Научная статья на тему 'САУДИЯ АРАБИСТОНИ ТАШҚИ СИЁСАТИНИНГ АСОСИЙ ТАМОЙИЛЛАРИ ҲАҚИДА БАЪЗИ ҚАРАШЛАР'

САУДИЯ АРАБИСТОНИ ТАШҚИ СИЁСАТИНИНГ АСОСИЙ ТАМОЙИЛЛАРИ ҲАҚИДА БАЪЗИ ҚАРАШЛАР Текст научной статьи по специальности «Политологические науки»

CC BY
38
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
САУДИЯ АРАБИСТОН / ТАШқИ СИЁСАТ / ФОРС КЎРФАЗИ / АРАБИСТОН ЯРИМ / ИСЛОМ ОЛАМИ

Аннотация научной статьи по политологическим наукам, автор научной работы — Камолиддинов Ф.

Ушбу мақолада Саудия Арабистонининг ташқи сиёсати бошқа давлатларнинг ички ишларига аралашмаслик, Форс кўрфази мамлакатлари, Арабистон ярим ороли, Ислом олами билан алоқаларни мустаҳкамлаш ва ривожлантириш, яхши қўшничилик билан яшаш принципларига асосланиши. Шунингдек мамлакат дўстона мамлакатлар билан ҳамкорлик тамойиллари ва халқаро ҳамда минтақавий ташкилотларда самарали фаолият олиб бориш тамоиллари таҳлил қилнган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SOME VIEWS ON THE MAIN PRINCIPLES OF FOREIGN POLICY OF SAUDI ARABIA

In this article, Saudi Arabia's foreign policy is based on the principles of non-interference in the internal affairs of other countries, strengthening and developing ties with the Gulf countries, the Arabian Peninsula, the Islamic world, living in good neighborliness. The principles of cooperation with friendly countries and effective work in international and regional organizations were also analyzed.

Текст научной работы на тему «САУДИЯ АРАБИСТОНИ ТАШҚИ СИЁСАТИНИНГ АСОСИЙ ТАМОЙИЛЛАРИ ҲАҚИДА БАЪЗИ ҚАРАШЛАР»

Камолиддинов Ф. уцитувчиси

Чирчиц давлат педагогика институти

САУДИЯ АРАБИСТОНИ ТАШЦИ СИЁСАТИНИНГ АСОСИЙ ТАМОЙИЛЛАРИ ХДКВДА БАЪЗИ ЦАРАШЛАР

Аннотация: Ушбу мацолада Саудия Арабистонининг ташци сиёсати бошца давлатларнинг ички ишларига аралашмаслик, Форс курфази мамлакатлари, Арабистон ярим ороли, Ислом олами билан алоцаларни мустаукамлаш ва ривожлантириш, яхши цушничилик билан яшаш принципларига асосланиши. Шунингдек мамлакат дустона мамлакатлар билан уамкорлик тамойиллари ва халцаро уамда минтацавий ташкилотларда самарали фаолият олиб бориш тамоиллари таулил цилнган.

Калит сузлар: Саудия Арабистон, ташци сиёсат, Форс курфази, Арабистон ярим, Ислом олами, Vision 2030.

Kamoliddinov F.

teacher

Chirchik State Pedagogical Institute

SOME VIEWS ON THE MAIN PRINCIPLES OF FOREIGN POLICY OF

SAUDI ARABIA

Abstract: In this article, Saudi Arabia's foreign policy is based on the principles of non-interference in the internal affairs of other countries, strengthening and developing ties with the Gulf countries, the Arabian Peninsula, the Islamic world, living in good neighborliness. The principles of cooperation with friendly countries and effective work in international and regional organizations were also analyzed.

Key words: Saudi Arabia, Foreign Policy, Persian Gulf, Arabian Peninsula, Islamic World, Vision 2030.

Кириш:

Утган бир неча ун йиллар мобайнида Саудия Арабистонининг миллий, маданий ва иктисодий куч асоси факатгина нефть экспорти ва энергетика сохдси булиб келди. Углеводород экспорти умумий экспортнинг 85 фоизигача булган кисмини хдмда давлат даромадларининг катта кисмини ташкил киди. Х,озирги вактда нефть ЯИМнинг атиги 30-40 фоизини ташкил килса-да, давлат иктисодий тармокларининг катта кисми нефтга боFликлиги, мамлакат хдётида нефтнинг таъсири хдмон юкори эканлигини англатади. Мамлакат ички ва ташки сиёсатини белгилашда хам нефть омили бирламчи булиб колмокда.

