Научная статья на тему 'РУБОИЁТИ ХАЙЁМ ДАР ТАРЉУМАИ АДОЛФ ФРИДРИХ ФОН ШАК'

РУБОИЁТИ ХАЙЁМ ДАР ТАРЉУМАИ АДОЛФ ФРИДРИХ ФОН ШАК Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
стиль / перевод / метафора / фраза / рифма / язык / аллегория / преувеличение / ритм.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Шарипова Гулнора Махмадмуродовна

В статье рассматривается Хайям, вопрос перевода повествований Хайяма Адольфа Фридриха фон Шака. При написании данной статьи в полной мере были использованы научные источники восточных и западных учёных, а примеры в статье представлены в сравнительном виде. Что касается мнений и мнений ученых в этой области относительно повествований Хайяма, он дает полные сведения по этому вопросу. При этом в статье наряду с анализом рубаи рассматривается способ возвращения рубаи и сохранения их содержания и содержания на немецком языке. Несмотря на то, что повествования Хайяма на первый взгляд кажутся очень простыми, на самом деле они требуют от исследователя очень высокого уровня понимания и понимания. Стиль и подход немецких востоковедов в интерпретации повествований Хайяма отличаются друг от друга. Такой способ их высокого понимания очень быстро отражается в переводе рубаи Хайяма на немецкий язык на суд исследователя. Стало ясно, что с течением веков рубаи Хайяма не потеряли своего статуса и привлекают все больше поклонников во всем мире. В произведениях этого всемирно известного поэта и математика отражена большая часть жизни и научных проблем различных сфер общества. Поэтому переводчики мира время от времени переводят его повествования и представляют его поклонникам.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «РУБОИЁТИ ХАЙЁМ ДАР ТАРЉУМАИ АДОЛФ ФРИДРИХ ФОН ШАК»

РУБОИЁТИ ХАЙЁМ ДАР ТАРЛУМАИ АДОЛФ ФРИДРИХ ФОН ШАК

ШАРИПОВА ГУЛНОРА МАХМАДМУРОДОВНА

Старший преподаватель кафедры иностранных языков, Таджикский Национальный

Университет, Душанбе, Таджикистан

Аннотация. В статье рассматривается Хайям, вопрос перевода повествований Хайяма Адольфа Фридриха фон Шака. При написании данной статьи в полной мере были использованы научные источники восточных и западных учёных, а примеры в статье представлены в сравнительном виде. Что касается мнений и мнений ученых в этой области относительно повествований Хайяма, он дает полные сведения по этому вопросу. При этом в статье наряду с анализом рубаи рассматривается способ возвращения рубаи и сохранения их содержания и содержания на немецком языке.

Несмотря на то, что повествования Хайяма на первый взгляд кажутся очень простыми, на самом деле они требуют от исследователя очень высокого уровня понимания и понимания.

Стиль и подход немецких востоковедов в интерпретации повествований Хайяма отличаются друг от друга. Такой способ их высокого понимания очень быстро отражается в переводе рубаи Хайяма на немецкий язык на суд исследователя.

Стало ясно, что с течением веков рубаи Хайяма не потеряли своего статуса и привлекают все больше поклонников во всем мире. В произведениях этого всемирно известного поэта и математика отражена большая часть жизни и научных проблем различных сфер общества. Поэтому переводчики мира время от времени переводят его повествования и представляют его поклонникам.

Ключевые слова: стиль, перевод, метафора, фраза, рифма, язык, аллегория, преувеличение, ритм.

Ба оламиён маълум аст, ки адабиёти точику форс дар тули асрао садао нафар ашхоси забардасту барумандро ба арсаи илму адаб додааст. Яке аз намояндаи ба назар намоёни ахли адаб, фарзанди фарзонаи толику форс Еиёсиддин Абдулфатх Умар ибни Иброхими Хайём мебошад, ки ба адабиёти гарб ва чомеаи адабии Аврупо пештар таъсиргузор будаву чахонро тасхир кардааст.

Мавсуф харчанд дар олами Шарку Гарб чун олим, донишманд, файласуф ва ситорашинос низ шинохта шудааст, аммо рубоиёташ то ба имруз бо микдорхои гуногун ракамгузор'1 шудааст ва мавсуфро шухрати чахонй додааст.

Дар ташкик ва баррасии рубоиёти Умари Хайём саами тарлумони аврупо'1 англисао ба монанди Фитслералд, франсавиён Никола хеле назаррас мебошад.

