CC BY
11Сведения об авторе: Гадоев Нурхон, кандидат филологических наук, доцент кафедры таджикского языка Таджикского государственного педагегического университета имени С. Айни, e-mail: baqoi@mail.ru
About author: Gadoev Nurkhon, PhD in Philology, Associate Professor, Chair of Tajik Language, Tajik State Pedagogical University named after S. Ayni, e-mail: baqoi@mail.ru
МАТНИ ИЛМИ ВА ХУСУСИЯТИ ЛИНГВИСТИИ ОН
Гадоев Н.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Матни илмй хамчун вохиди олидарачаи синтаксисй, дорои хусусиятхои чудогонаи худ мебошад ва он махз бо хамин хусусият аз вохидхои дигар нахвй тафовут дорад. Матни илмй нисбат ба чумла хачман калонтар буда, аз як чанд чумлаи соддаю мураккаб ташкил шуда, дар иртиботи хамдигар вокеъ мешаванд. Яклухти матнхои илмиро ду навъи алокаи махсуси онхо: мувозй ва силсилави (пай дар пай) фарохам меоварад. Ва ба ёрии воситахои лугавию мантией ва грамматикии чумлахои таркиби матнхои илмию таълимиро дар шакли грамматикй муттахид мекунанд, ки он дорои ягонагии маъно ва интонатсия мебошад. Хусусиятхои асосии матнхои илмиро чунин маънидод намудан ба максад мувофик аст:
1.Омузиши тахлили чудоинопазирй ва бутунию алокамандшавии матн яке аз масъалахои мухимтарини матн ба шумор меравад. Якпорчагии матнро бо хам алокаманд шудани чумлахои таркиби онхо ташкил медиханд. Алокаи байни чумлахои таркиби матн бо ёрии воситахои муайяни лугавй ва граммматикй сурат мегирад ва дар заминаи муносибатхои семантикии байни чумлахо ташаккул меёбанд.
2. Хусусияти дигари маъноиву лугавии матнхои илмй кутоху муъчазбаёнй ва сараю ихчам ифода ёфтани фикр ба шумор мераванд. Дар матнхои мазкур маълумотхо дастовардхо ва бозёфтхо аз кашфиётхои олимон ба таври кутоху аник; баён карда мешавад. Мохияти асосии ихчаму сара баён кардани матнхои илмй, илмию методй дар истифода бурдани шаклхои зерини ифодаи онхо зохир мешавад: Истеъмоли калимаю иборахои истисной ва баёнияхо, вохидхои тавзехй, ки одатан дар кавсайн гирифта шуда баъзан берун аз он хам оварда мешавад ва бо вергулу тире аз матни асосй чудо карда мешаванд, дар назар дошта мешаванд. Онхо матнро ташреху тавзех медиханд, сахех мегардонанд, тавзеххо дар таркиби матн ё дар повара; ё ба тарзи алохида, одатан, дар охири матнхои илмй оварда мешаванд.
3. Матнхои илмй ба хиссахо чудо мешаванд. Онхо хосияти ба бандхову хиссахои алохида чудо шуданро доранд:
3.1. Ба шумораи тартибй ё ба ракамхо ишора гардидани бандхои нахвии таркиби матни мазкур. Чунончи:
3.2. «Пуркунанди бевосита бо исмхо, чонишинхои шахсй масдар ва хиссахои дигари исмгардидаи нут; дар якчоягй бо пешоянду пасояндхо ифода меёбад.
3.3..Ба вазифаи пуркунандаи бавосита омадани хамагуна исмхо (хос, чинс, моддй ва маънй). Макаров ба Шодй дар бораи чизе б овози паст ба гап задан сар кард. Икромй, Шодй).
3.4.. Ифодаи пуркунандаи бавосита бо сифат: Аз калонтарин деха касе иштирок надошт. (С. Айнй)
3.5. Ифодаи пуркунандаи бавосита ба воситаи шумора. Синну солаш ба панчох наздик расидааст.
3.6. Ифодаи пуркунандаи бавосита ба воситаи чонишин: Онхо бо хам сухбат мекарданд. (С.У)» [2, c. 76].
