CC BY
55SENSOMOTORYCZNA KOORDYNACJA JAKO CZYNNIK UKIERUNKO WANY CH DZIALAN RUCHOWYCH STUDENTOW W ZAJ^CIACH PRAKTYCZNYCH
Wiktor Boloban, Piotr Kusmierczyk, Marian Szyper Akademia Wychowania Fizycznego Jozefa Pilsudskiego w Warszawie Zamiejscowy Wydzial Wychowania Fizycznego w Bialej Podlaskiej, Polska
Adnotacja. Przeprowadzono badania, ktore pokazaly jak realizacja programu studiow wychowania fizycznego, w tym przede wszystkim nauczanie i doskonalenie nawykow i umiejetnosci ruchowych, wplywa na proces
sensomotorycznego doskonalenia 147 studentow ZWWF w Bialej Podlaskiej. Przedstawiono rowniez wspolzaleznosc wyniku uzyskanego w zastosowanych testach motorycznych z efektami nauczania, miernikiem ktorych byly oceny z realizowanych przedmiotow praktycznych (dyscypliny sportowe) i teoretycznych. Podstaw? badan stanowila hipoteza o duzej mozliwosci ludzkiego organizmu w zakresie adaptacji do stawianych wymagan ruchowych. Dynamika tych zmian zalezy glownie od rodzaju bodzcow docieraj^cych do zmyslow czlowieka, z ktorych to zmyslow przetworzone w centralnym ukladzie nerwowym informacje o danym ruchu stanowi^ podstaw? ksztaltowania koordynacji sensomotorycznej.
Slowa kluczowe: studenci, koordynacja sensomotoryczna, nauczanie i doskonalenie ruchu
Анотація. Болобан Віктор, Кузмерчик Петро, Шипер Мар’ян. Сенсомоторна координація як фактор ефективних рухових дій студентів на практичних заняттях. У дослідженнях було встановлено, що програми практичних дисциплін, які студенти (n=147) виконували на навчальних заняттях Факультету фізичного виховання з Білої Подляски вдосконалили рухові вміння й рухові навички, ефективно вплинули на їх сенсомоторну координацію. Факторний аналіз показав високі позитивні зв’язки показників сенсомоторної координації студентів з якістю навчання великій кількості базових вправ спортивних дисциплін і оцінками за теоретичні предмети. Підтвердилася гіпотеза, відповідно до якої сенсомо-торна координація людини, значеннєва структура рухових дій, а також психомоторні й розумові здатності перебувають у тісній функціональній взаємодії при моторному навчанні.
Ключові слова: студенти, сенсомоторна координація, навчання, вправи, рухові дії.
Аннотация. Болобан Виктор, Кузмерчик Пётр, Шипер Марьян. Сенсомоторная координация как фактор эффективных двигательных действий студентов на практических занятиях. В исследованиях было установлено, что программы практических дисциплин, которые студенты (n=147) выполняли на учебных занятиях Факультета физического воспитания в Белой Подляске усовершенствовали двигательные умения и двигательные навыки, эффективно повлияли на их сенсомоторную координацию. Факторный анализ показал высокие положительные связи показателей сенсомоторной координации студентов с качеством обучения большому количеству базовых упражнений спортивных дисциплин и оценками за теоретические предметы. Подтвердилась гипотеза, согласно которой сенсомоторная координация человека, смысловая структура двигательных действий, а также психомоторные и умственные способности находятся в тесном функциональном взаимодействии при моторном научении.
Ключевые слова: студенты, сенсомоторная координация, обучение, упражнения, двигательные действия. Annotation. Boloban Viktor, Kusmierczyk Piotr, Szyper
Marian, Sensomotor coordination as factor of efficient motional activities of students during practical classes. The presented survey covered 147 students of the Academy of Physical Education in Biala Podlaska and denoted the efficiency of the schedule and in particular the way of teaching and developing of motional skills influence the process of senso-motor coordination. There also has been defined the correlation between research test results and educational process results, students marks being efficiency measures of sports and theoretical classes. The research was based on hypothesis of high capacity of human body to adapt to required motional activities range. Dynamics of adaptation depends mainly on type of impulses that reach our senses and then central neural system to be transformed then, what makes basis for developing sensomotor coordination.
Key words: students, sensomotor coordination, teaching and movement perfection.
Wst^p.
Proces rozwoju i doskonalenia koordynacji sensomotorycznej zajmuje aktualne miejsce w wychowaniu fizycznym czlowieka. Analiza prac naukowych Bernsztejna 1974, 1991; Fresa, Piageta 1973; Maas 1998; Hannaford 1998; Starosty 2003 i in. oraz doswiadczen praktycznych wskazuj^. na to, ze sensomotoryka czlowieka to sfera i proces wykonania ruchow na podstawie systemowego funkcjonowania zmyslow organizmu w nierozerwalnym zwi^zku z centralnym ukladem nerwowym, integnjcym lokalne i globalne ruchy ciala, odpowiadaj^cy za motoryczne nauczanie. Zgodnie z definij Bernsztejna (1991) koordynacja sensomotoryczna to przezwyci^zanie nadmiernych stopni swobody naszych ruchow, tj, przeksztalcanie ich w sterowany system ruchow (prostych, zl oz onych) w wyniku sensorowych korekcji.
Cel pracy.