Рубоиёти Хайём ва осори илмии у аз нимаи дуюми асри 18 инчониб дар кишвархои олмонизабон тадкик, тарлума ва нашр мешаванд. Мардуми сохибзавки олмон бори нахуст соли 1879 бо рубоиёти Умари Хайём ошно гардиданд. Он вакт шаркшинос Адолф-Шак хамватанони худро бо 336 рубоии шоири махбуби мо шинос кард. Ин аввалин тарлумаи мукаммалтари рубоиёти Умари Хайём ба забони олмош нисбат ба тарлумааои Хаммер ва Рюкерт мебошад. У дар пешгуфтори навиштаи худ хонандагонро бо саргузашти шоир ошно кардааст.

Ягона тарлумае, ки то авали асри XX ба талаботи хонандагони олмош лавоб дода тавонист, хамин тарлумаи Адолф-Шак буд. Ин тарлума ба асли мохияти осори Умари Хайём наздик мебошад. Ногуфта намонад, ки Адолф Фридрих фон Шак зимни баррасии осори шоир ва олим хотиррасон мекунад, ки Хайём аз хушпарастии хеш ба табиат ва инсоният мегуяд, зиддияти факру гановатро, хушиву нокомиро мавриди арзёб'1 карор додааст. Он чи мулиб шудааст, ки Хайём дунёро чунин тираву гамгин ва бесаранлом биёбад, ин аст, ки латоифу хушихову зебоихои лахон пойдор нест ва давому бакое надорад.

Хайём тугёнест, ки ба фикру акли инсон бархурд мекунад. Ин лост, ки фикр бар зидди худ ба тугёну исён мепардозад ва дар арзиши худ шакк мекунад. Х,ангоми тарлума Шак дар дохили матни олмош баъзе калимахоро дар асл чун реалия бо навишти шарфшои лотиш овардааст то ки хонанда ба муродифи аслии лугати забони тарлума эътикод пайдо бикунад. Ein Vogel saß einst auf dem Wall von Tus, Vor ihm der Schädel König Keikawus, Und klagte immer fort «afssus, afssus! Wo bleibt der Glocken und der Pauken Gruß?»[7.26] Мурге дидам нишаста бар бораи Тус, Дар пеш нихода каллаи Кайковус. Бо калла хамегуфт, ки: «Афсус, афсус, Ку бонги чарасхову чй шуд нолаи кус!»[6.27]

Адолф Фридрих фон Шак- шоир, нависанда, таърихшиносй адабиёт ва санъат буда, алхак дар тарчумаи дурдонахои Хайём доди суханвариро додаст. Тарлумаи Адолф Фридрих Шак тарчумаи мукаррар! набуда, балки ин тарлумаи бадеи-илмист. Вай пеш аз он, ки Хайёмро омузад, шароити ичтимо'1 ва сиёсии адабиёти классикии толикро омухтааст. То ба Хайём Шак бо махорати бузург Рудакй, Х,офиз, Румй, Фирдавсй, Саъдй, ва Низоми Ганчавиро тарчума кардааст. Дар тарчумахои у андарзхои бузургони мо назму насри адабиёти олмонро ранги дигар бахшидааст. У донандаи бехтарини забони форсй-арабй буда, дар ин соха тахкикоти таърихиву адабии зиёдро анчом додааст. Пас аз ин кадар тарчума, пас аз ба даст овардани тачрибахои фаровон вай ба кори тарчумаи рубоиёти Умари Хайём шуруъ кардааст. Шак фалсафа ва хикмати хакимони шаркро омухт ва аллакай аз нозукият ва асрори шеъри Шарк огош буд.

Чуръат кардан ба тарчумаи класскони адабиёти форсу--точик худ як диловарист, аз чумла тарчумаи рубоиёти Хайём, ки мушкилтарини тарчумахост ва кахрамонист. Зеро дар кушода додани хазонаи пургухари адабиёти классики хазорсолаи форсу точик барои хонандагони олмонй ва ба воситаи забони олмонй ба хонандагони садхо миллат ва халкхо аз кушода додани кони тилло, аз кушода додани кухи лаъл пуркиматтар ва фоиданоктар аст. Ба классикони адабиёти форсу точик хаминон шудан номи худро ба дафтари некон абад'1 сабт кардан аст. Тарчумаи Шак, ки соли 1879 бо номи «Vierzeiler-чорбайтхо» руи чоп омадааст, яке аз бехтарин тарчумахост. Агар ба сарчашмашои илмиву адаб'1 назар афканем, аз ин шоир, нависанда ва таърихшинос меросй бое бо; мондааст: «Шеърхо- Gedichte (1867)», «Канкан- Cancan (1873)», «Баробархукукй- Ebenbürtig (1876)», «Баргхои нилуфар- Lotosblatter (1883)», «Таърихи драматургияи адабиёт ва санъат дар Испания- Geschichte der dramatischen Literatur und Kunst in Spanien (3 дисм 1846)», аз тарчимот «Шохномаи Фирдавсй- Heldensagen des Firdusi (1851)», «Садо аз Ганг- Stimmen von Ganges (1857)», «Театри Испания- Spanisches Theater (1845)», « Назм ва фарханги арабхо дар Испания ва Сисилия-Poesie und Kunst der Araber in Spanien und Sicilien(1865)».