4. Истеъмоли калимаю иборахои тавзехй, истисной ва баёнияхо: Чунин вохидхои забонй диккати хонандаро ба худ чалб менамояд. одатан дар матн дар кавсайн гирифта мешаванд ва баъзан берун аз он хам оварда мешавад ва бо вергулу тире аз матни асосй чудо карда мешавад: «Дар тамоми дунё дар 100-соли охир 214 намуди хайвоноти ширхур кам шудааст. Хусусан хайвоноти калончуссае (наханг, фил, шутур, лос, гавазн аспхои ёбой, шутурмург ва гайра.)» (Аз рузнома.)
5.Истифодаи пайнавиштхо, иктибосхо тавзехот ва курсив. Нишонахое, ки бо ракамхо ва ё ному насабхо ва тарзи ишоракунй ифода мешаванд, Дар матнхои илмй ифодаву иборахо ба таври пурраву муфассал (бе ихтисори мундарича) оварда мешавад, то ки маълумоти илмй ба
таври мукаммал инъикос ёфта, дастраси хонанда гардад. Барои дарёфти ин ма;сад аз хама гуна имконияти воситахои забонй- равшанбаёнй истифода бурда мешавад.
Дар матнхои мазкур омилхои забоние, ки фикрхои таркибии онхоро равшану возех мегардонанд, аз ;абили и;тибосхо тавзеххо мавриди истифода ;арор дода мешавад. Чунончи: «Ба хисобгирии харочоти истехсолй аз руи намудхои махсулоти тайёр кардашуда ва даврахои чудогонаи коркарди онхо танхо нисбат ба харочоти бевосита (ашёи хом ва мавод, музди кор, коргарони истехсолй ва гайра) мумкин аст. Ба хисобгирии чории харочоти бавосита (гайримуста;им) дар чои пайдоиши онхо коргоххо, дастгохи мураккаб ва амсоли онхо бо шарти минбаъдаи та;симкунии онхо байни объектхо ташкил карда мешаванд» (Илм ва хаёт, №5,2003).
«Аз синни 12-солагй наврасон ба палестра (мактаби тарбияи чисмонй) мерафтанд, ки санъати петатлон (маш;хои панчхарба, давидан, паридан, гуштингирй, гурзпартой ва найзапартой)-ро ёд гиранд» [5, с. 94]. Дар баъзе матнхои илмй ва илмию таълимй, хусусан матнхои доир ба и;тисодиёт, математика , физика, маъданшиносй ва монанди инхо далелхо чамъбасту хулосахо, натичахои амалй, хисоботи техникй ба воситаи чадвалу на;шахо ба таври аёнй дода мешаванд, ки ра;амхои дар онхо овардашуда ма;саду мароми муаллифро боз хам сахеху равшантар ифода мекунад.Аломат^ои лингвистии матщои илмй дар асари Е.С. Лосева [6, с. 150] ба таври ани; ва мукаммал баён ёфтааст. Муаллиф ба сохахои гуногуни илму фан такя намуда, 5-намуди матнхои илмиро нишон додааст, ки дар онхо нишонахои хоси матнхои илмй маънидод карда шудааст: 1.Ба гурухи аввали нишонахои мингвистии матнхои илмй таносуби исмхои моддй ва маънй ва сифатхои аслй ва нисбй дар матн ба хисоб меравад. Аз руи гуфти Лосев, истеъмоли исм дар сохахои мухталифи илм якхел нест. Масалан, дар забоншиносй зиёдтар, дар риёзй камтар. Истеъмоли сифатхои аслй нисбат ба сифати нисбй зиёдтар ба назар мерасад. 2.Нишонаи дигари матни илмй аз мазмун ва мундаричаи онхо бармеояд. Дар матн мазкур бошад, монологи илмй бештар хис карда мешавад, аз ;абили андешаронии мураккаб ва хулосабарорй. Дар ин холат фикрхои мураккаб пайдо мешаванд, ки омадани чумлахои мураккаби тобеъ бо пайрави шарт ва сабаб ногузир аст. Истеъмоли чумлахои содаи яктаркиба ва дутаркиба нисбат ба чумлахои мураккаб камтар хис карда мешавад. З.Гурухи сеюми нишонаи лингвистии матнхои илмй ба матни хаттй ва дахонй иртибот дорад. Дар матнхои хаттй чумлахои мураккаби сертаркиб хеле зиёд ба ;айд гирифта мешаванд. Ин намуди чумлахо дар гуфтор (матни дахонй) кам андар кам аст. 4. Ба гурухи чорум ин аломатхои забонии таъсиррасонй дар заминаи интихоби лугатхои махсус бо ма;сади ба шунаванда таъсири муайян расонидан аст. Махз хамин аломат дар нихояти кор услубхои гуногунро ба вучуд меоваранд [6, с. 123-126].
