CC BY
27
А. А. Барков1ч
MiHCKi дзяржауны лшгвютычны ушверсгот
САЦЫЯЛ1НГВ1СТЫЧНАЯ СПЕЦЫФ1КА
БЕЛАРУСКАГА 1НТЭРНЭТ-ДЫСКУРСУ
Сетка 1нтэрнэт — гшерфеномен сучаснай мауленчай практыш — з'яуляецца бясспрэчнай дамшантай сучаснай камушкацьп. Суаднясенне рэлевантнай праблематыш з мовазнаучай тэорыяй i практыкай з'яуляецца надзвычай актуальным. 1нтэрнэт стау сапраудным катал1затарам паунамаштабнага уключэння у навуковую парадыгму шавацыйнага метаашсання. 3 штэрнэт-мауленнем звязана i павышаная щкавасць да дыскурсу i сацыялшгв1стычнай праблематыш. Разам з тым, суадносная лшгвютычная практыка з'яуляецца супярэчл1вай i патрабуе icTOTHara удакладнення тэрмшалапчнага i канцэптуальнага 6a3ica.
Ключавыя словы: сацыялшгв1стычная спецыфша, камушкацыя, штэрнэт-дыскурс, камп'ютарна-апасродкаваны дыскурс, культуралект, трасянка, Байнэт.
A. A. Barkovich
Minsk State Linguistic University
УДК 81'16(043.3)+81'42(043.3)
SOCIOLINGUISTIC SPECIFICS OF BELARUSIAN INTERNET DISCOURSE
Network Internet — hyper-phenomen of modern speech practice - is the undebatable dominant of modern communication. Correlation of relevant problematics with linguistic theory and practice is extremely challenging issue. The Internet has become a real catalyst for the wide inclusion of innovative meta-description in the scientific paradigm. A strong interest in discourse and sociolinguistic perspectives is connected with Internet speech. At the same time, related linguistic practice is controversial and requires substantial clarification of terminological and conceptual basis.
Key words: sociolinguistic specifics, communication, Internet discourse, computer-mediated discourse, culturelect, trasianka, ByNet.
Уводзшы. На сённяшш дзень паняцце ш-тэрнэт-дыскурсу як важнейшага элемента камп-'ютарна-апасродкаванага дыскурсу (далей — КАД) набыло неабходную навуковую глыбшю, што дазваляе казаць аб сфарм1раванасщ адпа-веднай шавацыйнай парадыгмы 1 актыуна вы-карыстоуваць яе для верыфшацьп мнопх спрэч-ных пытанняу тэарэтычнай 1 прыкладной лшг-вютыю. У прыватнасщ, сучасная дыскурс1уная метадалопя, пры падтрымцы камп'ютарных 1 камушкацыйных тэхналогш, з'яуляецца надзвычай дзейснай для высвятлення маштабных пытанняу м1жмоунага узаемадзеяння 1 ¿х сацыя-лшгвютычнай штэрпрэтацьп.
Мовы, багатыя традыцыям1, вялтм лшам носьб1тау, запатрабаваныя у сацыякультурнай практыцы, у цэлым паспяхова пераадолел1 «бар'ер» 1нтэрнэту. У сферы камп'ютарна-апас-родкаванай камушкацьп беларуская мова такса-ма устойл1ва функцыянуе I разв1ваецца, адапту-ецца да новых рэалш, змяняецца I узбагачаецца. Але, кат да «эпох1 1нтэрнэту» функцыянаванне той щ шшай мовы характарызавалася разнапла-навасцю I няузгодненасцю, то I у сферы камп'-ютарна-апасродкаванай камушкацьп праблемы не вырашылюя аутаматычна. У поунай меры тэта датычыцца I беларускай мовы.
Асноуная частка. Сфера функцыянавання беларускай мовы, якая не была пануючай на тэ-рыторьп сучаснай Беларус1 у часы СССР, — можна казаць, у лепшым выпадку, аб парытэце з рускай мовай — з узшкненнем 1 пашырэннем КАД значна ускладншася. 3 аднаго боку, час з'яулення 1нтэрнэту, 1990 г., практычна супау з набыццём часткам1 былога Савецкага Саюза не-залежнасщ — 1991 г. Але з шшага, юнавау-шыя у беларускай мове пстарычныя уплывы тарашкевщы 1 лащню (трансл1тарацьп тсьмо-вай мовы лацшсюм1 л1тарам1) ва умовах дэмак-ратызацьп соцыуму стал1 ютотным1 фактарам1 камушкацьп 1 атрымат магчымасць практычна бесперашкодна канкурыраваць з сучасным л1та-ратурным варыянтам мовы — яю з выразнай негатыунай канатацыяй пачау асацыявацца з «наркамаукай». На практыцы падобнае суюна-ванне у пэуным сэнсе дэзарыентавала сферы культуры I адукацьп.