Дар мудаддимаи асари «Vierzeiler-чорбайтхо» Шак аз соли таваллуди пири Нишопур ва дар дарбонри шохи салчукй Маликшох паи хидмат будани он, халли муодилоти риёзиву радамхои иротсионалии у ёдрас гардидааст. «Баргхои нилуфар- Lotosblatter (1883)»-ро Шак дар пайрави ба назми форсиён эчод намудааст.

Он чизеро ки Хайём дар бораи ин муодилоти чабри кашф карда буд имруз дар дабистонхо меомузанд, ки номи Паскалро гирифтааст.

Ба акидаи Шак, Хайём, чунон ки аз рубоиёти у бармеояд олими дакиксанл ба масоили бунёди таваччухи вижа дорад ва масоили бунёдиро бо диди жарфи риёз! ва фалсаф! тачзия ва тахлил мекунад.

Дидкати Хайёмро пеш аз хама асрори коинот хаст' ба худ чалб мекард. Ин буд, ки у асархои табиатшиносон мутафаккирони Юнони кадиму шарк Уклидус, Евклид, Архимед, Ал-Насафй ва дигаронро бо мароки калон аз худ намуд. Хайём фалсафаи Юнони

кадим пеш аз хама фалсафаи Аристотелро аз бар кард ва барои аз унсуршои дин! -муълизав! пок доштани муваффакиятшои афкори фалсаф! хиссаи босазое гузошт.

Дуруст аст, ки бисёре аз акоиду аз саргармихои мо хилофи акл ва дур аз мантик аст, аммо боз дил хукм мекунад, ки бо ин авхом хуш будан лаззат дорад ва хамин лаззат аст, ки подоши ранчхои зиндагй аст. Еояи зиндагй, гояи дарунист ва худи зиндагй аст, ки гояву хадафи зиндагист. Х,амин фикр аст, ки сирри лаззатчуиву асолати лаззатро назди Хаиём асоснок мекунад ва аклу хисси вайро ба суи зиндагй мутаваллех мекунад. Он гох ки зиндагй кать мешавад, хама чиз тамом мешавад, хиссу харакат поён меёбад ва ба аклу идрок эхтиёче нест. Дуруст аст, ки заъфу ночурии инсон харгиз бо у имкон намедишад, ки ин пардаи розро бикшояд ва аз каъри он чизе дарёбад, бо ин хама ранчу дарде, ки дар дунё ба аклу чисми инсон ворид мешавад, аз илхоми дардноке, ки уро дар гури сарду тира ба ком мекашад. Х,амин чанбаи илхоми марг аст, ки пири Нишобурро мисли хар мутафаккире ранч медихад ва нигарон медорад. Оё сарнавишт ин аст, ки инсон хамеша дар зулмати тардиду хайрат саргашта бошад? Гуё мукаддар (кисмат) аст, ки инсон харгиз ба нури хакикат чашм накушояд ва ба якин нарасад.

Ин аст пири Нишопур, ки аз варои хомушии рафтахову фаромушии гузаштахо паёми дилнишину ибратомузи у хануз дар гуши чонхо танин меандозад. Паёми у чист? Паёми мардест, ки хама чизро дидаву хама чизро шинохта ва озмудааст, дар ин хама дидаву озмудахо, чуз навмедиву бесаранчомй ба чуз шакку тардид хеч наёфтааст. Паёми мардест, ки фалсафаву риёзй дарди чонкохи навмедиашро дармон кардааст ва дину ирфон уро умедвору хушбин ва мутмаин сохтааст.

Хайём дар рубоисарои мукаддамтар аз хамаи рубоинависони олам аст, дар тасниф олй, фарогири масъалахои мухим, ишоратгари рушди чомеа, фарёдгари дардхо, инъикосгари хакикату розхо, донандаи оини чахондорй, халкунандаи масоили аз тавоноии инсон берун аст. Андешахои Хайёмро ховаршиносонй кишавархои олмонизабон риндона ва афкораш орифона баён кардаанд, ки метавон аз хамон чормисрахояш дарк кард. Аз нигохи у «зиндагй пур аз шурангези» аст ва аз худ пурсон шудаву ба саволаш худ лавоб медихад «зирак бояд буд ва дами хуш бояд дарёфт».