Гурухи панчумро нишона ва аломатхои забонй ташкил медиханд, ки ба хусусияти услубии нут; вобастагй дорадДамин тавр, ин омилхои забонй ба якдигар омехта шуда матнеро ба вучуд меоваранд, ки хусусият ва аломати муайяни забонии матнхои илмиро ба вучуд меоваранд. Дар солхои охир матншиносон хусусиятхо ё нишонахои дигари матнхои илмиро номбар карданд. 1. Хусусияти лугавй: калимахо бояд ба маънои аслии худ мавриди истифода ;арор бигиранд: Истеъмоли истилохоти сохавй, воситахои ифода, нидохо, фразеологизмхо, шакли кутохи ифода.2. Хусусиятхои нахвй: корбасти калима ва иборахои туфайлй: ба назарам, ба фикрам, аз руи гуфти шумо, ба андешаи ман ва гайра. Истифодаи аъзохои чида ва калимахои хулосакунанда. Дар матнхои илмй калимахои умумиистеъмол, ки дар хамаи услубхои дигар корбаст мешаванд, хеле серистеъмоланд. Холо мо дар зер се намуди матни илмй: на^лй, тасвирй ва му^окимавиро оварда онхоро му;оиса менамоем.
Матни нак;лй: «Тавре ки дида мешавад, барои одамони давраи авестой ташкили оила байни зану фарзандони бисёр ва галаву рамаи хайвонот ва парвариши онхо ма;сади асоси буд. Лекин дар баробари касби чорводорй, касби кишоварзй, кишту кор ва касби богбони хам ситоиш мешуданд. Як кирдори дурусти инсон ин мехнати дех;онй ва муносибати дилсузона ба замину кишту кор ва богпарварй аст» [5, с. 45].
Матни тасвирй: «Шерпаланг асосан дар куххои баланд зиндаги мекунад. Вай калонтарин даррандаи гурбашакли Точикистон аст. Дарозиш 120-160 см ва думаш 80-90 см мешавад. Шерпаланг бисёр тез меравад. Дар чойхои касногузар кух чолокон харакат мекунад. Ин дарранда бештар бузу гусфанду рама ва нахчиру архари пиру касалро сайд мекунад» (Илм ва хаёт. 2004. №2 с.84). Баъзан матнхои тавсирй хусусияти хислатбаёнкунй, тавсифдихиро мегирад, ки мо инро дар матни боло мушохида кардем.
Матщои му^окимавй: Истеъмоли ма;ол ва зарбулмасалхо дар адабиёти точик ходисаи нав нест. Ин ходисаро дар адабиёти классикиамон низ мушохида кардан мумкин аст. Аммо фаровон ба ма;сади фардикунонии нут;и персонажхои асар, пур;увват кардани обуранги сухан
ва таъмин намудани мухокимаи тезу тунди ичтимоии во;еаи тасвиршаванда кор фармудани онхо махз дар давраи Совета шуруъ шуд, ки ташаббускори он устод С. Айнй мебошад [1, а 98].
