Научная статья на тему 'ЎРТА ОСИЁ ХАЛҚ ЧОЛҒУ ОРКЕСТРЛАРИНИНГ ШАКЛЛАНИШ БОСҚИЧЛАРИ'

ЎРТА ОСИЁ ХАЛҚ ЧОЛҒУ ОРКЕСТРЛАРИНИНГ ШАКЛЛАНИШ БОСҚИЧЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
96
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
Ўрта Осиё / чолғу / оркестр.

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Абдусатторов Абдужалил Абдували Ўғли

Ушбу мақола ўрта осиё (Ўзбекистон, Қозоғистон, Тожикистон) да оркестр таркибининг тадрижий босқичлари ҳақида сўз юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎРТА ОСИЁ ХАЛҚ ЧОЛҒУ ОРКЕСТРЛАРИНИНГ ШАКЛЛАНИШ БОСҚИЧЛАРИ»

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

УРТА ОСИЁ ХАЛЦ ЧОЛГУ ОРКЕСТРЛАРИНИНГ ШАКЛЛАНИШ

БОСЩЧЛАРИ Абдусатторов Абдужалил Абдували ^ли

Фаргона давлат университети Санъатшунослик факулътети Вокал ва чолгу ижрочилиги

кафедраси укитувчиси https://doi. org/10.5281/zenodo. 7994088

Аннотатция. Ушбу мацола урта осиё (Узбекистон, Козогистон, Тожикистон) да оркестр таркибининг тадрижий босцичлари щцида суз юритилган.

Калит сузлар: Урта Осиё, чолгу, оркестр.

1936 йилда 98 кишидан иборат этнографик ансамбль Тошкентда ташкил топган булиб, узбек давлат филармонияси таркибидаги ижодий жамоалардан бири булди. Бу даврда ансамбль таркибида машхур халк мусикачилари Абдукодир Исмоилов, Адмаджон Умрзоков, Ашурали Юсуповлар дам бор эди. 1937 йилнинг одирига келиб, Миронов бу жамоадан 24 та ёш ижрочини танлаб олди ва унчалик мураккаб булмаган куп овозли куйларни ургана бошлади. Узбек халк чолгу оркестри учун Миронов бир канча партитуралар яратди. Буларга халк куйлари ва классик мусикаларини кайта ишланган вариантлари кирди. Масалан: Штрауснинг (Персеишки марш) асосий куйни реканструкция килинмаган чолгулар, халк чолгулар ижро этарди. Оркестрда гармоник асосни досил килиш учун фортепиано, труба, трамбон каби чолгулар киритилди. Ушбу даврда, яьни Миронов кайта ишлаган асарларни ижро этувчи ушбу ансамбл, яьни нотага караб ижро этувчи деган манода "Нотны оркестр" номини олди.

Узбекистонда биринчи Халк чолгулари оркестри 1937 йилда Н.Миронов ташкил этган «Нота оркестри»дир. Мазкур жамоа Узбек давлат филармониясининг ашула ва ракс Катта ансамбли (радбар - Т.Жалилов) созандаларидан карор топди. Таркиби анъанавий халк чолгулари, фортепиано, труба, тромбондан иборат булиб, репертуаридан кайта ишланган «Каринаво», «Сегод» каби узбек мумтоз куйлари дамда чет эл композиторларининг оммабоп мусика намуналари урин олган.