Ocena poziomu i dynamiki koordynacji sensomotorycznej studentow realizuj^cych program dyscyplin sportowych b^d^cych w planie studiow wychowania fizycznego oraz odpowiedz na pytanie czy wyst^puj^. zaleznosci mi^dzy poziomem koordynacji sensomotorycznej a wynikami zaliczen z przedmiotow kierunkowych uzyskanymi na I i II roku studiow.
Hipoteza.
Koordynacja sensomotoryczna czlowieka, znaczeniowa struktura dzialan ruchowych oraz zdolnosci umyslowe znajduj^. si§ w scislym wspoldzialaniu (wzajemnym zwi^zku) podczas nauczania
motorycznego.
Metodologia badan.
Sondaz diagnostyczny, testy motoryczne, ocena ekspertow, analiza statystyczna.
Testy motoryczne.
Test 1 do oceny zdolnosci kinestetycznego roznicowania w pozycji stanie na glowie. Wykonanie. Trzy proby sciskania dynamometru dloniowego z sil^ rown^ 200 N, w postawie pionowej ze wzrokow^ kontrol^ i trzy proby bez wzrokowej kontroli, w staniu na glowie w podporze na jednej r§ce, z pomoc^. Wyliczamy sredni^. z bl^dow, ktore wyst^pily w trzech probach. W pozycji stanie na glowie zachodzi podraznienie otolitowego aparatu westybularnego analizatora, w rezultacie czego zostaje naruszona
orientacja w przestrzenni, dyskordynacja ukladu ciala i sily mi^sniowej. Wspolczynnik rzetelnosci i stabilnosci rtt=0,723-0,982 (Boloban, 1990; Niznikowski, 2005), rys. 1.
Rys. 1
Test 2 do oceny orientacji przestrzennej w locie przy zeskoku z wysokosci 200 cm. Wykonanie. Trzy proby sciskania dynamometru dl oniowego z sil^ rown^ 200 N, w postawie pionowej ze wzrokow^ kontrol^ i trzy proby bez wzrokowej kontroli, przy zeskoku z wysokosci 200 cm w pozycji wyprostowanej. Wyliczamy sredni^. z bl^dow, ktore wyst^pily w trzech probach. W momencie zeskoku z podwyzszenia nast^puje znaczne podraznienie otolitowego aparatu i krotkotrwala niewazkosc. Wspolczynnik rzetelnosci i stabilnosci rtt= 0,719- 0,982 (Boloban, 1990; Niznikowski, 2005), rys. 2.
Rys. 2
Test 3 do oceny przedsionkowej (westybularnej) stabilnosci. Wykonanie. Wykonac pi^c przewrotow w przod w zgrupowaniu w ci^gu 5 s i dziesi^c podskokow maksymalnie w gor§, w centrum kr^gu stopniowego. Rejestrowane s^. trzy maksymalne odchylenia (bl^dy) od centrum, z ktorych wyliczana jest srednia. Przewroty w przod powoduj^. duze rozdraznienia strzalkowych polkolistych kanalikow westybularnego analizatora. Kumulacja
przedsionkowego obci^zenia wplywa na jakosc wyskokow w gor§ i l^dowa n w centrum kr^gu stopniowego. Wspolczynnik rzetelnosci i stabilnosci rtt= 0,734 - 0,990 (Boloban, 1990), rys. 3.
Rys. 3
Test 4 do oceny dynamicznej rownowagi ciala, w ktorym obserwuje si§ jakosc chodu po linii prostej po zaburzeniu westybularnego analizatora pi^cioma obrotami wykonanymi w sklonie tulowia w przod. Obroty w sklonie powoduj^ przede wszystkim rozdraznienia frontalnych polkolistych kanalikow westybularnego analizatora. Wspolczynnik rzetelnosci i stabilnosci rtt= 0,583 - 0,891 (Szlemin, 1973; Boloban, 1990), rys. 4.
Rys. 4.
Test 5 do oceny statycznej rownowagi ciala w procesie zaburzenia westybularnego analizatora przez kr^zenie glowy (dwa obroty w ci^gu 1 s). Wykonanie. Postawa, stopy zl^czone, ramiona wzdluz tulowia, oczy zamkni^te. Wykonac kr^zenia gl ow^. w wygodn^. strong z pr^dkosci^. dwa obroty na sekund^, z utrzymaniem rownowagi ciala w jak najdluzszym czasie (Jarocki za Geselewicz z 1981), rys. 5.
Rys. 5
Test 6 do oceny wyczucia czasu wykonania trzech przewrotow w przod w ci^gu 3, 6 i 9 sekund. Wykonanie. Z przysiadu podpartego wykonac trzy przewroty w przod w zgrupowaniu do przysiadu podpartego w ci^gu 3 sekund; po 10 minutowej przerwie wykonac trzy przewroty w przod w zgrupowaniu w ci^gu 6 sekund; po 15 minutowej przerwie wykonac trzy przewroty w przod w zgrupowaniu w ci^gu 9 sekund (Boloban, 1990), rys. 6.
3 sek 6 sek 9 sek
Rys. 6
Test 7 do oceny dostosowania ruchow ramion A) w staniu, B) z wyskokami. Wykonania: A) pozycja wyjsciowa ramiona na biodra. 1- prawa r? ka na bark, 2
- lewa r?ka na bark, 3 - prawa r?ka w gor?, 4 - lewa r?ka w g or?, 5 - prawa r? ka na bark, 6 - lewa r?ka na bark, 7
- prawa r ?ka na biodro, 8 - lewa r?ka na biodro.
