Научная статья на тему 'ЎРТА ЗАРАФШОН ВОҲАСИДА САВДО-СОТИҚ, ҲУНАРМАНДЧИЛИКНИНГ РИВОЖЛАНИШИ ТАРИХИДАН'

ЎРТА ЗАРАФШОН ВОҲАСИДА САВДО-СОТИҚ, ҲУНАРМАНДЧИЛИКНИНГ РИВОЖЛАНИШИ ТАРИХИДАН Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Дусмуродов Обиджон Шомирзаевич

Зарафшон водийси Ўрта Осиёнинг марказий қисмида Оқтов билан Зарафшон тизмалари орасида жойлашган воҳадир. Зарафшон водийсининг асосий сув манбаи Зарафшон дарёси бўлиб бу дарё Зарафшон тоғининг энг юқори чўққиси Зарафшон музлигидан тўйинади [ЎзМЭ: 672-673]. Зарафшон водийси Зарафшон дарёси оқишига бўйича Юқори Зрафшон, Ўрта Зарафшон ва Қуйи Зарафшон воҳаси ҳудудларига ажратилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎРТА ЗАРАФШОН ВОҲАСИДА САВДО-СОТИҚ, ҲУНАРМАНДЧИЛИКНИНГ РИВОЖЛАНИШИ ТАРИХИДАН»

УРТА ЗАРАФШОН ВО^АСИДА САВДО-СОТЩ, ^УНАРМАНДЧИЛИКНИНГ РИВОЖЛАНИШИ ТАРИХИДАН

Дусмуродов Обиджон Шомирзаевич

УзМУ, Тарих факультети укитувчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.12607512

Зарафшон водийси Урта Осиёнинг марказий кисмида Октов билан Зарафшон тизмалари орасида жойлашган вохадир. Зарафшон водийсининг асосий сув манбаи Зарафшон дарёси булиб бу дарё Зарафшон тогининг энг юкори чуккиси Зарафшон музлигидан туйинади [УзМЭ: 672-673]. Зарафшон водийси Зарафшон дарёси окишига буйича Юкори Зрафшон, Урта Зарафшон ва ^уйи Зарафшон вохаси худудларига ажратилади.

Зарафшон вохасининг табиий шароити ва яшаш учун кулай ерларга эгалиги кадимдан бу худудга хар жойдан турли халклар, кучманчи турли этник гурухлар, уруг-аймокларнинг кучиб келиши, муваккат ва доимий жойлашишига сабаб булган. Шундан келиб чикиб дехкончилик, хунармандчилик ва савдо-сотик билан машгул халк асосан утрок ва ярим утрок ахоли булиб, уларнинг келиб чикиши турлича булган. Кишиларнинг узаро моддий ва маданий алокалари мазкур худудларда аста-секин махаллий ахоли катламининг шаклланишига олиб келди [К.Ш.Шаниязов: 91].

Урта Зарафшон вохасида утмишда хар бир тарихий давр иктисодий хаётида савдо-сотик ва хунармандчилик етакчи урин эгаллаган. Шахар хужалигидаги турли касб корликлар хамда тижорат билан машгул инсонларнинг жамият фаровонлиги йулидаги саъй-харакатлари ва уларнинг иш тажрибалари, амалга оширган ишларини урганиш хозирги вактдаги тадбиркорлик сохасидаги иш жараёнларини урганиш ва ривожлантиришга наф келтириши эхтимолдан холи эмас. Шу нуктаи назардан келиб чикиб Урта Осиё минтакасида ижтимоий ва иктисодий жихатдан етакчи мавкега эга булган Зарафшон вохасидаги хужалик тараккиётини илмий тахлил килиш мухимдир. Савдо-сотик сохасида хам куп асрлик анъаналар хозирги кунда хам давом эттирилиб келинмокда. Воханинг ахоли яшайдиган худудларида хафтанинг маълум кунларида бозор булган. ^адимдан Самарканд вилояти худудларида хафталик савдо-сотик ишлари амалга оширилган. Жумладан, бугунги кунда хам Пахтачи тумани худудларида яъни, душанба куни Хумор кургонида, сешанба куни Украш махалласи худудида республика буйича чорва молларининг катта бозори, чоршанба куни Украш махалласи ва Султонобод худудида савдо тижорат бозори, пайшанба куни Тадбиркор махалласи, жума куни Киштали махалласи, шанба куни Дабускалъа махалласи худудида кишлок дехконлари, хунармандлари ва тадбиркорлари томонидан ишлаб чикарилган махсулотлар сотувга чикарилади. Дехкончилик учун кулай унумдор ерлар, чорвачиликни ривожлантириш учун кенг яйловлар, хунармандларнинг иш юритишларига купрок имкон берувчи шахарлар, тижорат ишларига кулайликлар берувчи чоррахалар ва йулларнинг мазкур худудлар мавжудлиги хам бу ерларда муътадил хужалик юритишга ижобий таъсир курсатганлигини алохида таъкидлаш керак. Умуман олиб караганда, утмишда бу борада эришилган ютуклар, муваффакиятлар, йул куйилган хато-камчиликлар ва нуксонларни илмий урганиш, тахлил килиш хар доим долзарб ахамият касб этади.

