CC BY
12
130
Труды БГТУ, 2019, серия 4, № 1, с. 130-135
A. A. Barkovich
Minsk State Linguistic University
УДК 81'33
А. А. Барков1ч
Мшсю дзяржауны лшгвютычны ушверсгот
КОРПУСНАЯ СПЕЦЫФ1КА ВЕРЫФ1КАЦЫ1 МОУНАЙ ДЫНАМ1К1
1стотныя змены у лекачным складзе беларускай мовы у канцы XX ст. абумовш павышаную щкавасць да шавацыйных лшгвютычных шструментау - корпусных. Недасягальны раней узро-вень квантытауных даследаванняу з выкарыстаннем корпуснай метадалогп у кантэксце беларускай мовы валодае выключным патэнцыялам для машторынга дынамЫ мовы. Папауненне лексь кону 1 характар новых слоу аказваюцца абумоуленьЕШ трыма групам1 фактарау: уласна лшгв1с-тычныш, сацыялшгв1стычным1 1 пс1халшгв1стычным1. Пераважную большасць наватворау скла-даюць не цалкам новыя найменн1, а так званыя патэнцыялгзмы. Корпусныя даныя - найпершая, кал1 не адзшая крын1ца вывучэння патэнцыяльных адзшак, пакольш слоушкавы матэрыял у гэ-тым выпадку адсутн1чае. Корпус тэкстау - аптымальны сродак доказу высноу пра семантычную структуру, разв1ццё значэння, змены у спалучальнасц1 слоу.
Ключавыя словы: корпус тэкстау, вырыфшацыя, дэрывацыя, наватвор, патэнцыял1зм, ма-дэль, прадуктыунасць.
CORPUS SPECIFICICS OF LANGUAGE DYNAMICS VERIFICATION
Significant changes in the lexical composition of the Belarusian language at the end of the twentieth century condition an increasing interest in innovative linguistic tools - corpus ones. The previously inaccessible level of quantitative research using corpus-based methodology has an extraordinary potential for monitoring the language dynamics in the context of the Belarusian language. The replenishment of lexicon and the nature of new words is determined by three groups of factors: th intra-linguistic, sociolinguistic, and psycholinguistic ones. The overwhelming majority of neologisms is not entirely new names, but the so-called potentialisms. Text corpus is the first, if not the only source for studying of potential units, since there is no vocabulary material in this case. Text corpus is the best mean to prove conclusions about the semantic structure, development of meaning, changes in the collocation of words.
Key words: text corpus, verification, derivation, neologism, potentialism, model, productivity.
Уводзшы. У 90-х гг. XX ст. пачауся новы этап у развщщ беларускай мовы: у прыватнасщ, у гэты час значна змяшуся лекшчны склад беларускай мовы [5]. 1стотныя змены у моуным складзе выкткат адпаведную щкавасць лшгвю-тау: працы, прысвечаныя новай беларускай лек-сщы, з'яуляюцца. Адным з найбольш прадук-тыуных падыходау у axone маштабных змен сучаснай мовы спецыялютам1 прызнаецца кор-пусны [1]. Недасягальны раней узровень квантытауных даследаванняу з выкарыстаннем корпуснай метадалогп у кантэксце беларускай мовы валодае выразнай лшгвютычнай щэнтычнасцю.
Асноуная частка. Рэали развщця лексгкону беларускай мовы. Сярод праблем даследавання новай лекст беларускай мовы, яюя дапама-гаюць вырашыць камп'ютарныя корпусы тэкстау, вылучаюцца наступныя: вepыфiкaцыя ль таратурнай нормы новых намшацый, вырашэнне словаутваральнай i словазмяняльнай варыя-тыунасщ (колькаснае супастауленне, супастау-ленне аутарытэтнасщ крынщ ужывання, пашы-ранасць наватвора у розных стылёвых p3ricTpax,
яго устойтвасць). Акрамя таго, магчымасц1 корпуса найлепшым чынам адпавядаюць задачам колькаснага анал1зу прадуктыунасщ тых щ 1ншых дэрывацыйных сродкау [2].