Wykonania: B) pozycja wyjsciowa ramiona na biodra, 1 - wyskok w gor? prawa r?ka na bark; 2 - wyskok w gor? lewa r?ka na bark; 3 - wyskok w gor? prawa r?ka w gor?; 4 - wyskok w gor? lewa r?ka w gor?; 5 -wyskok w gor? prawa r?ka na bark; 6 - wyskok w gor? lewa r?ka na bark; 7 - wyskok w gor? prawa r?ka na biodro; 8 - wyskok w gor? lewa r?ka na biodro. (Szlemin, 1973; Boloban, 1990; Niznikowski, 2005) rys. 7.
Test 8 do oceny rownowagi dynamicznej ciala
- marsz po rozecie. Wykonanie. Badany stawia dowoln^ stop? na jednym z bokow rozety i chwyta dlonmi za biodra, po czym rozpoczyna marsz stawiaj^c stopy kolejno na jego bokach. Prob? przerywa si? w momencie podparcia si? stop^. o podloze lub oderwania dloni od bioder. Wynik - liczba prawidlowo wykonanych krokow (Mekota 1984), rys. 8.
Material badan.
Przebadano studentow grupy m? skie (n = 147) I i II roku kierunku Wychowanie Fizyczne ZWWF w Bialej Podlaskiej. Wiek badanych 19-21 lat, wysokosc ciala 178 ± 6,62 cm, masa ciala 75,6 ± 9,02 kg. Badania
pierwsze przeprowadzono we wrzesniu 2004 roku, badania drugie - we wrzesniu 2005 roku, badania trzecie
- w czerwcu 2006 roku. Ich celem byla ocena sensomotorycznej koordynacji studentow. Program studiow wychowania fizycznego zatwierdzono w Akademii Wychowania Fizycznego Jozefa Pilsudskiego w Warszawie dnia 13.02.2001 roku.
Wyniki badan.
W tabeli 1 przedstawiono istotnosc roznic mi?dzy wynikami uzyskanymi w testach motorycznych przeprowadzonych w odst?pie dwoch lat.
W ci^gu dwoch lat zaj?c praktycznych u studentow zaszly wiarygodne zmiany pozytywne we wskaznikach koordynacji sensomotorycznej w 91% przypadkach badan. W tescie pierwszym, polegaj^cym na ocenie kinestetycznego roznicowania sily dloni w pozycji stania na glowie, wynik w badaniu pierwszym wynosil 257,14 N, w drugim byl rowny 213,80 N. Istotnosc roznic t=6,39, p < 0,001. Polepszenie kinestetycznego roznicowania sily dl oni w zlozonej dla studentow pionowej pozycji glow^. w dol oznacza fakt pozytywnego wplywu zaj?c praktycznych na rozwoj zmyslow organizmu. W tym samym tescie, w badaniu trzecim sredni wynik byl rowny 215,56 N. Przy ocenie wiarygodnosci roznic wskaznikow drugiego i trzeciego badania t - jest rowny 0,39 przy p>0,05. Oznacza to, ze caly drugi rok zaj?c praktycznych juz nie podniosl poziomu czucia mi?sniowego u badanych studentow. Natomiast porownanie wskaznikow pierwszego i trzeciego badania wskazuje na widoczne wiarygodne polepszenie sensomotorycznej koordynacji w tescie pierwszym (t=5,90; p<0,001).
W tescie drugim, polegaj^cym na ocenie orientacji przestrzennej i kinestetycznego roznicowania sily dloni w locie przy zeskoku z wysokosci, stwierdzono pozytywn^ dynamik? kinestetycznego roznicowania oraz orientacji przestrzennej w pierwszym, drugim i trzecim badaniu, odpowiednio: 286,81 N; 260,25 N; 244,65 N; t=4,27; 3,72; 5,99; p<0,001.
Po wykonaniu pi?ciu przewrotow w przod i dziesi?ciu wyskokow w gor? w centrum okr?gu
Tabela 1.
