CC BY
46
24 -( НО МАИ донишгох 1
О. Навшощ
АШЪОРИ НАВЁФТАИ РУДАКИИ САМАРКДНДЙ БАР АСОСИ ДУ МАТНИ КУХ.АНИ ФОРСЙ
Вожатой калидй: Таърихи адабиёти форсу тоцик, А бра б дупло Ррдакй, э цодиёти Рудакй, К,алонусии На са фй, Абил^усайни Узцандй
Маколаи «Тасх,ех,и шаш байт аз Рудакии Самарцандй бар асоси нусхах,ои хаттии «Меъёру-л-ашъор» навиштаи оцои Ллиаскари К,ах,рамой ии Мукбил (Маориф, Тех,рон, давраи бисту савум, шумораи 1388,1) маро бар он водошт, ки банда низ чанд байти тозаёфтаи устод Рудакии Самарцандй (гав.:329ц)-ро ба иттилои донишмандон бирасонам.
То кунун барон ^амъоварнн ашъорн Рудакй куппппх,ои мута-а. I, т. I шудааст ва х,яр бор тозаёфтах,ои ашъорн Рудакй дар девонн мудавванн у афзуда мешавад. Чанд чопи мухталнфн девонн ашъорн Рудакй ба тартиби асомии мусах, х,ех,оп ба шарх,и зер аст:
1. Имомй, Насруллох,, Девонн ашъорн Рудакй. Муассисаи мутолиоти фарх,анг ва тамаддунн Эронзамнн, 1387ш, чопи дувум;
2. Шиор, Ч,аъфар, Девони шеъри Рудакй. -Тех,рон, 1378 ш;
3. Мирзоев, Абдулганй, Абуабдуллох,и Рудакй ва осори манзуми Рудакй, Нашриёти давлатии То^икистон, 1958м;
4. Нафисй, Сайд. Ах,вол ва ашъори Абуабдуллох, Ч,аъфар ибни Мух,аммади Рудакии Самарцандй. Ки I обфурушии Адаб, Техрон, чанд чоп.
Акнун х,яр ёфтае аз ашъори Рудакй, агар дар девонх,ои мудавванн у гирд наомада бошад, тозаву навёфта ба шумор хох,ад омад.
ЛчЛ
С УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ- ~ 25 -
Чунонки мух,аццикон иттифоци назар доранд х,еч нусхаи хат-тии девони ашъори Рудакй ба таври мудавван боцй намонда ва он чй аз ашъори Рудакй ба даст расида ва гирд омадааст, дар воцеъ абёти иарокандае аст, ки дар мутуни мухталиф, монанди тазкирах,о, фарх,ангх,о, кутуби адабй, ахлоцй ватаърихй иацл шуда-аст. Аз он '(ос, ки х,ануз бисере аз нусхах,ои хаттй шиносой нашуда ва дар ку1П(и китобхонах,ою хонацох,х,о ва мадрасах,ою манзили шахсй даст нахурда мондааст, х,амеша ни имконро боцй мегузорад, ки нусхах,ое аз мутуни кух,ан кашф шаванд, ки чй басо ашъори парокандаи шоирони к'ядиvi, аз чумла Р^дакиро дар бар доранд.
Дар ин гуфтор бар асоси ду матни кух,япи форсй, пух, байти Рудакй шиносой шудааст. Ин ду мати, ки иборатанд аз «Иршод» ва «Хуррамнома», дар ма^омеи фарх,ангй ва китобшинохтй камтар матрах, будааст ва умуми хонандагон аз онх,о чандон ок)х,й надоранд.
Се байти Рудакй дар китоби «Иршод»
Китоби «Иршод» таълифи Абумух,аммад Абдуллох, ибни Мух,аммад ибни Абубакри К.алонусии Насафй аст. Х04Й Халифа таърихи вафоти уро дар 1(ое 500ц. ва 4011 дигар 550ц. навиштааст (4,2, 1684). Он чй мусаллам аст, падари муаллиф дар 485ц. даргу-заштааст (2,4, 570). Пас, рузгори нигориши «Иршод»-ро метавон авохири царни иан^ум ё авоили царни шашум гумон зад. Аз ин китоб нусхах,ое дар Чин, Покистон ва Туркия боцй мондааст ва нигорандаи ин сутур онро бар пояи ду нусхаи Туркия ва Покистон тасх,ех, ва чоп кардааст (Иршод дар маърифат ва иззу ахлоц, таълифи Абдуллох, ибни Мух,аммад Абубакри З^алонусии Насафй. Тасх,ех, ва муцаддима ва таълицоти Орифи Навшох,й, -Мероси мактуб, Тех,рон, 1385ш.). Пас аз чоии аввали Иршод, нусхае дигар аз ин китоб дар чомеи Салимия , Адирна (Туркия) ба даст омад, ки дар ин гуфтор бад-он низ истинод шудааст.