У прыватнасщ, анатз 1 прамога, 1 адварот-нага корпуса новых слоу дазваляе згрупаваць наватворы па часщнах мовы 1 выяв1ць суаднос-ную колькасць наватворау у межах розных часщн мовы, а таксама найбольш прадуктыу-ныя мадэл1 словаутварэння у межах кожнай часщны мовы. Даступныя корпусы тэкстау 1 кантэкстау, у яюх был1 ужыты гэтыя наватворы, у сваю чаргу, дапамагаюць верыф1каваць, дапауняць 1 шюстраваць вывады аб словаутва-ральных тэндэнцыях.
Так, корпус слоу, не заф1ксаваных у тлума-чальных слоушках беларускай л1таратурнай мовы (прамы 1 адваротны), 1 кантэкстау, у як1х та-к1я словы ужываюцца, дае магчымасць ацанщь прадуктыунасць словаутваральнага тыпу щ ма-дэл1 з розных бакоу. Сярод даступных для анашзу аказваюцца татая па-сапрауднаму праб-лемныя для традыцыйнай метадалогп пытанш:
- абсалютная колькасць зафшсаваных лексем, яюя належаць да пэунага словаутваральна-га тыпу;
- суадносная распаусюджанасць кантэкстау з кожным таюм словам 1 са словам1 таго щ шшага словаутваральнага тыпу. Можа быць ацэнена прадуктыунасць дэрыватау з канкрэт-ным1 прэф1ксам1 1 суф1ксам1, суадносная ужы-вальнасць розных каранёу у наватворах;
- прадуктыунасць канкурэнтных словаутвара-льных тыпау на базе адной часщны мовы 1 шш.
Працэсы намшацьп у той щ шшай мове -адлюстраванне спосабу вербальнага мыслення, уласщвага яе носьбггам. Нездарма у савецкай лшгвютычнай традыцьп тэорыя намшацьп су-седшчала з тэорыяй мауленчай дзейнасщ - дас-ледаваннем працэсау генерыравання 1 успры-мання маулення. Спецыфша спосабау намшацьп адзшкам1 мовы (ад слоу да сказау) з'яу навакольнай рэчаюнасщ выражае спецыфшу вербальнага мыслення носьб1тау той щ шшай мовы, 1 вывучэнне спосабау намшацьп - прамы шлях да усведамлення асабл1васцей дадзенай моунай карщны свету.
Беларуская лшгвютыка ас1м1лявала 1 успры-няла у спадчыну папярэдшя дасягненш у галше тэорьп намшацьп 1 словаутварэння. У яе межах працягваецца 1 разв1ваецца традыцыя стаулення да лексшону увогуле 1 новай лексш у прыватнасщ як да машторынгу вербальнага засваення рэчаюнасщ носьб1там1 мовы. У гэтай сувяз1 па-пауненне лексшону 1 характар новых слоу аказ-ваюцца абумоуленым1 трыма групам1 фактарау: уласна лшгвютычным^ сацыялшгвютычным1 1
маны на аснове пастаяннага машторынгу бела-рускамоуных тэкстау розных стыляу 1 жанрау, мэта якога - выяуленне слоу, не зафшсаваных у тлумачальных слоушках.
пс1халшгвютычным1.
