Научная статья на тему 'TRADITIONAL CARPETS OF THE LIVESTOCK POPULATION OF THE NURATA OASIS IN LATE XIX BEGINNING OF XX CENTURY'

TRADITIONAL CARPETS OF THE LIVESTOCK POPULATION OF THE NURATA OASIS IN LATE XIX BEGINNING OF XX CENTURY Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
138
41
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Nurata oasis / crafts / traditional / ethnos / ethno-local / carpet weaving / cattle breeding / people / lifestyle / textiles / scientists / specialist / heritage / attitude. / Нуратинский оазис / ремесла / традиционный / этнос / этнолокальный / ковер ткачество / скотоводство / люди / образ жизни / текстиль / ученые / специалисты / наследие / отношение.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Khayriddin A. Berdiev

The article is devoted to the specific types of traditional carpet weaving in the Nurata oasis and the research conducted by scientists to study them. The features of the traditions of carpet weaving, transmitted from ancestors to generations, the state of the carpet weaving traditions of the Nurata oasis, as well as historical and ethnographic features are studied. Attention is paid to the traditions of carpet weaving, which occupies a worthy place in the lifestyle of the oasis population, and the historical and ethnographic description of some types of carpets that have survived in the oasis to this day. Described attention to the production of types of carpets and proposals in this regard. In general, some aspects of the art of carpet weaving, which played a key role in the traditional crafts of the Turkmen, tom, palace and Uzbeks, Kazakhs, Tajiks, who have been living in the Nurata oasis for many years, are highlighted. After all, carpet weaving, which is the oldest traditional textile industry of mankind, has always had its own ethno-local features. A special place in this is occupied by the Nurata oasis, one of the historical and cultural regions of Uzbekistan.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ТРАДИЦИОННЫЕ КОВРЫ ЖИВОТНОГО НАСЕЛЕНИЯ НУРАТИНСКИЙ ОАЗИС В КОНЦЕ XIX НАЧАЛЕ XX ВЕКА

Статья посвящена специфические виды традиционного ковроткачества в Нуратинский оазис и исследования, проведенные ученых для их изучения. Особенности традиции ковроткачества, передающиеся из предки поколениям, состояние ковра ткацкие традиции Нуратинского оазиса, а также изучаются историко-этнографические особенности. Уделяется внимание традициям ковроткачества. ткачество, которое занимает достойное место в образ жизни населения оазиса и историческая и этнографическое описание некоторых видов ковры, сохранившиеся в оазисе до наших дней. Описано внимание на производство видов ковры и предложения по этому поводу. В целом, некоторые аспекты искусства ковроткачества, которые играли ключевую роль в традиционных ремеслах Туркмены, томи, дворцовые и узбеки, казахи, Таджики, жившие в Нуратинском оазисе на протяжении многих лет выделяются. Ведь ковер ткачество, которое является старейшим традиционным текстилем промышленность человечества, всегда имела свою этнолокальные особенности. Особое место в этом занимает занимаемый Нуратинским оазисом, одним из исторических и культурных регионов Узбекистана.

Текст научной работы на тему «TRADITIONAL CARPETS OF THE LIVESTOCK POPULATION OF THE NURATA OASIS IN LATE XIX BEGINNING OF XX CENTURY»

Journal of Social Research in Uzbekistan

JOURNAL OF SOCIAL RESEARCH IN UZBEKISTAN

journal homepage:

https://topjournals.uz/index .php/j sru

TRADITIONAL CARPETS OF THE LIVESTOCK POPULATION OF THE NURATA OASIS IN LATE XIX - BEGINNING OF XX CENTURY

(Based on the analysis of historical and ethnographic materials)

Khayriddin A. Berdiev

Senior Lecturer, PhD.

Tashkent State Technical University

Uzbekistan

bxa_68@mail. ru

Ravshan S. Tashmurodov

Senior Lecturer

Tashkent State Technical University Uzbekistan

t. ravshan@,gmail. com

ABOUT ARTICLE

Key words: Nurata oasis, crafts, traditional, ethnos, ethno-local, carpet weaving, cattle breeding, people, lifestyle, textiles, scientists, specialist, heritage, attitude.

