Научная статья на тему 'ПОКИСТОННИНГ АРАБ ДАВЛАТЛАРИ БИЛАН МУНОСАБАТЛАРИ'

ПОКИСТОННИНГ АРАБ ДАВЛАТЛАРИ БИЛАН МУНОСАБАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
113
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
Покистон / Саудия Арабистони / БАА / ўзаро манфатли ҳамкорлик. / Pakistan / Saudi Arabia / UAE / mutually beneficial cooperation.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Абдулҳаким Олимов

Ушбу мақолада Покистон ва Араб давлатлари муносабатларининг бугунги ҳолати, икки томонлама муносабатларнинг минтақавий ва глобал аҳамияти масалалари ўрганилган. 2018 йил ҳокимиятга келган “Теҳрик-э Инсаф” партияси мамлакат иқтисодиётини Саудия Арабистонига қарамлигини тан олмасада у билан ҳамкорлик алоқаларини кучайтириш мақсадини эълон қилган. Шунингдек мақолада Покистоннинг БАА ва Ўмон каби давлатлар билан икки томонлама муносабатлари ҳам таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PAKISTAN'S RELATIONS WITH ARAB STATES

This article examines the current state of Pakistan-Arab relations, the regional and global significance of bilateral relations. The Tehrik-e Insaf party, which came to power in 2018, has announced its intention to strengthen cooperation with Saudi Arabia, although it does not recognize the country's economy as dependent on it. The article also analyzes Pakistan’s bilateral relations with countries such as the UAE and Oman.

Текст научной работы на тему «ПОКИСТОННИНГ АРАБ ДАВЛАТЛАРИ БИЛАН МУНОСАБАТЛАРИ»

ПОКИСТОННИНГ АРАБ ДАВЛАТЛАРИ БИЛАН МУНОСАБАТЛАРИ

Абдулхаким Олимов

ТошДШУ магистр талабаси

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада Покистон ва Араб давлатлари муносабатларининг бугунги холати, икки томонлама муносабатларнинг минтакавий ва глобал ахамияти масалалари урганилган. 2018 йил хокимиятга келган "Техрик-э Инсаф" партияси мамлакат иктисодиётини Саудия Арабистонига карамлигини тан олмасада у билан хамкорлик алокаларини кучайтириш максадини эълон килган. Шунингдек маколада Покистоннинг БАА ва Умон каби давлатлар билан икки томонлама муносабатлари хам тахлил килинган.

Калит сузлар: Покистон, Саудия Арабистони, БАА, узаро манфатли хамкорлик.

PAKISTAN'S RELATIONS WITH ARAB STATES

Abdulhakim Olimov

Master of Tashkent State University of Oriental Studies

ABSTRACT

This article examines the current state of Pakistan-Arab relations, the regional and global significance of bilateral relations. The Tehrik-e Insaf party, which came to power in 2018, has announced its intention to strengthen cooperation with Saudi Arabia, although it does not recognize the country's economy as dependent on it. The article also analyzes Pakistan's bilateral relations with countries such as the UAE and Oman.

Keywords: Pakistan, Saudi Arabia, UAE, mutually beneficial cooperation.

КИРИШ

2015 йилда, Техрик-э Инсаф партияси томонидан уюштирилган кучли норозилик кампанияси натижасида, Покистон Миллий Ассамблеяси Саудия Арабистонининг Яманга кушин юбориш хакидаги талабини бир овоздан рад этди. 2016 йилда партия рахбари Имрон Хон Покистон парламентининг Курфаз давлатлари ички ишларига аралашмаслиги тугрисидаги карорини куллаб-кувватлади. 2017 йилда у шунингдек Саудия Арабистонининг Покистонга нисбатан муносабатидан норозилигини билдирди. 2018 йилда Техрик-э Инсаф сайловда галаба козонди, Имрон Хон Бош вазир булди ва у янги макомдаги илк

чет эл сафарида у карз ва сармояларни сураб Саудия Арабистонига жунади. Бу Покистоннинг янги бош вазир бошчилигидаги ташки сиёсати узгаришсиз колишини англатади ва Имрон Хоннинг ташки сиёсат буйича жумладан, Якин Шарк буйича барча баёнотлари факат популизм булиб чикмокда.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