Урта Зарафшон вохасида савдо-сотик хамда хунармандчилик сохасида бир канча тадкикот ишлари олиб борилган. Буларга К.К.Пардаевнинг "ХУ1-ХУ111 асрда Миёнкол"

номли [К.К.Пардаев: 280], О.А.Остоновнинг "Зарафшон вохасида хунармандчилик, тадбиркорлик ва савдо-сотик (XIX аср охири-XXI аср бошларида)" [О.А.Остонов: 2013] мавзусидаги монографияси, Узбекистон Миллий Архивидаги шу сохага оид фонд хужжатлари [УзМА: 596-фонд] ва Б.Ахмедовнинг "Тарихдан сабоклар" [Б.Ахмедов: 430] асарида хам воханинг савдо сотик, хунармандчилигига оид манбалар бериб утилган.

Амир Темур салтанатига ташриф буюрган испан элчиси Руи Гонсалес де Клавихонинг кундалигида Самарканд шахрининг катта хиёбон ва савдо расталари хамда хар йили олиб бориладиган савдо ишлари яъни Хитой, Х,индистон, Татаристондан олиб келинган моллар тугрисида Б.Ахмедовнинг "Тарихдан сабоклар" асарида маълумотлар бериб утилган [Б.Ахмедов: 252]. XIX аср урталарида Урта Зарафшон вохасида олиб борилган савдо сотик ишлари, хунармандчилик турларини кенг микиёсда ривожланиши ва хозирги кунда хам шу жойларда савдонинг, хунармандчиликнинг замонавий турлари билан ахолини шугулланиб келаётганлигини куришимиз мумкин. Савдо-сотик воха ахолиси томонидан бугунги кунда хам олиб борилмокда, хунармандчилик турлари эса ёш авлодларга устоз-шогирд анъаналари оркали ургатиб келинмокда.

Зарафшон вохасида кенг таркалган хунармандчилик турларидан бири кулолчилик булиб, ушбу хунармандчилик тури Зарафшон вохасида кадимдан махаллий эхтиёжларга мослашиб ривожланган. Бу даврда Самарканд билан бир каторда Каттакургонда хам кулолчилик борасидаги анъаналар сезиларли даражада усиб борди. Каттакургон кулоллари, айникса, ошхона буюмлари ясаш бобида мохир булишган. Буюмларни сирлашдаги узига хос услублари Каттакургон кулолларига шухрат келтирган [О.А.Остонов: 23].

Кулолчилик-хунармандчиликнинг етакчи тармокларидан бири хисобланиб, икки турдаги кулолчилик буюмлари ишлаб чикарилган. Булар сирланган ва сирланмаган кулолчилик буюмлари булган. Баъзи хунармандлар сирланганини, баъзилари сирланмаган оддий кулолчилик буюмларини ишлаб чикарган. Кулолчилик устахоналари бир хил шаклда булиб, яшаш уйларга нисбатан баландрок курилган. Кулолчилик буюмларини ясашда лойга жун кушиб ишлов берилган. Уста-хунарманд кулоллар томонидан ишлаб чикарилган кулолчилик махсулотлари бозорларда камдан кам сотилган, улар асосан уз махсулотларини кутарасига савдогарларга сотганлар[К.К.Пардаев: 138].

Зарафшон вохасида хунармандчиликнинг анъанавий турлари хамда савдо-сотик кадимдан ривожланган булиб, бугунги кунда воха ахолиси томонидан дехкончилик маданияти, хунармадчилик барча турлари оркали республикамизнинг иктисодий ва савдо-сотик сохалари ривожланмокда. Бугунги кунда хам хунармандчилик ва тадбиркорликнинг ривожланиши натижасида вохада ишлаб чикаришнинг янги тармоклари вужудга келган ва тараккий этмокда.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. Узбекистон Миллий энциклопедияси. 3-том.-Тошкент: "Узбекистон Миллий Энциклопедияси" Давлат илмий нашриёти. 2002.-Б. 672-673.

2. Шаниязов К.Ш. Некоторые вопросы этнической динамики этнических связей узбеков в XIV -XVIII вв. Материалы к этнической истории населения Средней Азии. -Ташкент, 1986.-С. 91.

3. Пардаев К.К. XVI -XVIII асрларда Миёнкол.-Тошкент. "Turon Zamin Ziyo" 2014.-Б. 138.

4. Узбекистон Миллий архиви 596-фонд.

5. Ахмедов Б. Тарихдан сабоклар.-Тошкент: Укитувчи, 1994.-Б. 252.

6. О.А.Остонов Зарафшон вохасида хунармандчилик, тадбиркорлик ва савдо-сотик (XIX аср охири-ХХ1 аср бошларида)".-Тошкент: SHARQ, 2013. 142 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.