Received: 04.01.22 Accepted: 10.01.22 Published: 29.01.22

Abstract: The article is devoted to the specific types of traditional carpet weaving in the Nurata oasis and the research conducted by scientists to study them. The features of the traditions of carpet weaving, transmitted from ancestors to generations, the state of the carpet weaving traditions of the Nurata oasis, as well as historical and ethnographic features are studied. Attention is paid to the traditions of carpet weaving, which occupies a worthy place in the lifestyle of the oasis population, and the historical and ethnographic description of some types of carpets that have survived in the oasis to this day. Described attention to the production of types of carpets and proposals in this regard. In general, some aspects of the art of carpet weaving, which played a key role in the traditional crafts of the Turkmen, tom, palace and Uzbeks, Kazakhs, Tajiks, who have been living in the Nurata oasis for many years, are highlighted. After all, carpet weaving, which is the oldest traditional textile industry of mankind, has always had its own ethno-local features. A special place in this is occupied by the Nurata oasis, one of the historical and cultural regions of Uzbekistan._

XIX АСР ОХИРИ - XX АСР БОШЛАРИДА НУРОТА ВО^АСИ ЧОРВАДОР А^ОЛИСИНИНГ АЪАНАВИЙ ГИЛАМДУЗЛИГИ

(Тарихий -этнографик материаллар тахлили асосида)

Хайриддин А. Бердиев

Катта уцитувчи, PhD.

Тошкент давлат техника университети

Узбекистон

bxa_68@mail. ru

Равшан С. Ташмуродов

Катта уцитувчи

Тошкент давлат техника университети

Узбекистон

t. ravshanagmail. com

_МА^ОЛА ^А^ИДА_

Калит сузлар: Нурота вохаси, Аннотация: Макола хунарманд-хунармандчилик, анъанавий, этнос, чиликнинг анъанавий гиламдузлик этнолокал, гиламдузлик, чорвадор ахоли, турининг Нурота вохасига хос турлари ва халк, турмуш тарзи, тукимачилик, уларни урганиш буйича олимларнинг олиб олимлар, мутахассис, мерос, муносабат. борган тадкикотларига багишланган. Унда

гиламдузлик анъаналарининг , ажодлардан авлодларга утиб келаётган хусусиятлари, Нурота вохаси гиламдузлик анъана-ларининг холати хамда тарихий-этнографик хусусиятлари урганилган. Воха ахолиси турмуш тарзида муносиб урин тутган гиламдузлик анъаналарига эътибор каратилиб, вохада хозирги кунга кадар сакланиб колган айрим гилам турларига тарихий-этнографик жихатдан таъриф берилган. Гиламчилик турлари ишлаб чикарилишига булган эътибор ва бу борада таклифлар баён килинган. Умуман, унда Нурота вохасида узок йиллар мобайнида истикомат килган воханинг туркман, тома, сарой хамда узбек, козок, тожиклар томонидан анъанавий хунармандчиликда асосий урин тутган гиламдузлик санъатининг айрим жихатларини ёритилган. Зеро, инсониятнинг кадимги анъанавий тукимачилик сохаси булган гиламдузлик барча даврларда узига хос этнолокал хусусиятларга эга булиб келган. Бунда Узбекистоннинг тарихий-маданий минтакаларидан бири Нурота вохаси _алохида урин эгаллайди._

ТАДИЦИОННОЕ КОВРАТКАЧЕСТВО ЖИВОТНОВОДЧЕСКОГО НАСЕЛЕНИЯ НУРАТИНСКОГО ОАЗИСА В КОНЦЕ XIX -НАЧАЛО ХХ ВЕКА

(На основе анализа историко-этнографических материалов)

Хайриддин А. Бердиев

Старший преподаватель, PhD.