Зразумела, афщыйны варыянт мовы застау-ся дам1нуючым, але нельга не адзначыць 1 ю-тотны уплыу на сферу функцыянавання сучаснай беларускай мовы пстарычна-актуальных асабл1васцей маулення: зус1м не выпадкова у 2008 г. (23 лшеня 2008 г. быу прыняты Закон Рэспублш Беларусь «Аб правшах беларускай
арфаграфи i пунктуацьп») спатрэбшася чарго-вая карэкцыя беларускага npaBanicy, якая адап-тавала да сферы сучаснага маулення асобныя яго нормы.
Цшавыя падрабязнасщ сумеснага юнавання варыянтау беларускай мовы змяшчае «Bi-кшедыя»: напрыклад, на 17 кастрычшка 2013 г. тут прысутшчат 64 763 артыкулы у сучаснай правашснай верей беларускай мовы i 50 848 ар-тыкулау на тарашкевщы (http://be.wikipedia.org). Гэта — кошт раз'яднанасщ мовы, бо артыкулы «Вшпедьн» пра адно i тое ж у розных верс1ях часта ¿стотна адрозшваюцца. Таюм чынам, з гэтага прыкладу нескладана убачыць, што Байнэт i беларуская культура у цэлым магл1 б быць значна багацейшымг
Дарэчы, дылема дыяды Байнэт — Белнэт у штэрнэт-дыскурсе вырашаецца на карысць ме-нав1та Байнэту: кал1 у рускамоуным экспаненце Байнэт толью прыкладна удвая пераузыходзщь Белнэт — 506 000 да 270 000, то у беларуска-моуным варыянце Байнэт з «прыкладна 345 000 вышкаш» — амаль безальтэрнатыуная дамшанта у параунанш з Белнэтам, на запытан-не аб яюм знаходзщца усяго 6760 спасылак у пошукавшу Google (https://www.google.com).
Пры гэтым у кантэксце беларускай мовы пакуль адсутшчаюць устойтвыя крытэрьп моу-най ¿дэнтычнасщ 1нтэрнэту Беларуси Байнэтам завецца i 'беларускамоуны 1нтэрнэт', i 'беларуская частка сетю 1нтэрнэт', i нават '1нтэрнэт даменнай зоны .by'. Так, паводле аднаго з сацыялшгвютычных даследаванняу: «... Байнэт прадстауляюць усе рэсурсы з нацыянальным даменам верхняга узроуню для Рэспублт Беларусь ".by"» [1]. А, м1ж шшым, ужо i дадатковы «...дамен першага узроуню з пад-трымкай алфав1тау рускай i беларускай моу — .бел — быу дэлегаваны нашай краше м1жнарод-най аргашзацыяй ICANN 26 жшуня 2014 г.» i актыуна разв1ваецца (дакладна, першы «адрас» з пашырэннем .бел з'яв1уся 17 лютага 2015 г.) (http://42.tut.by/466665). Уласна кажучы, м1фа-лопя 1нтэрнэту па незразумелых прычынах звязвае першую беларускую штэрнэт-старонку, сайт, з 1991 г. — «годам нараджэння» Рунэта, напрыклад, для параунання, л1чыцца 1995 (http://42.tut.by/397571; http://os.by/history/episode 1 i шш.). Так, напрыклад: «I яшчэ настойл1ва сцвярджаюць, што першы беларусю сайт з'яв1уся менав1та у 1991 годзе. На жаль, яго 1мя / адрас трымаецца у таямнщы. Так щ шакш, 1991 л1чаць годам нараджэння Байнэту. Прауда, спачатку яго называл! Белнэтам» (http://os.by/ history/episode1). Зразумела, таю пункт адл1ку, вщавочна, занадта аптымютычны, i ужо «Вшпедыя» прапануе шшы, больш рэалютыч-ны часавы арыенщр: «У 1995-96 гадах у сетцы
пачат з'яуляцца першыя беларусюя староню» (http://be.wikipedia.org).
