Научная статья на тему 'ПОКИСТОН ТАШҚИ СИЁСАТИДА МАРКАЗИЙ ОСИЁ ДАВЛАТЛАРИНИНГ ЎРНИ ВА АҲАМИЯТИ'

ПОКИСТОН ТАШҚИ СИЁСАТИДА МАРКАЗИЙ ОСИЁ ДАВЛАТЛАРИНИНГ ЎРНИ ВА АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
144
42
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Покистон / Марказий Осиё / савдо-иқтисодий алоқалар / ТАПИ / АҚШ / CASA-1000 / нефт ва газ / гидроенергетика. / Pakistan / Central Asia / trade and economic relations / TAPI / USA / CASA-1000 / oil and gas / hydropower.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Сирожиддин Хусан Ўғли Маматқулов

Мақоланинг қисқача мазмуни Покистоннинг Марказий Осиё давлатлари билан савдо-иқтисодий алоқалари,жуда катта миқдордаги йирик лойиҳаларнинг амалга оширилишидаги харакатлар, уларнинг истиқболи, бундаги тўсиқлар ва уларнинг таҳлилидан иборат. Шу билан биргаликда, Мақолада Марказий Осиё давлатларининг Покистонбилан алоқаларининг ижобий ва салбий томонга бурилишида халқаро глобал кучларнинг ўрни келтириб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ROLE AND IMPORTANCE OF CENTRAL ASIAN STATES IN PAKISTAN'S FOREIGN POLICY

The summary of the article includes Pakistan's trade and economic relations with Central Asian countries, efforts to implement a large number of large projects, their prospects, obstacles and their analysis. At the same time, the article highlights the role of international global forces in the positive and negative development of relations between Central Asian states and Pakistan.

Текст научной работы на тему «ПОКИСТОН ТАШҚИ СИЁСАТИДА МАРКАЗИЙ ОСИЁ ДАВЛАТЛАРИНИНГ ЎРНИ ВА АҲАМИЯТИ»

ПОКИСТОН ТАШКИ СИЁСАТИДА МАРКАЗИЙ ОСИЁ ДАВЛАТЛАРИНИНГ УРНИ ВА АХДМИЯТИ

Сирожиддин Хусан ^ли Маматкулов

Тошкент давлат шаркшунослик университети магистранти

АННОТАЦИЯ

Маколанинг кискача мазмуни Покистоннинг Марказий Осиё давлатлари билан савдо-иктисодий алокалари,жуда катта микдордаги йирик лойихаларнинг амалга оширилишидаги харакатлар, уларнинг истикболи, бундаги тусиклар ва уларнинг тахлилидан иборат. Шу билан биргаликда, Маколада Марказий Осиё давлатларининг Покистонбилан алокаларининг ижобий ва салбий томонга бурилишида халкаро глобал кучларнинг урни келтириб утилган.

Калит сузлар. Покистон, Марказий Осиё, савдо-иктисодий алокалар,ТАПИ, А^Ш, CASA-1000, нефт ва газ, гидроенергетика.

THE ROLE AND IMPORTANCE OF CENTRAL ASIAN STATES IN PAKISTAN'S FOREIGN POLICY

Sirojiddin Khusan ugli Mamatkulov

Master of Tashkent State University of Oriental Studies

ABSTRACT

The summary of the article includes Pakistan's trade and economic relations with Central Asian countries, efforts to implement a large number of large projects, their prospects, obstacles and their analysis. At the same time, the article highlights the role of international global forces in the positive and negative development of relations between Central Asian states and Pakistan.

Keywords: Pakistan, Central Asia, trade and economic relations, TAPI, USA, CASA-1000, oil and gas, hydropower.

КИРИШ

Табиий ва инсоний ресурс буйича потенциали ва мухим геостратегик мавкеи билан Марказий Осиё давлатлари бугунги кунда Хитой, Россия, Туркия, Эрон, Х,индистон ва, Европа давлатлари каби мухдм минтакавий уйинчиларнинг катта кизикишини уйготмокда. Жанубдан Урта Осиё минтакасига туташган ва ундан Афгонистон худуди билан ажралиб турадиган Покистоннинг хам ушбу

