CC BY
33TRAD - Turkiye Rusya Ara§tirmalari Dergisi, no. 2 (K.§ 2019) Yazar: Eray BAYRAMOL*
Rus Diplomatik Belgelerine Gore Birinci Dunya Sava§i'nda Romanya'nin Tarafsizligi Meselesi
Ozet: 1878 Berlin Antla§masi ile bagimsizligim ilan eden Romanya ve Osmanli Devleti arasindaki ili§kiler Birinci Dunya Sava§i'na kadar normal seyrinde ilerledi. Osmanli Devleti'nin Birinci Dunya Sava§i'nda Almanya, Avusturya ve Bulgaristan'a destek vermek amaciyla Galigya, Makedonya ve Dobruca Bolgesi'ne asker gondermesiyle birlikte Romanya ile Osmanli Devleti arasindaki diplomatik ili§kiler tamamen kesildi. Birinci Dunya Sava§i'ndan hemen once Romanya ile ittifak kurmak maksadiyla Osmanli Devleti'nin temsilcileri Romanya'ya zaman zaman ziyaretler gergekle§tirdiler. 1914 yilinda Talat Pa§a bu maksatla Romanya'yi iki defa ziyaret etmi§tir. Romanya ile ittifak kurmak isteyen bir diger ulke Rusya oldu. Osmanli Devleti'nin Romanya ile kurmaya gali§tigi i§ birligini engellemeye gali§an Rusya, Bukre§'teki Ortaelgisi vasitasiyla Romanya hukumeti ile ge§itli temaslar kurdu.
Bu gali§mada, Birinci Dunya Sava§i'nda Romanya'nin tarafsizligi ve sonrasinda Itilaf Devletleri saflarinda yer ali§i ile ilgili Rusya'nin gergekle§tirdigi giri§imler, Rus diplomatik raporlari kullanilarak ortaya konulmaya gali§ilacaktir.
Anahtar Kelimeler: Birinci Dunya Sava§i, Osmanli Devleti, Romanya, Tarafsizlik.
Romania's Impartiality Issue in the First World War, According to the Russian Diplomatic
Documents
Abstract: The relations between Romania, which declared independence by the Treaty of Berlin in 1878, and the Ottoman Empire proceeded in a normal course until the First World War. Diplomatic relations between Romania and the Ottoman Empire were completely cut off when the Ottoman Empire sent troops to Galicia, Macedonia and Dobruca to support Germany, Austria and Bulgaria. Just before the First World War, representatives of the Ottoman Empire occasionally visited Romania to form an alliance. For this purpose, Talat Pasha visited Romania twice in 1914. Another country that wanted to form an alliance with Romania was Russia. To prevent the cooperation of the Ottoman Empire with Romania, Russia established various contacts with the Romanian government through its Minister Plenipotentiary in Bucharest.
In this study, the impartiality of Romania in the First World War and its attempts for participating in the ranks of the Entente States will be presented by using Russian diplomatic reports.
Keywords: First World War, Ottoman Empire, Romania, Impartiality.
* Dr. Ogr. Uyesi, Ardahan Universitesi, Insani Bilimler ve Edebiyat Fakultesi, Tarih Bolumu, Email: eraybayramol@ardahan.edu.tr, ORCID ID: 0000-0002-1979-0271.