Kani у адносшах да даменнай зоны пытанне карэктнасщ метаашеання тэрмша «Байнэт» практычна вырашылася — у Беларус1 з'явшася яшчэ адна зона .бел, — то азначэнне 'беларуская частка сетю 1нтэрнэт' пакуль застаецца дас-таткова ужывальным варыянтам тлумачэння Байнэту. Разам з тым такое тлумачэнне ва умовах трансграшчнага функцыянавання 1нтэр-нэту не мае рацыянальных асноу: наурад щ менеджары 1нтэрнэту з амерыканскай кампанп ICANN (http://www.icann.org) здагадваюцца аб самадастатковым юнаванш беларускага сегмента 1нтэрнэту — яго н1хто не аддзяляу i тэхшч-на гэта, хоць i магчыма, але запатрабавала б ic-тотных намаганняу як з боку амерыканскай кампанй, так i з боку ураду Рэспублш Беларусь. Таюм чынам, у кантэксце беларускамоу-най ¿дэнтычнасщ найбольш абгрунтаваным выглядае тлумачэнне Байнэту як 'беларуска-моунага 1нтэрнэту'. Але значна бл1жэй да рэалш больш нейтральнае i лшгвютычна абгрунтаванае азначэнне Байнэту як штэрнэт-кантэнту сферы моунага функцыянавання Беларус1 [2, с. 268].
Можна выказаць меркаванне, што суюнаванне паралельных форм i варыянтау беларускай мовы — асабл1ва у кантэксце 1нтэрнэту, — без-умоуна, пацштурхнула значную частку жыхароу Беларуа да англшекай, польскай i, натуральна, рускай моу. Руская мова не першае стагодцзе застаецца актуальным для беларускай мовы фактарам м1жмоунай штэрферэнцьи. Менаита у кантэксце рускамоунага уплыву на беларускае мауленне: «...дауно забытыя пстарычныя рэалй л1нгвютьш, крэольеюя мовы i тджыны, нечакана зноу стат актуальным! у кантэксце "вяшкага перасялення моу" у камп'ютарна-апасродкаванай камуткацьи» [3, с. 156]. Таюя формы маулення, як трасянка у Беларуа i яе поуны аналаг суржык на У краше, яюя дастаткова упэунена адчуваш сябе у мауленчай практыцы i да з'яулення Сусветнага павуцшня, значна актыв1завалюя у камп'ютарна-апасродкава-най камушкацьи i стат уплывовым атрыбутам мауленчай практыю.
Ц1 трэба раецэньваць Рэнесанс крэатзава-нага маулення як адмоуную з'яву? 3 фшасофс-кага пункту гледжання адмоунага у мове няма, ёсць непазнанае i нестабшьнае. Аб гэтым разва-жал1 класш: «Цалкам вщавочна, што пры ад-сутнасщ усвядомленай нормы адсутшчае зболь-шага i адмоуны моуны матэрыял, што, у сваю чаргу, абумоутвае вял1зную зменл1васць мовы. Цалкам в1давочна i тое, што норма слабее, а то i зус1м зн1кае пры змешванш моу i, вядома, пры змешванш груп моу, прычым першае здараецца адносна рэдка, а другое — пастаянна. Так1м чынам, мы зноу прыходз1м да той высновы,
што псторыя кожнай дадзенай мовы ёсць псто-рыя катастроф, яюя адбываюцца пры змешван-ш сацыяльных груп» [4, с. 38]. Нягледзячы на тое, што маргшальныя феномены дэзаргашзу-юць на практыцы сферу мауленчага функцыя-навання асобна узятай мовы, разам з тым яны важныя 1 змястоуныя для лшгвютыю.
У дадзеным кантэксце, напрыклад, выка-рыстоуваюцца таюя тэрмшы, як гутарковы узус, жывы гутарковы узус, узус штодзённага непадрыхтаванага маулення штэлпенцьп, гу-тарковае мауленне, жывое гутарковае маулен-не, гутарковы стандарт, гутарковы беларусю стандарт, арыентаваны на лп-аратурную мову гутарковы стандарт, субстандарт, гутарковае беларускае мауленне, беларускае гутарковае штодзённае мауленне, змешанае мауленне, га-радское змешанае беларуска-рускае мауленне, беларуска-рускае змешанае мауленне, штодзённае непадрыхтаванае камушкаванне носьб1тау беларускай л1таратурнай мовы, рэпстр гаварэн-ня, ¿дыём, вусны ¿дыём, — 1 гэта неакрэслены «тэрмшалапчны» апарат толью аднаго даследа-вання вуснага маулення [5].