"Техрик-э Инсаф" партияси 1996 йилда ташкил этилган, аммо унинг биринчи хакикий муваффакияти факат 2018 йилда, умумий сайловда энг куп овоз туплаган пайтда юз берди. Сайловдан сунг у уз нуткида асосан мамлакатни ислох килиш режалари хакида суз юритди, лекин ташки сиёсатининг янги асосларига хам ишора килди. Биринчидан, шубхасиз, Хитой, Афгонистон ва Хдндистон эди, лекин дархол улардан кейин Эрон ва Саудия Арабистони тилга олинди. Таъкидланишича, Покистон барча шериклари билан иктисодий хамкорлик ва сармояларга алохида эътибор билан муносабатлар урнатади. Бундан ташкари, Покистон бош вазири Эрон билан муносабатларни яхшилашга ургу берган.

Шуниси эътиборга лойикки, 2018 йилнинг август ойида Имрон Хон Эроннинг Исломободдаги элчиси, шунингдек Ислом республикаси ташки ишлар вазири билан учрашди. Уша пайтда аник келишувларга эришилмади. Бундан ташкари, Имрон Хон Ширин Мазарини Мудофаа вазири лавозимига номзодини куриб чикди. У, Покистон, Эрон ва Х,индистон уртасидаги якинлашувнинг кизгин тарафдори ва араб монархиялари ишларида иштирок этишга моил.

Таъкидлаш жоизки, Покистоннинг янги бош вазири уз мустакиллигини Саудия Арабистони таъсиридан холи курсатишга уринади. У Саудиянинг коррупция ва молиявий фирибгарликда айбланган салафи Наваз Шарифни улим жазосини, камок жазоси билан алмаштириш хакидаги илтимосини рад этган. Шунга карамай, Покистон хали хам узининг молиявий ёрдами учун Саудия Арабистони ва БААнинг куп йиллик ёрдамларидан умид килади. Эришилган келишувлар натижасида Саудия Покистонга 6 миллиард доллар, Бирлашган Араб Амирликлари эса 3 миллиард АКЩ доллари микдорида карз беради.Хоннинг Эронга карши харакатларини кузатиб бу харакатлар амалий эмас деган хулосага келиш мумкин ва у анъанавий Покистонга яъни Курфаз мамлакатлари билан жуда якин алокаларни назарда тутган ташки сиёсатга мувофик ишламокда.

Покистонда давлат армияси йук, аммо армия уз давлатига эга деган ибора мавжуд. Армия 11 йилдан бери мамлакатни бошкармаётганига карамай, мухим карорларни кабул килишда армиянинг таъсири, айникса ташки сиёсат ва миллий хавфсизлик сохаларида катта ахамият касб этаётганини пайкаш мумкин. Шу сабабли, мамлакатнинг курукликдаги кучлари штаб бошлиги нима килаётганига ва аслида армия бошлиги нима хохлашига доимо ахамият бериш керак. 2016

йилда машхур Рейчел Шариф бу юкори лавозимга даъвогарлардан Камар Жавед Бажва урнига алмаштирилди. Покистонлик сиёсатчилар орасида уни армия ишларидан бошка нарсаларга кизикадиган шахс сифатида куришмаган. Уша пайтда мамлакат бош вазири булган Наваз Шариф К.Д. Бажвани харбий тунтариш уюштирмаганлиги сабабли танлаганига ишонилган. Кандай булмасин, К.Д.Бажва нафакат сиёсий фаолиятга кизиккан одам булиб чикди, балки у бу сохада Покистоннинг нохарбий сиёсатчиларига караганда купрок иш килди. Унинг асосий максади ташки сиёсатда мувозанатли ёндашувни шакллантириш эди1.