Муаллифи «Иршод» дар мавориди мухталиф аз ашъори шоирони Мовароуннах,р истишх,од кардааст, ки баъзе аз он ашъор аввалин бор дар ин китоб омадааст. Дар «Иршод» аз Рудакй низ се байт дарч шудааст, ки то кунун дар девони у гирд наомадааст. Дар ин 40 мутобиц бо забтх,ои се нусхаи хаттии «Иршод», ки дар даст аст, ашъори Рудакй нацл мешавад ва барои риояти ихтисор аз нишонах,ои нусхах,о истифода мекунем.
— 26 - НОМАИ донишгох
1. Адирна, ^омеи Салимия, шумораи 506, бидуни таърихи китобат, аммо ба цароипи китобат мансуб ба цари и х,аштуми х,и1фй аст;
2. Истонбул: Ма^муаи Аё Суфиё, китобхонаи Сулаймония, шумораи 1661, таърихи китобат мух,аррами 900кг;
3. Исломобод: Ма^муаи Муфтй, Оршиви Миллии Покистои, шумораи Ислом/492, таърхи китобат шаъбони 1022ц.
Байти аввал:
Тозиву порей х,ама наздики мо якест, Наздики у гиромй пар^езгортар.
К,алонусй, 15 х,опшя, забти иусхаи Адирна, барги 2 б;
«Мавло азза ва чалла фармудааст: «Инна акрамакум ъинда-л-Лох,и агцакум» (ал-Х.учаР()1 > 13)
Гуфт: «Гиромитарини шумо назди ман он аст, ки иарх,езгортар аст» ва Рудакй андар ни маънй шеър гуфтааст: Тозиву порей %ама наздики мо якест, Наздики у гиромй пар^езгортар».
Забти иусхаи Исломобод (барги 46, алиф 5)
«Мавло таъоло фармудааст: ...«Инна акрамакум ъинда-л-Лох,и атцакум» (ал-Ху^арот, 13)
Гуфт: «Гиромитарини шумо ба назди ман он аст, ки парх,ез1 ортар аст» ва Рудакй бад-ин маънй шеъре гуфтааст: Тозиву порей %ама наздики мо якест, Наздики у гиромй пар^езгортар»
Забти нусхаи Истонбул, барги 106
«Мавло азза ва чал фармудааст: «Инна акрамакум ъинда-л-Лох,и атцакум» (ал-Х,учаРот> 13)
Гуфт: «Гиромитарини шумо ба назди ман он аст, ки парх,езгортар аст».
Вале байти Рудакй забт нашудааст ва матлаб ба х,амип 40 хатм мешавад.
Байти дувум ва савум (цитъа): Сангу гав^ар якест чун нахурй, Чй кунй хонумони худ пурсанг? Ба ду тангй басандакор мабош, Тан гни гуру зиндагонии тан г.
(К,алонусй, 98-99). Забти нусхаи Адирна, барги 84 алиф/б:
С УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ" ~ 27 ~
«Ва гуфтаанд: «Ан-носу фи-л-фяцри м я х оф я г я - л -ф я к; р и >Г * Мярдумон дар дарвешй бо вучуди тавонгарй дар дарвешианд аз бими дарвеширо, ки х,ян" ; наёмада. Ва Рудакй дар ин маънй i уяд: Шеър:
Сангу гавх,ар якест чуннахурй, Чй кунй хонумони худ пурсанг. Ба ду тангй басандакор мабош, Тангии гуру зиндагоиии танг.
Забти нусхаи Истонбул (барги 43, алиф; б:) «Ва Рудакй г^яд:... «Ан-носу фи-л-фацри мяхофятя-л-фяцри» Гуфт: Мардумон дар дарвешианд бо тавонгарй аз бими дарвешии сипастар. Ва х,ам Рудакй if яд: Шеър:
Сангу гавх,ар якест чуннахурй, Чйкунйхону амон[казо] худпур санг. Ба ду тангй басандакор мабош, Тангии гуру зиндагоиии танг.