Giri§
Kirim Savagi'ndan sonra 30 Mart 1856 tarihinde imzalanan Paris Antlagmasi ile birlikte Eflak ve Bogdan Prenslikleri birlegerek bagimsiz devlet olma yolunda buyuk bir bagari sagladi.1 Milli reflekslerin kuvvetlenmesiyle birlikte iki prensligin birlegmesi yolunda onemli bir adim atildi ve 5 §ubat 1859 tarihinde Bogdan Prensligi'ne segilen Alexandru Ion Cuza 24 §ubat 1859 tarihinde Eflak Prensligi'ne de segildi. Boylelikle iki prenslik birlegtirildi. Cuza'nin Istanbul'da Sultan Abdulaziz'i ziyareti neticesinde Abdulaziz, iki Prensligin Romanya adiyla birlegtirildigini duyurdu.2
1859 yilinda fiilen birlegen Eflak ve Bogdan Prenslikleri 1861 yilinda idari ve siyasi birligini tamamladiktan sonra otonom bir devlet haline geldi. 18771878 Osmanli-Rus Savagi'ndan sonra Berlin'de yapilan Antlagma'nin 43. maddesine istinaden Romanya bagimsiz oldu.3
Romanya, Birinci Balkan Savagi'na katilmamig olmakla birlikte, Bulgaristan'in Yunanistan'a ve Sirbistan'a saldirmasi sebebiyle Bulgaristan'a savag ilan ederek Ikinci Balkan Savagi'na dahil oldu. Savag sonunda Guney Dobruca'yi ele gegirerek, imzalanan Bukreg Antlagmasi ile simrlarini onemli olgude genigletti.4
Fransiz Ihtilali'nin ortaya gikardigi yeni fikirlerin etkisiyle gok uluslu imparatorluklarin iginde ulus devlet kurmak igin gegitli girigimler meydana geldi. Bununla birlikte sanayilegmenin hizla yukselmesi ham madde ve pazar ihtiyaci dogurdu. Bu iki geligme neticesinde Birinci Dunya Savagi'nin ayak sesleri duyulmaya baglandi.5 19. yuzyilda Avrupa'da baglayan ulusguluk fikirleri, savaggi egilimlerin giderek gug kazanmasi, dunyanin iki bloga ayrilmasi ve somurgecilik gibi gegitli etkenler savagi hazirlayan nedenler olarak ortaya gikti. 1914 yilinin Haziran ayinda Avusturya-Macaristan Imparatorlugu Veliahdi'nin Bosna'da oldurulmesi neticesinde Itilaf ve Ittifak Devletleri arasinda Birinci Dunya Savagi bagladi. Savagin ilk gunlerinde Avrupa'da devam eden gatigmalar Osmanli Devleti'nin savaga girmesiyle birlikte dunyanin buyuk bir bolumune yayildi.6
1 Rifat Ufarol, Siyasi Tarih 1789-1999 (Istanbul: Fizik Kitabevi, 2000), 205.
2 Abdulkadir Ozcan, "Romanya", TDVIslam Ansiklopedisi, Cilt 6 (1992): 271.
3 Ay§e Zi§an Furat, "Berlin Antla§masi Sonrasinda Balkanlar'da Cemaati Islamiyelerin Te§ekkulu (18781918)", Osmanli Tarihi Ara§tirma ve UygulamaMerkezi Dergisi 33 (2013): 69.
4 Abidin Temizer, "Ikinci Balkan Sava§i'nda Romanya", Uluslararasi Sosyal Ara§tirmalar Dergisi 7/31 (2014): 409.
5 Fahir Armaoglu, 20. Yuzyil Siyasi Tarihi (1914-1995) (Istanbul: Kronik Yayinlari, 2018), 81-82.
6 Enver Ziya Karal, Osmanli Tarihi, Cilt 9 (Ankara: Turk Tarih Kurumu, 2011), 355.
Birinci Dünya Sava§i'nda Rusya'nin Romanya Politikasi
Birma Dünya Savagi'nin hemen öncesinde Romanya, Besarabya ve Transilvanya bölgelerini kendi topraklarina katmak istemekteydi. 1877-1878 Osmanli- Rus Savagi'nda Romanya, Rusya saflarinda savaga katilmig olmakla birlikte Besarabya Rusya topraklarina dahil edildi. Transilvanya ise Avusturya- Macaristan Imparatorlugu sinirlari iginde kalmaya devam etti. Romanya'nin bu iki hedefine ulagamamig olmasi Rusya'ya kargi bir tepkiye neden oldu.7 Bu hususun ortaya gikardigi zorluga ragmen Rusya, Birinci Dünya Savagi'ndan önce Romanya ile ittifak kurabilmek maksadiyla diplomatik misyonlarini görevlendirdi.
Bu dönemde Romanya uluslararasi rekabetten mümkün olan en yüksek seviyede istifade etmek istemekteydi. Buradaki amag, topraklarini genigletmek ve Romanya digindaki Romen milletini tek gati altinda toplamakti. Bu hedef gergevesinde Romen devlet adamlari Romanya'yi savaga, mümkün olan en uygun zamanda sokmak niyetindeydi.8 Romanya'nin savaga Rusya saflarinda girmesinin hayati öneme sahip oldugunu dügünen Rus devlet adamlari, bu maksatla Rusya'nin diplomatik misyonlari araciligiyla Romanya üzerinde büyük bir baski kurdu.