Зразумела, у адносшах да трасяню размова аб дыялекце щ нацыялекце ющ шяк не можа: хоць «...сусветная практыка паказвае: незалежна ад жадання мовазнауцау 1 паштыкау у мове могуць з часам назапашвацца рэпянальныя асабл1васщ, I пры некаторых умовах аб'ём 1 характар гэтых асабл1васцей перавышаюць, умоуна кажучы, "кры-тычную масу"» [6]. Але пашж аустрыйсюм 1 ня-мецюм «нямецюм», бельгшсюм 1 французсюм «французсюм», амерыкансюм 1 англшсюм «англшсюм», беларусюм 1 русюм «русюм» 1 шшым нацыялекташ зуам не тая рознща, якая аб'ектыу-на юнуе пашж трасянкай 1 русюм щ, амаль адноль-кава, беларусюм варыянтам рускай мовы. Больш за тое, «трасянкавае» мауленне — вышк рознана-юраваных тэндэнцый: набыцця беларускамоуньгш камушканташ навыкау рускамоунай камушкацьп (часцей), з аднаго боку, 1 рускамоуным1 камушкан-таш — навыкау беларускамоунай камушкацьп (радзей), з шшага боку. Трасянка — яуна самас-тойная 1 сштэтычная моуная практыка, якая не мае непасрэднага дачынення да дыялекту щ нацыялек-ту, з'яуляючыся культуралектам. Культура-лект — варыянт мовы, абумоулены пэунай куль-турнай спецыфшай камушкацьп [7, с. 330].
На карысць дадзенай высновы сведчаць даныя сацапытанняу: «У людзей самага высокага узроу-ню адукацьп руская мова пераважае (трое з чатырох рэспандэнтау называюць яе "асноунай мовай зносш"), а змешаная мова меней распау-сюджана, чым у прадстаушкоу ¿ншых узроуняу адукацьп. Тым не менш, змешаная мова была выбрана кожным чацвёртым рэспандэнтам з вышэйшай адукацыяй На шшых узроунях
адукацьп не наз1раецца значных адрозненняу: руская 1 змешаная мовы дэманструюць прыкладна роуныя суадносшы, доля кожнай пры гэтым складае каля 50%» [8, с. 69]. Але працяг выглядае дз1уным: «Гэта, зразумела, разыходзвда з шырока распаусюджаным меркаваннем аб тым, што змешанае беларуска-рускае мауленне з'яуляецца феноменам, характерным для людзей з шзюм узроунем адукацьп або для шжэйшых сацыяльных слаёу...» [8, с. 69]. Адзш з працытаваных аутарау Г. Хеншэль (разам з Б. Киэлем) у шшай публкацьп (разам з Я. П. Цэлерам 1 С. Тэш) ¿зноу выказвае супрацьлеглае сва!м жа даным меркаван-не: «Недастатковая адукаванасць размауляючых на "трасянцы" — гэта усяго толью негатыуны стэрэатып» [9, с. 2]. Наурад щ супрацьлеглыя высновы могуць адлюстроуваць паслядоуную ¿нтэрп-рэтацыю эмтрычных даных.
Зразумела, шшто не перашкаджае перайме-наваць трасянку, напрыклад у БРЗМ, але толью дыскурс1уная практыка, у тым лшу КАД, зможа пацвердзщь щ абвергнуць жыццяздольнасць такой навацьп, канкурэнтнай звыклай трасянцы. Так, «Элементы, рысы 1 канструкцьп абедзвюх моу устойл1ва адлюстроуваюцца у змешанай мове, у дадзеным выпадку у БРЗМ [рус. — БРСР, белорусско-русская смешанная речь]. Некаторыя з ¿х часцей будуюцца на аснове ад-ной мовы, некаторыя — на аснове другой, трэ-цш, пбрыды, бяруць элементы абедзвюх, 1 на-рэшце, некаторыя элементы могуць быць ¿нава-цыям1, заснаваным1 на здольнасщ ус1х людзей да моунай творчасщ» [10, с. 74]. Можна мерка-ваць, што эрганом1ка маулення, асабл1ва КАД, не будзе спрыяць пашырэнню складанай назвы (БРЗМ — беларуска-рускае змешанае мауленне) замест простай нам1нацы1 (трасянка).
М1ж тым сацыялшгвютычная статыстыка «адкрытага апытання» у Беларус1 утрымл1вае характэрным чынам супярэчл1выя 1 проста не-верагодныя першасныя паказчыю: «...праведзе-нае у 2008 годзе замежным1 навукоуцам1 апы-танне у сям1 гарадах кра1ны паказала, што больш за тращну (37,6%) беларусау-гараджан л1чаць сваёй роднай мовай трасянку (48,6% назвал! у якасщ такой беларускую I 29,6% рускую мову). 43,4% рэспандэнтау у паусядзённай практыцы выкарыстоуваюць пераважна рускую мову з дамешкам беларуск1х слоу; 41,0% выкарыстоуваюць змешаную мову, 11,2% - стандартную рускую. Стандартную беларускую щ беларускую з даданнем руск1х слоу выкарыстоуваюць усе разам 4,4%. Пры параунанш розных пакаленняу у самых маладых рэспандэнтау адбываецца некаторае пераразмеркаванне пера-ваг ад змешанай мовы (33,4%) на карысць рускай мовы з дамешкам беларусюх слоу (50,2%)» (http://news.tut.by/society/379147).