1938 йилда Узбек давлат филармонияси кошида Узбек халк чолгулари оркестри ташкил топди. Асосчиси - А. Петросянц (1966 йилда оркестрга Тухтасин Жалилов номи, 1980 й. «Давлат», 1991 й. «академик» унвонлари берилди. 1976 й. дан бадиий радбари ва бош дирижёри — Форук Содиков). Мазкур жамоа таркибига дастлаб анъанавий (най, кушнай, сурнай, гижжак, доира, ногора каби), сунгра кайта ишланган (12 погонали тенг темперация килинган тенор ва бас чанглари, афгон ва кашкар рубоблари, дутор) дамда янгитдан яратилган (рубобприма, дутор-бас, гижжак-контрабас ва б.) созлар киритилган. Репертуаридан М.Бурдонов, С.Алиев, С.Габриэлян, Б.Гиенко ва бошкалар томонидан кайта ишланган узбек халк куйлари, Узбекистон композиторлари (С.Бобоев, Сайфи Жалил, ГДодиров, Ф.Назаров, ТДурбонов, Ф.Алимов ва б.) ёзган увертюра, рапсодия, поэма, концерт ва симфония каби йирик шаклдаги асарлар дамда чет эл муаллифлари (П.Сарасате, П.Чайковский, Г.Свиридов каби) нинг оммабоп мусика асарлари урин олган.

XIX аср охирида ^озогистонда мусика ижрочилари асосан яккахон ижро этишган. Композиторлар дам яккахон ижрочилар учун асарлар ёзишган. XX асрга келиб ^озогистонда мусикий-маданий даёт аста-секин ривож топди. Биринчи театр ва мусика

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

билим юртлари очилди. Мусикачилар бир жамоа булиб бирлашиб, бирга ишлашни бошлашди. Бу даврга келиб биринчи оркестрлар ташкил топди.

^озогистоннинг биринчи халк чолгу оркестрининг пайдо булиши, машхур композитор Ахмед Жубанов номи билан боглик. Жубанов Ленинград консерваториясини тамомлаб Алматага келади ва ^озогистонда биринчи халк чолгу оркестрларни ташкил этади. Аввал Жубанов ташкил этган ансамблда 11 чолгучи булиб, кейинчалик 17 чолгучи фаолият юритди ва бу ижрочилар Жубановнинг укувчилари эди. Кейинчалик жамоа иштирокчилари сони купайиб 40 тага етади. Бу эса чинакам халк чолгу оркестри эди. Улар машхур композиторлар Курмангазы, Давлет кирей, Татимбетларнинг асарларини ижро этишарди. Кейинчалик эса, дунёга машхур композиторлар И.Гайдн, А.Моцарт, П.Чайковскийларнинг асарларини ижро этишди. Жубанов ташкил этган ушбу оркестр, машхур композитор Курмангазы номини олган. Оркестрга козок халк чолгулари киради.

^озок халк чолгулари оркестри консерваториянинг енг яхши мусикий ансамбллардан хисобланади. У утган аср урталарида А. Жубанов томонидан асос солинган булиб, козок чолгу ижрочилигининг анъаналарини давом эттириб келмокда. Жубанов номидаги халкаро конкурс грандпри сохиби булган ушбу оркестр козок миллий консерваторияси "Халк мусика" факультетининг энг олди жамоалардан бири хисобланади. Куп йиллар бу ансамблда ушбу оркестрда бош дирижёр ва рахбар сифатида, профессор Айтгали Жаилов фаолият курсатди. Курмангазы номидаги козок миллий консерваториясининг битирувчиси Арман Жудебаев ундан сунг эса, 2013 -18 йиллар орасида Абулай Клепбергенов оркестрга рахбарлик килдилар. Х,озирги кунда, оркестрнинг дирижёр ва бадиий рахбарари, Бекбулат фаолият юритиб келмокда.