Ташкентский государственный технический университет

Узбекистан

bxa_68@mail. ru

Равшан С. Ташмуродов

Старший преподаватель

Ташкентский государственный технический университет

Узбекистан

t. ravshanagmail. com

_О СТАТЬЕ_

Ключевые слова: Нуратинский Аннотация: Статья посвящена оазис, ремесла, традиционное, этнос, специфическим видам традиционного этнолокальный, ковроткачество, ковроткачества в Нуратинском оазисе и

скотоводство, народ, образ жизни, исследованиям, проведенным учеными по текстиль, ученые, специалист, наследие, их изучению. Изучаются особенности отношение. традиций ковроткачества, передающиеся

от предков к поколениям, состояние ковроткаческих традиций Нуратинского оазиса, а также историко-этнографические особенности. Уделено внимание традициям ковроткачества, занимающим достойное место в образе жизни населения оазиса, и историко-этнографическому описанию некоторых видов ковров, сохранившихся в оазисе до наших дней. Описаны внимание к производству видов ковров и предложения по этому поводу. В целом освещаются некоторые аспекты искусства ковроткачества, сыгравшего ключевую роль в традиционных промыслах туркмен, тома, дворцовых и узбеков, казахов, таджиков, на протяжении многих лет проживающих в Нуратинском оазисе. Ведь ковроткачество, являющееся древнейшей традиционной текстильной отраслью человечества, всегда имело свои этнолокальные особенности. Особое место в этом занимает Нуратинский оазис, один из историко-культурных регионов Узбекистана.

Кириш /Введение /Intpoduction:

Азалдан Марказий Осиё халклари турмуш тарзида хунармандчилик сохасининг куплаб турлари шаклланган ва улар махаллий халклар турмуш тарзида алохида уринга эга булган. Булар каторида дурадгорлик, темирчилик, ёгочсозлик, кулолчилик, каштачилик, такинчоклар ясаш каби хунармандчилик турлари мухим урин тутган. Тукимачилик йуналишида эса гилам тукиш ва каштачиликнинг махаллий халкларга хос намуналари яратилиб, уларда уша халкларнинг турмуш тарзи, дунёкараши хамда миллий тафаккури акс этган. Улар узок йиллар мобайнида асрлардан асрларга утиб, ранг баранг шаклда, турли улчамларда аждодлардан авлодларга етказилган. Айникса, хужалик хаётида чорвачилик асосий урин тутувчи халклар хаётида гиламдузлик анчагина тараккий этиб, унда узига хос мактаблар шаклланган. Бу эса анаъанавий хунармандчиликнинг гиламдузлик санъати узининг узок тарихий-этнографик хусусиятларига эга эканлигини тасдиклайди.

Ана шундай тарихий-маданий минтакалардан бири Нурота вохаси булиб, тадкикотларга кура Нурота тог тизмaси ён багрларида яшaган узбек ва тожик этнослaрининг гилaм тукиш анъаналари алохида ажралиб турганлигини ва миллий композицияни ташкил этган. Агарда уларнинг урганилиш тарихига эътибор каратилса, ХХ аср 40-йиллари Урталаригaчa улар яхши Ургaнилмaгaнлигини вa Уртa Oсиё гилaмлaри хусусида рус вa xoрижий aдaбиётлaрдa бу x,a^a мaълумoтлар кам учрашини тасдиклади. Анъанавий хунармандчиликдаги тукимачилик сохаси гарчи собик Иттифок даврида "эскилик саркити", деб каралган булса-да, бугунги кунга келиб илмий асосга эга булган долзарб муаммога айланди хдмда ушбу сохани янада чукуррок урганиш долзарб ахамият касб этмокда.

Бу борада айникса Узбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёев томонидан имзоланган 2017 йил 17 ноябрдаги «Хунармандчиликни янада ривожлантириш ва хунармандларни хар томонлама куллаб-кувватлаш чора-тадбирлари тугрисида» ПФ-5242-сон Фармони[1. https://president.uz/uz/] халк бадиий хунармандчилиги ва амалий санъатини янада ривожлантиришни назарда тутувчи мухим норматив-хукукий хужжат сифатида алохида ахамиятга эга булди. Зеро, хунармандчиликнинг барча турларини асраб авайлаш, ишлаб чикариш анъаналарини мукаммал урганиш, моддий ва ашёвий манбаларга асосланиб халк амалий санъати намуналарини тиклаш ва келажак авлодларга етказиш мухим уринга эга.

