CC BY
40БЕЙ1МБЕТ МАЙЛИН - КОРКЕМ СОЗ ШЕБЕР1
Жайна Кумкбек кызы Ибраимова
Ташкент облысы Шыршык мемлекеттiк педагогика институтынын, 2-курс студентi Гылыми жетекшг: Усербай Алимханович Байкабилов
Б.Майлин — эдебиеттщ тYрлi саласында ецбек еткен жазушы. Оныц каламынан тек елец, поэмалар гана емес, сонымен бiрге сан алуан керкем очерктер, фельетон, макалалар, эцпмелер мен повестер туйдектелш шыгып жататын.
Кiлттi сездер: казактыц кернекл жазушысы, эцпме жанрыныц хас шебер^ эрi акын.
B. Mailin is a writer who has worked in various fields of literature. Not only poems and verses, but also a variety of fiction, feuilletons, articles, short stories and short stories were written by him.
Keywords: outstanding Kazakh writer, master of the genre of short stories, and
poet.
Биыл казактыц кернекл жазушысы, эцпме жанрыныц хас шебер^ spi акын Бешмбет Майлиннщ туганына 127 жыл толып отыр. Y:m бэйтеректщ 6ipi Бейiмбет Майлин аз гана г^мырдыц iшiнде бipаз шаруаны тындырып кеттiдесек кателеспеген боламыз. Себебi казак эдебиетш жаца децгейге кетердг Елдiц ж^мысына эбден араласты,ецбек сщрдг Бейiмбет Жармагамбет^лы Майлин (15 караша 1894 жыл 10 караша 1938) 1894 жылы Крстанай облысында туган. Бip жаска толмай жатып экесшен, алтыга шыгарда шешесiнен айрылган. Желмдш зардабын шегiп, байларга жалданадыДыпшак тайпасыныц Кдрабальщ руынан шыккан. Алгаш ауыл молдасынан окып сауат ашкан. Аргынбай кажыныц медpесесiнде, Крстанайдагы орыс-казак мектебшде, Уфадагы Галия медpесесiнде, Троицк каласындагы Уэзифа медpесесiнде окыган. Бейiмбет ендi окуга ынта бiлдipедi. Жасы 17-ге келгенде, агайындарыныц жэpдемiмен, Уфа каласындагы Медресе-Галияга келiп окуга тYседi. Бшмге сусап келген Бейiнбет окуды ете жаксы окиды. Медpесенiц эдебиетке ынталы шэкipттеpi «Садак» атты колжазба
АННОТАЦИЯ
BEIMBET MAYLIN IS A MASTER OF ART
ABSTRACT
К1Р1СПЕ
журнал шыгарып туратын. Элен, жазуга талабы бар Бешмбет кеп кешшпей осы журналдын белiсендi мYшесiнiн бiрi болды. Кейiн оны сол журналдьщ редакторы етiп сайлады. Элеуметтiк манызы бар, дiндi эжуа - сыкак ететiн «Мусылмандык белпш» атты елеш, жазушылык талабынын зор екндiгiн таныткан «Шуганын белпш» атты узак энпмес осы. «Сада;» журналында жарияланады. 1915 жылы наукастануынын салдарынан Бейiмбет медресе окуын бiтiре алмай, елiне кайтады. Ол ез аулында екi -уш жыл мугаим болып iстейдi. Халы; агарту жумысына араласады. Бейiмбет 1922-23 жылдары Казакстаннын сол кездегi астанасы-Орынбор каласына келiп, ондагы газет журналдарда кызмет аткарды.