Хуш ин ки дар ин замона озода бизист, Хурсанд ба хар чиз, ки Худодода бизист. В-ин як дами умрро ганимат бишумурд, Озодаву босодаву бобода бизист[6.31]. Тарчумаи Адолф Фридрих фон Шак: Der Arbeit und der Frommigkeit den Rttcken kehren, das ist gescheit; Die Zeit verbringen bei schonen Frauen, die Huld uns gewahren, das ist gescheit. Verrinnen lassen wir in den Staub die Zeit bald unser Lebensblut; Darum den Becher voll Rebenblut zuvor zu leeren, das ist gescheit[7.32].

Ин андешаи омиронаи Хайём аз тарафи Шак баргардон шуда ба мазмун ва мантики рубоии овардашуда наздик аст. Вале тарчумаи Ф.Гешвантнер ба андешаи мо он кадар комил нест, зеро холи аз мантик будаву боз дар он хатои калимот дида мешавад. Яъне ибораи «бо бода» дар тарчумаи Шак «voll Rebenblut», ба матни рубои наздик будаву ибораи « mit Rubinblut»^ (с,58)Гешвантнер фарсаххо аз матн дур аст ва ин ибора дар забони мо «бо хуни ёкут» тарчума мегардад.

Хайёмро метавон адиби исёнгар номид, зеро бе тарсу харос сухан меронад, ки дар мукаддимаву охирсухани кулли мутарчимоти аз тарафи ховаршиносонй олмонизабон ба анчом расида, ин нукот зикр гардидааст, ки сабаби асосии махбубияти Хайём гардидааст. Гар ман мижаро ба шам занам, туфон аст гуфта меафзояд:

Гуфтам, ки дигар бодаи гулгун нахурам,

Май хуни разон аст, дигар хун нахурам...

Пири хирадам гуфт: «Ба чид мегуйи»

Гуфтам, ки: «мазох кардаам, чун нахурам?» [6.169.]

Х,ар сатри Хайём аъло, воло ва тугёнист, ки худ бехарос бар алайхи нотавонбинон, тангназарон «ринду бутпараст» ном нихода ва ин аз назари хаводоронаш дур намондааст: Гар ман зи майи мугона мастам, хастам, В-ар кофару ринду бутпарастам, хастам Х,ар тоифае ба ман гумоне доранд, Ман худ донам,чунон ки хастам, хастам[6.168].

Тарчумаи А.Ф. фон Шак. Bin ich berauscht von edlem alten Wein, so bin ich's, Bin ich ungläubig und voll Ketzerei'n, so bin ich's. Die einen dagen dies von mir, die andern jenes, Allein was hilft's? Wie Gott mir gab das Sein, so bin ich's.[7.174].

Саволи тунди гаюронаи Хайём нисбат ба макру фиреби умр, дарди беохири «сокии умр» (яздон), найрангу фасоди у хайратгузору фалакларзон аст. Саволшояш бепарда гуфта шудаву тарконандаанд ва у ба худ ва дигарон озоди такозо дорад, алайхи «чилавдори хаст'» илтичо дорад «Озодам кун, ки лоики банд наям». Für eine magische Laterne ist diese ganze Welt zu halten, In welcher wir voll Schwindel leben;

Die Sonne hängt darin als Lampe; die Bilder aber und Gestalten

Sind wir, die dran vorüberschweben[7. 177].

Ин чархи фалак, ки мо дар у шайронем,

Фонуси хаёл аз у мисоле донем.

Хуршед чарог дону олам фонус,

Мо чун суварем, к-андар у гардонем[6.176].

Х,арчанд у зиндагии шазинеро аз сар гузаронидааст, боз насихат аз он кардааст, ки бояд хар лахзаи хаётро хуш гузаронд, ки он бебозгашт аст. Аз нигохи Хайём инсон офаридаи мумтоз буда, уро зарур аст, ки кадру эътибори худро донад ва аз олами табиату олами хастй барои рушди такомули моддиву маънавии худ истифода намояд. Чун ухда намекунад касе фардоро, Х,оли хуш кун ту ин дили шайдоро. Май нуш ба нури мох, эй ёр, ки мох, Бисъёр барояду наёбад моро[6.48]. Тарчумаи Адолф Фридрих фон Шак:

Da die Tage unseres Lebens rasch und unaufhaltsam schwinden, Da, ob morgen wir noch atmen, Keiner uns vermag zu künden. Laß, o du mein Mond, uns froh sein! Ach der Mond da droben wird oft noch um die Erde kreisen, ohne uns auf ihr zu finden! [7.50]

Чун хизмат дар сохтрхои кудрати ба кадри чавон душвор! мекард, Шак аз фаъолият даст кашида ба сафари кишвархои Испания, Египит ва Испания мебарояд. Чун у бо истеъдод буд, ба чуз забонхои аврупой забонхои арабй ва форсиро низ хуб медонист ва сухан мекард.

