлемi, кещслктеп орналасуы, сонымен катар иiсi, дэмi т.б. мектепке дейiнгi жаста сенсорлык дамудыц мэнiн багалау киын. Дэл осы жаста сезiм мYшелерiнiц эрекетш жетiлдiру, коршаган орта туралы бшмш жинактауга колайлы кез.
Сенсорлык даму, бiр жагынан баланыц жалпы акыл-ойыныц дамуыныц iргетасын курайды, бiр жагынан eзiндiк мэнi бар, eйткенi толыкканды кабылдау баланы балабакшада, мектепте окыту Yшiн кажет. Коршаган орта кубылыстары мен заттарын кабылдаудан тану басталады. Танудыц баска тYрлерi - есте сактау, ойлау, елестету -кабылдау непзшде куралады. Сондыктан калыпты акыл-ойдыц дамуы толыкканды кабылдауга CYЙенусiз мYмкiн емес.
Балабакшада бала сурет салуга, жабыстыруга, курастыруга Yйренедi, табигат кубылыстарымен танысады, математика мен жазу непздерш мецгере бастайды. Суретте бейнеленген затпен уксастыкты алу Yшiн бала оныц пiшiнi, тYсiнiц ерекшелiктерiн накты мецгеруi тиiс. К¥растыру заттыц пiшiнiн, оныц курылымын зерттеудi кажет етедi. Бала бeлшектердiц ара-катынасын кецiстiкте аныктайды жэне Yлгiнiц касиеттерiн колдагы материалдыц касиеттерiмен сэйкестендiредi. Заттардыц сырткы касиеттерiне удайы багдарсыз табигаттыц тiрi жэне eлi кубылыстары туралы накты акпарат алу мYмкiн емес. Карапайым математикалык элементтердщ калыптасуы геометриялык пiшiндермен танысудан, кeлемi бойынша заттарды салыстырудан басталады.
Баланыц сенсорлык мэдениет - адамзат жасаган (заттардыц тYсi, пiшiнi туралы жалпыга ортак кабылдаулар) сенсорлык мэдениеттi мецгеру нэтижесг Бала eмiрде де заттардыц алуан тYрлi пiшiндерi, тYCтерi жэне баска касиеттерiмен, эсiресе ойыншыктар жэне турмыстык заттармен кездеседi.
Ол eнер туындыларымен де танысады: музыка, жазба eнерi, скульптура.Эр бала максатты багытталган тэрбиелеусiз осыныц бэрiн кабылдайды. Бiрак егер мецгеру ересектердщ педагогикалык басшылыгынсыз eзiнен eзi болса, ол Yстiртiн, толыкканды емес болады. Мунда адамзаттыц сенсорлык мэдениепмен жоспарлы таныстыратын сенсорлык тэрбиелеу ^мекке келедi.
Сенсорлык тэрбиелеу кезiнде балаларда сенсорлык этоландары туралы -заттардыц сырткы касиетiнiц жалпыга ортак Yлгiлерiнiц калыптасуы Yлкен мэнге ие. Сенсорлык Yлгiлер ретiнде каныктыгы бойынша орналаскан жетi TYC пайдаланылады.
Сенсорлык Yлгiлердi мецгеру - узак жэне киын процесс. Бул кандай да бiр затты дурыс атауга Yйрену деген сeз емес. Эр касиет туралы дэл накты бiлу керек, жэне ец бастысы оны эртYрлi заттардыц касиетш эртYрлi жагдайда пайдалана бшу кажет. Баска сeзбен айтканда, сенсорлык Yлгiлердi мецгеру - бул оларды заттардыц касиеттерiн багалау кезiнде <шлшем бiрлiк» ретiнде колдану.
Балалардыц акыл-ойын, санасын дамыта отырып eздiгiнен жумыс iстей бiлуiне ерекше кeцiл бeлемiз. Акыл -ойдыц дамуымен тiкелей байланысты. «Сeз ойдыц кeрiнiсi: ой булдыр болса, сeз де булдыр» деп В.Г.Белинский айткандай,тш-ойдыц сырткыкeршiсi.
Ой дамыту - тiл дамытумен уштасады.Тiл дамытудыц тиiмдi куралдарыныц бiрi-жацылпаш, жумбак айткызып,оныц шешiмiн табу
Себебi булар баланыц дYниетанымын, тYсiнiгiн, болжагыштыгын, угымын кецейтуде жэне тiлiн устартып, ойын дамытуда мацызды рeл аткарады. Баланыц тшн шыцдай тYсiп, асыкпай ,жатык еркiн сeйлеуiне кeмектеседi. Жацылтпаштар балага затты ацгаруга, ой-eрiсiн дамытуга ип эсерiн тигiзедi.БалаFа жацылтпаш Yйретiп, оны айткызу сeздi дурыс сeйлеуге эдеттендiредi, кейбiр тiлi келмейтiн дыбыстарды анык айтуFа жаттыFады. Жумбактарда аталFан нэрсенщ сипат белгiлерiне карап, балалар олардыц шешiмiн табады. Балаларды тез ойлауFа, шапшац жауап беруге, алFырлыкка, тапкырлыкка Yйретедi.
Тiл дамытудыц баска тYрлерi сиякты сeздiк жумысы оку-тэрбие жумысыныц
барлык саласында жYргiзiледi. Балалар сeздi уFу аркылы сeйлеу Yстiнде тшн дамытады.
Оку эрекетi барысында сeздiк жумысы балалардыц ойын дамытумен ты^ыз
198
байланысты.Балаларды асыгып-аптыкпай немесе тым жайбаракаттыкка салынбай, байсалды сeйлеп Yйрену, eзiн дурыс устау мэдениетiн калыптастыру.
Список литературы:
Л.А. Венгер Дидактические игры и упражнения по сенсорному воспитанию дошкольников
Жукова О.С. Предметная среда. Сенсорика. Сборник практических материалов для ДОУ.2008 г.
Кирпичникова Н. Развиваем сенсорику и мелкую моторику (Дошкольное воспитание,2005 г)
