CC BY
98
УДК 81 ББК 81. -4
ТАФОВУТИ МАЪНОЙ ВА УСЛУБИИ МУРОДИФОТИ ФЕЪЛЙ ДАР «ГУЛИСТОН»-И САЪДИИ ШЕРОЗЙ ВА ТАРЦУМАИ ОН БА ЗАБОНИ АНГЛИСЙ
СЕМАНТИЧЕСКИЕ И СТИЛИСТИЧЕСКИЕ РАЗЛИЧИЯ ГЛАГОЛЬНОЙ СИНОНИМИИ В «ГУЛИСТАНЕ» СААДИ ШИРАЗИ И В ЕГО ПЕРЕВОДЕ НА АНГЛИЙСКИЙ
ЯЗЫК
Назарова Зарина Абдухамитовна,
н.и.ф., дотсенти кафедраи забонуои хориции факултети х,уцуцшиносии Донишгоуи миллии Тоцикистон (Тоцикистон, Душанбе)
Назарова Зарина Абдухамитовна,
к.филол.н., доцент кафедры инностранных языков юридического факультета Таджикского национального университета (Таджикистан, Душанбе)
SEMANTIC AND S TYLIS TIC Nazarova Zarina A bdukhamitovna, DIFFERENCES OF VERBAL Candidate of philological sciences,
Associate Professor of the department of foreign languages of the law faculty under the Tajik National University INTO ENGLISH (Tajikistan, Dushanbe)
E-MAIL: shburiev11@gmail. com
SYNONYMITY IN SAADI. SHEROZI'S «GULISTAN» AND ITS TRANSLATION
Ключевые слова: «Гулистан» Саади Ширази, синонимия, связь, значение, стилистика, различие, перевод, английский язык
В статье рассматриваются семантические и стилистические различия глагольной синонимии в выдающемся произведении XIII века «Гулистан» Саади Ширази и анализируется, какую глагольную синонимию автор перевода использовал при переводе на английский язык. Приведены примеры глагольной синонимии, разрабатывается значения слов, определяются круги их употребления и выявлены 5 видов синонимии: лексическая, фразеологическая, лексико-фразеологическая, словообразовательная и формаобразова-тельная. Научная новизна заключается в выборе объекта исследования: предпринята попытка разработать основные принципы и критерии определения семантических и стилистических различий в глагольной синонимии в сравнительном аспекте.
Key words: «Gulistan» by Saadi Sherozi, synonymy, connection, meaning, stylistics, differences, translation, the English language
The present article concerns the issues of semantic and stylistic distinctions of the verbal synonymy in the famous creation of the XIII-th century - Saadi Sherozi's ««Gulistan». In order to achieve the main purpose the author adduces some examples of verbal synonyms, elaborates the meaning of words, defines the spheres of their use and elicits 5 types of synonyms: lexical,
Назарова З.А. Тафовути маънои ва услубии муродифоти феъли дар «Гулистон»-и Саъдии Шерози ва тарчуумаи он ба забони англиси
phraseological, lexico-phraseological, word-formative and form- formative. The scientific novelty of the research lies in a selection of the object of study: the author of the article makes an endeavor to develop major principles and criteria of semantic and stylistic determination of the distinctions of verbal synonymy in comparative aspect.
Хрдисахои семантикй бо матн алокаи кавй доранд. Алалхусус муродифоти вохидхои гуногуни забон тамоми нозукихои маъноиро махз дар матн зохир мекунанд. Дар аксари тадкикоте, ки дар заминаи маводи асархои бадеии нависандагон анчом пазируфтааст, бештар ба масъалахои муродифоти лугавй, интихобу мавкеи истеъмоли вожахои хдммаъно, тобишхои маъной ва обуранги услубии онхо эътибор дода шудааст. Маълум аст, ки ходисахои муродифот на танхо дар сатхи вохидхои лугавй ва фразеологй, балки дар сатхи калимасозй ва грамматика (сарфу нахв) низ вучуд доранд ва кобили таваччуханд. Мутаассифона, забоншиносон ба муродифоти чунин унсурхои забон кам эътибор додаанд.
Муродифот ду ва зиёда калимахо-мафхумхое мебошанд, ки аз чихати маъно наздик ва баъзан баробар буда, бо маънои иловагй, тобишхои услубй-маъноии худ, бо худуд ва андозаи истеъмолашон дар забон аз якдигар фарк мекунанд (4,с.5). Муродифот яке аз воситахои ганигардонии таркиби лугавии забон ба хисоб мераванд. Забоншиносон чунин манбаъхои пайдоиши муродифотро дар забон муайян намудаанд: а) калимасозй; б) ворид шудани калимахо аз забони гуфтугуйй ва шевахо; в) иктибоси калимахо аз забони дигар; г) эвфемизмхо (2, с.102 - 111). Муродифот ба гуруххо ва зергуруххои зиёди семантикй чудо шуда, ашё, аломат, амал ва гайраро ифода мекунанд.