(генерал-маёр, землякоп, сценгазета), у тым лшу складанаскарочаныя словы (фшфак), ска-рачэнш (утверстэт ^ умвер) 1 абрэв1ятуры (БДУ); выпадю канверсп, або марфолага-сш-такачнага спосабу - пераходу з адной часцшы мовы у шшую (малады); ушвербацыя (матерная лодка ^ маторка, мабшъны тэлефон ^ мабгла), аднак пераважны спосаб намшацьп -афшсацыя, у першую чаргу суфшсальная 1 прэфшсальна-суфшсальная дэрывацыя. Прадуктыунасць тых щ шшых спосабау намшацьп (у тым лшу 1 канкрэтных спосабау марфемнай дэрывацьп) у кожнай асобна узятай мове аб'ектыуна ацэньваецца па даных корпуснай лшгвютыю [7]. У прыватнасщ, для сучаснай бе-ларускай мовы таюя даныя могуць быць атры-
Яшчэ адзш фактар, яю абумоушвае характар новай лекст мовы, - сацыялгнгвгстычны. Некаторыя сацыяльныя 1 сацыялшгвютычныя працэсы: глабатзацыя, развщцё новых тэхна-логш 1 узшкненне звязаных з 1м1 новых рэалш, экспанс1я англшскай мовы - рэлевантныя для большасщ сучасных соцыумау 1 моу, яюм1 гэ-тыя соцыумы карыстаюцца. Спецыфша уплыву сацыяльных умоу на развщцё той щ шшай мовы - ва узаемадзеянш пам1ж суседшм1 мовам1, а таксама пам1ж мовам1 1 моуным1 падсютэмам1 унутры соцыуму.
Пахалтгв1стычны фактар, яю абумоушвае характар развщця лексшону (ён, напэуна, заусё-ды щэаэтшчны), - гэта спосаб асэнсавання свя-домасцю носьб1та мовы сацыялшгвютычных умоу яе функцыяшравання. Для новай лексш беларускай мовы гэтыя умовы рэатзуюцца у рознанаюраваных пс1хал1нгв1стычных працэ-сах, як1я у аспекце руска-беларускай мгжмоу-най гнтэрферэнцъп, у прыватнасщ, можна ак-рэсл1ць наступным чынам:
1) уплыу рускай мовы на мехашзмы словат-ворчасц1;
2) адштурхванне ад рускай мовы пры ства-рэнн1 новых лексем.
1. Уплыу рускай мовы, акрамя прамых запа-зычанняу 1 калек, праяуляецца у наступным.
1.1. Новыя словаутваральныя варыянты ужо 1снуючых у беларускай мове слоу ствараюцца па русюх словаутваральных мадэлях ц1 проста запазычваюцца з рускай мовы. Напрыклад, на-ватвор браканъерствавацъ (пар. рус. браконьерствовать) мае аналаг у беларускай л1тара-турнай мове: браканъерыцъ.
1.2. Ужо юнуючыя у беларускай мове словы щ 1х дэрываты набываюць новыя значэнн1. Напрыклад ухтцъ - закончанае трыванне да хг-лщъ - уж^1ваецца як 'зжыць, л1кв1даваць', пар. рус. устранить з той жа семантыкай.
2. Усведамленне факта 1снавання дзвюх бл1зк1х, але розных моу на адной тэрыторьп прыводз1ць да 1мкнення развесц1 ¡х 1, адпаведна, аддал1ць беларуск1я лексемы ад намшацыйнага фонду рускай мовы.
2.1. Гэта праяуляецца у новых словах, яюя ствараюцца з шшым1 словаутваральным1 фар-мантам1, чым ¡х адпаведн1к1 у рускай мове, напрыклад, наватвор клтуштчацъ, пар. рус. кликушествовать ^ бел. клтуша, рус. клтуша.