Хусусан "Vision 2030" да: Саудия Арабистонини жахоннинг ривожланган 19 давлатидан иктисодий жихатдан тараккий этган 15 мамлакати даражасига олиб чикиш; Нефтга боFлик булмаган экспорт улушини 16 фоиздан 50 фоизгача кутариш; Давлатнинг нефтга боFлик булмаган даромадларини 163 миллиард Саудия риалидан 1 триллион Саудия риалигача ошириш[1] каби вазифалар белгиланган.

Методлар ва урганилганлик даражаси:

Х,ар кандай илмий тадкикотнинг асосий тамойилларидан бири, тарихийлик тамойилидир. Тадкикотда тарихийлик шунинг учун мухимки, у ижтимоий вокеликни табиий тарихий жараён сифатида тахлил килишга, хар кандай ижтимоий-сиёсий ходисаларнинг ривожланишида уларнинг утмиши, хозирги холати ва келажакдаги тенденцияларини аниклашга имкон беради. Тарихий жараёнлар тадкикидан максад хам, ушбу ходиса тарихда кандай пайдо булганлиги, унинг ривожланишида кандай асосий боскичлар булганлиги, бугунги кунга келиб нима узгарганлигини-ю, эволюция нуктаи назаридан унинг ривожланиш йуллари кандай кечганлигини аниклашга каратилган булиши керак.

Тад^и^от натижалари:

1970-йилларда ва 1980-йилларнинг бошларида мислсиз кутарилган нефт нархи камида иккита мухим окибатларга олиб келди: Саудия Арабистони жадал модернизация йулини бошлади ва араб-мусулмон минтакаси давлатларига энг катта донор булди. Бу, уз навбатида, мамлакатда жуда куп турли хил "маълумотли синф" нинг пайдо булишига олиб келди ва Саудия Арабистонини минтакаларни жалб килишнинг мухим марказига айлантирди.

Саудия Арабистони ташки сиёсати туртта асосий йуналишни кузда тутади:[2]

• Форс курфази мамлакатлари,

• Араб мамлакатлари

• Ислом олами

• Халкаро хамжамият

Форс курфази мамлакатлари Саудия Арабистонининг халкаро сиёсатдаги устувор йуналишлари хисобланади. Бу авваламбор, мамлакатларнинг географик холати, тарихий алокалари, ушбу минтака давлатларининг давлат ва иктисодий тизимларининг ухшашлиги билан боFлик. Саудия Арабистони Форс курфази давлатларининг хавфсизликка эришиш, зиддиятлар ва инкирозли вазиятларни хал килишдаги максадлари бирлигини эълон килади. Айнан шу максадларга эришиш учун 1981 йилда GCC (Форс курфази Араб давлатлари хамкорлик кенгаши) ташкил этилган. Унинг аъзолари минтакадаги олтита араб давлатлари: Бахрайн, К,атар, Кувайт, БАА, Уммон ва Саудия Арабистони. Ушбу уюшманинг максади иктисодий, ижтимоий, сиёсий ва харбий сохаларда минтакавий хамкорликни ривожлантиришдир.

СА ташки сиёсатининг навбатдаги мухим йуналиши барча араб мамлакатлари. Саудия Арабистони ташки сиёсат контсептсиясида Ислом

конунларига риоя килиш ва араб миллатчилиги FOяларига риоя килишни кайд этди. Ушбу тушунча Саудия Арабистонининг биринчи кироли Абдул Азиз хукмронлигидан бошланган.

Ислом давлатлари йуналиши буйича СА халкаро сиёсати умумий исломий бирдамлик ва бирдамлик тамойилларига асосланади. Мусулмон мамлакатлар бирлигини амалга ошириш, шунингдек уларнинг манфаатларини химоя килиш ва химоя килиш максадида СА ташаббуси билан 1969 йилда Ислом Конферентсияси Ташкилоти ташкил этилди.[3]

Саудия Арабистони халкаро сиёсатидаги туртинчи йуналиш халкаро хамжамият билан алокаларни ривожлантиришдир. Ушбу йуналишда СА жахон хамжамиятининг тулаконли аъзоси булишга интилади ва БМТ Уставига мувофик барча хукук ва мажбуриятларни туFри бажаришга харакат килади. СА нинг халкаро сиёсатдаги асосий максади м га эришиш ва уни саклашдир.