Муродифот, кабл аз хама, дар маводи вохидхои лугавии забонхои гуногун мавриди тадкик карор дода шудаанд. Махз аз хамин манбаъ (сарчашма) асосхои илмии муродифоти лугавй пайдо шудаанд. Мафхуми муродифот хаммаъноии вохид-хои гуногуни забонро фаро мегирад. Вале назарияи он асосан дар заминаи маводи лугавй пайдо шуда, ташаккул ёфтааст. Лексикология (илм дар бораи лугат) ва семасиология (илмест, ки маънои калима ё ибора ва конуни тагйирёбии ин маънохоро меомузад) баробари дигар категорияхои семантикии забон ходисаи муродифоти лугавй, фразеологй, калимасозй ва грамматикиро тахкик мекунад.
Услубшиносй (кисми забоншиносй, ки услубхои гуногуни баён, забон ва имконоти услубии хамон вохидхои забонро дар услубхои мухталифи нутк меомузад) бошад, чихати дигари масъала - чихати амалан истифода намудани муродифоти вохидхои лугавй (лугавию фразеологй, калимасозию таркиббандй), морфологй ва синтаксисиро мавриди тадкик карор медихад.
Имруз ба масъалаи муродифот барои он диккати махсус дода мешавад, ки вай бо кушиши ошкор сохтани алокаву муносибатхои мураккаб ва гуногуншаклии калимахо вобаста мебошад, ки дар забон карор дошта, системаи комили лугавй- семантикиро ташкил медиханд.
Муродифот бо дигар падидахои забонй, аз чумла сермаъной, зич алокаманд аст. Калимахо дар забон ба гуруххои сермаъно (полисемия) ва якмаъно (моносемия) чудо мешаванд. Ба гурухи калимахои якмаъно истилохоти илмхои гуногун (масалан, забоншиносй: фонетика, морфология, грамматика ва г.) дахл доранд. Синонимия, омонимия ва ба маънои мачозй омадани калимахо асоси системаи семантикианд (1,с.86).
Андозаи истифодаи муродифот яке аз нишонахои бойигарии захираи лугавии хар шоиру нависанда аст. Х,ар шоиру нависанда дорои услуби муайянест. Саъдй низ
бо услуби ба худ хоси асарэчодкуниаш имкониятх,ои шефтаангези забони модарии худро ба оламиён нишон додааст. Дар х,икоях,ои «Гулистон» феълхои хаммаъно ва наздикмаъно хеле фаровон истифода шудаанд. Маълум аст, ки муаллифи асар ба тарзи баёни худ диккати чиддй медодааст, зеро дар он феълхо такрор нашуда, балки бо ифодахои гуногуни хамон як маъно ба асар хусну чилои тоза бахшидаанд. Барои тасдики гуфтахои худ ба феълхои «Гулистон» ру меорем, то бубинем, ки кадом муродифхои он дар хикояхои ин асар истифода шудаанд:
1) Падар бихандид ва аркони давлат биписандиданд ва бародарон ба чон биранчиданд (7, с.36).
Дар «Фарханги забони точикй» феъли «писандидан» чунин маънидод шудааст:
писанд омадан-кабул афтодан, макбул гаштан, хуш омадан (9,с.65).
Ин мафхум (писанд омадан)-ро аз дигар матнхо чустучу менамоем:
2) Филчумла, писарро ба нозу неъмат баровардан гирифт ва устоди адибро ба тарбияти у насб кард, то занни хато равад ва хуи некуяш биёмухт ва соири одоби хидмати мулукаш таълим кард, чунон ки дар назари бузургон писанд ояд (8, с.46).
3) Филчумла, макбули назари султон омад, ки чамоли сурату маънй дошт ва хирадмандон гуфтаанд... (8, с.48).
макбул- кабул кардашуда, пазируфта, писандида
4) Маликро хуш омад, суррае хазор динор аз равзан берун дошт ва гуфт, ки доман бидор, эй дарвеш (8, с. 61).
5) Малик бори дигар ба у дил хуш кард ва амал фармуд, кабулаш наёмаду гуфт. (8, с.65).
дил хуш кардан вохиди фразеологй буда, маънои «писанд омадан»-ро ифода мекунад.
6) Маликро гуфтаи дарвеш устувор омад (8,с.103).
устувор омадан - маъкул гаштан, хуш омадан
7) Маликро сухан гуфтани у матбуъ омад (8,с.230).
матбуъ - мувофики табъ, макбул, писандида, дилкаш
8) Имтинои сухан гуфтанам ба иллати он ихтиёр омадааст, ки голиби авкот дар сухан неку бад иттифок афтад ва дидаи душманон чуз бар бадй намеояд (8, с.274).
