Научная статья на тему 'Роль XVI сессии Верховного Совета Республики Таджикистан в установлении мира между таджиками'

Роль XVI сессии Верховного Совета Республики Таджикистан в установлении мира между таджиками Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
5798
302
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ХVІ СЕССИЯ ВЕРХОВНОГО СОВЕТА РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН / МЕЖТАДЖИКСКОЕ ПРИМИРЕНИЕ / МИРОТВОРЧЕСКИЙ ПРОЦЕСС / НОРМАТИВНО-ПРАВОВЫЕ АКТЫ / УСТАНОВЛЕНИЕ ПОДЛИННОГО МИРА / ДЕНЬ МИРА И НАЦИОНАЛЬНОГО СОГЛАСИЯ / THE XVI-TH SESSION OF TAJIKISTAN REPUBLIC SUPREME COUNCIL / INTER-TAJIK RECONCIALIATION / PEACE-MAKING PROCESS / NORMATIVE LAW INSTRUMENTS / ESTABLISHMENT OF GENUINE PEACE / DAY OF PEACE AND NATIONAL CONCORDANCE

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Тоатов Хабилулло Саидович

В статье на основе многочисленных источников, опросных материалов, большого количества опубликованных трудов, материалов периодический печати осуществлён комплексный анализ некоторых вопросов ХУІ сессии Верховного Совета Республики Таджикистана, особенно нормативно-правовых актов, направленных на достижение мира и национального согласия народов Таджикистана, на защиту прав и свобод граждан, на сохранение и укрепление государственной независимости Республики Таджикистан.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The Role of the XVI-th Session of Tajikistan Supreme Council in Establishment of Peace between Tajiks

Designing on the premise of numerous sources, questionnaire materials, great number of published works, periodical press, the author effectuated a complex analysis of certain issues concerned with the XVI-th Khujand session of the Supreme Council of Tajikistan Republic. Normative law instruments aimed at attainment of peace and national concordance of the peoples of Tajikistan, advocacy of human rights, people's freedom, preservation and strengthening of the state independence of Tajikistan Republic are looked upon as the problems of the first priority.

Текст научной работы на тему «Роль XVI сессии Верховного Совета Республики Таджикистан в установлении мира между таджиками»

Тоатов абибулло Саидович,

номзади илм^ои таърих, дотсенти ДД^БСТ

НАКШИ ИЧЛОСИЯИ XVI ШУРОИ ОЛИИ ЧУМ^УРИИ ТОЧИКИСТОН ДАР ТАХ,КИМИ СУЛ^И ТОЧИКОН

Ичлосияи XVI Ш^ои Олии Чумх^ии Точикистон даp сах,ифах,ои таъpихи навини точик хдмчун pамзи ичлосияи начотбахшy саpнавишт-соз воpид гаpдидааст. Он аз лих,ози мохдяти худ ба Эъломияи истикло-лияти Точикистон баpобаpаpзиш аст. Агаp эъломия давлатеpо ба номи Точикистони сохдбистиклол эълон дошта бошад, пас Ичлосияи XVI Ш^ои Олй даp Хучандшах£ хдмин давлатpо аз фаношавй нигох, дошт ва миллати точикpо аз гиpдоби но6удй беpyн кашид.

Бо таъбиpи Пpезиденти кишваp Чаноби Олй Эмомалй Рах,мон «Ичлосияи ХУ 1 Ш^ои Олй бо такозои таъpих на танх,о тифли даp гаx,воpа бyдаи истиклолиятpо начот дод, балки такдиpи ояндаи уpо мyайян сохт ва Точикистони соx,ибистиклолpо ба суи чомеаи мyтамаддин ва

аpзишx,ои волои башаpй х,идоят намуд» (1,48).

Ичлосияи XVI Ш^ои Олии Чумх^ии Точикистон ба фаpзанди баpуманди халки точик Эмомалй Рах,мон ваколати pоx,баpй ба чомеаи Точикистонpо дод, хдмзамон ба души у вазифаи мypаккаб, вале мукад-даси бунёди давлати вокеан сохдбистиклол ва демокpатиpо вогузошт. Эмомалй Рах,мон ба сифати саpмеъмоpе баpгyзида шуд, ки мебоист на факат имоpати аз чанг вайpоншyдаи давлати точиконpо таpмим кунад, балки сохтмони онpо баp поях,ои yстyвоpy кавии сифатан нав баpпо намояд. Даp Ичлосияи XVI Шуpои Олии Чумх^ии Точикистон Раиси тозаинтихоби кишваp Эмомалй Рах,мон максад ва хддафи асосии хyдpо чунин баён каpда буд: «Ба хотиpи истикpоpи сулх,и пойдоp ва бозгашти хдмаи фиpоpиён ба Ватан ман тайёp хдстам, ки чонамpо кypбон созам» (1,32).

Баъдтаp у ин андешаи хyдpо таквият бахшида таъкид намуд: «Азму иpодаи мо даp pоx,и баpпо каpдани давлати демокpатии х,укукбунёд комилан катъист. Хдочанд ки натичах,ои дилхохд он на ба тавpи очил, балки бо гузашти вакт падид меояд, даp баpобаpи ин сулх,у субот баpоямон мyx,имтаpин аpзиш х,исоб меёбад» (1,35).

Раиси Шурои Олии Ч,умдурии Точикистон бо максади ба эътидол овардани вазъи сиёсй бо кабул намудани Мурочиатнома ба сарварони гуруддои мусаллад рочеъ ба имзои созишномаи оид ба истикрори сулд ва ягонагй, таъмини истиклолият икдоми нахустин гузошт.