Bu gergevede, Rusya'nin Bükreg Ortaelgisi Poklevskiy9 Rusya Digigleri Bakani Sazonov'a 5 Agustos 1914 tarihinde kopyasinin Istanbul, Sofya, Nig ve Atina'ya da gönderilmesi talimatiyla gektigi gizli telgrafta Romanya Digigleri Bakani Emanoil Porumbaru'nun10 kendisine aktardigi bilgilerden bahsetmekteydi. Porumbaru'nun verdigi bilgilere göre Bulgaristan hükümeti Romanya'ya bazi tekliflerde bulunmugtu. Bu teklife göre Bulgaristan'in uygulamak istedigi politikalara Romanya'nin engel olugturmamasi kargiliginda Dobruca tamamen Romanya'ya birakilacakti.11
Bununla birlikte Romanya'daki siyaset yapicilarin büyük bir bölümü Fransa ve Ingiltere taraftari bir politika gütmekteydiler. Ancak Romanya Krali I. Carol tam tersi bir siyaset izlemek gerektigini dügünmekteydi. Nitekim Romanya Krali ile Bagbakan Bratianu'nun12 Rus ^ari ve Rusya Digigleri
7 Yusuf Hikmet Bayur, Türk inkilabi Tarihi, Cilt II, Kisim IV (Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1991), 671675.
8 Ömer Metin, "Stratejik Afidan I. Dünya Sava§i'nda Romanya", I. Dünya Savagi'nda Karadeniz ve Kafkasya, Ed. Mehmet Okur, Bahadir Güne§ ve Ülkü Köksal, Trabzon: Karadeniz Teknik üniversitesi Yayinlari, 2017, 248-249.
9 Rus diplomat. 1909-1913 yillari arasinda Tahran ve 1913-1917 yillari arasinda Bükre§ Ortaelfisi olarak görev yapti.
10 Romen devlet adami. Birinci Dünya Sava§i yillarinda Romanya Di§i§leri Bakani olarak görev yapti.
11 Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne (Leningrad: Gosudarstvennoe izdatelstvo, 1923), No: 202, (Romanya Kisminda No:15).
12 Romen devlet adami. Ulusal-liberal kanat üyesi. 1897-1904 yillari arasinda Bayindirlik Bakani, Di§i§leri Bakani, ifijleri Bakani olarak görev yapti. 1914-1917 yillari arasinda Ba§bakanlik görevinde bulundu.
Bakani ile yaptigi görügmeden çikan sonuç, Romanya'nin Güney Dogu Avrupa'daki statükosunun devam edecegine yönelik Rusya'dan garanti almi§ olmasiydi. Sazonov13 ve Bratianu arasinda varilan görü§ birligine göre Avrupa'da ortaya çikacak bir çatiçmada Romanya ve Rusya arasinda i§ birligine yönelik politikalar ortaya konulacakti. Bratianu'ya göre Romanya'nin ulaçmak istedigi hedefler hususunda Rusya'nin destegini almak önemliydi. Bu sebeple 1914-1916 yillari arasinda Romanya'nin ortaya koydugu politika daha çok taviz koparmaya yönelik diplomasi agirlikli idi.14 Bratianu her ne kadar ilerleyen zamanda Romanya'nin Itilaf Devletleri saflarinda sava§a katilmasi gerektigini dügünüyor olsa da, Rusya'ya tam manasiyla güvenemiyordu. Rusya'nin yayilmaci politikalarindan endi§e duyan Bratianu'nun sava§ sonunda Rusya'nin, Romanya topraklarina yerleçebilecegi konusunda §üpheleri bulunmaktaydi. Çayet Romanya'nin, Birinci Dünya Savaçi'nda Ingiltere, Fransa ve Rusya arasinda lojistik destegin saglanmasina yönelik bir hat olarak kullanilmasi durumunda, Rusya ile Romanya arasinda güvenilir bir müttefiklik iligkisi kurulabilirdi.15
Romanya'nin Birinci Dünya Savaçi'na Itilaf Devletleri saflarinda girmesine yönelik Rus baskisi devam ederken Rusya Di§i§leri Bakanligi Fransa'dan destek talep etmekteydi. Bu konuyla ilgili olarak Rusya'nin Paris Büyüke^isi Izvolskiy16 tarafindan Rusya Di§i§leri Bakani Sazonov'a gönderilen 11 Agustos 1914 tarihli gizli telgrafta Fransa Di§i§leri Bakani Doumergue'nin kendisine aktardigi bilgilerden bahsedilmekteydi. Buna göre, Di§i§leri Bakani Sazonov'un Fransa'dan bazi istekleri vardi. Bükreg'teki Fransiz elçisinin Romanya hükümetine baski kurmasi yönündeki Rus talebi Fransiz elçiye iletilmiçti fakat elçi, böylesi bir giriçimin Romanya'yi ürkütebilecegi uyarisinda bulunmuçtu. Fransa'nin Bükre§ elçisinin aktardigina göre Romanya hükümeti içinde iki ayri grup mevcuttu ve bunlar birbirleriyle mücadele halindeydi. Elçiye göre, Romanya'nin savaçta tarafsiz kalmasi Avusturya'ya kar§i sava§a girmesinden daha faydali olabilirdi. Çayet ilerleyen süreçte Türkiye ve Bulgaristan sava§a dahil olursa Romanya, Rusya
13 Rus devlet adami. 1904-1906 yillari arasinda Londra'da Elfilik Dani§manligi görevinde bulundu. 19061910 yillari arasinda Vatikan Diplomatik temsilcisi görevine getirildi. 1910-1916 yillari arasinda Rusya Di§i§leri Bakani olarak görev yapti. 1917 yilina kadar Londra Büyükelfiligi görevinde bulundu.
