CC BY
23САРА ТАСТАНБЕК ЦЫЗЫ
Нигора Холбек кызы Ильясова
Ташкент облысы Шыршык мемлекеттш педагогика институты 3-курс студент Гылыми жетекшг: Усербай Алиханович Байкабилов
АННОТАЦИЯ
Сара Тастанбеккызы - XIX гасыр казак эдебиетше зор Yлес коскан керкем сeздiц белгiлi шешеш. Халык поэзиясы Yлесiнде емiр бойы жыр теккен акпа акын. Кштл сездер: акын, сазгер, суреткер, домбырашы, тецсiздiк.
Sara Tastanbekovna is a famous figure of the 19th century, who made a significant contribution to the Kazakh literature. He is a poet who has lived a lifetime in folk poetry.
Key words: poet, composer, photo by, dombra player, inequality.
К1Р1СПЕ БОЛ1М
Сол дэуipлepдe акпа акындардьщ алтын алкасы иелеген айтыс ещршщ кыздары мыналар Манат, Акбала, Ырысжан, Куцбала, ¥лбике, Кадиша, Ажар, Жекейкыз, Шекейкыз, Тогжан, Айжан, Айсулу, Аксулу, Дэмекыз, Кызболык, Тэбия кыз, тагы баска ару айтыскерлер. 15-17 жастарынан енер асырып, ер акындармен айтыска тYсiп, ез багын сынап жулделерге ие болган. Ол дацкы шыккан атакты Бipжан салмен айтыска тYсiп танылган. Казак халкыныц енерпаз кауымы - талантка бай екшдершщ бipi Сара Тастанбек кызы.
НЕГ1ЗГ1 БОЛ1М
Сара Тастанбек кызы ол - акын, сазгер, саналы суреткер, айтыскер, Домбырашы болган. Сара акын 1853 жылы Казipri Талдыкорган облысы, Аксу ауданы Матай - каптагай eлдi мeкeнiндe дунииеге келген. Руы Найман. Ол жастайынан жеимдш таукiмeтiн кеп тарткан. Экeсi Тастанбек ерте кайтыс болады. Сара экесшщ iнiсi Жайсанбeктiц камкорлыгында есeдi. Сара жастайынан жепмдж зардабын тартып, жок-жепмд^ турмыс - таукымeтiн тартып ескен кыз. Шeшeсiнiц eсiмi Уазипа, шгсшщ eсiмi Сахари. Сол дэуipдe казак халкына ашаршылык кeлiп, адамдар катты киналып, жокшылыктыц аркасынан жеуге нан, шуге ас, киюге киiм таппаган, аш калып турмыс таукымeтiн тартып, кырылып
SARA TASTANBEK KIZI
ABSTRACT
кеткен. Солардьщ шщде Сараньщ анасы Уазипа жэне íhící Сахари де сол ауырпашылыктыц аркасынан шыдай алмай ерте TÍ3e бугш, дYние салган. Сара жастайынан енер бiлiмге, домбыра шертуге, сазгерлiкке, акындыкка катты кызыккан.
Сара экесшщ елiмiнен соц Жайсанбектiц камкорлыгында калады. Жиенкул есiмдi елге эйгш бай кiсi Сараны айттырады. Турысбек жэне Арнай деген агалары болады. Ал, Жайсанбек болса, бойына бiткен кайратын жумсап, ецбекте ете алмай, бузыктар курган тузакка езшде жас еспiрiм Сараныда iлiндiрiп алып, азап шеккен. Жайсанбек мал урлады деп жала жабылып камалып кетт! Сараны Турысбекпен Арнай агалары зорлык зомбылыкпен Жиенкулга узатады. Осынша ауыр жагдайга душар болган Сарага, оныц бейшара анасыда жок, колдау керсетер irnd де жок, камкор болатын акылын айтатын экесi де жастайынан кайтыс болган. Жэрдем етер ел агаларыныц кецiлi кара. Арнай болыс пен Турысбек булардыц кайгысына кашрет косып, Сараныц сау басын саудага салып Жиенкулга сатып жiбередi. Сарага осы кезде киналып кYЙзелiске тусш журген кездерi оган колдау керсететш экесiндей камкор болып акылын айтатын жалгыз бiр адам болды ол бекетшi карт болады. Бекетшi карттыц кезi ашык, кекiрегi ояу шю Ресейде болып жаткан саяси курестерден хабардар адам болган. Жеке басыныц адамгершiлiгi мол, кайырымды, ак жаркын бекетшi Сарага жiгер берiп, ез муцын ашык айтуга, жар сала жырлауга да итермелейдi. Эмiрдiц ушт кYнiн елестетiп, Жас жанды уйыткандай апыл-тапыл... Жагалай жаркез деген жардыц басын, Сорлыга тYсiрдi алгаш кун шугыласын. Ендi мен жар басына жайнай шыккан Нур шашкан секшденш гул кызыл шок...