2.2. У працэсы распадаблення могуць уцяг-вацца цэлыя словаутваральныя мадэл1. Гэтым выкл1кана, напрыклад, актыунасць утварэння прыметн1кау з суфшсам -ое- (-ав-, -ев-) у парау-
Пад уласна лтгвгстычным фактарам разу-меюцца тыпалаг1чныя рысы мовы, як1я уплыва-юць на фарм1раванне лекс1кону, а 1менна мар-фалаг1чны тып 1 звязаны з 1м паказчык - прыя-рытэтны спосаб нам1нацы1. Беларуская мова сштэтычная - гэтым абумоулены характар па-паунення яе лекс1кону. У ёй ёсць складанн1
132
Корпусная спецыфжа верыфжацьи моунай дынамМ
нанш з утварэннем прыметшкау з суфшсам -н-
Таюм чынам, тры фактары вызначаюць ха-рактар новай лекст мовы: уласна лшгвютыч-ны, сацыялшгвютычны 1 пс1халшгвютычны. 3 ¡х апошш - пс1халшгвютычны - нацыянальна спецыф1чны, 1 па гэтай прычыне найменш прад-казальны. Каш уласна лшгвютычны 1 сацыялшгвютычны фактары дапускаюць ¿х давол1 шыро-кую рубрыкацыю 1 тыпалопю, ацэнку уплыву гэтых фактарау на моуную свядомасць статыс-тычна рэпрэзентатыунай сукупнасщ носьб1тау той щ шшай мовы, якая праяуляецца у маулен-чай кампетэнцьи суб'ектау 1 ¿х практыцы, то аспекты пс1халшгвютычнага фактара мэтазгодна даследаваць пераважна у дачыненш да ¿ндыв1-дуальна ¿дэнтычнага варыянта мовы, щ ¿дыя-лекта. Разам з тым, сютэмнае выкарыстанне корпусных методык дазваляе адзначыць 1 прын-цыпова новыя падыходы у лшгвютычнай практыцы: гэта, у прыватнасщ, мэтанаюраванае вы-вучэнне дынамт мовы 1 сштэз намшацыйна-дэрывацыйных абагульненняу [3].
Корпусныя абагульнент новай беларускай лекат. Корпусны анашз маулення дазваляе, з аднаго боку, згрупаваць адзшю па щэнтычных на агульнамоуным узроуш сукупнасцях, а з ш-шага, выявщь найбольш прадуктыуныя мацэл1 рэашзацьп мадыфшацыйнага патэнцыялу мовы. Так, у працэсе даследавання новай лекст вща-вочна, што пераважную большасць наватворау складаюць не цалкам новыя найменш, а так зва-ныя патэнцыялгзмы, адзшю, яюя запауняюць пустыя клетю словаутваральных парадыгм 1 утвараюцца па прадуктыуных словаутваральных мадэлях [6]. Каш мы ведаем, што у тыповую словаутваральную парацыгму уваходзяць словы з тым щ шшым дэрывацыйным значэннем, то можна чакаць 1х утварэння ад любога слова той щ шшай лекака-семантычнай групы [9]. Таюя рэгулярныя утварэнш рэдка фшсуюцца слоу-
лёка не усе таюя рэгулярныя утварэнш ф1ксу-юцца слоушкам1, у першую чаргу з прычыны 1х рэгулярнасщ 1 «вщавочнасщ». А. А. Земская прыводзщь прыклады рэатзацьп у тэкстах рус-кай мовы назвау маладых ютот, не зафшсава-ных у слоушках [8, с. 334]. Аналапчныя прыклады з адваротнага корпуса слоу, не зафшсава-ных у ТСБМ (Тлумачальны слоушк беларускай мовы) 1 ТСБЛМ (Тлумачальны слоушк беларускай лггаратурнай мовы) [12; 11], можна пры-весщ 1 для беларускай мовы: ваверчанё, важа-нё, груганё (ёсць груганянё { груганяня), драз-дзянё, зязюлянё, лягушанё, крацянё, нерпянё, пацучанё, тнгвтянё, рачанё - у стс трапша таксама негрыцянё. Варыянтау з фармантам -ня значна менш: важаня, ваверчаня, лягушаня, а таксама дзяучаня - у значэнш 'дзяучына-падле-так' (пар. лп-арат. дзяучо {хлапчаня /хлапчанё):
Пацешныя, як важаняты, дзве маленькгя кабец!ны у шэрых шубках тэпал\ побач з еысоз-ным бацъкам па мокрым, раскоузаным снезе, а час ад часу, то на змену, то разам, прастся на рук\ (Янка Брыль. Дакор (www.knihi.com)).