Зразумела, куды больш рэалютычным1 выгля-даюць шшыя даныя: «...толью 18% рэспандэнтау рэгулярна ужываюць беларускую мову (у прыватнасщ пастаянна 2%, часта 16%), у той час як рускай рэгулярна карыстаюцца 73% рэспандэнтау (у прыватнасщ пастаянна 45%, часта 28%)» [10, с. 54]. Хаця на выбарцы у 1400 рэспандэнтау з сям1 гарадоу Беларуа паказчьш у 2% для беларускай мовы 1 45% для рускай - не менш сумтуна: а на якой мове пастаянна размауляюць астаття 53% насельнщтва беларусюх гарадоу I чым пастаянна прынцыпова адрозшваецца ад рэгулярна щ часта?
Але па-сапрауднаму здз1уляе спасылка на тое ж сацапытанне «Хеншэль, Кпэль 2011» з ужо прынцыпова шшым1 выткам1 — на наступнай старонцы артыкула: «3 апытаных пры падрых-тоуцы даследавання [Хентшель, Киттель 2011] 41% рэспандэнтау адказаш, што БРЗМ з'яуляецца для ¿х асноуным сродкам камушкацьи (руская — для 55%, беларуская — для 4%). На пытанне пра тое, яюя мовы выкарыстоуваюцца у ¿х сям'1, 73% рэспандэнтау сярод шшых моу назвал! БРЗМ (руская — 54%, беларуская — 48%; дазвалялася называць больш адной мовы)» [10, с. 55]. У аб'ектыунасць л1чбау 41% щ 73% для трасяню могуць паверыць замежныя навукоуцы, але, насамрэч, таюя паказчыю для беларускамоунага дыскурсу выглядаюць фантастычнымг 3 шшага боку, тыя ж аутары паведамляюць, што «...коль-касць "актыуных" носьбп-ау беларускай лп-ара-турнай мовы вельм1 абмежаваная» [10, с. 55]. Паказчык у 48% для беларускай мовы гарадоу, сапрауды, л1чба неверагодна высокая: магчыма, некарэктна фармулявашся пытанш щ апрацоува-люя першасныя даныя.
Галоуная тут праблема, насамрэч, вщаць, у карэктнай метадалогп — для пачатку трэба вызначыць аб'ектыуныя крытэрьп адмежавання трасяню ад рускай щ беларускай мовы: наурад щ спарадычнае памылковае словаужыванне па-вшна атаясамл1вацца з трасянкай. I, канешне, кал1 даныя КАД сведчаць аб абсалютным прыя-рытэце у Беларус1 рускай мовы (несумненна, больш за 80%: напрыклад, 86,9% па статысты-цы Сусветнага павущння) — у горадзе яе пера-вага будзе яшчэ ютотна большай, — то аб л1ч-бах накшталт 37,6%, 41,0% щ 33,4% (згодна з першым з праанал1заваных апытанняу), адноль-кава, як 1 41% щ 73% (згодна з друпм з праана-л1заваных апытанняу), як сегменце трасяню у гарадах Беларус1 размова шяк не можа ющ. Сумшуна, што больш за тращну беларусау-га-раджан назавуць сваю мову трасянкай: аутару, яю нарадз1уся I каля 50 год пражыу у горадзе Беларус1 (Мшску), суразмоуцы, яюя добраах-вотна назвал! б сваё мауленне «трасянкавым», увогуле пакуль не сустракалюя. Уласна, даныя корпуса АК-БРЗМ красамоуна сведчаць аб тым
жа: «...не был1 разгледжаны даныя штэрв'ю з Мшска, так як у гэтым горадзе не удалося ат-рымаць дастатковы для анатзу аб'ём матэрыя-лу на БРЗМ. Хаця рэспандэнты з Мшска 1 адка-зал1 пры папярэдшм штэрв'ю-апытанш, што рэгулярна выкарыстоуваюць БРЗМ, на пытанш штэрв'ю яны адказват пераважна па-руску» [9, с. 12]. Каментарьп не патрабуюцца.
З'яуленне падобных «вышкау» апытанняу сведчыць аб пэуным дэфщыце верыфшаваных метамоуных параметрау, для стварэння яюх як-раз I КАД, I штэрнэт-дыскурс — надзвычай спрыяльныя асяроддз1 [11].
Яшчэ адна актуальная у кантэксце КАД ка-мушкацыйная праблема, штэрнацыянатзацыя сферы культуры, датычыцца, па усёй верагод-насщ, ус1х моу, у тым л1ку еурапейсюх [12]. Аднак у выпадку з «к1рыл1чнымЬ> славянсюм1 мовам1 спуацыя ускладняецца яшчэ 1 фактарам перавап у КАД лащнскай графш, якая выка-рыстоуваецца у штэрфейсах, браузерах I г. д.