А^еий кием /Основная часть /Main part: Республикамизнинг тарихий-этнографик минтакаларидан бири булган Нурота вохаси азалдан турли этносларнинг узаро этномаданий алокалари, ассимиляциялашуви учун узига хос этномулокот худуди булганлиги, бундай узаро муносабатлар худуд ахолисининг анъанавий машгулотларида, хусусан чорвадор ахоли моддий маданияти айникса, аёлларнинг гилам тукиш анъаналарида яхши сакланганлигини

куришимиз мумкин. Нурота вохасида азалдан яратилган хунармандчилик махсулотлари, айникса гиламлар узининг бетакрор шакллари ва безаклари билан бошка худудлардан ажралиб турган.

Муаммонинг урганилишига эътибор каратилса, тадкикотларга кура, XIX аср охир -XX асрда Нурота вохаси анъанавий хунармандчилиги тарихини урганишга багишланган барча материалларни уч гурухга ажратиш мумкин:

1) Россия империяси даврида чоп этилган адабиётлар;

2) Совет даврида яратилган адабиётлар;

3) Узбекистон мустакиллиги йилларида олиб борилган тадкикотлар.

Россия империяси Урта Осиёни босиб олгандан кейин мустамлака худудини мукаммал урганиш максадида бир катор илмий экпедициялар уюштирилганлиги тарихдан аён. Улар орасида олимлар хам булиб, улар каторида Д.Н.Логофет, Н.В.Хаников, Н.А. Маев, А.Д.Гребенкинлар Урта Осиё, хусусан, Бухоро амирлиги шахарлари, бозорлари, ахолисининг этник таркиби, кийим-кечаклари, машгулотлари тугрисида мухим маълумотларни келтириб утганлар. [2, - 245]. Бундан ташкари А.Бёрнс, А.П.Федченко, П.И. Небольсин, П.И. Пашино, А.Вамбери, Н.Ф. Петровский, М. Бекчурин, Е.К. Мейндорф, А.Кун, Л.Ф.Костенко, К.К.Пален, В.И.Масальский ва бошкалар томонидан чоп эттирилган асарларда хам хунармадчиликнинг айрим сохалари урин олган. Улар орасида А. Семёновнинг «Бухоро мангитлари тарихи» номли маколасида ушбу амирликнинг хужалик хаётида мухим урин тутган бир канча хунармадчиликнинг гиламчилик турига тегишли маълумотлар учрайди[3,- С. 58.].

Советлар давридаги тадкикотларда гилам тукиш билан боглик машгулот турларига алохида олинган минтакалар доирасида эътибор каратилмаган булсада, катор олимлар, жумладан И.Краузе, Н.Е.Симаков, В.К.Розводский, А.А. Фелькерзам, М.С.Андреев, М.Ф. Гаврилов, А.А.Семёнов, В.Г.Мошкова каби тадкикотчилар томонидан ёзилган маълумотларда Марказий Осиё халкларининг мухим машгулотларидан бири булган тукимачилик ва унга ёндош касб турлари, ишлаб чикариш жараёнларида иштирок этган хунармандчилик уюшмалари тугрисидаги айрим фикр-мулохазалар жамланган. Уларда кисман булсада, Нурота гиламдузлигига оид айрим маълумотлар хам учрайди.

Агарда мазкур худуднинг тарихий-этноргафик манзарасига эътибор каратилса, минтака азалдан махаллий ва хорижий тадкикотчиларни узига жалб этиб келганлигини куришимиз мумкин. Бу борада бир канча махаллий олимлар ва мутахассислар вохада катор изланишлар олиб борган булиб, улар айникса мустакиллик йилларида янада кенгайганлигини пайкашимиз мумкин. Масалан воха ахолисининг этник таркиби, жамоавий турмуш тарзи, хужалик хаёти, аёллар такинчоклари, ахоли манзилгохларининг топонимик ва

Journal of Social Research in Uzbekistan ISSN: 2181-2721

этнотопонимик хусусиятлари каби масалалар Х.Бердиев, Ф.Толипов, Г.Юлдашева, У.Орипов, Т.Салимов, А.П.Шевяков, А.Тогаев, каби олимлар томонидан урганилган. Тадкикотлардан кузланган максад Нурота вохаси ахолиси тарихи, этнографик хусусиятлари у ёки бу тарза тадкик этилган булсада, вохада анъанавий хунармандчиликнинг гиламдузлик анъаналари алохида илмий тадкикот объекти сифатида тарихий-этнографик жихатдан хали урганилмаганлигини тасдиклади.