Istotnosc roznic pomiqdzy wynikami uzyskanymi w testach motorycznych prowadzonych w odstqpie dwoch lat (09.2004-09.2005-06.2006) na studentach ZWWF w Biaiej Podlaskiej (badania I-II n=147; df=146; badanie III_____________________________________________n=142, df=141)_______________________________________________
Badania x Sd t-studenta
I-II II-III I-III
Test 1 (N) 09.2004 I 257,147 79,032
Test 1 (N) 09.2005 II 213,805 43,883 б,395*** 0,395 5,902***
Test 1 (N) 06.2006 III 215,5б5 39,875
Test 2 (N) 09.2004 I 28б,814 77,50б
Test 2 (N) 09.2005 II 2б0,255 43,912 4,274*** 3,722*** 5,998***
Test 2 (N) 06.2006 III 244,б52 4б,бб4
Test 3 (cm) 09.2004 I 32,229 8,115
Test 3 (cm) 09.2005 II 25,119 1 б,873 4,904** б,95б*** 18,335***
Test 3 (cm) 06.2006 III 14,012 9,0б7
Test 4 (cm) 09.2004 I 30,329 14,281
Test 4 (cm) 09.2005 II 27,304 17,112 1,998* 5,448*** 8,157***
Test 4 (cm) 06.2006 III 18,827 13,3б4
Test 5 (s) 09.2004 I 10,951 11,185
Test 5 (s) 09.2005 II 1б,7 89 11,774 5,329*** 17,37б*** 18,873***
Test 5 (s) 06.2006 III 45,38б 20,274
T est 6a (s) 09.2004 I 3,24б 0,4б3
T est 6a (s) 09.2005 II 3,12б 0,375 3,113*** 4,0б 1 *** 0,400
T est 6a (s) 06.2006 III 3,2б4 0,334
Test 6b (s) 09.2004 I 5,33б 0,б75
Test 6b (s) 09.2005 II 5,5б8 0,б2б 3 712*** 2,934** 5,8б0***
Test 6b (s) 06.2006 III 5,785 0,б95
T est 6c (s) 09.2004 I 7,532 0,90б
Test 6c (s) 09.2005 II 8,125 0,б85 7,105*** 3,051** 8,357***
T est 6c (s) 06.2006 III 8,392 0,919
Test 7a (pkt)bl^d 09.2004 I 0,331 0,897
Test 7a (pkt) bl^d 09.2005 II 0,113 0,318 2,829** 1,152 2,082*
Test 7a (pkt) bl^d 06.2006 III 0,1б3 0,371
Test 7b (pkt)bl^d 09.2004 I 2,380 2,890
Test 7b (pkt) bl^d 09.2005 II 1,305 1,797 4 792*** 1,991* 5,870***
Test 7b (pkt) bl^d 06.2006 III 1,014 1,304
Test 8 (liczba krokow) 09.2004 I 21 ,б7б 11,799
Test 8 (liczba krokow) 09.2005 II 35,3б7 14,288 9,892*** 2,759** 13,301***
Test 8 (liczba krokow) 06.2006 III 39,021 12,1 б2
* p < 0,05 ** p < 0,01 *** p < 0,001
stopniowego (test 3) w badaniu pierwszym odchylenia ciala wynosily 32,22 cm, w badaniu drugim 25,11 cm, w badaniu trzecim 14,01 cm. Zmiany maj^. poziom istotnosci roznic odpowiednio: 4,90; б,95; 18,33. Mozna stwierdzic podwyzszenie przedsionkowej stabilnosci badanych studentow w okresie dwoch lat zaj?c praktycznych (przy porownaniu wskaznikow z pierwszego i trzeciego badania t jest rowny 18,33, przy p<0,001).
Dynamiczna rownowaga ciala, oceniana prostoliniowosci^. chodu po zaburzeniu westybularnego analizatora pi?cioma obrotami wykonanymi w sklonie tulowia w przod (test 4), przy porownaniu wskaznikow pierwszego i drugiego badania, miala niskie noty. Odchylenie ciala wynioslo srednio w pierwszym badaniu 30,32 cm, w drugim - 27,30 cm (t<2; p<0,05). Oznacza to, ze ocena dynamicznej rownowagi ciala po rozdraznieniu frontalnych polkolistych kanalikow u
studentow jest gorsza, niz przy rozdraznieniu strzalkowych polkolistych kanalikow (test 3). Jednoczesnie porownanie wynikow pierwszego i trzeciego badania w tescie 4, pokazuje dalszy rozwoj dynamicznej rownowagi i dobr^. ocen? przedsionkowej stabilnosci we frontalnej plaszczyznie (t=8,14; p<0,001).
W tabeli 1 zawarte s^. takze oceny statycznej rownowagi ciala w procesie zaburzenia
przedsionkowego analizatora przez kr^zenia glowy podczas ktorych badany ma utrzymac stabiln^, pionow^ pozycj? stoj^c^. (test 5). Wyniki badan wzmacniaj^. nasz wniosek o tym, ze tresci programowe kierunkowych przedmiotow realizowane w zaj?ciach praktycznych, pozytywnie wplywaj^ na rozwoj i doskonalenie przedsionkowej stabilnosci - istotnosc roznic (t) przy porownaniu wskaznikow pierwszego i trzeciego badania jest rowna 18,87 (p<0,001).
W tescie б (warianty a, b, c) widoczne jest doskonalenie wyczucia czasu przy wykonaniu cwiczen akrobatycznych. Zauwazyc tez mozna, ze krotkotrwaly czas ruchow (бa) studenci oceniali gorzej (I i III badania t=0,4, p>0,05) niz srednio ^b) i dlugotrwaly (6c) odpowiednio: I i III; t=5,86; p<0,001; I i III - t=8,35; p<0,001.
W tescie 7b polegaj^cym na dostosowaniu ruchow pracy ramion z jednoczesnymi wyskokami w gor? widoczna byla lepsza koordynacja ruchow symetrycznych i asymetrycznych po dwoch latach studiow. Odnotowano zmiany istotne statystycznie (I-
III - t= 13,30; p<0,001).
Na podstawie naszych badan oraz badan innych autorow (Mekota 1984, Raczek, Mynarski, Ljach 1998) stosuj^cych test 8 (marsz po rozecie), stwierdzic mozna wysok^ wiarygodnosc tego testu, a zarazem duz^. podatnosc rozwoju dynamicznej rownowagi ciala, ktora jest wazna w skutecznym opanowaniu dyscyplin sportowych b?d^cych w programie studiow. Mozna wnioskowac, ze tresci programowe dyscyplin sportowych pozytywnie i wszechstronnie wplywaj^ na rozwoj i doskonalenie koordynacji sensomotorycznej studentow.