Поуны корпус слоу, не зафшсаваных у тлу-мачальных слоушках беларускай л1таратурнай мовы, дазваляе ацанщь сённяшнюю прадуктыунасць таго щ шшага словаутваральнага тыпу, той щ шшай словаутваральнай мадэл1.
Напрыклад, незафшсаваныя слоушкам1 дзе-ясловы на -цъ натчваюць каля 1000 адзшак, у той час як аналапчных дзеясловау на -ц1 толью 9 (абжэрцг, выдзеубц1, гнясц1, згнесц1, тспасц!, пражэрщ, праскубц!, прыгнясц!, прыпаднес-Ц1) [5]. Усе яны - прэфшсальныя мадыфшацьп зафшсаваных слоушкам1 дзеясловау; гнясцг -акцэнталапчны варыянт зафшсаванага у ТСБМ гнесцг, а шспасцг узшк пад вщавочным уплы-вам рускай мовы. Колькасць кантэкстау з дзеяс-ловам1 на -цг таксама невялшая.
М1ж тшым, надвор'е, якое усталяеалася апошмм часам у Беларуси, можа прыпаднесщ шмат непрыемных сюрпрызау / спрактыкаеа-ным троуцам (М. Дзябёла. «Бяспрауны» юроу-ца - патэнцыйны забойца // Звязда. № 167 (26032), 05.09.2007 (www.zvyazda.minsk.by)).
Даследаваны корпусны матэрыял дазваляе таксама ацанщь суадносную прадуктыунасць розных словаутваральных тыпау на базе адной часц1ны мовы. Напрыклад, можна параунаць колькасць наватворау з суфф1ксам1 -асцъ 1 -нн. 3 суфшсам -асцъ заф1ксавана 450 назоун1кау, з суф1ксам -нн - 1150 [5]. Ужывальнасць назоун1-кау, утвораных па абодвух тыпах, не вельм1 ад-розн1ваецца. Напрыклад:
Андрэй Касцщын стау лгдарам па вынгко-васцг сярод беларусау, якгя еыступаюцъ у рэ-гулярным чэмтянаце НХЛ: на яго рахунку 2 галы г 4 перадачы (Спорт-тайм. Касцщын
шкаш менав1та па прычыне 1х рэгулярнасщ.
Патэнцыялъныя словы запауняюць пустыя клетю словаутваральных парадыгм 1 утвараюцца па прадуктыуных словаутваральных тыпах. Яны могуць быць утвораны ад любога слова той щ шшай лекс1ка-семантычнай групы, 1 да-
(нармалёвы / нармалъны \ шш.).
Названыя рознанак1раваныя тэндэнцьп пры-водзяць да аднаго вышку - разбурэння нормы 1 росту варыятыунасщ. Гэта праяуляецца 1 у дуб-летнасц1 словаутваральных сродкау (гл. мност-ва паралельных утварэнняу з суф1ксам1 -ава-/-грава-), 1 ва узн1кненн1 некальк1х канкурэнтных калек (пар. наватвор ухтцъ з больш ранн1м ус-тарашцъ), 1 проста у лекс1чным 1 дэрывацыйным вар'1раванн1 (пляткарыцъ / плеткавацъ), прама не звязаным з праанал1заваным1 вышэй фактарам1.
дапамог «Манрэалю» // Звязда. № 217 (26082), 15.10.2007 (www.zvyazda.minsk.by)).
...ключ, - сказала пат Парсанс, iмгненна губляючы адеагу. - Не ведаю. Можа, дзец1.. Па-чууся тупат ног i дудзенне на грабенчыку -у пакой уварвалжя дзец1 (Джордж Оруэл. 1984 (www .knihi.com)).