Чи хеле ки мебинем, дар матнхои дар боло овардашуда бештар калимахои китобй истифода бурда шуданд. Лексикаи китобй аз лугатхое ташакул меёбанд, ки ба услуби китобии нут; тааллу; доранд. Онхо дар асархои илмй, адабиёти илмй-оммавй (публитсистй), расмй-коргузорй ба таври васеъ кор фармуда мешавад. Дар услуби илмй вожахои китобие корбаст мешаванд, ки хамчунин тобиши маъноии изгори хоксорй ва фурутанй, хурмату эхтиром ва иззату икром доранд. Ба ин ;абил вожахо чонишини «эшон» (ба чойи ин, он, вай, у), дар нут;и дахонй бошад, ба чойи калимахои шахсе, он шахс, ин кас, он кас, корбаст мешавад.Чонишинхои шахсй вобаста ба мавриди истифода ва тасвири ашё хусусияти услубй пайдо намуда, маънохои гуногунро далолат менамояд: 1.Ч,онишини шахси якуми чамъ (мо) барои ифодаи шахси якуми танхо меояд, ки онро арзи хоксоривуфурутанй бояд донист: «Дар ин китоб мо ба ;адри имкон аз такрори бемав;еи муаллифони дигар худдорй намудем» (Точикон, а223). 2. Ч,онишини шахси дуюми шумораи чамъ- шумо бар ивази шахси дуюми танхо-ту меояд, ки инро дар мавриди иззату хурмат ба шахси дуюм-шунаванда бояд донист: Шумо, ба назарам, як чизи мухимро сарфи назар кардед. Шуморо як да;и;а мумкин. Вожахои камина, банда, фа^ир ,камина. каминам камтарин ва монанди онхо дар чараёни нут; хамчун чонишини шахси якуми танхо (ман) мавриди истифода ;арор мегирад. Ч,онишини Шумо бошад дар мариди эхтиром бо муродифхои худ-чаноб, чаноби олй, чанобашон иваз карда мешаванд. Хдминро зикр намудан бамаврид аст, ки хама намуди матнхои илмй дар услуби илмй истеъмол мешаванд. Услуби илмй яке аз мухимтарин шохахои услуби хаттй (китобй) ба шумор рафта, дар таълифи ма;ола, рисола, китобхои дарсй, дастурхои таълимй корбаст мешавад. Матнхои илмй, сарфи назар аз он ки дар мавзухои гуногуни илмй истифода мешаванд, бо хусусиятхои худ бо хамдигар монанданд. Дар услуби илмй бо истифодаи далелхои муътамаду раднашаванда ва ра;амхо ;онуниятхои гуногуни илмй кашф карда шуда, маънидод карда мешаванд. Ба ин васила, воситахои забонй дар матнхои илмй хусусияти мучаррад, умумй ва чамъбастй мегиранд. Дар аксар мавридхо матнхои илмй дар услуби илмй барои дар шакли монолог во;еъ гардидани фикр (сухан), тамомияти фикр, риояи ало;аи зичи бандхои бо хам ало;аманд тавассути истеъмоли навъхои гуногуни чумлахои мураккаб, аломатхои рамзй ва амсоли онхо мусоидат мекунад: «Зардуштиёни Ч,умхурии Исломии Эронро «габр» меноманд ва чамоахои зардуштй дар Техрон, Язд ва Кирмон зиндагй мекунанд. Зардуштиён на танхо тавонистанд, ки мазхаби ниёкони худро хифз кунанд, балки бозмондхои матни китоби му;аддаси он-Авесторо низ, ки ниёкони дури онхо бо худ ба макони гурбат бурда буданд, барои имрузиён расонанд» [4, c. 102].
Услуби илмй ба ду шохаи калон-шохаи марбут ба илмхои табиию да;и; ва илмхои ичтимой чудо мешаванд. Хусусиятхои умумии хар ду шохаро мухтасар ба тари;и зайл бояд номбар кард:
1. Мавриди истемол ;арор додани истилохоти илмй ва вожахое, ки мафхуми мучаррадро ифода менамоянд: реша, асос, бандак, калима, ибора, чумла, аъзо^ои чумла, сараъзо^о, муайянкунанда (забоншиносй) кофил, радиф, вазн, матлаъ, мактаъ, Fазал, маснавй достон, тарз, чамъ, баробар, мусовй, сурат, махрач, муодила, каср, адад, дарача, ^исоб ва монанди инхо.