Analiza czynnikowa rezultatow badan po
wykonaniu testow motorycznych pozwolila okreslic parametry charakteryzuj^ce sensomotoryczn^ koordynacj? w poszczegolnych badaniach i potwierdzic wniosek o tym, ze tresci programowe daj^. mozliwosc rozwijania u studentow statycznej i dynamicznej rownowagi ciala, orientacji w przestrzeni, stabilnosci ukladu przedsionkowego, kinestetycznego roznicowania ruchow, czucia czasu. W efekcie doskonalony jest proces opanowywania umiej?tnosci i nawykow ruchowych, przejawiaj^cy si? wl a sciwym formowaniem ruchowych wyobrazen o wykonywanych cwiczeniach oraz skutecznosci^ pogl?bionego nauczania cwiczen i ich doskonalenia.
W badaniach I, II i III, drog^. matematycznej analizy, zostalo wydzielone pi?c identycznych czynnikow charakteryzuj^cych sensomotoryczn^. koordynacj?: czynnik I - kinestetyczne roznicowanie (testy 1, 2), czynnik II - przedsionkowa stabilnosc (testy 3, 5), czynnik III - czucie czasu (testy 6a, 6b, 6c), czynnik
IV - koordynacja ruchow (testy 7a, 7b), czynnik V -dynamiczna rownowaga ciala (testy 4, 8). Skumulowany udzial czynnikow w jakosci koordynacji sensomotorycznej studentow w badaniu I jest rowny 50,96%, w badaniu II - 58,92% i w badaniu III - 61,44%. W tabeli 2 przedstawione s^. czynniki w poszczegolnych
Tabela 2.
Wspoiczynniki korelacji charakteryzujqce zmniejszenie biqdow i polepszenie jakosci wykonania testow motorycznych przez studentow w poszczegolnych badaniach. Analiza czynnikowa (n=142)
Testy motoryczne CZYNNIK I
KINESTETYCZNE R GZNICOW ANIE
BADANIE I BADANIE II BADANIE III
test 1 Q = -0,37* Q = -0,43* Q = -0,55*
test 2 Q = -0,24 Q = -0,3 1 * Q = -0,37*
CZYNNIK II
PRZEDSIONKOWA STABILNOSC
BADANIE I | BADANIE II | BADANIE III
test 3 Q = -0,28 | Q = -0,38* Q = -0,52*
test 5 Q= 0,37* Q= 0,49* Q= 0,65*
CZYNNIK III
CZUCIE CZASU
BADANIE I BADANIE II | BADANIE III
test 6a Q = -0,33* Q = -0,48* Q = -0,50*
test 6b Q = -0,29 Q = -0,35* Q = -0,39*
test 6c Q = -0,22 Q = -0,27 Q = -0,34*
CZYNNIK IV
KOORDYNACJA RUCHGW
BADANIE I BADANIE II | BADANIE III
test 7 a Q = -0,38* Q = -0,45* Q = -0,63*
test 7b Q = -0,25 Q = -0,36* Q = -0,49*
___________________CZYNNIK V_________________
___________ DYNAMICZNA R G W NOW AGA_________
BADANIE I I BADANIE II I BADANIE III
Q = -0,35! Q= 0,48'
Q = -0,46 ; Q= 0,61'
Q = -0,69 ; Q= 0,88s
badaniach. Wi?ksza ilosc wspolczynnikow korelacji oznacza zmniejszenie zakresu bl?dow i polepszenie jakosci wykonania testow motorycznych, przede wszystkim w II a szczegolnie w III badaniu.
Po analizie rezultatow I, II, III badania zauwazono, ze wzrost poziomu koordynacji sensomotorycznej studentow nie ma w pelni odzwierciedlenia w ocenach semestralnych z zaliczanych przedmiotow. W tabeli 3 przedstawiono oceny z dyscyplin sportowych otrzymane przez studentow w okresie dwoch lat studiow. W semestrze I oceny maj^. wartosc - 3,7, i s^. one wyzsze niz w
semestrze II, gdzie srednia wyniosla - 3,5б; natomiast w semestrach III i IV srednia ocen jest rowna 3,74.
Rycina 9 obrazuje zwi ^zki pomi?dzy ocenami semestralnymi z przedmiotow kierunkowych uzyskanymi w semestrze I a wynikami testow motorycznych. W gimnastyce charakterystyczna okazala si? przedsionkowa stabilnosc i rownowaga dynamiczna. W koszykowce wiarygodne byly zwi^zki wynikow symetrycznego i asymetrycznego dostosowani pracy ramion w staniu i przy wyskokach. Na ryc. 10 przedstawione s^ zwi^zki wskaznikow zaliczen pi?ciu dyscyplin sportowych realizowanych w II semestrze z
Tabela 3
Podstawowa statystyka ocen z przedmiotow kierunkowych uzyskanych przez badanych studentow w I i II roku
studiow ZWWF w Biaiej Podlaskiej
Przedm iot S red nia O dch. Std B la d Std
GIMNA ST YK A SEM I 3,670 0,5 18 0,043
MUZYKA RYTM TANIEC SEM I 3,769 0,673 0,056
KOSZYK О WKA SEM I 3,6 87 0,57 1 0,047
SREDNIA OCEN SEM I (n=147) 3,709 0,3 86 0,032
GIMNASTYKA SEM II 3,469 0,609 0,050
L A 3,408 0,628 0,052
ZAPA SY 3,636 0,5 3 5 0,044
KOSZYK О WKA SEM II 3,459 0,5 84 0,048
Gry i zabawy ruchowe 3,850 0,645 0,053
SREDNIA OCEN SEM II (n = 14 7) 3,565 0,3 93 0,032
SREDNIA OCEN CA L Y ROK 3,619 0,3 52 0,029
GIMNASTYKA II ROK 3,5 26 0,534 0,045
LEKKOATLETYKA II ROK 3,3 89 0,578 0,048
SPORTY WALKI II ROK 4,3 84 0,444 0,037
PL Y W ANIE II ROK 3,278 0,452 0,03 8
PIL KA SIATKOWA II ROK 3,8 87 0,5 57 0,047
PI L KA NO Z NA II ROK 3,5 46 0,565 0,047
OB О Z LETNI II ROK 3,993 0,3 37 0,028
OB О Z ZIMOWY II ROK 3,905 0,449 0,03 8
SREDNIA OCEN II ROK (n=142) 3,74 0,3 67 0,030
Rys. 9. Zwiqzekpomiqdzy ocenami semestralnymi zprzedmiotow kierunkowych uzyskanymi przez studentow ZWWF w semestrze I a wynikami testow motorycznych (n = 147)
testami motorycznymi. Ocena z gimnastyki, przykladowo, miala wi?cej wiarygodnych zwi^zkow w tym zakresie (przedsionkowa stabilnosc, krotkotrwale wyczucie czasu, rownowaga dynamiczna).