Але, канешне, яна можа вар^равацца у розных адзшак: напрыклад, лексема лабграванне сустракаецца на старонках «Беларускай па-ninKi» (www.knihi.com) утрая часцей, чым дудзенне. Безумоуна, гэта выклшана большай ужывальнасцю першай: у газеце «Звязда»: дудзенне не сустракаецца увогуле, а лаб1раван-не - часта:
Падобна на тое, што болъш магутны пра-рыу б1япал1ва на рыню да гэтага часу стрымл1-вала толъю адно - лаб1раванне ттарэсау буйных нафтаздабываючых кампант (1нфарм-бюро. ААТ «Гродна Азот» ставщь на паток Б1ЯДЫЗЕЛБ - экалапчна чыстае, бяспечнае i параунальна таннае naniBa // Звязда. № 241 (26106), 19.12.2007 (www.zvyazda.minsk.by)).
Напрыклад, назоунт на -нне зафшсаваны у ТСБМ i ТСБЛМ 3428 разоу, a назоунш з суфш-сам -асцъ (-осцъ) - 1643 разы [10, с. 146-150, 167]. Гэта значыць, што суадносная актыунасць адпаведных словаутваральных мадэлей прыбл> зна супадае па даных лггаратурных крынщ i ся-род pэaлiзaвaныx патэнцыяльных дэрыватау (першых ~ у 2,1-2,2 разы больш).
Наяунасць адваротнага слоушка новых слоу дазваляе ацанщь прадуктыунасць не толью розных словаутваральных тыпау на базе адной час-цшы мовы, але i выявщь яе для «канку-рыруючых» словаутваральных тыпау: напрыклад, ахарактарызаваць актыунасць утварэння прыметшкау з cyфiкcaм -ое- (-ав-, -ев-) у парау-нанш з утварэннем прыметшкау з cyфiкcaм -н-. У 90-я гады XX ст. значна пашырыу сваю прадуктыунасць суфшс -ое- (-ае-, -ее-). Пад уплывам тэндэнцый распадабнення у адносшах да лекст, агульнай з рускай мовай, яюя актыуна праяуляюцца у беларускай мове (у тым лшу у словаутварэнш), мнопя беларусюя нарматыуныя прыметн1к1 з суф1ксам -н-, кат яны адпавядаюць руск1м прыметн1кам, замяняюцца словаутвара-льным1 варыянтам1 - аднакаранёвым1 прымет-н1кам1 з суф1ксам -ое-(-ае-, -ее-, -ее-): аеангардо-вы - авангардны, быццёвы - бъцШны, варыянта-вы - еарыянтны, маладзёвы / моладзевы -маладзёжны, нармалёвы - нармалъны i шш.
Канешне, у naKoi, дзе жыве некалъю чала-век, рэдка бывае поуная ц1шыня, але пры нар-малёвых адносшах пам1ж «аднапакоймкам1» час для выканання заданняу можна знайсцг (А. Лю. Парады пачынаючым студэнтам // Звязда. № 33 (15484), 10.08.2007 (www.zvyazda. minsk.by)).
Пры яго актыунасщ i рухавасщ ён кожныя пяцъ хвшт naмiж ceaiMi шмamлiкiмi cnpaeaMi паспяеае залезщ да мащ на калет алъбо хоцъ пацерщся аб яе бок, як гэта робяцъ усе дзещ у нармальных сем'ях (С. Яскев1ч. Клрыл, Валя i усе астатшя // Звязда. № 22 (26135), 05.02.2008 (www.zvyazda.minsk.by)).
Пры дапамозе суфшса -ав- актыуна утвара-юцца новыя словы: адпачынкавы, натоупавы, паводз1навы, справавы 'дзелавы'; наупроставы i ¿нш. Нягледзячы на пашырэнне прадуктыунас-ц1 cyфiкca -ое- (-ае-, -ее-, -ёе-), значная коль-касць прыметшкау працягвае утварацца i пры дапамозе суфшса -н-: гарбатны 'чайны', ра-дыйны; адрозны, зауважны, навобмацны, на-самрэчны i ¿нш. С дапамогай суф1ксау -н-, -оун-утвараюцца словаутваральныя варыянты да нарматыун^1х лексем з суф1ксам1 -юч-, -ават-, -лге-, -ялън- (-яналън-): дамтоуны - дамтуючы, мяшкоуны - мешкаваты, раздумны - раздумлг-вы, патэнцыйны - патэнцыялъны, эмацыйны -эмацыяналъны (параун.: укр. емоцШний, емо-цгональний):
Пенаянерау злачынцы eыcoчeaлi у ашчад-ных касах, у аддзяленнях cyeязi i ля банкама-тау: убачыушы, што чалаеек атрымау на pyKi пенст, щ абмяняу грошы, яны тут жа станае-мся ценню сеаёй патэнцыйнай ахеяры (I. Гры-шын. «Катлета» для пеншянерау // Звязда. № 11 (26124), 19.01.2008 (www.zvyazda.minsk.by)).
