CC BY
12This article is dedicated topic of state culture management from the point of view of Rudaky and the mentioned topic are reflected in the verses of poet.
Key words: Abuabdulloh Rudaky , founder, verse, teacher, instructor, culture, idea, Somoniyon, period, poet, reflection.
Сведения об авторе:
Элбоев Вафо, д.ф.н., профессор кафедры теории и истории литературы ТГПУим.Садриддина Айни: тел: 935314408; эл.почта: [email protected]
About the author:
Elboev Vafo, Doctor of Philology, Professor of the Department of Theory and History of Literature of the TSPU named after Sadriddin Aini: tel: 935314408; e-mail: [email protected]
НАКЩИ МУДАК^Щ ДАР ШИНОХТИ ТАРЧУМА ВА СА^МИ МУТАР^ИМ ДАР
АДАБИЁТ
Худойдодов Аъзам
Донишкадаи давлатии забонуои Тоцикистон ба номи Сотим Улугзода
Пош хурдани давлати абаркудрати Шуравй дар соли 1991 ва истиклолияти вокей ба даст овардани собик чумхурихои он чараёни кори эчодй дар бахши тарчумаи бадей, фаъолияти халкхо аз рохи таквият додани равобити мавчудаи адабию фархангии байни кишвархо ва синтези анъанаву суннатхои гуногуни бадей, тахкики илмии масоили мубрам, вале актуалии пайванди тамаддунхо нохамвор, ноустувор ва дар баъзе мавридхо ташвишовар сурат гирифта, пастию баландихои гуногун ва баъзан гайричашмдоштро паси сар кардаанд. Масалан, дар бахши тарчума тайи чанд сол «хушксолй» руй дода, такрибан хосиле ба даст наомада бошад, дар сохаи дигар, масалан, тахкики илмии таърих ва назарияи тарчума, робитахои адабй, натичахои чашмрасе ба даст омаданд.
Вазъияту имконият дар мавриди тайёр кардани мутахассисон дар масъалахои робита ва тарчумаи бадей вокеан назаррас ва боиси таъкиди махсус аст. Дар сохаи тарчумашиносй ва тахкики масъалаи робитахои адабй, омода кардани мутахассисони илмии ин соха, ки хануз солхои 70-80 -уми садаи ХХ ба ин кор машгул буда, рисолахои худро дифоъ карданд, инчунин онхое, ки дар солхои 90-ум ба майдон омаданд, ба вежа баъди вокиахои бахманмохи соли 1990 ва соли пошхурии Иттиходи Шуравй ба пажухиш, аспирантура ва докторантураи соха омада, аз рисолахои номзадию доктории худ дифоъ ба амал оварданд.
Имруз вакти он расидааст, ки дар Чумхурии Точикистон чун давлати сохибистиклол мутарчимон, мутахасссисони бозоргири чахоние дошта бошем, ки эшон дар тарчумаи хамзамон, асархои бадей, илмй ва гайра аз забони асл накши муассир гузоранд. Дар ин чода шуъбахои тарчумашиносии Донишгохи миллии Точикистон, Донишкадаи давлатии забонхои Точикистон ба номи Сотим Улугзода ва дигар донишгоху донишкадахо бояд чидду чахд намоянд. Иншои китобу дастур ва хрестоматияхо дар ин замина саривактй буда, ба ин кори хайр мусоидат менамояд.
Мачмуаи маколахои Абдурашид Самадов бо унвони «Шигардхои тарчумаи» (Душанбе, 2016) дар ин раванд саривактй ва муфид буда, он дар халлу фасли масоили тарчумашиносй, ба вежа андешахо дар атрофи тарчумон ва пешаву масъулияти мутарчим, тарчумаи бадей чун омили мухими инкишофи адабиёт, тарчумаи шифохй ва намудхои он, хосатан тарчумаи хамзамон, мулохизаву мушохидахо атрофи тарчумаи осори Рудакиву Фирдавсй, Низомиву Дофиз ба забонхои русиву аврупой, сахми мутарчимони Аврупо ва рус дар тарчума ва пахн намудану густариш пайдо кардани осори классикони форсии точикй ва ва гайра накши муассир дорад.
Зикр бояд намуд, ки ба мачмуа академик Носирчон Салимй оид ба фаъолияти омузгориву пажухандагии А. Самадов пешгуфтори вижае навишта, хизматхои эшонро дар ин чода арзёбй намудааст.
Аз мухтавои шонздах маколаи мачмуа бармеояд, ки муаллиф дар чодаи тарчума ва тарчумашиносй дар баробари мухаккикони пешрави ин соха Д. Шодикулов, А.
Абдуманнонов, Н.Салимов, А. Аминов, А. Давронов ва соири дигар ба пажухиши пахлухои мухталифи ин чодаи мушкил камар бастааст ва хатто оид ба назарияи маком ва мавкеи тарчума дар адабиёти точик, накши мутрачимони ватаниву хоричй дар ин самт ба шогирдони донишкадаи забонхо дарси махорату малака ва тачриба меомузонад. Аз ин дидгох маколахои мачмуаро шартан ба се гурух чудо намудан мумкин аст.