Урта Осиё ва ^озогистонда куп овозлик халк чолгу оркестрларнинг ташкил топиши 30 йилларни урталарига тугри келади. Бундай куп овозлик Жамоаларни киска вакт ичида ташкил топиб, бадиий ахамиятга эга натижаларга етишида албатта, мусика маданиятини ривожланишида катта ютук хисобланади. Бундан ташкари, халк чолгу оркестрларини шаклланиши, миллий чолгуларни реканструция килиш, уларни ишлатишда турли бадиий анаьналарни пайдо булиши билан боглик булган бир канча муаммоларни келтириб чикарди. ^озогистонда куп овозлик халк чолгу оркестрларини ташкил топиш мусика маданиятини ривожланиш тарихида янги сахифа булди. Маьлумки, шарк халклари чолгу ижрочилиги учун бу каби жамоавий ижро куп йиллик анаьнага айланган. Мисол учун узбек халки мусикасида хам ансамбл ижрочилиги азалдан мавжуд. Лекин Туркманистон, ^иргизистон ва ^озогистонда ансамбл ижросидан ташкари яккахон чолгу ижрочилик шакллари кенг таркалган. Урта осиё ва ^озогистон мусика саньати тарихида халк чолгуларни реканструкция килиш ва улардан ташкил топган оркестрларни хосил килиш мухим ишлардан бири булди. Бу борада умумий муаммолар ва бу муаммоларни ечиш борасида турли йуллар ва вазифалар пайдо булди. Буларни барчаси битта умумий масала яьни, куп овозли оркестрни хосил килиш борасида изланишлар булди. Бу каби экспиримент ва изланишлар албатта, рус мусикасида бундан аввал эришилган ютукларга ва айникса Андриевнинг рус балалайкасини реканструкция килиш ва рус халк чолгу оркестрини ташкил этиш борасидаги ютуклари ва куникмаларига асосланди.

^озогистонда биринчи куп овозлик оркестр кичик ансамбл шаклида Жубанов томонидан ташкил этилди. Унинг таркибига мусикий дрматик техникум талабалари кирди. Буларнинг орасида, машхур халк мусикачиларидан Михамбед Букиханов, Лукбан

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

Мухидов, Ганбар Медиетовлар хам иштирок этдилар. Унинг таркибидаги чолгулар махсус мусикий експирименталь устахонада тайорланган чолгулар булди.

1937 йилдан бошлаб оркестр ривожланишида янги боскич бошланди яьни, нота ёзувини узлаштириш ва рус ва классик асарларини оркестр репертуарига киритилиши: Глинканинг "Руслан ва людмила" операсидан парчалар ижро этди. Бу даврга келиб асосий чолгу хисобланган домбира чолгусини товушкатор тизимини темперациялаш ишлари тугалланди. Албатта бу оркестр таркибида торли тирнама гурухи ижроси учун бир канча кулайликларни келтириб чикарди. Яъни, бир-бирига созлаш борасида кулайликларни келтириб чикарди. Бу йилларда оркестр таркибига кобуз ва сибизги чолгулари хам киритилди ва улар турли бадиий ахамиятга эга булган ижрони хосил килишда катта ёрдам берди. Бу даврда Европа дамли халк чолгуларидан кларнет, флейта, габой хам оркестр таркибига киритилди ва козок оркестрини бир ифодавий имкониятларини янада кенгайтирди. Лекин бу каби Европа чолгуларини киритилиши бир канча муаммоларни хам келтириб чикарди. Масалан, ёгоч дамли чолгуларни кучли товуши домбира ва кобусларнинг паст янграйдиган овозларни босиб куйди. Ва оркестр бу борада узининг миллийлигни курсатувчи тембр хусусиятларини йукотишни бошлади. Шунинг учун 1940 йилга келиб, бу Европа чолгулари оркестр таркибидан чикарилди.