НЕГ1ЗГ1 БОЛ1М
1923 жылы Костанайда «Жана ауыл» газетiн уйымдастырды. Эзiнiн осы туста жазган энпме, очерктерi, елендерiмен партия саясаты ел арасына жеткiздi. Бешмбет 1925 жылы республикамыздын жана орталыгы болган Кызылорда каласында «Енбекшi казак» газетшщ редакциясына кызметке шакырылады. Жазушы осы газетте жумыс iстеп журген кезiнде «Казак эдебиетЬ» газетiнiн редакторы болды. Б.Майлин — эдебиеттщ тYрлi саласында енбек еткен жазушы. Онын каламынан тек елен, поэмалар гана емес, сонымен бiрге сан алуан керкем очерктер, фельетон, макалалар, энпмелер мен повестер тYйдектелiп шыгып жататын. Майлин "Шуганын белгiсiм энпмеш аркылы езiнiн калай Yйленгенiн керсеткен. Ол ез кейiпкерi сиякты ауылда мугаим болып жYргенде Yйленбек болып, кыз iздейдi. Бiрак тандаган кыздары онын эке-шешесшен ерте айырылганын бiлiп, шанырак куруга келiспейдi. Артынан КYнжамалды унатып калады. Оган Yйленейiн десе, калын малы болмады. Сейтiп, бiраз жYрiп калады. Арада Yш жыл етед^ Бул екi жас Yшiн Yлкен сын болды. КYнжамалдын экесi кызынын жYдеу кенiлiн байкайды да, "Малы курысын, калындыгын алып кетсiн!м деп хабар береди Алайда Бейiмбет карбалас жумыстардан шыга алмай, бiраз уакыт еткiзiп алады. Акыры сэтi тYсiп, кыстын кыраулы кYндердiн бiрiнде калындыгын алып кетедi. Бейiмбет Майлин ете карапайым адам болган. ДYниеге кызыкпаган. Оган бiр окига дэлел. 1926 жылы жубайы екеуi ауылга кыдырып бармакшы болады. Алайда Би аганын колы тимей, бегелiп калады. КYнжамал езi барады. Ол кезде Майлиннщ каламакы кебiрек алган кезi ед1 КYнжамал жарымнын кенiлiн кетерейiн деп, ауылга келе сала, пэуескеге арба сатып алады. Будан белек, кулынды бие, сиыр, кой, тiптi жиhаз алып, шеп шабатын арба да алып кояды. Осыны жеткiзейiн деп, отагасына хат жазады. Хатты окыган Бейiмбет Майлин катты ашуланады. «Бул не деген маскара! Менi саудагер деп ойлап жYрсiн бе? Анау дуниенщ бэрiн курт, журтка тарат, сат!», - деп жауап жазган екен. 1917 жылгы акпан тенкерiсi казак даласына да елеулi езгерю экелдi.
Сол аласапыран кезде Бешмбет Майлин Алашорда идеясын жактады. Акын Алаш идеясын жактайтынын ез елецдерiнде ашык керсетедi. Ал 1918 жылы ^останайга Ахмет Байтурсынулы келiп, казак жастарын Алашорда эскершщ катарына етудi улттейдг
Бейбiт Майлин тiзiмге алгашкылардыц бiрi болып жазылады.Сейтiп, Алаш идеясына белсене араласады. Бейiмбет Майлин мен Аспандияр Кенжин ауылдарды аралап, салык жинау шараларына катысады. Алайда Yш айдан кешн Майлин Алашорданыц катарынан кетш калады. Сейтiп, бiрте-бiрте алыстайды. Дегенмен, сталиндш репрессиялар кезiнде оган жещлдш жасалган жок. Бейiмбет Майлин алдымен партия катарынан шыгарылды. Одан кешнп тергеу 53 кунге созылды. Атылганга дейiн тагы уш ай тYрмеде отырды. Сол кездегi отбасыныц жагдайын Майлиннiц кызы - Рэзияныц хатынан анык байкауга болады. "Ардакты экем Беймбет Сталиндiк репрессия кезiнде 1937 жылы казанныц 6-сында жазыксыз "халык жауы" деген жаламен камауга алынып, 1938 жылдыц 26 акпанында НКВД-ныц тYрмесiнде атылды. Ал 1938 жылдыц 13 сэуiрiнде шешем "халык жауыныц эйелi" ретiнде 8 жылга сотталып, лагерьге айдалды. Ал, бiз, балалары - Мереке, Едiл жэне мен Семейдеп балалар Yйiне жiберiлдiк. Ал ею жасар кенжемiз - ГYлсiмдi Алматыдагы сэбилер Yйiне орналастырды. Бул уакытта Yлкен агамыз Эукен Костанайда болды. Бiздiц балалык шагымыз ете ауыр, киын жагдайда еттi. Ол кезде мен 12 жасар баламын. Эке-шешеден тiрiдей айырылган бес баланыц тагдыры не болушы едi. Бiздiц кергенiмiздi, кел болган кез жасымызды адамныц басына бермесiн!", - деп жазды Рэзия Бейiмбеткызы.