2. Дар услуби илмй фразеологизмхо низ хусусияти хосе доранд: Онхое, дар услуби мавриди назар хеле кам истифода бурда мешаванд. Бараъкс таркибхои фразеологие, ки аз образноки ва обуранги бадей махруманд, хеле зиёд истеъмол карда мешавад: рудаи дувозда^ангушта, сандуки дил, кафаси сина, киштии фалакпаймо, кураи замин ва гайра. Бояд ;айд кард, ки ба гайр аз таъбирхое, ;и обу ранги бадей надоранд, дар матнхои мавриди назар вохидхои фрзеологие низ корбаст карда мешаванд, ки муаллиф онхоро барои образноку ;обили таваччух шудани сухани худ мавриди истифода ;арор медихад. Чунончи: «Авесто нахустин намунаи осори китобии мардумони эронитабор аст, ки то замони мо ба сурати мачмуаи матнхои му;аддаси ойини зардуштй-дини расмии эрониён то даврони ислом махфуз мондааст. Пас аз густариши ислом дар сарзамини Эрони таърихй пайравони ойини зардуштй дучори таъ;иботи шадиди мусулмонон гашта, ба ночор ру ба гурбат ниходанд. Теъдоди онхо ру ба Хинд ниходанд, ки авлодони онхо то ба имруз дар ин чо ба мазхаби ниёкони худ пайравй мекунанд» [4, а 103].
3. Дар услуби илмй шуморахо бо ра;ам навишта мешаванд.
4. Дар услуби илмй калима, ибора ва чумлахои туфайлй ба таври фаровон мавриди истеъмол ;арор мегиранд: хулоса, кас, ба ин тарик, аз як тараф аз тарафи дигар, аз ин ру, аввалан, сониян, ба фикри ман, кайд кардан лозим аст, ки ва Fайра: «Аз ин ру, ин забон баъдан
да шар;и Эрони таъртайпахн шyда бошад хам, вале аз руи нишонахои диалектологиаш хамоно чун забони э|н>нш1 гарбй бо;й мемонад» [4, c. 65]. «..Дамин lapiiK, анчомахо дар забони авестой дУ вазифаро адо мекарданд: 1.Аз тари;и онхо калимахо ба хамдигар иртибот пайдо мекарданд. 2. Ба воситаи онхо маънохои грамматикй баëн мешуданд» [4, c. 131].
5. Дар услуби илмй чумлахои мураккаби тобеъ xеле здад мавриди истеъмол ;арор доранд. Пайвандакхои тобеъкунанда бо xелхои гуногуни чумлаи пайрав меоянд, ки бо ин рох ало;аи сарчумларо бо чумлаи пайрав таъмин менамоянд: «Филологи эроншиносро лозим аст, ки дар бораи мав;еи чугрофии ин ë он давлати ;адима, шахрхою марказхои фархангии давра, ало;аи байни давлатхо ва худуди густариши сукунати xал; маъдумот дошта бошд, ки ин филологияи эрониро ба илми чугрофия ало;аманд мекунад» [4, c. 11].
6. Дар матнхои илмй калимахои омдана ва гайри адабй истифода намешаванд.Матни илмй на ба хисиëт балки ба а;лу фахм таъсир мерасонад. Махз барои хамин, матнхои илмй аз унсурхои образнокй ва муассирии сyxан фориг хастанд. Бо вучуди он баъзан дар матнхои илмй баъзе аз намудхои тасвири бадей ва эхсосй истемол карда мешаванд. Сyxан на танхо ба а;л, балки ба хиссиëт таъсир мерасонад. Чунончй истифодаи чумлахои саволии риторикй дар бахсхои тезу тунд, кор фармудани xелхои гуногуни ташбех хангоми рад ë тасди;и баъзе аз ходисахои мавриди тасвир аз чумлаи онхост. Бояд xотирнишон кард, ки услуби илмй, ки дар он матнхои илмй корбаст мешаванд, дар забони мо таъртаи кухан дорад. Асархои илмии олимони точик дар риштахои гуногуни илми аз Абуали Сино то А. Дониш ба xазинаи тамаддуни чахонй намунаи олии матнхои илмй шуморида мешаванд. ^исми зиëди системаи истилохоти моро, ки классикони адабдати гановатманди точик корбаст карда буданд, калимахои арабй ташкил мекарданд. Х^оло тамоюли демократй дар услуби илмй рох ëфт. Дар айни замон истилохоти илмхои да;и; бештар дар заминаи калимахои русй ва русию байналмилалй ;арор доранд. Солхои оxир дар ин боб чараëни дубора зинда намудани истилоххои шоистаи ;адимй, ки фаромуш ë нофаъол шуда буданд, падид омад, ру ба пешравй ниход.