Аммо урганилаётган масаланинг тарихшунсолигига эътибор каратилса, мустакиллик йилларида амалга оширилган илмий ишлар каторида бевосита Нурота вохасига тааллукли воха аёлларининг анъанавий кийим- кечаклари ва такинчоклари масаласи этнолог олима Г.К.Юлдашева томонидан алохида диссертация тадкикоти сифатида урганилган булсада, гиламдузлик анъаналарига кисман эътибор каратиб утилганлигини куришимиз мумкин. Унда муаллиф аёлларнинг анъанавий кийим-кечаклари ва такинчокларини дала этнографик маълумотлари асосида тадкик этади[4, - 21 с.]. Муаллиф уз ишида воха ахолисининг этник таркиби, хужалик турмуш тарзи каби масалаларга хам баъзи уринларда тухталиб утган.

Этнолог олим Ф. Толипов хам Нурота вохаси жамоа анъаналари ва минтака ахолиси турмуш тарзи хакида тадкикотлар олиб борара экан, хунармандчиликнинг вохага хос турлари, айникса гилма тукиш, каштачилик анъаналари, ХХ аср бошларига келиб капиталистик муносабатлар, сиёсий, иктисодий, ижтимоий жараёнларнинг мазкур сохаларга таъсири, кишлок аёлларининг кохоз ишларига жалб этилиши натижасида уй хунармандчилигининг айрим турларининг кискариши хусусида маълумотлар бериб утган. Энг асосийси мазкур машгулот турларининг этник ва локал жихатлари ва айрим тарнсформацион жараёнлар дала маълумотлари ва илмий адабиётлар тахлили оркали воханинг Гараша кишлоги мисолида ёритишга харакат килинган [6. 2008] Т.ф.н Х. Бердиев эса вохада жойлашган ахоли манзилгохлари, хусусан жой номлари, яъни тарихий топонимиясининг тахлилини тарихий нуктаи назардан урганганлиги эътиборга моликдир [7.2019].

Дархакикат, гиламдузлик сохаси ахолининг азалдан турмуш тарзида тушама махсулот тури сифатида дастлаб, ибтидоий жамоа даврида тери, хайвон жунлари, усимлик (камиш ёки буйра) шаклида инсонларнинг дам олиши, хордик чикариши учун мулжалланган буюм шаклида пайдо булган. Бундай тукимачилик буюмлари дастлаб хар бир натурал хужалик эхтиёжларни кондиришга хизмат килган. Янада тугрирок килиб айтганда, гиламдузлик тор хужалик доирасида чукур илдиз отган илк хунармандчилик шаклидир. Бугунги кунгача гиламдузик ва тукимачилик буюм хамда безак турларини урганган тадкикотчилар маълумотларига кура, у Кавказ, Олд Осиё (Эрон,Туркия, Миср) ва Марказий Осиёнинг кучманчи ва ярим кучманчи ахолиси турмуш тарзи билан узвий алокадорлик махсули

Journal of Social Research in Uzbekistan ISSN: 2181-2721

сифатида шаклланган. Бу борада П.Ф.Приображенский таъкидлаб утганидек, "Асосий вазифа тарихий манбалар асосида йирик маданий мажмуаларни киёсий урганиш, уларнинг узаро богликлик жихатларини аниклашга каратилиши керак" Асрлар утиши билан давлатчилик куртаклари ёйила бориши, ижтимоий-иктисодий хужалик турлари хаётда тушама буюм жихози ва анча маданийлашган гиламчилик махсулотларига эхтиёжнинг нисбатан ортиши ушбу тармокнинг янада ривожланишига сабаб булган. Яъни, чорвадор ахоли учун асосий хом ашё булган жунни йигириш ва кайта ишлаш оркали - бу махсулот хакикий гиламдузлик касбига айланди"[8.- Б. 29-30.].