Бейiмбет Майлин поэзия, проза мен драма саласында бiрдей енiмдi ецбек еттi. Жазушы Сэбит Муканов та Майлиннiц бiрнеше шыгарманы катар жаза алатынын ерекше атап еткен. Ол бiр драманы жазып жатса, колы босаганда бастап кеткен романын да жалгастыра беретш. Арасында эцгiмелерiн жазып турды. 0зi iстегенгазеттергемакалаларын да басыпотырды. Ал поэзиялык шыгармаларында жазушы «Мыркымбай»деген кейiпкерi аркылы сол кездегi казак кедейлерiнiц болмыс-бтмш, уакыт, когам аясындагы тiршiлiк тынысын суреткерлiк шыншылдыкпен бедерлей алган. Казак поэзиясыныц дамуына езiндiк Yлес косты десекте бiз казак елецiн керкемдш жагынан еуропалык биiкке кетерiп, оныц мазмуныды пiшiнiн тотыныц тYгiндей кубылта кулпырткан Абайдан эрi ерлетiп экетп демеймiз. Эдiлiне келсек, Бейiмбет елецдершщ ерiмi-жецiлi тYрi, ыргагы, уйкасы-Абай реформаларынан кеш кейiн жатады. Майлиннiц "Байдыц кызы", "Рэзия кызы", "Кашкын келшшек", "ЗайкYл", "Маржан", "Этiрiкке бэйге", "Хан куйеуГ, "Кемпiрдiц ертегiсi", "Белiс", "Мыркымбай" поэмалары езiндiк тiл стилiмен казак поэзиясыныц кернект Yлгiлерiне айналды. Эшресе, казак прозасында эцгiме жанры Бешмбет шыгармалары аркылы кемелдене тYCтi. Оныц
энгiмелерi емiр шындыгын деп басып керсететш реалистiк тегеурiнiмен, керкемдiк бшк ересiмен, такырыбынын эр алуандыгымен дараланады. Ол керкем энгiмелерi аркылы езi емiр CYрген заман тынысы мен когам емiрiн энциклопедиялык кемелдiкпен сомдай алды. Бейiмбет Майлин - 15-ке тарта повесть, "Азамат Азаматович" атты роман жазган каламгер. Ал "Кызыл жалау" мен "Консылар" атты романдары аякталмай калган.Мунын сыртында ол iрiлi-усакты 25 пьеса, либретто, сценарийлердщ авторы. "АмангелдГ атты казактын алгашкы фильмiне сценарий жазгандардын бiрi. Бiрак онын аты-женiн фильмнiн титiрiнен алып тастады. Сауатсыздыкты толык жою уранын алга тартты «Сауаттылыгы темендерге арналган оку кiтабын» (1929); «Куш» - сауаттылыгы темендерге арналган окулыкты (1930); «Жанаша окы жэне жаз» куралын (1931) жэне Габит МYсiреповпен жэне А. Ситдыковпен бiрге «Сауатсыздарга арналган элшпеш» (1935-1936) жазып шыгарды. Элен кестесшщ шебер кемекшiсi, кулак куршын кандыратын дiлмар энгiмешi, окига жартысын киыннан киюластыра бiлген Yлкен драмматург Б.Майлин 1938жылы 44 жасында кайтыс болды. Екi нэрседе-жырлаган такырыбында жэне бейнелеген образында бiрiншiден-Бейiмбет казак кедешнщ турмысы мен тiршiлiгiн казак поэзиясында езiне дейiн болмаган аумакта, кен, терен, жэне жан- жакты суреттед^ Екiншiден, Бейiмбет казак кедейiнiн мiнезi мен мYсiн казак поэзиясында езше дейiн болмаган денгейде дэл, тшт типтiк Ьэм символдык дэрежеде (Мыркымбай) тарихи жагынан накты жэне ербу, есу устшде сомдап сокты. Осы екеушщ Yстiнде ендi Бейiмбет елендерi мен поэмаларынын тула бойына крт шуагындай тарап, ушкын атып, сэуле шашып жаткан эрi жылы, эрi шымыр юморды коссак, жалпы Майлин акындыгынын езгелерден окшау тек езше гана тэн ерекшелiгi белгiлендi де, онын, жогарыда айтылгандай, казiргi казак поэзиясынын дамуына коскан Yлесi аныкталды.