Адолф Фридрих фон Шак таqи солхои 1849-1852 паqи хизмат дар назди Х,окими бузурги Олденбург карор дошт ва чун намояндаи у дар Берлин карор дошт. Соли 1855 ба Мюнхен баргашта, аъзои академия илмхои Бавария мегардад.

Адолф Шак номи худро дар олами адабиёт тавассути таъсис додани галереяи расмхои эчодиёти асри 19 -галереяи Шак бок' гузоштааст, ки он хамаи фаъолияти эчодиву тарчумонии ин мутарчими барчастаро фаро мегирад, ки ба Императори давр Вилгелми 2 бахшидааст.

Адолф фридрих фон Шак дар тарчумаи рубоиёти Хайём доди суханро дар забони олмонй додааст, ки хонандаро ба худ мекашад. Wenn in deines Herzens Tiefen nur die Saat der Liebe sprießt, Gleich ist's, ob du in Moscheen oder Götzentempeln kniest; Hast du in das Buch der Liebe deinen Nahmen eingeschrieben, Nicht mehr denkst du dann an Strafe oder an Belohung drüben[7.167].

Хар дил, ки дар у нури мушаббат бисиришт, Гар сокини маслид асту гар з-ахли куништ. Дар дафтари ишк хар киро ном навишт, Озод зи дузах асту фориг зи бишишт[6.166].

Дар хаёти ичтимоии мардуми башар касбу хунархои гуногун чун- кулолгарй, бофандагй, охангарй, заргарй, наккошй , рассомй аз кадим роич буд ва дар рушди фархангу тамаддуни башар накши халкунанда бозидаанд, ки намунае аз он дар рубоиёти Хайём низ назаррасанд.

Ihr Töpfer, die emsig den Ton ihr knetet, Mit Händen ihn klopft, mit Füßen ihn tretet, Bedenkt doch: was ihr also mißhandelt, Sind Menschenleiber, zu Erde verwandelt[7.186]. Ин кузагарон, ки даст бар гил доранд, Гар аклу хирад нек бар у бигморанд, йаргиз назананд ба мушту селеву лагад, Хоки падарон аст наку медонанд[6. 187].

Шоир бо таассуф таъкид мекунад, ки аксари одамон тобеи нафс шуда, умрро бехуда мегузаронанд.

Wir kamen zu spät auf diese Welt; Kaum Mensch sein kann man das nennen; Satt sind wir, laßt es uns offen bekennen, Dieses Mahles, das schlecht bestellt[7.168]. Дар доираи вучуд дер омадаем, В-аз пояи мардуми ба зер омадаем, Чун умр на бар муроди мо мегузарад, Эй, кош сар омади, ки сер омадаем[6.167].

Хайём чунон ки аз тарчумаи рубоиёти у бо забони олмонй бармеояд олими хушбаён ба масоили бунёди таваллухи вижа дорад.

Хуллас ба ин минвол Хайём дар рубоиёташ яъне ашъори камшумораш ба хар масъалае ворид шавад, хамеша инсонро дар мадди назар дорад ва некудошти уро таъкид мекунад.

АДАБИЁТ

1. Абдулло, С. Чиро тарлума бояд кард? // С. Абдуло. Нури сухан. - Алматы, 2005. - С. 168174.

2. Ашрор! ft. Сушбат аз санъати адабиёт // Садои Шарк. - № 5, 1984. С. 115-128.

3. Горбунов А.М. Зарубежные писатели XX века: Библиографический словарь. - Москва: Просвещение, 1997. - 308 с.

4. Мухторов Ш. Замон ва тарлумон. - Душанбе: Адиб, 1989. - 308 с.

5. Самад, Вал!. Пайвандшои адаб'! - Душанбе: Ирфон, 1976. - 24 с.

6. Умари Хайём. Рубоиёт. Душанбе, «Маориф ва фарханг»,-2010,-236 с.

7. Friedrich Bodenstedt «Die Lieder und Sprüche des Omar Chajjam»

8. Bresfau,1881schletterschebuchhandlung 245s.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.