Раб жа заусёды патэнцыялъны мяцежшк. Манкурт быу адзтым выключэннем - ён не ве-дау непаслушэнстеа (Ч. Айтматау. Буранны паустанак (www.knihi.com)).
У рэестры новай лексш прыметшкау з суф-iKcaM -ое- (-ав-, -ев-, -ёв-) некалью соцень, ся-род ix TaKifl p3ani3a4Hi патэнцыяльных членау словаутваральных ланцужкоу, як барокавы або керамгкаеы, вщавочныя словаутваральныя ва-рыянты-канкурэнты аднакаранёвых прыметн1-кау з суф1ксам -н-. npHMeTHiKay з cyфiкcaм -ну рэестры у пяць разоу больш, што, безумоуна, выклшана адносна «маладой» звышпрадуктыу-насцю cyфiкca -ое- (-ае-, -ее-, -ёе-) у параунанш са сталай ужывальнасцю cyфiкca -н-.
Корпус тэкстау дазваляе на канкрэтным прыкладзе параунаць уж^1вальнасць наватворау тыпу спартоеы i адпаведных niTapaTypHHx ва-рыянтау тыпу спартыуны. Напрыклад, першы з ix сустракаецца прыкладна у 3 разы часцей, чым друп:
I той, даеол1 рослы i, па yciM е1даць, дужы, спартыунага складу падлетак, нейк ураз зшяка-ееу. - Я пажартаеау, - залапатау, етаеата заус-м1хауся ён (Б. Сачанка. Тыя (www.knihi. com));
...Маня яе перапыныа: «Ды што ты такое гаеорыш, як ён можа забыцъ пра палёты, калг ён толъю пра гэта i думае, па начах бачыцъ
134
Корпусная спеныфжа верыфжаньи моунай дынамт
пра гэта сны, а колъкг грошай ён змарнавау на розныя там латарэ1 - усё мне даеодзщъ, што аднойчы ён проста абаеязаны еыйграцъ, / тады ён зможа сабе кутцъ спартовы самалёт, зуам зеар 'яцеу стары» (М. Ма-цоурак, А. Борн. Мах 1 Шэбестава вандруюць па свеце (www.knihi.com)).
А у арх1ве «Звязды» дэрыват спартовы сустрэуся толью 2 разы:
Побач з садам стаяу невялгчю деухпаеярхо-еы дамок са спартовай залаю. (А. Глобус. Добрыя людз1 // Звязда. № 211 (26076), 03.11.2007 (www.zvyazda.minsk.by)).
У той час як звычайная \ рэгулярная нарма-тыуная форма спартыуны - ужываецца рэгуляр-на - каля 150 разоу. Магчыма, паступова суадно-сшы будуць мяняцца: гэта, ¿зноу жа, можна машторыць з дапамогай корпусных методык [4].