минтакага катта кизикиши бор1. Покситонинг Имрон Хон бошчилигидаги янги хукумати хали Марказий Осиёга нисбатан уз сиёсатини белгиламаган булсада, Покистон сиёсий ва харбий доиралари учун бу минтака хар доим катта ахамият касб этиб келган, ва бу кизикиш бугун хам долзарб.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Покистоннинг Марказий Осиё минтакасидаги фаолияти хакида гапирганда аввало, Исломобод уз сиёсатида нимани хохлаётганлигини тушунтириш керак. Тахлилчиларга кура, Покистон Марказий Осиёда иккита асосий максадни кузлайди. Биринчи, иктисодий максадлар: янги бозорларни ривожлантириш, янги ва арзон энергия манбаларига кириш, узаро манфаатли хамкорлик. Иккинчи максад, харбий стратегик ахамиятга эга муаммолар билан боглик. Покистон узининг шимолий кушнилари - Афгонистон ва Марказий Осиё мамлакатларини Х,индистон билан карама-каршилик ва тукнашувларда "стратегик чукурлик" яратадиган узига хос "хавфсизлик камари" деб билади. Исломобод Дехлининг Афгонистон ва Марказий Осиёминтакаларида фаоллашиши ва муваффакияти, шимолнинг Х,индистонга нисбатан содик йуналиши шаклланишидан хавотирда ва шу сабабли ушбу минтакада узининг стратегик мавкеини мустахкамлашга интилади.

Марказий Осиё давлатларининг Покистон билан савдо-иктисодий алокаларини тавсифлаган холда шуни таъкидлаш керакки, бугунги кунда улар нисбатан суст. Покистон Марказий Осиё давлатларининг биронтасида хам энг йирик экспорт-импорт шерикларидан бири эмас. Масалан, кушни Афгонистондан фаркли уларок, у Тожикистон экспортининг 8,7% ва ^иргизистон экспортининг 5,2% ни ташкил килади.

Марказий Осиё давлатлари ва Покистон уртасидаги муносабатларнинг нисбатан сустлиги, давлатларнинг жугрофий якинлигига карамай (тугридан-тугри Душанбедан Исломободга парвоз атиги 1 соатдан купрок) тугридан-тугри рейсларнинг тулик йуклиги каби хакикатни билвосита тасдиклайди.

Урта Осиё, Афгонистон ва Покистон уртасидаги минтакавий иктисодий хамкорлик гояси А^Ш томонидан фаол куллаб-кувватланаётганига, ушбу хамкорлик узок вактдан бери давом этаётган куролли можаронинг окибатларини бартараф этиш ва Афгонистондаги иктисодий вазиятни баркарорлаштириш сари куйилган кадам сифатида карашига эътибор каратиш лозим. Айни пайтда Вашингтон Марказий Осиё, Покистон ва Афгонистонни боглайдиган 900 км автомобил йулларини куриш ва таъмирлашни молиялаштирмокда.

1 http://e-ced.ru/articles/Gosudarstva_Centralynoy_Azii_i_Pakistan_nespeshnaya_doroga_k_partnerstvu/

601

2015 йилнинг апрел ойида Исломободда Америка Кушма Штатлари Халкаро Тараккиёт Агентлиги ва Покистоннинг иктисодий булимлари томонидан ташкил этилган уч кунлик савдо-иктисодий хамкорлик конференцияси булиб утди. Анжуманда Марказий Осиёнинг барча мамлакатларидан, шунингдек Покистон ва Афгонистондан 250 дан ортик хусусий бизнес ва давлат тузилмаларининг вакиллари иштирок этдилар. Конференцияда катнашган давлатлар уртасида 16 узаро англашув меморандумлари имзоланди. Аввало, кишлок хужалиги, тукимачилик махсулотлари, фармацевтика, чарм махсулотлари ва курилиш сохаларидаги хамкорлик мухокама килинди.

МУ^ОКАМА

Эхтимол, бугунги кунда Марказий Осиё ва Покистон уртасидаги хамкорликнинг мухим йуналишларидан бири бу электр энергияси ва углеводородлар транзити буйича кушма лойихаларни амалга оширишдир. Бундай ташаббусларга талабнинг сабаби аник: Марказий Осиёнинг бир катор давлатлари

- Узбекистон, Туркманистон, Козогистон нефт ва газ захираларига бой, бошка давлатлар - Тожикистон ва Киргизистон гидроенергетика сохасида нисбатан устунликка эга. Покистон, бутун Жанубий Осиё каби, аксинча, электр энергиясининг кескин танкислигини ва углеводородларнинг этишмаслигини бошдан кечирмокда. Бу иккита йирик минтакавий энергетика лойихаларининг -CASA-1000 ва ТАПИ - нинг пайдо булишига олиб келди.