Муаллиф дар гурухи аввал оид ба назарияи тарчума ва тарчумашиносй дар адабиётро мавриди баррасй карор медихад, ки ба ин маколахои «Бахшхои тарчумашиносй», «Шигардхои пешаи тарчумонй ва масъулияти мутарчим», «Тарчумаи бадей - омили мухими равобити адабй», «Тарчумаи хамзамон ва хассосияти рузгори кунунй», «Васлати фархангй ва ойини тарчумаи адабй»-ро шомил намудан мумкин аст.
Мухаккик дар масъалаи тарчума ва тарчумашиносй андешаи худро дошта, изхор мекунад, ки масъалаи мазкур хамчун равияи махсуси илмй дар нимаи дуюми садаи бистум ба вучуд омада, эътибор ва нуфузи чиддиро сохиб гардидааст. Тибки мушохидахои у дар бахши тарчумашиносии ин давраи миллату халкиятхои мутамаддин, ба вежа русу олмонихо, англису амрикоихо, фаронсавию итолиёвихо, чопониву испанихо ба имконияту шароитхои гайриоддии тарчума, жанрхои нави шифохй, намудхои мухталифи матн ва ба талаботхои махсуси тарчума ру ба ру омаданд. Онхо хатто дар «сари масъалахои мубраму хосси тарчума, аз кабили муодилнокй, эхсоси амонатдорй дар баробари нусхаи асл, хелхои озод, тахтуллафзй ва сатр ба сатри тарчума, хифз намудани чилваю тобишхои миллй хангоми анчом додани тарчумаи осори бадей, интихоби вожахои ифодакунандаи вокеияти зиндагй ва шеваи расондани онхо (хамчунин зарбулмасалу маколхо) андеша ронда, зимнан бо диду довари тозае масоилро баррасй мекарданд» (сах. 12). Дамчунин дар ин бахш муаллиф ба шогирдону пажухандагони чавони ин соха андешаву мушохида ва пешниходхои назариячиёнро дар масъалаи тарчумашиносй муфассал шарху тафсир намудааст, ки ба назари мо хеле хубу чоиз менамояд.
Оид ба пешаи тарчумонй ва масъулияти мутарчим назариячиёни тарчумашинос изхори андеша намуда, онро кори дандоншикану захматталаб каламдод намудаанд ва бар замми ин зикр кардаанд, ки «тарчума кардан, кабл аз хама дарк намудан аст, барои фахмидан ва тарчима кардан, на танхо акди расо, балки дониш ва омодагии махсус лозим аст» (сах.61).
Ба гурухи дуюм оид ба хусну кубхи тарчумахои осори Рудакй, Фирдавсй,Низомй ва Дофиз, ки мутарчимони рус дар давру замонхои гуногун тарчума намуда, манзури хонандаи рус кардаанд, андешахо баён мекунад. Дар маколахои «Нубуги шоирй ва фароянди тарчумаи», «Равзанаи адаби рус ва осори Рудакй», «Татаббуи «Шохнома» дар адабиёти рус», «Соярушнихои тарчумаи русй ва «Шохномаи Фирдавсй», «Насими «Буйи чуйи Мулиён» лар мулки тарчума», «Усулхои интиколи вожахои урфй» (Бар мабнои тарчумаи русии «Шохнома»-и Фирдавсй), «Пока ты не один, Хафиз еше живёт», «Низомй - илхомбахшй адиби рус», «Руъёи шоирона ва вокеияти талхи зиндагй» хусну кубхи тарчумахои шеъру достонхои Рудакиву Фирдавсй, Низомиву Хофиз мавриди баррасихои А. Самадов карор гирифтаанд. Эшон дар баробари баёни мулохизахо дар бораи мачмуаи шеърхои Рудакй (Абу Абдулло Рудаки. Лирика.- Санкт-Петербург: «Диля Паблишинг», 2001) ва хусну кубхи касидаи «Буйи чуйи Мулиён», ки аз тарафи мутарчимони рус баргардон шудааст, ба тарчумахои «Шохнома»-и Фирдавсй низ таваччухи хосса до да, дар баробари хизматхои шоистаи В. Жуковский, С. Липкин, В. Державин, И. Селвинский, М. Лозинский, К. Липскерев, М. Дяконов, Л. Пенковский, М. Зотов, С. Соколов, В. Левик, В. Звягинсева, Р. Ашкинадзе, ки дар порчаву достонхои алохида сахм гузоштаанд, накши Силсила Бонуро бесобика ва бехамто муаррифй менамояд. Вокеан, муаллиф ба фаъолияти мутарчимии Силсила Бону арчгузорй намуда, зикр мекунад, ки у «аввалин шахсест, ки тарчумаи пурра ва мукаммали «Шохнома»-ро аз нусхаи асл ба забони русй анчом додааст... Мутарчим зимни фаъолияти хеш кушидааст, ки аз тарчумаи тахтуллафзй худдорй намуда, бештар ба тарчумаи комил майл намояд...» (сах. 39).