Тожикистонда халк чолгулари ижрочилиги тарихи катта хажмга эга. Халк чолгу ижрочилик саньати бугунги кунда тожиклар мусика хаётининг ажралмас кисмидир. Мусикий асбоблар халк ва профессионалга булинган. Улар асл булиши мумкин. Яьни, бир халкка тегишли булиб, этник бирлашма ва тарихий ва маданий алокалар билан богланиши мумкин. Тожикларнинг бой асл саньати халкларнинг асрлар давомида яратган ижодлари натижасидир. Мусикий асбобларнинг кобилияти туфайли, инструментал мусика кенг овоз палитрасига эга ва хозирги кунга кадар ушбу жанрнинг барча турларини саклаб келмокда. Уларнинг келиб чикиши билан деярли барча мусика асбоблари халк прототипларига утади. Мусикий асбобларнинг ривожланиши инсоният жамиятнинг ривожланиши, унинг маданияти, мусикаси, ижрочилик саньати ва ишлаб чикариш техникаси билан бевосита богликдир. Шу билан бирга бази бир мусика асбоблари дизайнининг узига хос хусусияти туфайли асрлар давомида сакланиб келинган ва асл холатида сакланиб колган. Бошкалари эса яхшиланишни бошдан кечирган ва усиб мусикий ва ижро этиш талабларига жавоб бера олмайдиганлари эса ескирган ва янгилари урнини эгаллаган. Профессионал чолгу асбоблари уларнинг курилишининг мураккаблигидан келиб чиккан холда халкчил эмас ва уларнинг ривожланиши аник фанларнинг холати ва ишлаб чикариш техникасига боглик -мусика фабрикаларининг экспериментал лабараториялари, дизайнерлик бюролари ва малакали мутахассислсрнинг мавжудлиги.

Замонавий мусика маданиятининг услуби ва йуналишлари шаклланишига маьлум бир даражада Марказий Осиё ХХ асрда урта осиё совет хокимяти урнатилгандан сунг -маданий инкилоб даврида амалга оширилган. Марказий осиё халкларини демокрация килиш жараёни ёрдам берди. Тожикистонда совет хокимятининг урнатилиши, мусика маданияти ривожланишида янги боскич булди. Миллий аньаналар билан бир каторда полифоник мусиканинг жанрлари тугилмокда, мусикали драма, опера, балет, симфоник оркестр ва халк чолгулари оркестри учун асарлар пайдо булади. Европа цивилизатция ютуклари билан танишиш этник жамоаларнинг био - маданиятига олиб келди. Уларнинг хар бирида бастакор, огзаки профессионал шунингдек, ижодкорликнинг хаваскор ва

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

фолклор шакллари бирга яшайди. Халк чолгуларини ривожлантиришда тожик чолгуларини 12 боскичли бир хил темперамент асосида кайта куриш, хроматизация, халк чолгуларига мусикий йурикномани жорий этиш, тожик саньати учун янги турдаги колектив ижрони шакллантириш - полифоник мусикани таргиб килиш ва жамиятни таништиришга хизмат килган халк чолгулари оркестри мудим рул уйнайди. Жадон мусика маданиятининг ютуклари, бир катор асбоблар сезиларли даражада яхшиланди. Бу уларнинг экспрессив ва тедник имкониятларини сезиларли даражада оширди (диапазони, техникаси овоз кучи ва тембр). дизайнни узгартириш жараёнида баьзи воситаларнинг экспрессив имкониятларини кенгайтиришга имкон берадиган ишлаш фокуслари аникланди. Бу эса тожик халк чолгуларини касбий академик мусика саньатининг умумий жараёнига киритишга имкон берди. Тожикистонда халк чолгу асбобларини такомиллаштириш ва реконструкция килиш буйича катта ишлар амалга оширилиб, уларнинг экспрессивлиги ва техник имкониятларини бойитди. Тожик профессионал мусикаси ривожланиб борган сари узига хослигини саклаб колди. Куп сонли тожик мусика асбобларнинг мавжудлиги, уларнинг тули хил функсиялари ва гурухларга булиниши, товушга узига дос лаззат багишлайди. Узига дос тембрли ва чиройли овозга эга булган халк чолгуларини одамларнинг руди билан таккослаш мумкин.