Хусусиятхои лугавии матнхои илмй низ ;обили таваччухд пажухандагон гардидааст. Матнхои илмй хамчун вохиди мураккаби нахв xyсyсияти лугавии ба xyд xос дорад. Хдмагуна матнхои илмии сохахои гуногун xyсyсияти якмаъной дорад. Муаллифони матнхои мазкур бо ма;сади равшану возех ифода намудани фикраш танхо аз калимахои маънои мучарраддор истифода мебарад. Аз ин чихат дар матнхои илмй дар навбати аввал истилохоти маxсyси сохавй кор фармуда мешавад. Маълум аст, ки истилохоти хар фан xyсyсияти моносемй (як маънои) дорад. Онхо дар сохахои гуногуни илму теxника, истехсолот, касбу кор, корбаст шуда, xyсyсияти умумиистеъмолй надорад ва аз хисоби вожахои байналмиллалй ва и;тибоси дар таркиби лугавии забон арзи вучуд менамоянд. Дар бораи истилохсози забони адабии хозираи точик академик М. Шукуров чунин мегуяд: Хдр як сохаи илму маданият дорои мафхумхои маxсyс ва терминхои бисëрест, ки шумораи онхо руз то руз зиëд мешавад. Барои он ки сохахои гуногуни илму фарханг дастраси мо гардад, лозим аст, ки мухимтарин ;исми он-истилохот дар забони точикй низ вучуд дошта бошад [10, c. 65].
Истилохот забони илму тежика аст ва онро донистани хар мyтаxассис шарт ва зарур аст. Дар бораи тарзи истеъмол ва роххои дуруст корбурди истилохот то имруз донишмандони зиëде корхои муэталифро ба табъ расонданд. Дар забони точикй чи дар сохаи лугатшиносй ва чи дар сохаи грамматика бисëр истилоххоти мукаммалу ;обили ;абул мавчуданд, ки аксари онхоро дар забоншиносии имруз метавон истифода бурд. Истилохот ва истилохсозй, ки xоси матнхои илмй аст, дар забоншиносии муосир яке аз баxшхои асосии илмй лексикология махсуб мешавад. Хрло мо дар мархилаи ибтидоии вожасозию истилохсозй ;арор дорем. Махз дар натичаи пешрафти илму теxника хар як сохаи муайяни илм сохиби заxираи истилохоти xyд аст. Истилохот мохияти илми даxлдорро бо аломатхои фар;кунандаи xоси xyд аз дигар илмхо ба куллй фар; мекунонад. Истилохот аз калимахои му;арарии забон бо чунин аломатхо тафовут доранд.
1.Истилохот xyсyсияти умумиистеъмолй надорад. 2. Терминхо хамеша дар матн як маъноро ифодагаранд. 3. Онхо аз обуранги бадей- муассирй махруманд. 4. Истилохот xyсyсияти калимасозй надоранд. 5. Онхо xyлосавy мохияти масъаларо кутоху муъчаз ифода менамоянд. 6. Аксари онхо бо забони гайр айнан тарчума намешаванд. 7. Истилоххо ба фонди лугавии забон доxил намешаванд. Дар ха;и;ат истилох пеш аз хама як маънои бутуни илмй дорад ва ин маъно ани;у муайян мебошад: он маъно калима ë иборае, ки бо ягон сохаи илм ва ë фаъолияти илмй ало;аманд буда, худудхои ани;у муайяни маъной дорад. Истилоххо барои ичро намудани талаботхои манти;ии фикри гуфташуда xизмат мекунанд. Х^оло як мисолеро меоварем, ки дар он чанде аз истилоххои сохаи биология корбаст шудаанд ва онхо асосан як
маъно дошта, махсуси хамин сохаи илм ба шумор мераванд: «Маълум аст, ки на хар гуна наботот ва дарахт ба шароити кухистони баланди Бадахшон мутобик гашта метавонад. Директори пажухишгохи биологии Академия улуми чумхурй, узви вобастаи Акдемияи чумхури Огоназар Хдкназаров ба хабарнигори Ховар гуфт, ки олимони пажухишгох солхои охир хусусияти экологй, физиологй ва биологии набототро бо назардошти шароити иклими минтака мавриди тахкик карор доданд» (Илм ва хаёт, 2004, сах. 46).