ихтиёр омадан - маъкул шудан
9) Х,анузат гар сари сулх аст, боз ой,
К-аз он макбултар бошй, ки будй (8, с.320).
Дар байти боло (мисоли 9) феъли макбултар бошй ба маънои макбултар хастй омада, ба силсилаи муродифхои писандидан // писанд омадан // макбул омадан // хуш омадан // ба дил хуш омадан // устувор омадан // матбуъ омадан // ихтиёр омадан дохил шуда, хусусияти хаммаъной касб намудааст.
Дар забони англисй феъли писандидан (ба маънои маъкул шудан) to please, to like тарчума мешавад. Феъли to like назар ба феъли хаммаънояш to please серистеъмол буда, бештар дар муошират истифода мешавад. Хоси услуби гуфтугуй мебошад. Доираи истеъмоли феъли to please ба маънои маъкул будан махдудтар буда, бештар дар забони адабй истифода мегардад. Яъне хоси услуби адабист.Барои исботи суханхои хеш ру меорем ба матни тарчумашудаи асари «Гулистон»-и С. Шерозй.
Дар тарчумаи асари мазкур аз чониби тарчумон Эдвард Рехатсер силсилаи муродифхои писандидан // писанд омадан // макбул омадан // хуш омадан // ба дил хуш омадан // устувор омадан // матбуъ омадан // ихтиёр омадан бо феъли to please баргардонида, яъне тарчума карда шудааст:
Назарова З.А. Тафовути маънои ва услубии муродифоти феъли дар «Гулистон»-и Саъдии Шерози ва тарчумаи он ба забони англиси
The king being pleased with these words held out a bag of a thousand dinars from the window and said (9,р.86). Маликро (ин сухан Н.З.) хуш омад, суррае хазор динор аз равзан берун дошт ва гуфт, ки доман бидор, эй дарвеш (8, с.61).
The king who was pleased with the sentiments of the dervish asked him (9,р.105). Маликро гуфтаи дарвеш устувор омад ва гуфт(8,с.103).
The king, who was not pleased with this want of good manners, ordered them to wrestle with each other... (9,р.103). Маликро ин тарки адаб нописанд омад, фармуд, то мусораат кунанд (8,с.58).
Дар забони англисй дар муошират феъли to please бештар хангоми мурочиат намудан ба шахси дигар истифода шуда, маънои хохиш ва илтимосро ифода менамояд. Вале дар матни тарчумашуда феъли to please (to be pleased) ба маънои писандидан (3,с.616) омада, силсилаи муродифотро ташкил намудааст: being pleased - хуш омад // устувор омад // писанд омад
Баъзан дар матни тарчума феъли to approve-ро вохурдан мумкин аст, ки он низ маънои писандидан, маъкул шуданро ифода мекунад:
The father laughed at this sally, the pillars of the state approved of it, but the brothers felt much aggrieved (9,р.75). Падар бихандид ва аркони давлат биписандиданд ва бародарон ба чон биранчиданд (8,с.36).
The king approved of his gratitude, bestowed upon him a robe of honour, gave him presents and asked his pardon. (9,р.101). Маликро сирати хакшиносй аз у писанд омад ва хилъату неъмат бахшиду узр хост (8,с. 56).
Феъли to approve дар «Фарханги англисй ба русй» ба маънои одобрять, одобрить, яъне маъкул донистан, писандидан (5,с. 46) ва хам дар «Фарханги англисй-точикй» (3,с.54) ба маънои писандидан омадааст. Пас, аз ин бармеояд, ки феълхои to like, to please ва to approve силсилаи муродифоти лугавиро ташкил медодаанд: to like // to please // to approve (of)- муродифоти лугавии феълй Вале кайд кардан бамаврид аст, ки муродифоти лугавии мазкур новобаста аз умумияти маъной доштаашон бо тобишхои нозуки маъной ва услубй аз хамдигар фарк мекунанд.
Дар матнхои боло панч навъи муродифот: лугавй, лугавию фразеологй, фразеологй, калимаю таркибсозй ва шаклсозй (сарфй) мушохида мешавад:
1) Муродифоти лугавй: писандидан // макбул кардан;
2) Муродифоти лугавию фразеологй: писандидан (писанд кардан) // писанд омадан;
3) Муродифоти фразеологй: писанд омадан // макбули назар омадан // дил хуш кардан // ба дил хуш омадан // устувор омадан;
4) Муродифоти калимаю таркибсозй: писандидан (содда) // писанд кардан (таркибй);
5) Муродифоти шаклсозй: писанд хаменамуд // писанд менамуд.