Забти нусхаи Исломобод (барги 426) «Чй гуфтаанд:... «Ан-носу фи-л-фацри махофата-л-фацри» Яъне: Мардумон дар дарвешианд бо тавонгарй ба х,ам аз бими дарвешй ситабр [казо]. Ва Рудакй гуяд: Сангугавх,арякест чуннахурй, Чй кунй хонумони худ иур санг Ба ду тангй басандакор мабош, Тангии гуру зиндагоиии танг. «Хуррамнома» таълифи Алй ибни Абинаср ибни Алй маъруф ба Абилхусайни Уз^андй, китобе аст дар илми я\лок„ ки дар iyipini пя1И(у\ш х,и1фй дар ду бахш таълиф шудааст: бахши аввал дар чид, бахши охир дар х,азл. Шодравон дуктур Мух,аммади Икбол (18941948) усгоди бахши форсии Донишкадаи ховаршиносии Допиппох,!! 11я1И(оГ), Jloxyp [эшон х,я\шо\[ ва х,я\ш[ях,рии Аллома Мух,аммади Изболи Лохурй шоир ва файласуфи шях,и р аст] нусхае аз ин китоб дар ихтиёр доштааст ва онро дар гуфторе ба забоин урду ба унвон «Китоби Хуррамнома мин цадим шуаро, ке баъз ашъор» [Бархе ашъори шоирони к, яд и vi дар китоби Хуррамнома] муаррифй кардааст. Маколаи эшон нахуст дар Ориентал коллец Мегезин (Jloxyp), августи 1947м. мунташир шуд ва сииас дар маколоти мунтахабаи ма^аллаи Донишкядяи ховяршиносй, бя эх,тимоми
— 28 - НОМАИ ДОНИШГОХ J
Вазир Х,асани Обидй, интишороти Донишгох,и Пан^об, JIoxyp, 1967м./ 1346 ш., чилди 1, 428-430 гачдиди чоп шуд. Гумон мекунам, ки ин макола аз чашми аксар форсидонон ва рудакииажух,он ба дур буда ва камох,аедух,у ба он иноят нашудааст. Х,ам китоби «Хуррамнома» мух,им ва ношинохта аст ва х,ам ашъори шоироне, аз Чумла Рудакй, ки дар он пяк,л шуда, нодир аст. Пас ах,амми матолиби ин макола аз забоин дуктур Мух,аммади Икбол дар ин 40 ба форсй тарчума мешавад:
«Хуррамнома» китобе аст дар илми а\лок„ ки дар цари и нан^уми х,и1фй ба шеваи «К.обуснома» нигошта шуда ва дар он дар зимни масоили ахлоцй, х,икоят ва ашъор низ дарч шудааст. Нусхае аз цисмати аввали китоб, ки эх,тимолан дар цари и ёздахуми х,и1фй китобат шудааст, дар ихтиёри май аст ва нусхаи дигар аз ин китоб дар '(ос cypoF надорам ва иншооллох, дар фурсате дигар ин китобро Чудокша дар х,амин нашрия (Ориентал коллец Мегезин) муаррифй хох,ам кард. [Вале ин фурсат пеш наомад. Мутар^им].
Муаллиф дар ин китоб ба вуфур аз ашъор истифода кардааст, вале мутаассифона ба r;y î ду-се маврид, аз сарояндагон ном набур-даасг ва ба 40и он аз иборати «чунон ки шоир мег^яд» истифода кардааст. Чанд маврид, ки аз шоирони цадим ном бурдааст, бо номи Рудакй, 111ах,иди Балхй, Абушакури Балхй ва Абу i ох,ири Хусравонй ру ба ру мешавем. Аз он 40e, ки нусха пургалат аст, имкони тасх,ех,и ашъорро надорад. Боз х,ам дар гасх,ех,и оих,о кушидаам [вале ин тасх,ех, циёсе беш несг. Мутарчим]. Дар ин макола ашъоре аз шоирон интихоб шуда, ки дар тазкирах,о наёмадааст». (Мух,аммад Икбол, 428).
Сипае 5 байт аз 111ах,иди Балхй, 13 байт аз Абушакури Балхй, 6 байт аз Рудакй ва 2 байт аз Абуюх,ири Хусронй [казо: Хусравонй] иакд шудааст. Ашъори Рудакй бад-ин царор аст: Орзухр, ки мардумон хоцанд, Манду хо^ам, цадисшуд цумпа: Офиятхо^ам аз Худой цацон, Бениёзй[зи] мардумисифла.