Х^оло кариб дар хама сохахои рузгордорй, чомеа ва илм калимахои зиёди арабиасл ба таркиби лугавии забони точикй ворид шуданд, ки на хама ба маънохои он сарфахм мераванд. Аз ин ру, дар асару маколахои ба илм хос буда, ё дар матнхои илмй хам унсурхои лугавии номаъмулу душворфахм мавриди истифода карор гирифтанд, ки ин раванд то андозае забони матнхои илмиро душворфахм гардондааст. Бо максади анику равшан намудани нуктахои мураккаби матнхои илмй истифодаи баёниихо, во^ид^ои тавзе^иву истисноП ва модалй, шарзу тафсилот^ову пайнавипмхо аз фоида холй нест. Ба хамин тарик, матнхои илмй хамчун вохиди нахвй дорои хусусиятхои чудогонаи худ аз дигар вохидхои забонй бо аломатхое, ки мо дар боло зикр намудем, тафовут доранд, Бо ёрии воситахои лугавию мантикй ва грамматикй чумлахои таркиби матнхои илмиро муттахид месозад. Аз ин лихоз забони матнхои илмй равону сахех ва равшану фахмо буда, колиббандй ва сохтори вожахо, истилоххо, ибораю чумлахо аз нигохи нахвй хеле барчаста ташаккул ёфта, бо меъёрхои забони адабй мувофикат мекунанд.
Адабиёт:
1. Гаффоров Р. Забон ва услуби Рахим Ч,алил, Душанбе: Дониш-1966. 225с.
2. Забони адабии х,озираи точик. ^исми 2. Синтаксис (барои факултетх,ои филологияи точики мактаб^ои олй).- Душанбе: Маориф,1995,с. 76.
3. Золотова Г. А .Функционального синтаксиса русского языка.М.,1973.стр. 123.
4. Мирбобоев А. Мукаддимааи филологияи эронй (Китоби дарсй барои донишчуёни бахши филологии донишгоххо). Душанбе- 2015, 342 с. 5.
5. Кодиров К. таърихи тарбия аз ахди бостон то замони сомониён. Душанбе-2012, 179 с.
6. Лосева Л. М. Как сроится текст.-«Просещение», 1980-стр.
7. Лутфуллоев М. Методикаи таълими забони модарй дар синфхои ибтидой- Душанбе: «Маориф»,1985 сах.195, 122- 123.
8. Пешковский А. М. Стихи и проза с лингвистическойточки зрения, «Методика родного языка, лингвистика, стилистика, поэтика» Ленинград, 1925 стр.120-134.
9. Талбакова Усули тахлили лугавй ва фразеологии вожахо (Дастури таълимй барои донишчуёни донишгоххо). Душанбе: ,2006 -79 с.
10. Шукуров М. Забони мо- хастии мост. Душанбе: Маориф.1991.-231с.
НАУЧНЫЙ ТЕКСТ И ЕГО ЛИНГВИСТИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ
В настоящей статье обсуждаются вопросы, связаные с научными текстами, их лексико-грамматическими особенностями, в том числе многоупотребляемость терминов, моносемантичность лексем, широкое применение вводных единиц, отсутствие образности и стилистических оттенок в составляющих их словах. Автор на базе конкретных примеров из научной литературы обосновывает свою точку зрения.
Клочевые слова: многоупотребляемость терминов, моносемантичность лексем, вводных единиц, стилистических оттенок.
SCIENTIFIC TEXT AND ITS LINGUISTIC CHARACTERISTICS
The problems connected with scientific text, their lexico-grammatical characteristics, especially much usage of the terms, having one meaning of the lexemes, wide usage of parenthetical words and absence of stylistic shade in their constituent words are reviewed in the article. The author based on concrete examples from scientific literature proves his ideas.
Keywords: scientific text, much usage of the terms, wide usage of parenthetical words absence of stylistic shade.
Сведения об авторе: Гадоев Нурхон, кандидат филологических наук, доцент кафедры таджикского языка Таджикского государственного педагегического университета имени С. Айни, e-mail: baqoi@mail.ru
About author: Gadoev Nurkhon, PhD in Philology, Associate Professor, Chair of Tajik Language, Tajik State Pedagogical University named after S. Ayni, e-mail: baqoi@mail.ru