Дамчунин андешахои тозаро хонанда дар бораи макоми газали Дофиз дар маколаи «Пока не один, Хафиз еще живет», ки дар дилу дидаи халки рус тавассути тарчумахои гуногун чой гирифтааст, пайдо карда метавонад. Муаллиф дар натичаи ковишхои зиёди маъхазу сарчашмахои адабиёти руси асри Х1Х ба натичае расидааст, ки ^<Дофиз барои шоирони руси асри нукрагин рамзи илхоми шоирона гардида буд^». Ин буд, ки шоирон, рассомону дигар шефтагони назми Дофиз аз соли 1906 огоз намуда, дар Санкт-Петербург махфилхои худро бо
унвони «Северный Гафиз», «Гафизиты» ва гайра номгузорй намудаанд, ки вокеан барои хонандаи точик чунин маълумоту андешахои чадид бори аввал пешниход мешавад. Дар маколахои дигари ин бахш низ оид ба накшу дахои Низомй ва Фирдавсй, ки боиси татаббуъ ва пайравии шоирони рус Г. Птитсин (дар пайравии Низомй) ва Д. Кедрин (дар пайравии Фирдавсй) гардидааст, шеъру асархои худро офаридаанд, ки хонандаву сомеъ аз он як чахон лаззати маънавй мегирад.
Дар маколаи «Вилямс Ч,онс - мубаллиг ва мутарчими адабиёти форсу точик», ки онро ба гурухи саввум шомил намудан мумкин аст, хонанда аз мухаббат ва хизматхои В. Ч,онс нисбати адабиёти форсии точикй огохй пайдо мекунад. Вилям Ч,онс дар баробари тарчумаи «Таърихи Нодирй»-и Мирзо Мухаммад Махдихони Астарободй дар тарчумаи газалхои Дофиз (13 газал), порчахои «Маснавй»-Ч,алолиддин Румй, ашъори Низомй, порчахо аз «Шохнома»-и Фирдавсй, «Лайлй ва Мачнун»-и Абдуллохи Дотифй ва гайра ба забони англисиву фаронсавй накши муассир гузошта, хаммиллатони худро ба дахои оламгири ин бузургони адаби форсй ошно намудааст, ки вокеан чунин муносибат мондагор ва масарратбахш мебошад.
Хулоса, хонанда дар рисолаи мазкур аз накши мутарчим, тарчума ва тарчумашиносй, сахми мутарчимони ватаниву хоричй дар баррасй, тарчума ва пахн шудани он дар байни халкхои русу Аврупо, инчунин сахми чехрахои фархангии алохида, ки дар таблиг ва густариши забон, адабиёт, урфу одат ва суннатхои форсии точикй накши мондагор ва муассир гузоштаанд, шинос хоханд гашт.
АДАБИЁТ
II 1. Самадов А. Шигардхои тарчума. - Душанбе, 2016. - 284с 2. Шодикулов Х., Давронов А. Пайвандхои адабиёти халки точик. - Душанбе 2003. - 122с.
| 3. Солехов Ш. Адабиёт ва шинохти он. - Душанбе, 2014. - 214с.
РОЛЬ И ВКЛАД ПЕРЕВОДЧИКА В ЛИТЕРАТУРЫ
Художественный перевод является одной частью усовершенствования мировой литературы. Качества перевода с одного языка на другой многое завесить от работы переводчика. Статья в целом посвящена анализа книги доцента кафедры теории и практики перевода А.Самадова «Шигардхои тарцума», который автор книги в шестнадцати статьи проанализировал качества многих переводов персидской -таджикской литературы сделанными русскими переводчиками в разное время.
Ключевые слова: перевод, переводчик, литература, литературоведение, исследователь, теории и практики перевода, содержание и др.
ROLE AND TRANSLATOR'S CONTRIBUTION TO LITERATURES
The literary translation is one part of improvement of the world literature. On another a lot of things to veil translation quality from one language from work of the translator.
Article in general is devoted the analysis of the book of the associate professor of theory and practice of translation A. Samadov of ««Translation tools» which the author of the book in sixteen article has analyses qualities of many translations of the Persian - the Tajik literature they made Russian translators at different times.
Сведение об авторе:
Худойдодов Аъзам - доктор филологических наук, проректор по учебной работе Таджикского государственного института языков имени Сотима Улугзаде. Тел: +(992)919328220
About the autor:
Hudoydodov Azam - Doctor of Philology, the vice rector for study of the Tajik state institute of languages name Sotim Ulugzade. Phone: +(992)919328220