2012 йилда бошланган CASA-1000 лойихаси ёзда ишлаб чикарилган ортикча электр энергиясини Киргизистон ва Тожикистоннинг мавжуд объэктлари томонидан энергия такчиллигини бошдан кечираётган Афгонистон ва Покистонга экспорт килишни таъминлайди. Лойихани Жахон банки гурухи, Ислом тараккиёт банки, АКШ Халкаро тараккиёт агентлиги ва бошка ташкилотлар куллаб-кувватламокда. Афгонистондаги электр тармокларининг узунлиги 750 км. 20162017 йилларда Тахминан 5,5 миллиард кВт / соат электр энергиясини экспорт килиш режалаштирилган. Лойиханинг киймати 1,13 миллиард долларга бахоланмокда, Жахон банкининг Эвропа ва Марказий Осиё мамлакатлари буйича вице-президенти Филипп Ле Хоуернинг сузларига кура, CASA-1000 лойихаси "энергия соуасидаги вазиятни яхшилаш орцали кучсизланишга ёрдам берадиган кам сонли минтацавий ташаббуслардан биридир, уозирги пайтда иштирокчи давлатлар уртасидаги ицтисодий алоцалар ва узаро савдони жонлантириш му^имдир".

Урта Осиё ва Покистон давлатлари иштирок этадиган яна бир йирик лойиха

- ТАПИ газ кувурининг курилиши, узунлиги 1700 км.дан ошадиган кувур линияси, бу 2017 йилдан бошлаб Туркманистонни Афгонистон, Покистон ва

Х,индистон истеъмолчилари билан боглаб туриши керак булган газ кувури лойихдсидир. Газ кувури киймати 7,6 миллиард долларга бахоланмокда, бугунги кунга кадар лойихдда иштирок этаётган давлатларнинг тадбиркорлик субектлари уртасида табиий газни сотиб олиш ва сотиш шартномалари имзоланган. 2013 йил охирида Ашхабодда булиб утган Халкаро нефт ва газ форумида Осиё Тараккиёт банки ТАПИ газ кувури лойихдсининг битим буйича маслахдтчиси булди. Покистонлик тадкикотчи Малик М. Ашрафнинг сузларига кура, ушбу лойих,ани амалга ошириш натижасида Покистон асосий фойда олувчига айланади, аммо Афгонистондаги вазиятни баркарорлаштириш уни муваффакиятли амалга ошириш учун зарур шартдир.

НАТИЖА

Марказий Осиё мамлакатлари ва Покистон уртасидаги муносабатларнинг ривожланишидаги асосий тусик кушни Афгонистондаги вазиятдир. Покистонга товарлар алмашинуви, углеводород ва электр энергиясини этказиб бериш, транспорт инфратузилмасининг ривожланиши ва Покистоннинг Марказий Осиё мамлакатлари томонидан очик денгизларга чикиши учун транзит мамлакат сифатида фойдаланиш факат битта шарт - Афгонистондаги вазиятни баркарорлаштиришда муваффакиятли булиши мумкин. Акс х,олда, аксарият кенг куламли ташаббуслар когозда колиб кетиш хавфини тугдиради.

ХУЛОСА

Юкоридагиларни хулоса килганда шуни таъкидлаш керакки, Марказий Осиё давлатлари ва Покистон уртасидаги муносабатлар бугунги кунда баркарор ва ривожланиш учун катта имкониятларга эга. Бирок, уларнинг даражаси нисбатан паст ва хрзирги пайтда савдо-иктисодий алокаларнинг сустлиги ва жуда катта микдордаги йирик лойих,аларнинг амалга оширилиши билан тавсифланади. Марказий Осиё мамлакатлари ва Покистон уртасидаги муносабатларнинг ривожланишини башорат килиб, муваффакиятли хдмкорликнинг асосий шарти Афгонистондаги вазиятни баркарорлаштириш эканлигини ва бугунги кунда истикболлари ноаник эканлигини таъкидлаш му^имдир.

REFERENCES

1. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Afg'oniston bo'yicha "Tinchlik jarayoni, xavfsizlik sohasida hamkorlik va mintaqaviy sheriklik" mavzusidagi xalqaro konferentsiyadagi nutqi. https://president.uz/uz/lists/view/1601

2. Ходжамкулов, У. Н. (2020). ИЛМ-ФАННИНГ РИВОЖЛАНИШИДА БУЮК ИПАК ИУЛИНИНГ АХДМИЯТИ. Academic research in educational sciences, (4).

3. https://review.uz/oz/post/ozbekiston-afgoniston-iqtisodiyotini-tiklash-va-rivojlantirishga-afgon- xalqining-turmushini-yaxshilashga-katta-hissa-qoshmoqda

4. https://lex.uz/docs/-3591669

5. Сафиназаров, И. (2020). IS Динлараро хдмжихдтлик-ижшмоий баркарорлик омили. Архив научных исследований, (18).

6. Рагкие итоги инвестиционной деятельности МБР в III квартале 2014 года [Электронный ресурс]. - Электрон. дан. - URL: http://www.eabr.org/ general/ upload/MBR_3_kv_ 2014[1].pdf

7. https://ru.sputnik.kg/economy/20160512/1025189083.html

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.