14 Ömer Metin ve Liliana Bo§can Altin, "Birinci Dünya Sava§i'nda Bir Tarafsizlik Örnegi: Romanya (19141916)", 100. Yilinda Birinci Dünya Savcqi Uluslararasi Sempozyumu, Haz. Aynur Yavuz Akengin ve Secam Kojaslan (Ankara: ATAM Yayinlari, 2015), 828.
15 Metin-Bo§can, "Birinci Dünya Sava§i'nda", 831.
16 Rus devlet adami ve diplomat. 1897 yilindan itibaren Belgrad, Münih, Tokyo Kopenhag Ortaeljisi olarak görev yapti. 1906-1910 yillari arasinda Rusya Di§i§leri Bakanligi görevinde bulundu. 1910-1917 yillari arasinda Paris Büyükelfisi olarak görev yapti.
saflarinda savaga katilmak mecburiyetinde kalacakti.17 Dolayisiyla, Fransa ile Rusya arasinda Romanya'nin savaga derhal dahil olmasi hususunda bir görüg ayriligi bulunmaktaydi.
Romanya'nin savagin seyrini ciddi bir bigimde etkileyecek stratejik konumda olmasi ve ordusunun savagta saglayacagi fayda gibi nedenlerle hem Ittifak hem de Itilaf Devletleri, Romanya'yi kendi saflarina gekmeye galigti. Her iki blok da bunu gergeklegtirirken Romanya'ya bazi vaatlerde bulunuyordu. Ancak Rusya, Romanya ile gergeklegtirdigi görügmelerde gok daha hassas davranmak mecburiyetindeydi. ^ünkü 1877-1878 Osmanli-Rus Savagi'nda Rusya'yi desteklemesi kargiliginda Romanya'ya Besarabya teklif edilmig olmasina ragmen, Berlin Antlagmasi neticesinde Besarabya Romanya sinirlari diginda kalmigti. Bu sebeple Birinci Dünya Savagi öncesinde Rusya ile Romanya arasinda gergeklegen görügmeler güvensizlik üzerine kuruluydu.18
Katilacagi blogun savagin seyrine büyük oranda etki edecegi dügünülen Romanya konusunda Rusya gok temkinli bir politika yürütmekteydi. Diplomatik misyonlari tarafindan Rusya Digigleri Bakanligi'na gönderilen gizli telgraflarda bu hususa dikkat edilmesi yönünde siklikla uyarilar yapilmaktaydi. Rusya'nin Istanbul Büyükelgisi Giers19 tarafindan Rusya Digigleri Bakani Sazonov'a 15 Agustos 1914 tarihinde gönderilen gizli telgrafta Italya Büyükelgisi'nin verdigi bilgiden bahsedilmekteydi. Buna göre Romanya ile Avusturya arasinda yapilmig gizli bir antlagma mevcuttu ve bu antlagmanin sona ermesine halen iki sene vardi.20
Rus diplomatik temsilcilikleri tarafindan Rusya Digigleri Bakanligi'na uyari niteliginde gönderilen bir bagka telgraf, Rusya'nin Bükreg Ortaelgisi tarafindan Rusya Digigleri Bakani Sazonov'a gönderilmigti ve 16 Agustos 1914 tarihliydi. Bu telgrafta Ortaelgi, Sirbistan ve Yunanistan'in, Türkiye ve Bulgaristan'in saldiri tehdidi altinda bulundugunu belirtmekteydi. Romanya konusunda böyle bir durumun söz konusu olmadigi tespitini yapan Ortaelgi, Rusya ve Avusturya tarafindan Romanya'ya bir takim garantiler verildigini ve bu sebeple Rusya tarafindan Romanya'dan higbir taviz talebinde bulunulmamasi gerektigini bildirmekteydi. §ayet taviz meselesi Rusya
17 Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne (Leningrad: Gosudarstvennoe Izdatelstvo, 1923), No: 265, (Romanya Kisminda No:18)
18 Musa Gümü§, "Birinci Dünya Sava§i'nda Romanya'nin Sava§ Diplomasisi", Tarih ve Gelecek Dergisi 3/3 (2017): 66-67.
19 Rus diplomat. 1902-1912 yillari arasinda Bükre§ Ortaelfisi, 1912-1914 yillari arasinda Istanbul Büyükeljisi, 1915-1917 yillari arasinda Roma Büyükelfisi olarak görev yapti.