Мувозанат гояси янги эмас, бир канча Покистон хукуматлари ундан фойдаланишга харакат килишди. Унинг мохияти шундаки, Покистон Эрон ва Саудия Арабистони уртасида мувозанатни саклаши ва иккала томон билан хаддан ташкари якинлашишига йул куймаслиги керак. Гап шундаки, бир мамлакатда хавфсизлик ва баркарорлик куп жихатдан ушбу икки давлатнинг позициясига боглик. Биринчидан, бу иккала сохада хам инкирозни бошдан кечираётган Покистон учун жуда мухим булган иктисодий хамкорлик ва энергетика масалалари. Иккинчидан, Саудия Арабистони ёки Эроннинг Покистонда диний уруш бошлашига хисса кушмаслик учун мувозанат зарур. Бугунги кунда иккала мамлакат мамлакат ичкарисидаги шиа ва сунний радикал ташкилотлари билан алокага эга, шунинг учун бундай тахдиднинг олдини олиш мумкин эмас.

Эхтимол, К. Д. Баджва бундай фаол фаолиятни 2016-2017 йилларда бошлаганлиги сабабли, Эрон билан муносабатлар яна кескинлашди. Агар Покистон икки мамлакат чегарасида террористик гурухларнинг фаолияти билан хеч кандай иш килмаса, Эрон Покистоннинг Балужистонига уз кушинларини юбориш билан тахдид килган. Бирлашган Араб Амирликлари билан алокалар, Покистон 2015 йилда Яманга уз кушинларини юборишдан бош тортгандан кейин хам огир кунларни бошдан кечирди.

МУХ,ОКАМА

Бир катор ташрифлар натижасида Имран Хан Покистон ва БАА уртасида алокаларни урнатишга ва Саудия Арабистони билан 2015 йил вокеаларидан кейин мавжуд зиддиятларни бартараф этишга муваффак булди. Эхтимол, эришилган муросалардан бири, 2017 йилда Рахил Шарифни Исломий харбий коалиция рахбари этиб тайинлаш эди. Покистонда ушбу карор кабул килинди. Покистоннинг Катар инкирозига муносабати - Бажва доктринасини амалга оширишнинг яхши намунаси - Исломобод низолашаётган томонларга воситачилик хизматини таклиф килган булса-да, бетарафликни танлади. Бирок, К.

1 Middle East Institute: Pakistan.//http://www.mideasti.org/countries// countries. Php.name=Pakistan

Д. Баджва томонидан амалга оширилган энг мухим кадам бу 2017 йил ноябр ойида Эронга расмий ташрифи булиб, у давомида армия ва Эрон хукумати вакиллари билан учрашган.

Армиянинг ёрдамисиз Имрон Хон сайловда галаба козона олмаслиги эхтимолдан холи эмас эди. Шуниси эътиборга лойикки, Техрик-и Инсаф етакчиси бу хакда билар эди, шунинг учун у узининг оммавий нуткларида эхтиёткорлик билан иш тутган ва хар доим харбийлар фаолияти хакида катта хурмат билан гапирган.

Покистон армияси ва унинг Якин Шаркда синчковлик билан мувозанатни саклашга булган янгича ёндашуви буйича И. Хон энг макбул номзод эди. Унинг Навоз Шариф каби араб мамлакатлари билан якин алокалари йук эди. Бошка томондан, у Эроннинг "кугирчоги" сифатида кабул килинмади - улар Асиф Али Зардорий деб аташган. Шунинг учун на Эрон, на Саудия Арабистони унга осонликча босим утказа олмайди. У Шариф ва Бхутто-Зардари сулоласи вакиллари сингари молиявий фирибгарлик ва коррупция жанжалларида катнашмаган. Аммо бундан хам мухими, у ахолининг оммавий куллаб-кувватлаган янги сиёсатчи эди.

Ва бу нуктаи назардан, бизнинг фикримизча, янги Бош вазирнинг барча карорларини куриб чикишга арзийди. Х,а, у молиявий ёрдам сураб араб монархияларига мурожаат килди ва бу анъанавий карор эди. Бирок, энди Катар кутилган САК ва БААга кушилди, Покистон билан шериклик алокаларини урнатишга тайёр. Эрон ва Покистон уртасида фаол мулокот, ташрифлар алмашинуви, узок вактдан бери тухтатиб куйилган икки томонлама лойихаларни тиклаш буйича музокаралар олиб борилмокда.