У сувяз1 з гэтым выкарыстанне «лащню» у мнопх мовах з ¿ншай графшай стала звычайнай практыкай шсьмовай мовы. Часцей за усё гэта цалкам бяскрыуднае хоб1, якое, вядома, супярэ-чыць нормам кадыфшаванага варыянта мовы. Аднак каш лащшзацыя становщца шструментам па-ттыю, наступствы для культурнай сферы могуць быць досыць сур'ёзным1, закранаць традыцый-ныя асновы соцыуму. У якасщ прыкладу можна прывесщ так званы «балкансю с1ндром», каш фактычна адну мову (яшчэ адносна нядауна яна была сербскахарвацкай) «...змапш падзялщь на сербскую, харвацкую, басн1йскую I чарнагор-скую» [3, с. 160]. У дадзенай с1туацы1 адным з ключавых фактарау раз'яднання стаб1льнай мау-ленчай адзшасщ моу былой Югаславй стау мена-в1та пераход «новых» моу на лацшскую граф1ку.
Псторыя л1нгв1стык1 ведае нямала штучных моу. Некаторым1 зрэдку, напрыклад у вольны час, карыстаюцца толью ¿х стваральн1к1. Зразумела, кожны дарослы чалавек мае права выка-рыстоуваць любы варыянт мовы, абмежаванне тут адно — паразуменне з адрасатам: «Адна з фундаментальных задач маулення — суаднесе-насць з рэал1ям1 свету, у тым л1ку асобам1, з'я-вам1, з мэтай не тольк1 заф1ксаваць наша улас-нае уяуленне аб тым, чым яны з'яуляюцца, але таксама даць магчымасць нашым слухачам зра-зумець, што мы маем на увазе» [13, с. 103].
Не менш уплывовым аспектам КАД з'яуляецца экстрашнгвютычны [14]. Так, у прыватнасщ, штэрнэт-публшацыя, чым, па сутнасщ, з'яуляецца прысутнасць таго щ ¿ншага тэксту у 1нтэрнэце, пакуль не накладвае н1 на аутара, н1 на яго адрасатау шяюх асабл1в^1х маральн^1х абавязаце-льствау. I таюх, як быццам, не зус1м рэлевантных дыскурс1унай пр^1родзе 1нтэрнэту праблемных
спуацый дастаткова: абарона прыватных даных, правы на ¿нтэлектуальную уласнасць i шш. [15]. Пры гэтым, вщавочна, што праблематыка пра-вавога рэгулявання 1нтэрнэту — гэта, па вялтм рахунку, сфера юрыспрудэнцьп. Але не усе пы-танн1 сацыякультурнай сферы магчыма юрыдыч-на урэгуляваць, шакш кодэксы пераузыходзш б л1нгвютычныя корпусы i б1бл1ятэкг
Так, паказальным з'яуляецца суб'ектыунае, на першы погляд, меркаванне стваральшка Сусветнага павуцшня Ц. Бернерса-Л1 пра ма-ральную адказнасць навукоуцау — як, дарэчы, i меркаванне кожнага асобна узятага штэрнэт-карыстальшка, — якое, безумоуна, будзе уплываць на стратэгп развщця 1нтэрнэту: «Мы многа часу прысвяцш фармулёуцы важных праблем, яюя стварае вэб-навука у маральным i сацыяльным аспектах. Мы упэунены, што гэта неабходна. Сусветнае павуцшне выклшала, магчыма, больш спрэчак, у тым лшу адносна прыватнасщ i бяспею, доступу i варыятыунасщ, кантролю i свабоды, чым любая шшая канцэп-цыя, рэатзаваная чалавецтвам у найноушай ric-торьп. Аб'екты, яюя мы распрацоуваем, канст-руюем i вывучаем, як i вынш анал1тычнай дзейнасщ, часта выклшаюць значныя сацыяль-ныя наступствы» [16, с. 109]. У беларускамоу-ным аспекце штэрнэт-дыскурсу падобныя зау-Bari больш чым актуальныя.
Шырокае выкарыстанне таго щ шшага не-стандартнага словаужывання немагчыма праду-
хшщь забаронай, асабл1ва у кантэксце КАД. Разам з тым, супярэчл1васць рэгламентацьп беларускага маулення стварае ютотныя перашкоды для развщця беларускамоунага КАД: так, бела-руская мова — адна з нешматлшх, якая не мае сродкау карэктнай праверю арфаграфп як оп-цьп агульнаужывальнай абалоню Word.