20 Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne (Leningrad: Gosudarstvennoe Izdatelstvo, 1923), No: 719, (Romanya Kisminda No:19).
tarafindan gündeme getirilirse Romanya toprak bütünlügünü korumak igin Rusya'ya dügman devletlere yönelebilirdi.21
Rusya'nin Romanya Politikasina Osmanli Devleti'nin Müdahalesi
Birinci Dünya Savagi'ndan hemen önce yogun diplomatik girigimlerde bulunan Osmanli Devleti, Romanya ile bir dizi görügmeler gergeklegtirme karari aldi. Bu karar geregince Talat Bey bagkanligindaki bir heyet Romanya'ya gönderildi. Talat Bey'in bu ziyareti Avrupa'nin politik gevrelerinde Türk-Romen iligkilerinin geligtirilmesi hususunda önemli bir ziyaret olarak görülmekteydi. Romanya ise bu ilk ziyaretin özellikle Osmanli Devleti ile Yunanistan arasindaki sorunlar, Türk-Bulgar iligkilerinin gelecegi ve Balkanlar'in durumu hakkinda olacagini dügünmekteydiler. Talat Paga 2527 Mayis tarihlerinde Bükreg'te Romen devlet adamlari ile bir dizi görügmeler gergeklegtirerek Birinci Dünya Savagi'nda Romanya ile ittifak kurmanin yollarini aramigti. 22
Almanya'nin Osmanli Devleti'ni gabucak savaga sokma gayretlerinin yogun bir bigimde yagandigi günlerde Osmanli Devleti Heyet-i Vükelasi, Bulgaristan ve Romanya'nin, Osmanli Devleti ile ittifak yapmalari konusunda ikna edilmeleri igin Talat Bey'i ikinci defa görevlendirdi. Ittifak Devletleri igin Romanya'ya teklif edilecek en mühim kogul, Bulgarlarin derhal savaga dahil olmalari igin baski kurulmasi ve yapilacak antlagmanin bu esasa dayandirilmasi idi. Bunun kargiliginda ise Romanya tarafsizligini net bir bigimde ortaya koyacakti. Bulgaristan ve Romanya ziyaretlerinde Talat Bey bu iki ülkeyi ikna etmek igin, Besarabya'yi Romanya'ya ve Sirbistan'dan hatiri sayilir bir toprak pargasini Bulgaristan'a vermeyi teklif edecekti. Trakya Osmanli Devleti'ne ait olacak ve Romanya ile Bulgaristan Birinci Dünya Savagi'na Ittifak Devletleri saflarinda katilacaklardi. 23
Romanya'nin Talat Bey'in yukarida bahsedilen teklifine verdigi cevap, Rusya'nin Romanya Ortaelgisi Poklevski'nin Rusya Digigleri Bakani Sazonov'a gönderdigi 25 Agustos 1914 tarihli gizli telgrafinda yer almaktaydi. Talat Bey'in Romanya'ya gergeklegtirdigi bu ziyaretten bahsedilen telgrafta, Talat Bey, Bratianu ve Romanya Digigleri Bakani ile gergeklegtirdigi görügmede Romanya'ya, Türkiye ve Bulgaristan'la birlikte hareket edecegi bir ittifak teklifinde bulunmugtu. Bu teklif Almanya ve Avusturya'nin da
21 Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne (Leningrad: Gosudarstvennoe izdatelstvo, 1923), No: 217, (Romanya Kisminda No:20).
22 Eminalp Malkoj, "Balkan Sava§lari'nin Ardindan Osmanli ile Romanya'nin Politik Temaslari ve Dahiliye Naziri Talat Bey'in Romanya Ziyaretleri", Gaziantep University Journal of Social Sciences 1/16 (2017): 168.