2018 йил, 17-18 феврал кунлари Саудия Арабистонининг валиахд шахзодаси Мухаммад бин Салмон Покистонга расмий ташриф буюрди. Икки мамлакат уртасидаги музокаралар чогида умумий киймати 20 миллиард долларга тенг булган хамкорлик ва сармоялар тугрисидаги битимлар имзоланди ва иккала томон хам илтифотлар ва кенг имо-ишоралар билан эмас, балки икки мамлакат уртасидаги муносабатларнинг амалий ифодаси мухимлигини таъкидладилар. Ташриф натижасид катта микдордаги фойда олинганига кармасдан мамлакатдаги мухолиф кучлар Салмоннинг Исломободга ташрифини кескин коралаган ва буни мамлакат ички ишларига аралашиш сифатида бахолаган. Покистоннинг суний бирлик кенгаши раиси Сохибзода Хрмидризо ва уламолар жамияти раиси хамда Халк партияси етакчиларидан Сардор Латиф Кухвасий Арабистон валиахди Мухаммад Бин Салмоннинг Покистонга уюштирган сафарига каршилик курсатиб, Покистон Арабистон учун хилват жой эмаслигини ва ушбу мамлакат ахолиси

Риёзга Покистоннинг ички ишларига аралашишга рухсат бермаслигини таъкидлашди.

Покистоннинг сиёсий ва диний таникли арбобларининг таъкидлашича, Арабистон томонидан Яманга карши ташкил этилган харбий коалиция исломий мамлакатлардан ташкил топгани эмас, балки ушбу коалиция Ол Сауд хонадони манфаатлари учун ташкил топган булиб, бундан кузланган максад эса, Риёзнинг бегунох мусулмонларнинг конини тукишда жумладан Яман, Сурия ва Ирокда мусулмонларни улдириш учун замин яратишдир .

Уларнинг кайд этишларича, Исломобод узокни уйламасдан, хато карор кабул килиб Эрон билан икки уртадаги муносабатларга путур етказмаслиги керак. Негаки, Эрон Покистоннинг яхши ва дуст кушниси хисобланади.

Саудия Арабистони 217 покистонликни камокдан озод килди ва Покистон ватан валиахдига Покистоннинг мамлакатдаги хизматлари учун энг юкори давлат мукофоти билан такдирланди. Саудия Арабистони икки ракиб мамлакат уртасида мувозанатни саклашга катъий карор килган деб тахмин килиш мумкин.

2019 йилнинг 13 октябрь кунида бир кунлик давлат ташрифи билан Имрон Хон Техронга етиб келган. Эрон президенти Техронга келган Покистон Бош вазири билан кушма матбуот конференция жараёнида, мазкур йигилишда томонлар Форс Курфази нозик минтакаси хавфсизлигини мустахкамлашни таъкидлаб, минтака масалалари ва муаммоларига ечим топишнинг ягона йулини Яман урушини тухтатиши ва шошилинч оташкесимни вужудга келтиришда эканлигини таъкидлаган. Рухоний Эрон халкига карши А^Ш санкцияларига ишора килиб, томонлар бу йигилишда Эронга карши А^Ш санкцияларини иктисодий террорзим эканлигини таъкидлагани хамда ушбу масалани хал этиш учун А^Шни ядровий келишувга кайтиши ва санкцияларини бекор этиши зарурлигини баён этганларини маълум килди.

Покистон Бош вазири Имрон Хон хам матбуот конференцияда Техронга килган сафаридан асли сабабиниминтакадаги янги кескинликлар ва тукнашувларни вужудга келишини олдини олиш эканлигини баён этар экан, Покистон утган 15 йил ичида тукнашувлардан ранж чеккан давлатдир шунингдек терроризмга карши курашда хам етмиш минг фукаролари курбон булган деб эълон этди.Покистон Бош вазири Эрон давлатини Кашмир халкини химоя этишига миннатдорчилик билдирди .