Сара акындык шабыт пен терец толгамын танытар шыгармаларга оныц
"Ашындым", "Арсалац алдында", "Ортак муц", "Акку", "Карлыгаш", "Торыгам",
"Шымылдык", "Кош бол елiм", "Кеп сэлем Ыбакеме дугай-дугай атты арнау
толгауларын да жаткызуга болады. Булардыц эркайсысы келемi шагын, мазмуны
терец, керкемдж куны жогары шыгармалар есептеледг
Сара кептеген елецдерi бар олардыц бiрi "Арсалац алдында"
Кызымын Тастанбектщ атым Сара,
Арман кеп, айта берсем, кецлiм нала.
Коргалар кеп шшен бута таппай,
Шырылдар бозторгайдай мен бiр бала.
Ецiреттiц ерте бастан, туган елiм,
Кiр жуып, кiндiгiмдi буган менiц.
CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL ISSN: 2181-2489
OF SCIENTIFIC RESEARCH VOLUME 2 I ISSUE 1 I 2022
KeR ^aTKaH Cagtip, Marafi engepiHeH, Eip Te«iM SonMagti Ma yngaH Mem« ^eTKi3in caötipntiKneH ycTan SaKnafi, Esfirege TonKa Koctin, TyMap TaKnafi. ^enKeMgi KeKTefiiHeH KugtiRgap ga, Eepire Safinan SepgiR ^eriM naKTafi. Hecrne ®:actipaMtiH, eniM ceHeH, EpiKci3 6ip ^eTiMMiH gepTiM Tepe« AgaMgafi KyTtina anMac, KopntiK öepin, KepgiRgep KaHma ®:a3tiK, ^ana MeHeH. HeMgi afiTaM, SactiMgarti MyH,tiMgti afiTnafi, CaranraH 6ip ^eMTiKKe KyHtiMgti afiTnafi. KaHti 6ip KaptHgacntH, ApHafi ara, KapK Ktintin SepreH nyntiMgti afiTnafi.
EmMHiR Sui ge 6ap TeniSafigafi, EepreHHiH, Sipeyi con MeHi Safinafi. Espi ge ayntiHtiH, ksmmih icTen, ^aöticag Tepigeri meni Mafigafi. EniMge SaTtip ga 6ap MYcsnipgefi, ^YpreH ^ok ^argafitiMgti KepMefi, SinMefi, AngtHga TypticöeKTiR Kypgafi Sontin, ^opranafig ^aKctinapgtiR öspi Sipgefi. My«MMgM 9HMeH afiTaM ^tinafi anMafi, Kafirtira ^acTafi KepreH mtigafi anMafi. GmeTrn KepiHÖefigi KacipeT otm, Kop^uraH ^HeHKyngt Kygafi anMafi. EyfiTepMeM SoncaM erep Sanacti Safi, Typca erep 9KeM Tipi, TepT ^artiM cafi. EynaRgan acay Kepgefi ^ypreH SactiM, ToKTMgafi SoptimKa KerriM, ya gapurafi! MYcsnip KyHge anaTtiH engeH maytin, MeH YmiH 6epe anMafi Ma 6ip aT Taytin?! HeTKeHiR octrnmaMa, ApHafi arafi, Koa anMafi 6ip TeHTeKTi« iciH maytin. CeKingi afiTnacaM gepT aptinMafiTtiH, ^YpeK My3, ®;aygaH KopKtin ^aptinMafiTtiH. ArafitiH ^afica«6eKKe ^aHM amtica, ^eH 6ap Ma eg 6ip TafitiHma TaStinMafiTtiH.
134
UZBEKISTAN | www.caajsr.uz
TaycbinMac cefinefi öepceM afiTap ce3ÏM, CyfieHreH Kbi3bin Tinre ehh copnbi e3iM. fflbipbingan mbiH^bipnaFaH ^ac KymiKTefi, TepT öonap KynFa öapcaM eKi Ke3iM. Gnmey ®ök KH^nbiMHbiH, epicrne, fflbigafiMbiH, mbiFapMafiMbiH Keöicme. AfirrapFaH KyfieyiH,i3, ApHafi ara-ay, CbifiFaHgafi 6ip TOKTbiHbiH, TepiciHe. Cefineiri eniM MeHi ynFa öanan, CarnafiMbiH smMgi MeH öyngaManan. MyHbMgbi ceHgepre afiTnafi, KiMre afiTafibiH, Kop^HFaH en geMece« KynFa Kapan. «Ak 6ara», «Ak Kofi KaHbi» gereH araK, OpKamaH KengeHe«gen angan ^arag. ^ereHge-aK: «Kygafi», «KypaH» Kyn Sonacbi«, KaficMRHaH 6yn KaManFa Konbi« öarag? ! Kop öonbin giHre ynaHFaH en ^yperi, «ByfipMKKa bina® 6ap Ma?» gen ^ypegi. Ke3ci3 en, KepreHci3re ®£M öonFaHma, CyFa aFbn 6ip kyh enriM Ken ^ypegi...