Заключэнне. Са з'яуленнем КАД, дзякую-чы вынаходнщтву камп'ютарных шструмен-тау апрацоую мауленчых фактау, у межах сучаснай сацыялшгвютычнай практыю з'явМ-ся прынцыпова новыя магчымасщ. Няма сум-ненняу, што гэтыя магчымасщ дазволяць уз-няць якасць даследавання камушкацыйнага аспекту чалавека на прынцыпова новы узровень. Сведкам1 гэтага мы ужо з'яуляемся: акрамя прафес1яналау, прыкладных лшгвютау на ама-тарск1м узроуш свядома щ м1жвольна удзель-н1кам1 працэсау ашсання i мадыфшацьп мовы стал1 усе носьб1ты мовы. Практычна неаб-межаванае кола камушкацыйных асоб прымае удзел у стварэнш в1ртуальнага вымярэння ве-дау, у паусядзённай практыцы выкарыстання i адладжвання 1нтэрнэту, корпусау, машинных перакладчыкау, электронных слоушкау i г. д. 1нтэрнэт-мауленне у сучасных умовах з'яуляецца звышуплывовым фактарам, яю вы-значае функцыянаванне узусу. Для лшгвюты-Ki, у тым лшу беларускамоуна-арыентава-най, — гэта найбагацейшая праблемная воб-ласць, практычна не асвоеная.
Л1таратура
1. Белова К. А. Интернет-дискурс Беларуси в социолингвистическом аспекте: автореф. дис. ... канд. филол. наук. Минск, 2015. 24 с.
2. Барков1ч А. А. Лшгвашфармацыйная спецыфша камп'ютарна-апасродкаванага дыскурсу. М1нск: БДУ, 2015. 304 с.
3. Баркович А. А. Интернет-дискурс: компьютерно-опосредованная коммуникация. М.: ФЛИНТА: Наука, 2015. 288 с.
4. Щерба Л. В. О трояком аспекте языковых явлений и об эксперименте в языкознании // Языковая система и речевая деятельность. Л., 1974. С. 24-39.
5. Рамза Т. Р. Беларускае гутарковае мауленне: фанетычны i лексша-граматычны аспекты: аутарэф. дыс. ... д-ра фшал. навук. Минск, 2015. 42 с.
6. Норман Б. Ю. Русский язык в современной Беларуси: практика и норма // 1 сентября. Русский язык. URL: http://rus.1september.ru/-view_article.php ?id=201000604 (дата обращения 30.03.2018).
7. Баркович А. А. Информационная лингвистика: Метаописания современной коммуникации. М.: ФЛИНТА: Наука, 2017. 360 с.
8. Хентшель Г., Киттель Б. Языковая ситуация в Беларуси: мнение белорусов о распространенности языков в стране // Социология. 2011. № 4. С. 62-78.
9. Hentschel G., Zeller J. P., Tesch S. Ольденбургский корпус белорусско-русской смешанной речи: ОК-БРСР. Документация. Available at: https://www.academia.edu/20546408 (accessed 30.03.2018).
10. Хентшель Г. Белорусский, русский и белорусско-русская смешанная речь // Вопросы языкознания. 2013. № 1. С. 53-76.
11. Баркович А. А. Методологический аспект изучения компьютерно-опосредованного дискурса // Вестник Нижегородского государственного лингвистического университета им. Н. А. Добролюбова. Н. Новгород: ФГБОУ ВПО «НГЛУ», 2015. Вып. 30. С. 38-48.
12. Дейк ван Т. Язык. Познание. Коммуникация: сб. работ. М.: Прогресс, 1989. 312 с.
13. Schiffrin D. From linguistic reference to social reality // Discourse and identity; ed. A. de Fina, D. Schiffrin, M. Bamberg. Cambridge: Cambridge Univ. Press, 2006. P. 103-131.
14. EapKOBin А. А. Дыскурс1уныя штэрнэт-стратэгп: экстралшгвютычны уплыу // Весшк Мазыр-скага дзяржаунага педагапчнага ушверсгота iMfl I. П. Шамякша. 2015. № 4 [1] (45). С. 104-108.
15. Баркович А. А. Компьютерно-опосредованная коммуникация: феноменологический аспект // Вестник Удмуртского университета. История и филология. 2015. № 3 (25). С. 97-101.
16. A Framework for Web Science / T. Berners-Lee [et al.] // Foundations and Trends in Web Science. 2006. Vol. 1, no. 1. P. 1-130.
References
1. Belova K. A. Internet-diskurs Belarusi v sotsiolingvisticheskom aspekte. Avtoref. dis. kand. filol. nauk [Internet Discourse of Belarus in the Sociolinguistic Aspect. Abstract of thesis cand. of philol. sci.]. Minsk, 2015. 24 p.