Zwi ^zki pomi?dzy ocenami semestralnymi z osmiu przedmiotow kierunkowych uzyskanymi w semestrze III i IV a wynikami testow motorycznych (III badania) przedstawiono na ryc. 11. Na podstawie analizy wynikow badan mozna stwierdzic pozytywny wplyw ruchowej dzialalnosci studentow na zaj?ciach praktycznych na poziom koordynacji i osi^gni?cie nowych struktur integracji sensomotorycznej (Maas 1998). Swiadcz^. o tym wskazniki dynamicznej
rownowagi ciala, orientacji przestrzennej, krotkotrwalego czucia czasu, przedsionkowej stabilnosci, dostosowania pracy ramion symetrycznego i asymetrycznego charakteru, ktore umozliwiaj^. sterowanie ruchami na zaj?ciach z gimnastyki, pilki noznej, plywania, sportow walki a takze realizacj? programu obozow letnich i zimowych.
W tabeli 4 podano oceny (srednie) z 12 przedmiotow praktycznych. Jest ona rowna 3,71±0,26 najlepsza ocena - sporty walki - 4,38±0,46, najgorsza -plywanie - 3,27±0,26) oraz z 12 przedmiotow teoretycznych - 3,47±0,36 (rekreacja i turystyka -4,41±0,6, anatomia - 3,08±0,38).
r
p = ,002**
1
Gimnastyka
Lekka ^ p = ,048*
atletyka
Zabawy i gry ruchowe ^ p = ,050*
l\S
8 SsVp = ,007** p = ,006** 5
Koszykowka
6a
6c
- 1 ... 8 testy motoryczne
Ryc. 10. Zwiqzekpomiqdzy ocenami semestralnymi zprzedmiotow kierunkowych uzyskanymi przez studentow ZWWF w semestrze II a wynikami testow motorycznych (n = 147)
- 1 ... 8 testy motoryczne
Ryc. 11. Zwiqzek pomiqdzy ocenami semestralnymi z przedmiotow kierunkowych uzyskanymi na II roku studiow
a wynikami testow motorycznych (n = 142)
Tabela 4. Srednie ocen zprzedmiotow praktycznych oraz teoretycznych badanych studentow w okresie dwoch lat studiow (n=142)
PRZEDMIOT OD. BL^D PRZEDMIOT OD. BL^D
PRAKTYCZNY SREDNIA STAND STAND TEORETYCZNY SREDNIA STAND STAND
SPORTY WALKI 4,384 0,444 0,037 REKR. I TUR. 4,412 0,608 0,051
OBGZ LETNI 3,993 0,337 0,028 PEDAGOGIKA 3,754 0,541 0,045
OBGZ ZIMOWY 3,905 0,449 0,038 ANTROPOLOGIA 3,681 0,646 0,054
PILKA SIATKOWA 3,887 0,557 0,047 ORG. KULT. FIZ. 3,632 0,617 0,052
ZABAWY 3,852 0,649 0,054 METODYKA WF 3,549 0,648 0,054
TANIEC 3,775 0,680 0,057 PSYCHOLOGIA 3,373 0,435 0,036
ZAPASY 3,620 0,532 0,045 HIST. KULT. FIZ. 3,373 0,557 0,047
PILKA NOZNA 3,546 0,565 0,047 TEORIA SPORTU 3,310 0,428 0,036
GIMNASTYKA 3,526 0,534 0,045 FIZJOLOGIA 3,195 0,319 0,027
KOSZYKDWKA 3,454 0,574 0,048 BIOCHEMIA 3,158 0,537 0,045
LEKKOATLETYKA 3,389 0,578 0,048 BIOLOGIA 3,132 0,530 0,044
PLYWANIE 3,278 0,452 0,038 ANATOMIA 3,089 0,383 0,032
SREDNIA OCEN 3,717 0,266 0,022 SREDNIA OCEN 3,472 0,362 0,030
t=4,258***
Korelacja pomi?dzy sredni^ ocen z 12 przedmiotow praktycznych a wskaznikami testow motorycznych znajduje si? w przedziale od 0,386** (test 8) do 0,189* (test 7b). To pokazuje, ze proces dydaktyczny potrzebuje dalszego rozwoju i doskonalenia. Korelacja pomi?dzy sredni^. ocen z przedmiotow teoretycznych a wynikami testow motorycznych miesci si? w przedziale od 0,248** (test 4) do 0,158* (test 7a).