Забои чй моя тавондопгган чунин сом [казо] Сухан бибоядгуфтан ба цойгох, тамом. Газанд хомуш будан ба цонгохд сухан, Баробар ояд бо гуфтани соком [казо]
V УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ ~ 29 ~
Ца^он ^амасола ба коми кас наравад, В-агар равад надщад %ар чйройдориву ком. Бубин то ки ца^онат чйгуна гомнщад[казо], Ба ^амегузор ту асои [казо] ки кай гузорадгом.
Уз^андй ба naiyi аз Мух,аммад Икбол с. 430.
ПАЙНАВИШТ
1. К,алонусй, Абдуллох, ибни Мух,аммад ибни Аб^бакри К,алонусии Насафй. Иршод дар маърифат ва ваъз ва ахлок;. Тасх,ех, ва муцаддима ва таълщоти Орифи НавшохД Мероси мактуб, Тех,рон, 1385ш.; Ва низ нусха^ои хаттии китоб бо нишона^ои зер: Адирна, нусхаи ^омеи Салимия, шумораи 1664, таърихи китобат му^аррами 900к;. Исломобод: Ма^муаи Муфтй, Оршиви Миллии Покистон, шумораи Ислом/492, таърихи китобат шаъбоии 1222к;.;
Мух,аммад Ик;бол, «Китоби Хуррамиома мин к;адим шуаро ке баъз ашъор» [Бархе ашъори шоирони к;адим дар китоби Хуррамиома], Ориентал Колле^ Мегезин, Лох,ур, августи 1947м. ва мацолоти мунтахабаи ма^аллаи Донишкадаи ховаршиносй, ба э^тимоми Вазир Х,асани Обидй, иштишороти Донишгох,и Пан^об, Лохур, 1967м./1346ш.
2. Самъонй. Имом Х,офиз Аб^саид Абдулкарим, Ал-Ансоб. - Ма^лис Доиратулмаорифу-л-Усмония, Х,айдаробод, Дакан, 1399*,. (1979м).
3. Уз^андй, Алй ибни Абунаср ибни Алй маъруф ба Абилхусайн. Хуррамиома. Нусхаи хаттй дар ихтиёри дуктур Мух,аммад Изболи мархум дар Лохур буда ва акнун маълум нест нусха ку^о аст?
4. Х,очй Халифа, Мустафо ибни Абдуллох,. Кашфу-з-зунун ан асомию-л-кутуб ва-л-фунун, Бейрут: Дорулфикр, 1990, 2 чилд
О. Навшохи
Новые стихи Рудаки Самарканди, обнаруженные в двух древних персидских текстах
Ключевые слова: история персидско-таджикской литературы, Абу Абдулло Рудаки, творчество Рудаки, Калонуси Насафи, Абилхусайн Узджанди
Из богатейшего творческого наследия Адама поэтов Востока Абу Абдулло Рудаки до наших дней сохранилось чуть более 1000
— 30 - _ НОМАИ донишгох
двустишии. Поэтому обнаружение новых бейтов Рудакй всегда является крупным событием в таджикско-персидском литературоведении.
Автор статьи представляет на суд читателей девять новых бейтов основоположника персидско-таджикской классической литературы. Три бейта он обнаружил в рукописном варианте книги «Иршод», принадлежащей перу Абдуллоха ибн Абу Бакра Калонуси Насафи (кон. Ун нач. VI века хиджры). Остальные шесть бейтов приведены в книге Али ибн Аби Наср ибн Али, больше известного под именем Абилхусайна Узджанди в его книге «Хуррамнома» (V век хиджры), написанном в подражение знаменитого труда Ун-сур алмаоли Кайковуса «Кабуснома».
Ruclaki Samarkandi's New Poems Revealed in two Ancient Persian Texts
O. Navshoki
Key words: history of Persian-Tajik literature, AbuAbduIIo Rudaki, Rudaki s creation, Kalonusi Nasafi, Abuilkhusain Uzdjandi
Out of the richest creative heritage of Abu Abdidlo Rudaki, called the Adam of Oriental poets, only a bit more that 1000 verses consisting of two lines are extant. Thereby, a revelation of new Rudaki's belts is always a significant event in Persian-Tajik literary criticism.
The author of the article presents nine new belts of the founder of the Persian-Tajik classic literature. Three belts were found in the hand-4'rit-ten variant of the book "Irshod" belonging to the pen of Abdullokh ibn Bakr Kalonusi Nasafi (the end of the V-th - the beginning of the Vl-th cc. of khidjra). The rest six belts are adduced in the book byAli ibn Nasr ibn Ali known wider under the name of Abilkhusain Uzdjandi; the book "Khurramnoma" being written as an imitation of "Kabusnoma", the famous production by Unsuralmaoli Kaikovus.