23 Cavid Bey, "Me§rutiyet Ruznamesi", Cilt II, Haz. Hasan Babacan ve Servet Av§ar (Ankara: TTK Yayinlari, 2015), 622-623.
gikarlarina uygun bir teklif mahiyetindeydi. Romanya tarafi ise bu teklife verdigi cevapta, kimsenin saldirisindan gekinmediklerini ve kimseye saldirmak istemediklerini belirterek, savagta tarafsiz kalmayi tercih edeceklerini bildirmiglerdi. Ayrica Balkanlarda barig yanlisi bir politika güdeceklerini de sözlerine eklemiglerdi.24 Bu telgraftan anlagildigi üzere Romanya, Osmanli Devleti'nin ittifak teklifini reddetmekteydi.
17 Agustos - 10 Eylül 1914 tarihlerinde Romanya ile ittifak antlagmasi gergeklegtirmek maksadiyla Bükreg'e gidecek heyet, Bükreg ziyaretinden önce Bulgaristan'a gitme karari almigti. Talat Bey ile birlikte Osmanli Mebusan Meclisi Bagkani Halil Bey'in de bulundugu heyetin bu ziyaretlerdeki maksadi Yunanlilarla Adalar meselesini müzakere etmekti. Öncelikle Sofya'yi ziyaret eden heyet, Bulgaristan ile ittifak meselesini görügtü. Bulgarlar Osmanli Devleti ile ittifak konusuna sicak bakiyorlardi. Osmanli Devleti'ne ait olan adalarin Yunan iggalinden kurtarilmasi kargiliginda Bulgaristan'a Makedonya verilecekti fakat Bulgarlar, kogul olarak Romanya'nin tarafsizliginin saglanmasini istediler.25
Bükreg'teki müzakereler devam ettigi sirada Talat Bey Bulgaristan tarafinin öne sürdügü kogulu Romen yetkililere iletti ve yazili bir taahhütnamenin kendisine teslim edilmesini istedi. Romanya böyle bir geyin söz konusu olamayacagini belirtmekle birlikte, tarafsizligini koruyacagi hususunda sözlü bir taahhütte bulundu.26
Rusya'nin Romanya Ortaelgisi Poklevskiy 12 Eylül 1914 tarihinde Rusya Digigleri Bakani Sazonov'a gönderdigi gizli telgrafta Talat Bey'in Romanya hükümetine yaptigi söz konusu tekliften bahsetmekteydi. Talat Bey, Türkiye ile Bulgaristan veya Yunanistan ile Sirbistan arasinda bir savag giktigi takdirde Romanya'nin tarafsiz kalmasini hatta bu hususa dair Romanya'nin yazili bir taahhüt vermesini de istemigti. Romanya, Talat Bey'in bu istegini kabul etmemigti. Poklevskiy'nin bildirdigine göre Romanya'nin, Talat Bey'in bu istegini reddetmesi, Türkiye ve Bulgaristan tarafindan, Almanya'nin isteklerinin geri gevrilmesinde bir bahane olarak kullanilabilirdi.27
Romanya Birinci Dünya Savagi'nda alacagi pozisyonla ilgili görügmeleri her iki blokla devam ettirdigi sirada Goltz Paga tarafindan, Enver Paga'nin talimatiyla Bükreg'e bir ziyaret gergeklegtirildi. Romanya Krali ile yaptigi görügmede, ittifak konusunda Romanya'nin güvenilmez oldugu sonucuna
24 Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne (Leningrad: Gosudarstvennoe Izdatelstvo, 1923), No: 225, (Romanya Kisminda No:21).
25 Osmanli Mebusan Meclisi Reisi Halil Mente§e 'nin Anilari (Istanbul: Hürriyet Vakfi Yayinlari, 1986), 209-210.
26 Talat Paga'nin Anilari, Haz. Alpay Kabacali (Istanbul: Ileti§im Yayinlari,1990), 39-40.
27 Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne (Leningrad: Gosudarstvennoe Izdatelstvo, 1923), No: 259, (Romanya Kisminda No: 31).