Шу саафар чогида Исломий Инкилоб муаззам рахбари Оятуллохил Узмоъ Хоманаий Покистон Бош вазири Имрон Хон ва уни хамрохлик килган делегацияни кабул килган.У Эрон ва Покистон уртасидаги алокаларни жуда

2https://parstoday.com/uz/news/middle east-i43518

3https://parstodav.com/uz/news/iran-i48061

чукур ва халкона эканлигини таъкидлаб, икки мамлакат уртасидаги хамкорликларини янада кенгайтириш учун ушбу мухим вазият ва узандан фойдаланиш зарурлигини таъкидлаган4.Исломий Инкилоб рахбари Эрон ва Покистон халклари уртасидаги халкона ва якин алокаларининг намуналарини мисол келтириб, Эрон ислом жумхуриятининг Покистонга нисбатан карашлари ва нуктаи назари биродарлик, дустона ва яхшикушничиликка асослангандир деб изохлаган.

НАТИЖА

Эрон билан муносабатлари баркарор булишига карамасдан 2018 йилнинг 13 феврал куни Эроннинг Систан ва Балужистон вилоятида содир этилган теракт натижасида Исломий Инкилоб Кучлари Корпусининг 27 аскари халок булди. Эрон бу вокеада Покистонни айблади. Эрон парламенти спикери Али Ларижоний Покистон хукумати нима учун террор хужуми режалаштирилганлиги ва Покистондан амалга оширилганига жавоб бериши кераклигини айтди.

Покистон харбий ва сиёсий арбобларининг мамлакатнинг ташки сиёсий стратегиясига мутаносиб ёндошишга каратилган барча харакатларига карамай, Имрон Хон бу вазифани астойдил бажармокда. Мамлакатнинг асосий кредити Саудия Арабистони булиб колмокда. Эрон хамкорлик килишга тайёр, аммо факат Исломобод томонидан террорчи гурухларга карши курашда хал килувчи чоралар эвазига.

ХУЛОСА

Шундай килиб, Покистон ва мусулмон олами уртасидаги муносабатларнинг тарихида шу намоён булдики, бир томондан, мамлакат конституцияси ва хукук тизимини хавфга солиб, мафкуравий конун-коидаларга тарафдорлик кучайди, бошка томондан, мамлакатнинг миллий манфаатларини амалга ошириш учун курашиш объектив зарурат айланди. Покистон рахбарлари ички ва ташки сиёсатда Гарбга нисбатан прагматик хамда "исломий бирдамлик" ва биродарлик гоялари асосида мусулмон олами билан хам мохирлик билан сиёсат олиб борди. Бир вактнинг узида АКШ билан иттифокчилик буйича хам устувор йуналишларни саклаб колмокда.

REFERENCES

1. Босин Ю.В. Афганистан: Полиэтническое общество и государственная власть в историческом контексте. М., 2002.

4https://parstoday.com/uz/news/iran-i48062

2. Пластун В. Пуштуны и их роль в политической жизни // Азия и Африка сегодня. М., 1995, № 10, с. 49-50.

3. И.М. Рейснер. Независимый Афганистан. М.: Институт востоковедения,1979, с.7

4. Ю. Ганковский. Полоса пуштунских племен Афганистана. // Специальный бюллетень ИВАН. - М., 1987. - № 6. - С. 99-100

5. Афганистан: война и проблемы мира. - М.: Институт востоковедения РАН, 1998. - С. 6;

6. Б.-Р. Логашова. Этнокультурная ситуация в Афганистане // Расы и народы. 1986. - Выпуск 16. - М.: Наука, 1986. - С. 124

7. Akbar S. Ahmed. Pukhtun Economy and Society. Traditional Structure and Economic Development in a Tribal Society. - L., 1980. - P. 161

8. Силаев А. О территории племен федерального управления Пакистана. // http://www7iimes.ru/rus/stat/2008/23-10-08.html - 23.10.2008.

9. Паничкин Ю. Образование Пакистана и пуштунский вопрос. -М, 2005. -С.43.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.