Eyn eneRÏHge Capa immgeri 6ap ce3gepiH ^aH afiKafibiH ocbi ene« myMaKTapbiMeH ®eTKi3in öepegi epTe ®;acTaH ^eTiMgiKTiH, 3apga6biH KepremH afiTagbi, MeHeH KaHgafi KopnbK Kepgi«gep He ®:a3biK icTegiM gen e3miR eKneciH afiTagbi. Capa e3irnR öacbiHa TycKeH aybipTnanbiKTbiH, ynKeH cbipbi TeH,ci3giKKe, KopFaHCbi3 ^eTÏMgÏKTe eKeHiH afiTa angbi. Erep 9Keci Tipi öonbin, on gsynerri öafinapgbiR öipi öonca, MyHgafi KopnbiKKa gymap öonybi eKiTanafi eKeHiH: EyfiTep MeH eM, öoncaM erep öanacbi öafi, AyKaTTb, 9KeM Tipi, TepT ^aFbiM cafi, -
gen TepMenefigi. Ce3 Tbi«gap-ay gereH eTi Tipi agaMgapgbi« öspme ge, My«bH maFbin, öafinapFa öunepre, öarapcbiMaKTapFa ga ce3 TacTan, e3iHe apa Tycep, ^aHambip aFafibiH TannaK öonagbi. EipaK, OHgafinapgbi« öipge- öipeyi KygipeTi KymTi MaMaH, TypbcôeKTi« angbiHa öapyFa ^apaMafigbi. Ocbinafima KapmagafibiHaH öacbi gay mapFa TycKeH aKbiH Kbi3gbiH, öaFbiHbiH, ambinybiHa ocbi Ke3ge HafiMaH eniH apanan, cepiniK ®;acan ^ypreH araKTbi Eip^aH canMeH Ke3gecin, mapmbi TonTbiH, angbiHa OHbiMeH afiTbcyb ynKeH ceöenmi öonagbi. Eyn afiTbic CapaHbiH, xanbiK angbiHgaFbi öegeniH apirbipbin, araFbiH anbiCKa ^aagb. EngiH, KypMeTiHe öenemn, xanbiKTbiH, MaxaööaTbHa ue öonFaH aKbiH Kbi3gbiH, Targbip Ti3riHiH e3 KongapbiHaH cycbin mbiFbin öapa ^aTKaHbH ce3reH Kä^binap ga KenKe KepeHey Kapcbi mbiFa anMafi, ohmr öacbrna
бостандык береди Сейтш акын Сара езшщ аскан дарыныныц аркасында тецдшке кол жeткiзiп, он тогыз жасында ез тeцi Алтынбекулы Бекбай дегенге турмыска шыгады. Тeцдiккe жeтiп, тещне косылып, кезi ашылгандай болган осындай кYндepдiц бipiндe Верный каласынан Эбштщ (Эбдipахманныц) CYЙeгiн алып кайткан жолда Капалда Абайга кецiл айтуга келген Найман елшщ игi жаксылармен бipгe Сара да кeлiп, улы акынмен кеpiсeдi, аяулы баласынан айырылган ауыр кайгысына ортактастыгын бiлдipeдi.
Жастай жокшылыкты кеп кеpiп, ауыр турмысты бастан кешкен тeцсiздiктiц зардабын шeгiп, кайгы мунды сepiк еткен акын кыз кеп узамай ауруга шалдыгып, жалганнын, кызыгын жарытып кере алмай, ерте кез жумады.
КОРЫТЫНДЫ
Корыта айтканда, Сара Тастанбек кызы езiнiц шыгармаларында басынан еткен киыншылыктарды керсетумен катар езшщ армандаган арманына жeттi. Сара Тастанбеккызы - XIX гасыр казак эдебиетше зор Yлeс коскан керкем сездщ бeлгiлi шeшeнi. Халык поэзиясы Yлeсiндe емip бойы жыр теккен акпа акын. Казак поэзиясыныц суретшшк сапасын кетepiп, кеpкeмдiгiн зорайткан, езщдш енерпаз. Еш шалдырмас топтан озган жYЙpiк. Асыл сездiц саркылмас кеш. Поэзиямыздыц кыздан шыккан кeмeцгepi.
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1 (REFERENCES)
1. «Казак эдебиетшщ тарихы» Хангали СYЙiншалиeв. Алматы «Санат» 2006 жыл