Porownanie srednich ocen z przedmiotow praktycznych (12 przedmiotow) i teoretycznych (12 przedmiotow) w 77,77% przypadkow daje wysoki zwi^zek (p<0,05 ... 0,01).
Analiza wynikow badan i tresci programow przedmiotow pokazala, ze skladowymi oceny zaliczeniowej z danego przedmiotu s^. mi?dzy innymi wiedza z zakresu techniki wykonania i metodyki nauczania cwiczen realizowanych w ramach tego przedmiotu, pedagogizacja, praktyka s?dziowania, nowa dla studentow pierwszego roku organizacja zaj?c.
Wysokie wskazniki wzrostu wynikow w testach motorycznych uzyskane na przestrzeni dwoch lat swiadcz^ o rezerwach koordynacji sensomotorycznej, ktore trzeba wykorzystac, np. przez udoskonalenie programow poszczegolnych przedmiotow lub tworzenie autorskich programow nauczania cwiczen (z patentowaniem) i innych, w idei ktorych rozwijanie koordynacji sensomotorycznego stanowi podstawowy czynnik.
Wnioski
1. Tresci programowe realizowane na I i II roku studiow wychowania fizycznego powoduj^. wzrost poziomu koordynacji sensomotorycznej studentow.
2. Na podstawie analizy wynikow badan
dwurocznego eksperymentu mozna potwierdzic prawdziwosc hipotezy zakladaj^cej
wspolzaleznosc ocen semestralnych z przedmiotow kierunkowych praktycznych i teoretycznych z poziomem koordynacji sensomotorycznej
badanym testami motorycznymi, oraz
zdolnosciami umyslowymi.
3. Centralny uklad nerwowy czlowieka ma duze mozliwosci przystosowawcze do stawianych wymagan psychomotorycznych i
sensomotorycznych. Nalezy mu dostarczac takie bodzce (np. programy autorskie), ktore stymuluj^ wzrost poziomu koordynacji sensomotorycznej i s^. dostosowane do aktualnych, zmieniaj^cych si? w czasie mozliwosci czlowieka.
Pismiennictwo
1. Бернштейн Н. А. О построении движений. Москва: Медгиз, 1947.
2. Бернштейн Н.А. О ловкости и её развитии. Москва: Физкультура и спорт, 1991.
3. Болобан В. Н. Система обучения движениям в сложных
условиях поддержания статодинамической устойчивости. Дисс.. доктора пед. наук. Киев, 1990.
4. Болобан В. Н., Мистулова Т. Е. Контроль устойчивости ровновесия тела спортсмена методом стабилографии. Физическое воспитание студентов творческих специальностей. Сборник научных трудов под ред. Ермакова С.С. Харьков: ХГАДИ, 2003.-№2.- С. 24-33.
5. Болобан В. Сенсомоторная координация как основа технической подготовки. Наука в олимпийском спорте, 200б. - №2. - С. 9б-102.
6. Геселевич В. А. Проба Яроцкого. Медицинский справочник тренера. Москва: Физкультура и спорт, 1981. - С. 147.
7. Зациорский В.М. Спортивная метрология. Москва: Физкультура и спорт, 1982.
8. Садовски E. Основы тренировки координационных способностей в восточных единоборствах. Biaia Podlaska:
ZWWF, 2003.
9. Фрес П., Пиаже Ж. Экспериментальная психология. Научение. Москва: Прогресс, 1973.- С. 59-137.
10. Шлемин А.М. Юный гимнаст. Москва: Физкультура и спорт, 1973.
11. Hanaford C. Zmyslne ruchy ktore doskonal^ umysl. Warszawa: Medyk, 1998.-S.32-36.
12. Niznikowski T. Efektywnosc eksperymentalnego programu treningu w nauczaniu i doskonaleniu wybranych cwiczen akrobatycznych. Praca doktorska. Warszawa: AWF, 2005.
13. Mass V.F. Uczenie si? przez zmysly. Warszawa: WSiP, 1998.-S. 15-28, 53-б0.
14. Mekota K. Testbatterie zur Diagnostyk koordinativer Fahigkeiten. Theori und Praxis Korperkultur, 1984.-N2.- S.
118-122.
15. Raczek J., Mynarski W., Liach W. Teoretyczno-empiryczne podstawy ksztaltowania i diagnozowania zdolnosci motorycznych. Katowice: AWF, 1998. - S.139-140
16. Starosta W. Motoryczne zdolnosci koordynacyjne. Znaczenie, struktura, uwarunkowania, ksztaltowanie. Warszawa: Instytut Sportu w Warszawie, 2003.
17. Szyper M., Kusmierczyk P., Szyper K., Boloban W. Agility and sensomotor coordination of Physical Education Students of Faculty in Biala Podlaska. Research Yearbook, 2005.-N.11.-P.49-54.
18. Talaga J. Sprawnosc fizyczna ogolna. Poznan: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2004.
Artykul postupil do redakcji 04.05.2007 r.