Мазкур дастурда ички иктисодий ва ижтимоий ислохотлар билан бирга минтакавий хамда халкаро микёсдаги ташки сиёсатга хам алохида урFу берилган. Сунгги йилларда мамлакат ташки сиёсат борасида фаоллик курсатиб, узининг анъанавий хамкор давлатлари географиясини кенгайтиришга харакат килмокда. Шунга кура, Саудия Арабистони мусулмон дунёсидаги етакчилик макомини мустахкамлаш, ривожланаётган мусулмон давлатларни хар томонлама куллаб-кувватлаш, шу билан бирга, истикболли бозорларни излаб топиш максадида Марказий Осиё минтакасига эътибор каратмокда. У минтакадаги истикболли мамлакатлар сифатида Узбекистон ва K,озоFистонни эътироф этади. Сунгги уч йилда Саудия минтакага йуналтирган сармояларининг энг катта кисмини Узбекистон иктисодиётидаги турли тармоклар, хусусан, энергетика сохасига йуналтирди. Шунга кура, айтиш мумкинки, янгиланаётган Саудия Арабистонининг иктисодий келажаги учун пойдевор вазифасини утаётган "Vision 2030" янгиланаётган Узбекистоннинг хам иктисодий жихатдан ривожланишига таъсир курсатиши мумкин [5]

Хулосалар:

Юкоридагиларни хисобга олган холда баъзи хулосалар чикариш мумкин. Саудия Арабистони кандай килиб араб дунёси чукур узгаришлар боскичига кадам куйганини диккат билан кузатиб бормокда: баъзи хукуматлар кулаб тушмокда, янги кучлар пайдо булмокда, шериклар узгариб, таркибий тузилмаларни узгартирмокда. Бундай кийин утиш даври кутаётган мамлакатларнинг келажаги хакида гапириш хали эрта. Бу ушбу мамлакатларнинг хар бири танлаган йуналишга боFлик булади. Улар дуч келган кийинчиликларни энгиб, уз халкларининг орзу-умидлари ва истакларига жавоб берадиган сиёсий тартибга утишга умид килишади. Эхтимол, улар турк ва эрон моделлари уртасида танлов килишлари шарт эмас, чунки бу араб модели булади.

Иккинчидан, Исроилнинг Фаластин худудларини, шунингдек, Сурия ва Ливанга хакли равишда тегишли булган бошка эрларни давомли

равишда босиб олишига келсак, бу муаммо минтакадаги куплаб кийинчиликларнинг сабаби хисобланади ва агар Исроил барча тинчлик ташаббусларини пучга чикарса, муаммо булмайди хал килинди ва минтакада у кадар нотинч булиб колади. Бирок, буларнинг барчаси жахон иктисодиётининг бекарорлиги, бошка ривожланаётган мамлакатлар каторидан ракобатчилар кенгайишининг кучайиши шароитида осонликча амалга оширилмайди. Исроилнинг муросасизлиги учинчи тахликани, яъни терроризмни харакатлантирувчи куч булиб, мухим омил ва муаммо булиб колмокда. Ал-К,оида фитнада ёлFиз эмас. Х,одисага янги нодавлат актёрлар, шунингдек, минтакада содир булаётган сиёсий жараёнлар томонидан яратилган куч вакуумидан фойдаланишга уринаётган собик террористик гурухлар кириб келмокда.

Адабиётлар руйхати:

1. Косач Г.Г., Мелкумян Е.С. «Внешняя политика Саудовской Аравии: Приоритеты, направления, процесс принятия решения» // Институт изучения Израиля и Ближнего Востока. - М., 2003. - С.68

2. Беляев И. П. Американский империализм в Саудовской Аравии. - М., 1957. - С 20.

3. Аль-Манкури Х. Аль-Мамляка Аль-Арабия Ас-Саудия ва ан-низам ад-дуввалий аль-джадид мин аль-манзур аль-джиополитикий (Королевство Саудовская Аравия и новый миропорядок с точки зрения геополитики) // Дирасат саудийя, Эр-Рияд, 1992, №6. 120 c

4. Kingdom of Saudi Arabia. "Saudi Census: The Total Population." General Authority for Statistics, Accessed 11 July 2019, https://www.stats.gov.sa/en/node.

5. Аль-Файсал, Халед. Аль-Файсал шахид ва шахид / Марказ аль-малик Файсал ли-д- дирасат аль-исламийа. (Фейсал и строительство нового саудовского государства в период его правления в Хиджазе) 1953. С.34.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.