Тожик миллий чолгуларини такомиллаштириш билан купгина усталар ва созандалар шугулланган. Уларнинг умумий роли асбобларнинг овозини ошириш, ассортиментини кенгайтириш ва ташки куринишини яхшилаш эди. Утган асрнинг 30 йиллари одирида аньанавий чолгу мусикаси билан бир каторда узига дос услуби, жанри ва ижро хусусиятлар билан Европалик, йуналишга эга булган мутлако янги ижро маданияти шаклланди. Натижада ёзма аньананинг узига дос мусикаси, унинг репертуари, ансамбл ва томошабин турлари шаклланди. 12 боскичли дар дил темперамент асосида реконструкция килинган жимжимадор асбоблардан хроматик чолгуларга утиш прфессионал мусика ривожига, шу жумладан халк чолгулари оркестрини ривояратишга ёрдам берди. Халк чолгулари оркестри яратилиши билан унинг тожик мусика маданиятидаги роли ошди. Бу халк чолгуларини реконструкция килиш, мусикачилар ва бастакорлар тайёрлашни ташкил этиш, мусикий нашриётни ривожлантириш натижасидир. Мусикий маданиятнинг усиши, халк чолгуларининг ривожланиши, уларга булган эдтиёж, таьлим муассасалари тармогини ва янги мусикий тармокни яратишга олиб келди. Дастгодлар фабрикаси очилди. Халк аньаналари асосида профессионал ижрочилар таркибининг янги феномени сифатида халк чолгулари оркестрини яратиш ХХ асрда Тожикистон мусика маданиятида катта ютук булди.

Тожикистонда халк чолгу оркестрларини пайдо булиши 30 йилларнинг бошларидан бошланди. У дам миллий ансамблларга таянган долда шакилланиб ривож топди. 1933 йилда, Леннободда мусикий техникум кошида 50 кишидан иборат Шарф радбарлигида биринчи халк чолгу оркестри шаклланди. 1938 йилга келиб, дакикий профессионал халк чолгу оркестри пайдо булди. Тожикистон давлат филармонияси кошида ташкил топган ушбу жамоанинг мусикий радбари Ленский, оркестр дирижёри эса, Камолов этиб тайинланди. Анаьнавий чолгуларга кирувчи чанг, рубоб, дутор, най ва бошкалар билан биргаликда симфоник оркестр чолгуларидан флейта, тромбон, виоленчел, контробас ва бошкалар оркестр таркибига киритилди. Улар кейинчалик

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

Реканструкцияланган чолгу созлар билан алмаштиришилди. Яьни, гижжак ва унинг оиладош чолгулари, рубоб ва дуторнинг турлари пайдо булди.

Мухтасар килиб шуни айтиш жоизки, халк чолгулари оркестрларининг ривожлантириш борасида яратилаётган янгидан-янги ихтиролар, дамда такомиллашув ва мукаммаллашувларни амалга оширилиши асосий вазифалардан бири булиб, бу содадаги даракатларни янада жадаллаштиришни такозо килади. Зеро, созлар седри, яъни дунёси инсон тафаккури, амалиёти, рудияти билан богли;. Шу боис, унинг тараккиёти жамият, ижтимоий даётнинг ривожи билан дам туташдир. Бу эса, уз урнида янги келажак авлоднинг санъат содасидаги равнакига, баркамоллигига ижобий таъсир этади.

REFERENCES

1. Вызго Т. С., Кантаты, оратории, хоровые сюиты // История узбекской советской музыки, том III, Ташкент 1991. с. 67-83

2. Вызго Т. С., Камерный ансамбль // История узбекской советской музыки, том III, Ташкент 1991. с. 67-83

3. Вызго Т. С. Развитие узбекского музыкального искусства и его связи с русской музыкой. М., 1970.

4. Вызго Т. С., О характерных тенденциях развития вокально-симфонической музыки. В кн.: «Музыкальная культура Узбекской ССР». М., 1981, с. 144-146.

5. А. Хохловкина. Советская оратория и кантата. М., 1955, с. 8.

6. Анализ «Лирической поэмы» см.: Т. С. В ы з г о . Виктор Александрович Успенский. Ташкент, 1950, с. 25—27;

7. Я. Б. П е к ке р, В. А. Успенский. М., 1953, с. 133—136.