vardi. Bu görügmede Romanya Krali her ne kadar tarafsiz kalinacagini ifade etse de, Goltz Paga'ya göre Romanya'da itilaf Blogu saflarinda yer almak dügüncesi agir basmaktaydi.28
Bununla birlikte Romanya, üzerindeki baski giddetlenmesine ragmen tarafsizlik konusunda kararli bir tutum sergilemeye devam etti. Bu kararliligini diplomatik yollarla pekigtirirken bir taraftan müttefik olabilecegi devletle görügüyor diger taraftan savag hazirliklarini tamamlamaya çaligiyordu. 1914 yilinda Romanya ordusu, 5749 subay, 1111 sivil memur, 1440 harbiye ögrencisi, 124.389 er, 28.585 yük hayvani, 808 top, 570 mitralyöze sahipti. Ayrica savag sirasinda seferber edecegi 700.000 askeri mevcuttu. Ayrica, donanmasina ait 1 adet kruvazör ve 30 parça gemisi bulunmaktaydi. 101 parça topa sahip olan donanmanin 147 kigilik subay, mühendis ve makinistinin diginda, 98 sivil memur, 75 ögrenci ve 2562 eri bulunmaktaydi. Tüm bu askeri envanterin diginda italya, Amerika Birlegik Devletleri ve Fransa'dan yüklü miktarda askeri malzeme ve mühimmat satin aldi.29
Esas olarak Romanya, topraklarini genigletebilmek için en fazla tavizi ve garantiyi verecek devletin yaninda yer almayi planliyordu. Rusya ile gerçeklegtirilen görügmelerin özü bu gekildeydi. 1915 yilina gelindiginde Romanya üzerindeki Rus baskisi artti. Çanakkale harekatinda Rusya'nin ve müttefiklerinin Romanya'nin destegine ihtiyaci oldu. Buna ragmen Romanya bekle-gör politikasini devam ettirerek Çanakkale Savagi'nin sonucunu görmek istedi. 1916 yilinin Haziran ayinda Rusya ile Avusturya arasinda yapilan savaglarda Rusya'nin bagari elde etmesi üzerine Romanya'nin tavrinda degigiklik görülmeye baglandi. Bu sebeple 29 Haziran 1916 tarihinde Fransa tarafindan Romanya'ya, kararini vermesi konusunda baski yapildi. Itilaf Devletleri tarafindan Almanya ve Avusturya'ya kargi büyük bir saldiri baglamigti. Bu durum kargisinda artik Romanya'nin bekle-gör politikasini sürdürmesine imkan yoktu. Bunun üzerine Romanya Itilaf Devletleri'ne bazi gartlari oldugunu bildirdi. Bu gartlara göre Italya, Romanya sinirina cephane yüklü bir tren gönderecek ve bu yardim kesintisiz bir gekilde devam ederek günde üç yüz ton olacakti. Rus ordusu Bukovina ve Galiçya'daki statükosunu korumaya devam edecekti. Olasi bir Bulgar saldirisi kargisinda Itilaf Devletleri Romanya'yi koruyacaklari konusunda garanti verecekti.30
Romanya, tarafsizlik politikasini 1916 yilinin Haziran'ina kadar sürdürdü. Rusya'nin Bukovina ve Galiçya'da elde ettigi bagarilar Romanya'nin tavrinda
28 Golç Paça'mn Hatirati, Çev. Salih Mayakuçu (Istanbul: Askeri Matbaa, 1932), 17.
29 Nurten Çetin, "Romanya'nin Birinci Dünya Savaçi'na Giriçi ve Osmanli Devleti'ne Etkileri", Sosyal AraprmalarDergisi 9/42 (2016): 538.
30 Yusuf Hikmet Bayur, Türk inkilâbi Tarihi (1914-1918 Genel Savap), Cilt III, Kisim III, (Ankara: TTK Yayinlari, 1997), 544.
degijiklige neden oldu. Bu gelijmeyle birlikte Romanya savaja dahil olma konusunda Rusya ve Fransa ile görüjmelere bajladi. 17 Agustos 1916 tarihinde Romanya ile Itilaf Devletleri arasinda yapilan antlajma neticesinde 28 Agustos 1916 tarihinde Romanya, Birinci Dünya Savaji'na Itilaf Devletleri saflarinda dahil oldu. Antlajmaya göre Transilvanya, Bukovina ve Banat Romanya'ya verilecekti.
Sonuç
Stratejik açidan önem arz eden Romanya, Birinci Dünya Savaji'ndan hemen önce her iki blogun kendi tarafina çekebilmek maksadiyla rekabet ettigi bölgelerden biri oldu. Romanya Devleti her ne kadar tarafsizlik politikasi uygulamaya çalijmij olsa da uluslararasi dengelerin degijkenligi karjisinda bu politikasini 1916 yilinda degijtirmek zorunda kaldi. Itilaf Devletleri'nin Bükrej üzerindeki yogun diplomatik faaliyetleri Romanya'yi bir seçim yapmak zorunda birakti. Romanya Birinci Dünya Savaji'nda Ingiltere, Fransa ve Rusya arasinda lojistik destegin saglanmasi hususunda bir koridor niteligindeydi. Romanya, savajin seyri açisindan büyük önem arz eden bu stratejik özelligini Itilaf ve Ittifak devletleri ile gerçeklejtirdigi görüjmelerde avantaja çevirmeye çalijti. Sonuç itibariyle, özellikle Rusya tarafindan gerçeklejtirilen yogun diplomasi neticesinde, seçimini Itilaf Devletleri yönünde yapti. Romanya'nin bu seçimi yapmasinin esas nedeni elbette, topraklarini genijletebilmek için en fazla taviz ve garantiyi Rusya'nin vermij olmasiydi.