Агарда утмишга назар ташланса, мамлакатимизнинг кадимги тарихий-этнографик минтакалари саналган Зарафшон, Сурхон вохалари, Фаргона водийси, Хоразм ва Тошкент вохаларидаги кадимги шахарларда узига хос хунармандчилик мактаблари булганлиги маълум. Нурота вохаси чорвадор ахолиси хаётида гилам тукиш анъаналарининг мавжудлигини тасдикловчи манбаларда, воханинг асосий ахолиси XIX аср охири-ХХ аср бошларига оид манбаларда "Нурота туркманлари" номи билан тилга олинади. 1928-1929 йилларда Г.Мошкова хукумат топшириги билан палос ишлаб чикариш артелларини таъсис этилиши буйича экспедиция ходими сифатида гилам тукиш билан шугулланувчи туркман уруглари яшаётган худудларда тадкикотлар олиб борган [9.- С. 135-158, 238]. Муаллиф ташриф буюрган худудлардан бири Нурота вохаси булиб, унинг укдиришича, вохада уша пайтларда бошка узбек кавмлари - буркут, найман, турк, митан, коракалпок ва козоклар сон жихатдан туркманлардан камрок булган. Минтакада бир неча кишлокларни ташкил килган козок уруглари билан бир каторда узок йиллардан буён ушбу ерларда яшаган бошка узбек гурухлари хам мавжуд булган. Улардан бири томалар булиб, (улар Зулмкориз, Кунасарой кишлокларида яшаган) гилам тукиш ва уни бозорларга олиб чикиб сотиш ва айрибошлашда ном козонганлар. Улар орасида бухча, гажама, палос, кигиз, хуржинлар тукиш алохида урин тутган. (1-расм)

1-расм. Узбек тома уруги гиламдузлари томонидан тайёрланган хуржун

Бу борада тадкикотчи В.Г.Мошкова уз асарларида А.Д. Гребенкин, И.И.Зарубин, М.С. Андреевларнинг маълумотларига таяниб, XIX аср туркманларнинг козоёкли, бугажалли, конжигали, ойтамгали уруглари узларини туркманларнинг "така" уругига мансуб булганлиги туркман уругларининг миллий узига хослиги, айникса гиламчилик, каштачилик санъати асори атикаларига катта кизикиш билан муносабатда булганлигини ёзади. Муаллифнинг фикрича, ушбу уругларнинг моддий мадангиятида ва кундалик хаётида айникса Нурота гиламлари мухим урин тутади, деб ёзади. [10, - С. 135-158, 238. Унинг укдиришича, Нурота гиламлари вохада яшовчи "олти ота туркман" ва "беш ота мангишлов" туркманлардан ташкари найман, туёкли, тукман, юз, кирк, сарой каби бир канча уругларига кирувчи ахоли хам тайёрланган.

Х,атто Нурота гиламлари сифат жихатдан Андижон, Самарканд, ^ашкадарё вилоятлари ва Амударё куйи окими узбеклари томонидан ишлаб чикарилган гиламлардан яхши ва анча безакдор булганлигини кайд этади. Жиззах ва Нурота вохаси гиламдузлари томонидан жунли тушалмалар узун буйли "жульхирс" ёки "жувараки", унча катта улчамга эга булмаган калта патли гиламлар, патсиз гиламлардан "кохма", шолча ва олачалар тукилган. Бундан ташкари бу ерда деворга урнатишга мулжалланган безакли "киз гилам"лари, чорвадорларнинг "бухжома" лари, утовларнинг сирт кисмига осиб ёки илиб куйиладиган "кур", "баскур", патли гилам, патсиз "терма гилам" ёки "кохма" ва шу каби турли буюмлар ишлатилган турва (кичик копча) халталар - ("напрамач", "хуржун"- йул халта) лардан иборат булган. (2-расм)

2-расм. Жуш кишлогидаги патли гилам (фотосурат 2019 йил)