Таркиби лугавии забони асрхои XII - XIII, ки ба давраи хаёт ва фаъолияти Саъдии Шерозй рост меояд, натичаи пайдоиш, инкишоф ва мавчудияти чандинасраи забони форсии дарй буда, захираи нихоят бойи калимахои гуногунбунёди онро дар бар мегирад.
Х,ангоми тахлили услубии муродифот дар осори эчодкоре на танхо истифодаи силсиланоки муродифхоро, ки хадафи гуянда аз онхо мушаххастар мегардад, бояд ба инобат гирифта шавад, инчунин, пеш аз хама, ба интихоби калима низ диккати чиддй додан лозим аст. Интихоби калима, ба назар гирифтани тобишхои нозуки маъной ва обуранги услубии калимахо аз чанбахои сабки нигориш буда, бо масъалаи
муродифот алокамандй дорад. Ба андешаи услубшиносон, муродифот аз чумлаи масъалахои мухимтарини услуби бадеист. Бесабаб нест, ки дар тадкики забони асархои бадей забоншиносон ба интихоб ва мавкеи истеъмоли муродифхо бештар таваччух зохир менамоянд. Инчунин тарчумони касбй ва бомахорат низ кушиш ба харч медихад, ки хангоми тарчумаи асари бадей дар интихоб ва мавкеи истеъмоли муродифхо иштибох накунад. Зеро муродифоти калимахо чй дар нусхаи асли асар ва чй дар асари тарчумашуда ба чуз тобишхои нозуки маъной аз чихати услуб ва доираи истеъмол аз хамдигар фарк менамоянд.
Калидвожа^о: муродифот, алоца, маъно, услуб, тафовут, тарцума, забони англисй.
Пайнавишт:
1. Камолиддинов Б. Хусусияти услубии сарфу нах;ви забони тоцикй. - Душанбе: Маориф, 1992. -128 с.
2. Кононенко В. И. Синонимика синтаксических конструкций в современном русском языке.
- Киев: Наукова думка, 1970. - 143 с.
3. Мамадназаров А. Фарханги англисй-тоцикй. - Душанбе, 2007. -1079с. 4. Му^аммадиев М. Лугати синоним^ои забони тоцикй. -Душанбе: Маориф, 1993. - 272 с.
5. Мюллер В.К. Англо-русский словарь. -М.:ЮНВЕС, 2004.-768 с.
6. Назарова З.А. Тафовути маъной ва услубии муродифоти феълй дар «Гулистон»-и Саъдии Шерозй. Мацаллаи илмй-назариявии «Ахбори ДД^БСТ», №1 (62). -Khujand, 2015. -С.108-114.
7. Назарова З.А. Лексическая и грамматическая синонимия глаголов в произведении «Гулис-тан» Саади Шерози. Автореферат дисс. на соиск. канд. фил. наук. - Душанбе, 2009. -26 с.
8.Са'дй. ГулистЭн. Критический текст, перевод, предисловие и примечание Р.М. Алиева. -М.: Изд.-во восточной литературы, 1959,
- 487с.
9. The Gulistan or Rose garden of Sa'di. Translated by Edward Rehatser.-London, first published, 1964. -265 pp.
10. Фарханги забони тоцикй. - М.: Сов. энцикл., 1969. -Ц.1.- 951 с.
Reference literature:
1. Kamoliddinov B. Stylistic Properties of Morphology and Syntax in the Tajik Language. -Dushanbe: Enlightenment, 1992. -128pp.
2. Kononenko V.I. Synonymy of Syntactical Constructions in Modern Russian. - Kiev: Naukova dumka, 1970. -143 pp.
3.Mamadnazarov A. English-Tajik Dictionary. - Dushanbe, - 2007. -1079pp.
4.Mukhammadiev M. Dictionary of Tajik Synonyms. - Dushanbe: Enlightenment, 1993. -272 pp.
5. Muller V.K. English-Russian Dictionary. - M. YUNVES, 2004. -768pp.
6. Nazarova Z. A. Semantic and Stylistic Differencies of Verbal Synonymy in «Gulistan» by Saadi Sherozi. Bulletin of TSULBP, №1(62). - Khujand, 2015. - pp. 108-114.
7. Nazarova Z. A. Lexical and Grammatical Synonymy of Verbs in «Gulistan» of Saadi Sherozi. Synopsis of candidate dissertation in philology. - Dushanbe, 2009. - 26 pp.
8. Saadi. Gulistan. Critical text, translation, preface and notes by Aliev R.M. M.:Publishing house of Oriental Literature, 1959. - 487pp.
9. The Gulistan or Rose Garden of Sa'di. Translated by Edward Rehatser. - London, first publication, 1964. - 265 pp.
10. Dictionary of the Tajik Language.- M.: Soviet Encyclopedia, 1969. -V.1.
- 951 pp.