Kaynakga
Rus Diplomatik Belgeleri
Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne, Leningrad: izdatelstvo, 1923, No: 202, (Romanya Kisminda No:15).
Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne, Leningrad: izdatelstvo, 1923, No: 265, (Romanya Kisminda No:18).
Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne, Leningrad: izdatelstvo, 1923, No: 719, (Romanya Kisminda No:19).
Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne, Leningrad: izdatelstvo, 1923, No: 217, (Romanya Kisminda No:20).
Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne, Leningrad: izdatelstvo, 1923, No: 225, (Romanya Kisminda No:21).
Tsarskaya Rossiya v Mirovoy Voyne, Leningrad: izdatelstvo, 1923, No: 259, (Romanya Kisminda No: 31).
Telif Eserler
Armaoglu, Fahir. 20. Yüzyil Siyasi Tarihi (1914-1995). istanbul: Kronik Yayinlari, 2018.
Bayur, Yusuf Hikmet. Türk inkiläbi Tarihi 1914-1918 Genel Savagi. Cilt III, Kisim III. Ankara: TTK Yayinlari, 1991.
Bayur, Yusuf Hikmet. Türk inkilabi Tarihi. Cilt II, Kisim IV. Ankara: TTK Yayinlari, 1991.
Cavid Bey, Megrutiyet Ruznamesi. Haz. Hasan Babacan ve Servet Avgar. Ankara: TTK Yayinlari, 2015.
^etin, Nurten. "Romanya'nin Birinci Dünya Savagi'na Girigi ve Osmanli Devleti'ne Etkileri." Sosyal Aragtirmalar Dergisi 9/42 (2016): 536-551.
Malkog, Eminalp. "Balkan Savaglari'nin Ardindan Osmanli ile Romanya'nin Politik Temaslari ve Dahiliye Naziri Talat Bey'in Romanya Ziyaretleri." Gaziantep University Journal of Social Sciences 1/16 (2017): 162 - 181.
Golg Paga'nin Hatirati. ^ev. Salih Mayakugu. istanbul: Askeri Matbaa, 1932.
Gümüg, Musa. "Birinci Dünya Savagi'nda Romanya'nin Savag Diplomasisi", Tarih ve Gelecek Dergisi 3/3 (2017): 62-76.
Karal, Enver Ziya. Osmanli Tarihi. Cilt 9. Ankara: TTK Yayinlari, 2011.
Metin, Ömer. "Stratejik Agidan I. Dünya Savagi'nda Romanya." Birinci Dünya Savagi'nda Karadeniz ve Kafkasya. Ed. Mehmet Okur, Bahadir Güneg ve Ülkü Köksal. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Yayinlari, 2017.
Metin, Ömer ve Liliana Bogcan Altin. "Birinci Dünya Savagi'nda Bir Tarafsizlik Örnegi: Romanya ( 1914-1916 )." 100. Yilinda Birinci Dünya Savagi Uluslararasi Sempozyumu. Ankara: ATAM Yayinlari, 2015.
Gosudarstvennoe Gosudarstvennoe Gosudarstvennoe Gosudarstvennoe Gosudarstvennoe Gosudarstvennoe
Osmanli Mebusan Meclisi Reisi Halil Mente§e'nin Anilari. istanbul: Hürriyet Vakfi Yayinlari, 1986.
Özcan, Abdülkadir. 1992. "Romanya." TDVislam Ansiklopedisi 6: 271.
Talat Pa§a'mn Anilari. Haz. Alpay Kabacali. istanbul: iletigim Yayinlari, 1990.
Temizer, Abidin. "ikinci Balkan Savagi'nda Romanya." Uluslararasi Sosyal Ara§tirmalar Dergisi 7/31 (2014): 403-413.
Uçarol, Rifat. Siyasi Tarih 1789-1999. istanbul: Fizik Kitabevi, 2000.
Furat, Ayge Zigan. "Berlin Antlagmasi Sonrasinda Balkanlar'da Cemaati islamiyelerin Tegekkülü (1878-1918)." Osmanli Tarihi Ara§tirma ve Uygulama Merkezi Dergisi 33 (2013): 63-93.