Аждодлардан авлодларга мерос тарзда утиб келган мазкур моддий маданият турининг ривожланиши XIX аср охирларида Нурота вохасининг узбек-туркман уругига мансуб аёлларнинг гилам тукиш машгулоти тажрибалари оша бошлаганлигини тасдиклайди. Туб жой ахолининг айрим катламлари учун гилам тукиш кушимча даромад манбаига айланган, яъни улар уз гиламларини бозорларда сотганлар ва уз оилаларини шу оркали бокканлар. Х,атто, жундан тукилган патли ва патсиз гиламлар Самарканд ва Бухородаги бозорларга олиб борилган. Уларни асосан узбек ва тожиклар сотиб олишган. Нурота гиламларини Самарканд ахолиси уйларида, чойхоналарда ишлатишиб, мазкур турдаги махсулотларни Митандан то Самаркандгача булган худудларда жойлашган куплаб дехкон уйларида учратиш мумкин булган. Гилам сотувчиларнинг сузларига кура, куплаб Нурота гиламлари ХХ аср бошларида, хусусан ХХ аср 20-30 йилларида хам Самарканд гилам бозорларига олиб бориб сотилган. Махаллий савдо расталарида улар Нуротанинг "ок тов" гиламлари номи билан машхур булган. Самарканд вилояти бозорларида Нурота гиламлари нуфузи айникса биринчи жахон урушигача булган даврларда бир мунча купайган.

Нуротанинг ^оратош (Октогнинг Зарафшон вохасига туташ кисмида жойлашган) жанубий кисмидаги савдогарлар ва козок бойлари гиламлар сотиб олиниб, чайковчилар уларни киммат бахода пуллаб, уз даромадларини оширганлар[11, - С. 68.]. Аммо биринчи жахон уруши ва Россиядаги фукаролар урушининг огир йилларида ушбу худудда гилам махсулотлари ишлаб чикариш сезиларли даражада пасайган. Жун ва буёкларнинг етишмаслиги, махсулотларнинг эркин сотилиш имконияти йуклиги ушбу худудда гилам ишлаб чикаришни секинлашишига сабаб булган. Айникса XX аср 30-40-йилларда кишлокларда патли гилам тукувчи аёллар сони камайиб борган, Бу борада В.Г.Мошкова

Нурота туркманлари турмуш тарзи билан чукуррок танишиш учун куплаб хонадонларда булганлигини ёзиб колдирган. Бу ерда катта ёшдаги аёллар (камида 40 ёш) патли гилам тукиш билан машгул булганликларини уз асарларида кайд этганлиги эътиборга моликдир.

Хулоса /Выводы /Conclusion: Нурoтa вохси ахолисиининг гилaм тукиш анъаналари узoк вaкт дaвoмидa шакллангaн этномаданият махсули булиб, бир вaктнинг узидa ушбу худуддa яшaгaн ахолининг ижoдкорлигининг нaтижaси сифатида алохида ахамият касб этади. Шубхaсиз, Нурота тoF тизмaси атрофларида яшаган ахолининг гилaм тукиши урф-одатларида нaфaкaт воханингузбек халки, бaлки бошка халклар маданиятида хам уз ифодасини топганлигини хам куриш мумкин. Умуман, гиламдузлик анъаналарининг ажодлардан авлодларга утиб келаётган хусусиятлари, бу борада Нурота туркманлари чорвадор ахолисининг гилам тукиш анъаналари ва уларнинг умумий ва этнолокал хусусиятлари узига хос моддий маданият компоненти сифатида алохида уринга эга эканлигини, уларни алохида олинган мавзу сифатида урганиш эса мухим ахамият касб этишини тасдкилади. Шу боисдан мазкур маколада ёритилаётган масаланинг долзарбдлиги нуктаи назаридан куйидаги таклифларни бериб утиш максадаг мувофик:

Биринчидан, махаллий ахолининг гилaм тукиш анъаналарини саклаш ва келажак авлодларга етказиш нуктаи назаридан худудларда алохида гиламчилик мактаблари очиш ва уларга ёшларни тобора купрок жалб этиш;