2. Barkovich A. A. Lingvainfarmatsyynaya spetsyfika kamp'yutarna-apasrodkavanaga dyskursu [Linguoinformational Specificity of Computer-Mediated Discourse]. Minsk, BDU Publ., 2015. 304 p.
3. Barkovich A. A. Internet-diskurs: komp'yuterno-oposredovannaya kommunikatsiya [Internet Discourse: Computer-Mediated Communication]. Moscow, Flinta: Nauka Publ., 2015, 288 p.
4. Shcherba L. V. On the triple aspect of linguistic phenomena and the experiment in linguistics. Yazykovaya sistema i rechevaya deyatel'nost' [Language system and speech activity]. Leningrad, 1974, pp. 24-39.
5. Ramza T. R. Belaruskaye gutarkovaye maulenne: fanetychny i leksika-gramatychny aspekty. Autaref. dys. dokt. filal. navuk [Belarusian speech: the phonetic and lexical-grammatical aspects. Doct. Diss.]. Minsk, 2015. 42 p.
6. Norman B. Yu. Russkiy yazyk v sovremennoy Belarusi: praktika i norma [Russian language in modern Belarus: practice and norm]. Available at: http://rus.1september.ru/-view_article.php?id=201000604 (accesed 30.03.2018).
7. Barkovich A. A. Informatsionnaya lingvistika: Metaopisaniya sovremennoy kommunikatsii [Informational Linguistics: Meta-Descriptions of Modern Communication]. Moscow, Flinta: Nauka Publ., 2017. 360 p.
8. Hentschel G., Kittel B. Language situation in Belarus: the opinion of Belarusians about the prevalence of languages in the country. Sotsiologiya [Sociology], 2011, no. 4, pp. 62-78 (In Russian).
9. Hentschel G., Zeller J. P., Tesch S. Ol'denburgskiy korpus belorussko-russkoy smeshannoy rechi: OK-BRSR. Dokumentatsiya [Oldenburg corpus of the Belarusian-Russian mixed speech: OK-BRSSR. Documentation]. Available at: https://www.academia.edu/20546408 (accesed 30.03.2018).
10. Hentschel G. Belarusian, Russian and Belarusian-Russian mixed speech. Voprosy yazykoznaniya [Questions of Linguistics], 2013, no. 1, pp. 53-76 (In Russian).
11. Barkovich A. A. The Study of Computer-Mediated Discourse: The Methodological Aspect. Vestnik Nizhegorodskogo gosudarstvennogo lingvisticheskogo universiteta [Vestnik of Nizhny Novgorod Linguistics University], 2015, issue 30, pp. 38-48 (In Russian).
12. Dijk van T. Jazyk. Poznaniye. Kommunikatsiya: sbornik rabot [Language. Cognition. Communication: collection of works]. Moscow, Progress Publ., 1989. 312 p.
13. Schiffrin D. From linguistic reference to social reality. Discourse and identity; ed. A. de Fina, D. Schiffrin, M. Bamberg. Cambridge, Cambridge Univ. Press. Publ., 2006, pp. 103-131.
14. Barkovich A A. Discursive Internet Strategies: Extralinguistic Influence. Vesnik Mazyrskaga dzyarzhaynaga pedagagichnaga universiteta imya I. P. Shamyakina [Vestnik of Mozur State Pedagogical University named after I. P. Shamyakin], 2015, no. 4 [1] (45), pp. 104-108 (In Belarusian).
15. Barkovich A. A. Computer-Mediated Communication: Phenomenological Aspect. Vestnik Udmurtskogo universiteta. Istoriya i filologiya [Bulletin of Udmurt University. History & Philology], 2015, vol. 25, no. 3 (25), pp. 97-101 (In Russian).
16. Berners-Lee T. A Framework for Web Science. Foundations and Trends in Web Science, 2006, vol. 1, no. 1, pp. 1-130.
1нфармацыя пра аутара
BapKOBiH Аляксандр Аркадзьев!ч — доктар фшалапчных навук, загадчык кафедры шфарматыю i прыкладной лшгвютыкг MiHCKi дзяржауны лшгвютычны ушверсгот (220034, г. MiHCK, вул. Захарава, 21, Рэспублша Беларусь). E-mail: [email protected]
Information about the author
Barkovich Alyaksandr Arkadz'yevich - DSc (Philology), Head of the Department of Informatics and Applied Linguistics. Minsk State Linguistic University (21, Zaharova str., 220034, Minsk, Republic of Belarus). E-mail: [email protected]
Пастуту 21.09.2018