8. Анализ «Касыды» см.: Н. Я н о в-Я н о в с к а я. На музыкальной перекличке союзных республик. «Советская музыка», 1969, № 1, с. 17;

9. Насырова Ч.. Новые произведения М. Бурханова. В кн.: «Узбекская музыка на современном этапе». Ташкент, 1977, ее. 120—122;

10. Abdusattorov, Abdujalil Abduvali O'G'Li, Yusupjonova, Dilfuzaxon Olimjon Qizi, & Anvarova, Barnoxon Dilshodjon Qizi (2022). O'QUVCHI YOSHLARNI MUSIQIY ONGINI RIVOJLANTIRISHDA AMALGA OSHIRILAYOTGAN ISLOHOTLAR. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (10-2), 376-378.

11. Rakhmonov, U., Suleymanova, D., Alijon, E., Omadjon, R., & Abdujalil, A. (2021). The Role Of Organizing Music Clubs In Social Life. Turkish Online Journal of Qualitative Inquiry, 12(10).

12. Abdusattorov, A. (2023). TORLI KVARTET UCHUN ASARLAR YARATISHNING METODOLOGIK BOSQICHLARI. Наука и инновация, 1(9), 4-7.

13. Abdusattorov, A. (2023). MUSIQA DARSLARI JARAYONIDA KOMPYUTER TEXNALOGIYALARIDAN FOYDALANISH AFZALLIKLARI. Наука и инновация, 1(9), 8-12.

14. Abdusattorov, A. (2022). DIMITRIY DIMITRIYEVICH SHOSTAKOVICH IJODIDA POLIFONIYA. Science and innovation, 1(B6), 430-432.

15. Насритдинова, М. Н. (2022). МУСЩА ИНСОНИЯТГА НИМА УЧУН КЕРАК?. Science and innovation, 1(Special Issue 2), 577-580.

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

16. Nasritdinova, M. (2023). ARTPEDAGOGIK YONDASHUV ASOSIDA BOSHLANG'ICH SINF OQUVCHILARINI AXLOQIY TARBIYASINI RIVOJLANTIRISHNING PEDAGOGIK MODELI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 3(2), 199-204.

17. Насритдинова, М. (2023). ARTPEDAGOGIK YONDASHUV ASOSIDA BOLAJAK MUSIQA TA'LIMI OQITUVCHILARINING IJODKORLIK QOBILIYATLARINI RIVOJLANTIRI SHNING DIDAKTIK TA'MINOTI. Ижтимоий-гуманитар фанларнинг долзарб муаммолари/Актуальные проблемы социально-гуманитарных наук/Actual Problems of Humanities and Social Sciences., 3(4), 241-246.

18. Насритдинова, М. Н. (2023). УСТОЗ МУХТОР АШРАФИЙ МА^ОРАТЛИ ПЕДАГОГ СИЙМОСИДА ШОГИРДЛАРИ ХОТИРАСИДА МАНГУ БАР^АЁТ. TA'LIM VA RIVOJLANISH TAHLILI ONLAYN ILMIY JURNALI, 3(2), 303-305.

19. Nurullayevna, N. M. Turg'unboyeva Muhlisa.(2022). THE ROLE OF PEDAGOGICAL ACTIVITY IN CREATING A NEW UZBEKISTAN ENLIGHTENED SOCIETY. BEST SCIENTIFIC RESEARCH, 1 (1), 238-241.

20. JoRayev Xamidjon, & Madina Nasritdinova (2022). DOIRA CHOLG'USIDA IJRO MAHORATINI YUKSALTIRISH (BOLALAR MUSIQA VA SAN'AT MAKTABLARI MISOLIDA). Science and innovation, 1 (C2), 26-28. doi: 10.5281/zenodo.663646

21. Madina Nurullaevna Nasritdinova (2023). INNOVATIVE PEDAGOGICAL MODEL OF DEVELOPMENT OF ARTISTIC-CREATIVE COMPETENCE OF FUTURE MUSIC TEACHERS ON THE BASIS OF ARTPEDAGOGICAL APPROACH. Science and innovation, 2 (B4), 711-716. doi: 10.5281/zenodo.7880424

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.