Иккинчидан, республикада ушбу сохани янада такомиллаштириш, Нурота tof тизмаси ахолиси анаъанавий моддий маданиятининг катор тармокларини гилам тукиш анъаналари билан биргаликда мувофиклаштириш, ушбу йуналишдаги илмий тадкикотларни янада кенгайтириш;

Учинчидан, бугунги кунда махаллий саноатда замонавий типдаги гиламларга эхтиёж кундан-кунга ортиб бораётган бир шароитда кулда тукилган гилам ва палосларга эхтиёж эса йуколиб бормокда. Шу боис давлат ахамияти даражасида уларни саклаб колиш чораларини куриш, бу борада зарур норматив-хукукий базани шакллантириш, ривожлантириш, зарур булса халкаро алокалар куламида миллий гиламдузлик анъаналарини халкаро бренд даражасига олиб чикиш мухим урин тутади.

Адабиётлар /Литература /References

1.https://president.uz/uz/lists/view/1255(https://president.uz/uz/lists/view/1255.

2. Логофет Д.Н. Бухарское ханство под русскими протекторатом. т. 1,2 - СПб. 1911. - 245 с. - 208 a(Logofet D.N. In the mountains and on the plains of Bukhara: (essays of Central Asia) / DN Logofet. - St. Petersburg: V. Berezovsky's edition, 1913. - VII,245 p; 2. Russia-Uzbekistan: from the history of relationships (collection) 208 p.)

Journal of Social Research in Uzbekistan ISSN: 2181-2721

3. Н.В.Хаников Описание Бухарского ханства. - СПб. 1843 - С. 58.(N.V. Khanikov opisanie Bukharskogo khanstva(Description of the Bukhara Khanate). - SPb., 1843 - PP. 58.)

4. Юлдашева Г.К. Традиционная одежда и украшения женщин Нуратинской долины (конец XIX - начало ХХ века).: Автореф. дис. ... канд. истор. наук. - Т., 1995. - 21 с.( Yuldasheva G.K. Traditional clothes and jewelry of women of the Nurata Valley (late 19th - early 20th century) .: Author's abstract. dis ... cand. History. Sciences. - T., 1995. - 21 p.)

5. Толипов Ф. Мозийга буйлашган маскан (Гараша кишлоги хакида тарихий-этнографик рисола. Т., 2008. // Tolipov F. The settlement adjacent to Mazi (Historical and ethnographic pamphlet about Garasha village. T., 2008.

6. Бердиев Х. Нурота вохаси топонимларининг тарихий тахлили. // Тарих фанлари номзоди илмий даражасини олиш учун ёзилган дисс. Автореферати. Т. 2019. // Berdiev X. Historical analysis of toponyms of Nurata oasis. // Written dissertation for the degree of Candidate of Historical Sciences. Abstracts. T. 2019.

7. Пардаев ТДунармандчилик анъаналари// Moziydan sado 2. (58).2013 - Б. 29-30.(Pardaev T. Traditions of handicrafts // Moziydan sado 2. (58). 2013 - PP. 29-30.)

9. Мошкова В.Г. Ковры народов Средней Азии конца XIX - начало XX вв. Материалы экпедиций 1929-1945 гг. -Ташкент, Фан, 1970. - С. 135-158, 238.( Moshkova V.G. Carpets of the peoples of Central Asia of the late 19th - early 20th centuries. Materials of expeditions 19291945 - Tashkent, Fan, 1970. - PP. 135-158, 238.)

10. Мошкова В.Г. Ковры народов Средней Азии конца XIX - начало XX вв. Материалы экпедиций 1929-1945 гг. -Ташкент, Фан, 1970. - С. 135-158, 238.( Moshkova V.G. Carpets of the peoples of Central Asia of the late 19th - early 20th centuries. Materials of expeditions 19291945 - Tashkent, Fan, 1970. - PP. 135-158, 238.)

11. Семёнов А. История Бухарских мангитов.// Бюллетен. САГУ. Вып. 4. - Ташкент, 1924. -С. 46.( Semyonov A. History of Bukhara mangits. // Bulletin. SAGU. Issue 4. - Tashkent, 1924. -PP. 46.)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.