Заключэнне. Корпусная лшгвютыка на сён-няшш дзень - самастойная навуковая галша са сва1м1 трацыцыям1, дасягненням1 1 магчымасцямг
Корпус тэкстау - аптымальны спосаб доказу высноу пра семантычную структуру, развщцё значэння, змены у спалучальнасщ слоу. Яе дасяг-ненш могуць 1 павшны выкарыстоувацца не толью як шюстрацыйны матэрыял для ужо пра-ведзенага даследавання, але 1 як грунт 1 пацстава для даследавання будучага. Адпаведны пастауле-ным задачам даследчы корпус - сам па сабе сур'ёзны аргумент на карысць рабочай гшотэзы { адначасова надзейны фундамент для далейшых вывацау. Корпусныя даныя - найпершая, каш не адзшая крытца вывучэння наватворау, паколью слоун1кавы матэрыял у гэтым выпадку ад-сутн1чае. Тольк1 камп'ютарны корпус тэкстау можа л1чыцца дастатковай зыходнай базай даследавання новай лекст. Створаныя корпусн^1я рэсурсы беларускай мовы I (у значна большай ступен1) будучы нацыянальны камп'ютарн^1 корпус тэкстау - нацзейная база для вырашэння складан^1х 1 важных праблем л1нгв1ст^1чнага ап1сання новых рэал1й развщця беларускай мовы.
Л1таратура
1. Баранов А. Н. Введение в прикладную лингвистику. М.: Эдиториал УРСС, 2001. 358 с.
2. Баркович А. А. Иерархическая метамодель деривации: специфика компьютерно-опосредованной репрезентации // Вестник Удмуртского университета. История и филология. 2017. Т. 27, вып. 2. С.268-272.
3. Баркович А. А. Информационная лингвистика: метаописания современной коммуникации. М.: ФЛИНТА: Наука, 2017. 360 с.
4. Баркович А. А. Корпусная лингвистика: специфика современных метаописаний языка // Вестник Томского государственного университета. 2016. № 406. С. 5-13.
5. Барков1ч А. А. Лекс1чны патэнцыял беларускай мовы у святле корпуснай лшгвютьт. Мшск: Рэспублшансю ¿нстытут вышэйшай школы, 2012. 158 с.
6. Баркович А. А. Модель развития языковых новаций в контексте компьютерно-опосредованной коммуникации // Вестник Тихоокеанского государственного университета. 2015. № 4 (39). С. 38-43.
7. Голев Н. Д. Динамический аспект лексической мотивации. Томск: Изд-во Том. ун-та, 1989. 252 с.
8. Земская Е. А. Словообразование // Современный русский язык. М.: Высшая школа, 1989. C.237-379.
9. Курилович Е. Деривация лексическая и деривация синтаксическая // Очерки по лингвистике. М.: Изд-во иностр. лит-ры, 1962. С. 57-70.
10. Лукашанец А. А. Словаутварэнне i граматыка. Мшск: HAH Беларуси 2001. 251 с.
11. Тлумачальны слоушк беларускай лгаратурнай мовы / пад рэд. М. P. CyflHiKa, М. Н. Крыуко. М1нск: Беларуская энцыклапедыя, 2005. 784 с.
12. Тлумачальны слоушк беларускай мовы: у 5 т. / пад агульн. рэд. К. Крашвы. Мшск: Галоун. рэд. БелСЭ, 1977-1984. 4087 с.
References
1. Baranov A. N. Vvedenie v prikladnuyu lingvistiku [Introduction to Applied Linguistics]. Moscow, Editorial URSS Publ., 2001. 358 p. (In Russian).
2. Barkovich A. A. Hierarchical Meta-Model of Derivation: Specificity of Computer-Mediated Representation. Vestnik Udmurtskogo universiteta. Istoriya i filologiya [Bulletin of Udmurt University. History & Philology], 2017, vol. 27, issue 2, pp. 268-272 (In Russian).
3. Barkovich A. A. Informatsionnaya lingvistika: metaopisaniya sovremennoy kommunikatsii [Informational Linguistics: Meta-Descriptions of Modern Communication]. Moscow, Flinta Publ., Science Publ., 2017. 360 p.
4. Barkovich A. A. Corpus Linguistics: the Specifics of Modern Meta-Descriptions of Language. Vestnik Tomskogo gosudarstvennogo universiteta [Tomsk State University Journal], 2016, no. 406, pp. 513 (In Russian).