ETNOLOGIA SPORTU I REKREACJI JAKO ELEMENT KSZTA t CENIA I OBSZAR BADAN EMPIRYCZNYCH*
Igor Cieslinski, Ireneusz Chaliburda, Krzysztof Piech, Ryszard Cieslinski Zamiejscowy Wydzial Wychowania Fizycznego w Bialej Podlaskiej
Annotation. Cieslinski Igor, Chaliburda Ireneusz, Piech Krzysztof, Cieslinski Ryszard. Ethnology sports and recreation as an element of a subject in the field of empirical researches. The presented paper indicates the role of sport and recreation ethnology as a subject in physical education institutes along with modern scientific perspectives of this subject, which is considered to be within the domain of empirical sciences. Being university subject, sport and recreation ethnology could be complementary with other subjects taught at a university in order to enrich their essence. Such a matter combination of could be done, for example, by means of country camps, which would make it more attractive and, at the same time, improve cultural and methodological knowledge of the participants. From the scientific point of view those perspectives are also, according to the authors, quite promising. It has been assumed, that while researching a culture, which is not only the subject of the research but at the same time national culture of the scientists, it would be the most appropriate to use methodological strategy based on the reflexive approach, which seems the most appropriate while researching genesis and kinds of folk physical activity forms. Moreover, this scientific approach makes the basic for improved research logics, taking much from positivism and naturalism, but, at the same time, goes beyond those trends. Apart from researching traditional peasant culture, analysis of industrial and town sport culture with its traditional plays and games, considered to be a characteristic mixture of folk and town cultures, leave also much hopes. The 2005 research experiences were very promising. It turned out that memories connected with traditional elements of physical culture are still alive, and it is still possible to rediscover them and analyze.
Keywords: ethnology of sport and recreation, subject in physical education, methodology, culture, researches Анотація. Чеслінскі Ігор, Чалибурда Іреніуш, Пекти Кристоф, Чеслінскі Ричард. Етнологія спорту й рекреації як елемент навчального предмета в області емпіричних досліджень. У дійсному повідомленні показана роль етнології спорту й рекреації як навчального предмета в навчальних закладах фізичного виховання, а також зазначено на сучасні перспективи вивчення цієї дисципліни, трактуемої як область емпіричних досліджень. Як навчальний предмет етнологія спорту й рекреації
може досить повно комплексируватися зі змістом інших навчальних дисциплін, збагачуючи їхні форми й зміст. Такого роду взаємозв’язку змісту навчальних предметів, наприклад, у рамках проведення туристичних зборів і подорожей залучили б науково-практичний інтерес, розширили розмаїтість, зробили б їх захоплюючими й украй корисними. Однозначно був би підвищений рівень компетенції в області культури й методології пізнання. З іншого боку, як область наукової діяльності навчальний предмет має - на наш погляд - актуальні перспективи. Установлено, що при дослідженні культури, що є й культурою особистості, дослідники приймають таку стратегію, що носить методологічний характер і опирається на наукові підходи, які відбивають походження й зміна форм рухової активності людей. Разом з тим, вона є основою для реконструкції логіки досліджень, черпаючи багато чого з накопиченого позитивного природного досвіду під різними точками зору, що виходять за межі вузького розуміння проблеми і має широке поширення. Крім досліджень традиційної культури - селянського здорового глузду - цікаві наукові факти розкриваються при аналізі колишньої індустріальної міської культури із традиційними іграми й забавами, як своєрідної конфронтації народної культури з масовою культурою. Досвід досліджень, проведених в 2005 році є підбадьорюючим. Виявилося, що згадані вище наукові факти, пов’язані із проявами традиційної культури ще живі в пам’яті народної й ще не пізно їх відкривати й аналізувати.
Ключові слова: етнологія спорту й рекреації, навчальний предмет, культура, методологія, дослідження. Аннотация. Чеслински Игорь, Чалибурда Ирениуш, Печь Кристоф, Чеслински Ричард. Этнология спорта и рекреации как элемент учебного предмета в области эмпирических исследований. В настоящем сообщении показана роль этнологии спорта и рекреации как учебного предмета в учебных заведениях физического воспитания, а также указано на современные перспективы изучения этой дисциплины, трактуемой как область эмпирических исследований. Как учебный предмет этнология спорта и рекреации может достаточно полно ком-плексироваться с содержанием других учебных дисциплин, обогащая их формы и содержание. Такого рода взаимосвязи содержания учебных предметов, например, в рамках проведения туристических сборов и путешествий привлекли бы научно-практический интерес, расширили разнообразие, сделали бы их увлекательными и крайне полезными. Однозначно был бы повышен уровень компетенции в области культуры и методологии познания. С другой стороны, как область научной деятельности учебный предмет имеет - с нашей точки зрения - актуальные перспективы. Установлено, что при исследовании культуры, являющейся и культурой личности, исследователи принимают такую стратегию, которая носит методологический характер и опирается на научные подходы, которые отражают происхождение и изменение форм двигательной активности людей. Вместе с тем, она является основой для реконструкции логики исследований, черпая многое с накопленного позитивного природного опыта под различными точками зрения, выходящими за пределы узкого понимания проблемы и имеющими широкое распространение. Помимо исследований традиционной культуры - крестьянского здравого смысла - интересные научные факты раскрываются при анализе прежней индустриальной городской культуры с традиционными играми и забавами, как своеобразной конфронтации народной культуры с массовой культурой. Опыт исследований, проведенных в 2005 году, является обнадёжива-
*Prac? wykonano w ramach badan statutowych, symbol tematu DS. 84
1б8