Бейiмбет елендерi мен поэмаларына нагыз эдебиетшiнiн биiк талгамы белгiлеген нагыз керкемдш критерийлерiн елшем етiп, шыншыл шолу жасаск, екi нэрселерiн айрыкша атау жен гой деймiз. Онын бiрi-Майлиннщ юморы мен сатирасы. Ендеше Бешмбет Майлиннiн «Шуганнын белгiсi» атты шыгармасына токталайык окырмандар. «Шуганнын белпш» хикаятында окиFалар,кейiпкерлердiнмiнездемесi,диалогтар,сезiм,кенiл куйлерi Касым деген адамнын энгiмесi болып берiледi. Мундай энгiмелеу мэнерi халык прозасынын калыпты баяндау тэсiлiне жакындау. Шуга айткан сезiне берiк, мелдiр сезiмдi, пэк махаббатты адал жан болады. Эбдiрахман бейнесi ескi казаки ауыл арасынан шыккан кезi ашык жастардын бейнесш танытатын болады. Шыгарма жастарда тендш еркiндiктi ансаган, элеуметтiк эдiлетсiздiктерге бой кетерш, карсы шыга алатын шынайы бейнелердi дэрiптейдi.
КОРЫТЫНДЫ
Эшресе ХХ гасырдын эдебиетшде кещнен кeтерiлiп жазылган эйел тецшздт аркау болган. Шыгарманын бас KemnKepi Эбдiрахман деген кедейден шыккан MyraniM жiгiт Есiмбeк байдын кызына кещл койып бip-бipiнe серттескен болады. Елдеп Айнабай деген бip Kici ЭбдipaхмaнFa жала жауып тYpмeгe жаптырады. Шуга кусадан айыкпас дертке шaлдыFaды. Дерт астынан сон Еciмбeк Эбдipaхмaнды тYpмeдeн босатады. Алайда махаббат дepтiнeн Шуга шкуса болып кайтыс болады. Эбдipaхмaн тYpмeдeн тYciп Шуганын актык хатын окып кYЙзeлeдi. Шыгармада ecкi хальщтьщ тeнciздiгi жэнеде трогедиямен аякталуы керсетшедг Бeйiмбeт жастардын махаббатына карсылык керсетш турган ecкiлiк саркытын жок кылу идеясын устанады. Бipiн-бipiнe куштар жастардын айрылык отында кYЙiп кор болмауын тiлeйдi. Сонымен катар кipшiкciз, адал махаббатты дэрштейдг Махаббат жолы дурыс жол eкeндiгiн кepceткici кeлeдi.
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1 (REFERENCES)
1. Baykabilov, U. A. (2020). TALABALAR YANGI O'QUV MUHITIGA MOSLASHISHINING IJTIMOIYPSIXOLOGIK ASPEKTLARI. Science and Education, 1(Special Issue 3).
2. Shofqorov, A. M., Baykabilov, U. A., Bayzakov, J. A., & Shayxislamov, N. Z. O. G. L. (2020). TIL O 'QITISHDA KOMPYUTER TEXNOLOGIYALARI. Science and Education, 1(Special Issue 3).
3. Baykabilov, U. A. (2020). Ta'limda innovatsion pedagogik texnologiyalardan foydalanish bosqichlari. Science and Education, 1 (Special Issue 2), 51-56.