Дар ин санади такдирсоз аз чумла издор шуда буд: «Бо максади таъмин намудани ягонагй ва муттахидии чумхурй Шуморо даъват менамоем, ки 25 ноябри соли 1992 дар соати 14 дар Ичлосияи Шурои Олии Х,укумати Точикистон иштирок намоед. Х,укумати Точикистон ба бехатарии Шумо кафолат медидад» (5, 42).

Ладзаи фаромушнопазир фаро расид. Сарварони тарафдои мукобил бо родбарии родбаладони худ Сангак Сафаров, Ч,умъа Буйдоков, Бури-хон Ч,обиров, Ёкуб Салимов ба ичлосияи парламент ба шадри Хучанд дозир шуданд. Дар таърихи 26 ноябр дар Ичлосия намояндагони кумон-донони дар ду гуруд, аввал дар алодидагй, пас дамрод дар Ичлосия иш-тирок намуданд.

Бо ташаббуси Раиси Шурои Олй «Мурочиатнома ба дамаи адзоби сиёсй, даракатдо ва созмондо ва меднаткашони чумдурй» (20 ноябри с.1992) ва Издороти Ичлосияи Шурои Олй кабул карда шуд. Муро-чиатнома дизбу созмондо ва дамаи мардумро ба сулду оромй, якдигар-фадмй даъват мекард. Фирориёнро барои баргаштан ба ватан, деда ва мадаллаи худ даъват намудан мазмун ва мундаричаи Издороти Шурои Олиро ташкил менамуд.

Раиси Шурои Олй Эмомалй Радмон сарварони тарафдои мукобилро ба иштирокчиёни ичлосия муаррифй намуда, аз чумла таъкид намуд: «Ин ичлосия такдирсоз аст, бояд донем, ки такдири ояндаи миллат, кишвар, ватан, давлат дар дасти мост. Аз ин лидоз, бояд худшинос шавем, хиради волои хешро бадри якпорчагии чумдурии азизамон истифода барем. Баъди ба чойдои худ рафтан ярокро ба замин гузорем, оромии мардумро таъмин намоем» (1,58).

26 ноябр сарварони гуруддои мухолифини силодбадаст дар назди намояндагони халк суханронй намуданд.

Сарвари чабдаи миллии Точикистон С. Сафаров дар суханронии хеш вазъи нодиядои ^умсангиру Панчро тасвир намуда, аз чумла чунин иброз намуд: «Таассуф мехурам, ки аз дар ду тараф одамони зиёде далок гардидаанд. Вале мо имруз ба шадри Хучанд омадаем, ки барои баркарор намудани сулд дар кишварамон дусни тафодум пайдо кунем. Такдири Точикистон, истиклолият ва якпорчагии каламрави он моро ба ташвиш андохтааст. Бовар дорам, ки мо муттадид гардида давлати демократй бунёд карда метавонем...» (4,127).

«Мо имруз - таъкид намуд сардори горди халкии шадри Душанбе Ч,.Буйдоков,- бояд аз айбдор кардани якдигар даст кашем, зеро ин кор

ба кушишдои баркарор намудани сулду осоиш халал мерасонад. Вакти мусолидаи миллй ва кабули карордои макбул фаро расидааст. Мо тандо бо дамин род адволи даддо дазор одамонро сабук карда метавонем, ки бо ин ё он сабаб ба чанги дохилй кашида шудаанд... (4,128).

Чдвонони Душанбе родбарони нави чумдуриро дастгирй мекунанд ва ондоро самимона пешвоз мегиранд. Ондо аз ман ходиш карданд, ки ба Шумо - намояндагони халк расонам, ки роди одани Душанберо дарчй зудтар аз мудосира баровардан зарур аст. Дар акси дол зиндагии мардум нидоят душвор мегардад. Навъдои заруртарини озука камчин шудаанд. Хдмчунин гурезадоро дарчй зудтар ба мадалли зисти доимиашон баргардонида, ба ондо дар бобати муътадил гардонидани зиндагиашон кумак расонидан зарур аст. Мо дамагонро даъват мекунем, ки ба Х,уку-мати нави Точикистон халал нарасонида, барои фаъолияти он ба хотири некуадволии мардум ва тадкими сулд дар Точикистон шароити мусоид мудайё созанд. Дар чунин руздои душвор гунадкоронро чустучу накар-да, бояд ба максади таъмини сулду осоиш ва бехатарии одамон кор кунем.... » (4,127).

Пас аз суханронии Раиси Шурои Олии Ч,умдурии Точикистон Эмо-малй Радмон дар дузури намояндагони халк ва сарварони гуруддои силодбадаст ичлосия ^онуни Ч,умдурии Точикистон «Дар бораи авфи умумй»-ро кабул намуд. Дар ин ладзаи фаромушнашавандаи таърихй тадти кафкубии адли толор дамаи намояндагони силодбадастон дам-дигарро ба огуш кашида, ба дамдигар даст дода издори дустй намуданд. Бо карори Раёсати Шурои Олии Ч,умдурии Точикистон 26 ноябри соли 1992 Рузи Сулд ва Хдмраъйии халкдои кишвари зарнисорамон эълон гардид ( 3,367).

Ичлосия ^онуни Ч,умдурии Точикистонро «Дар бораи аз чавобга-рии чиной, интизомй ва маъмурй озод кардани шахсоне, ки дар давраи аз 27 март то 25 ноябри соли 1992 дар минтакадои мухолифат чиноят содир кардаанд» кабул кард.

Ичлосияи XVI Шурои Олй дамчун субъекти баробардукуки Итти-доди Давлатдои Мустакил будани Ч,умдурии Точикистонро ба инобат гирифта, дар вазъи фавкулодда, набудани артиши миллй бо максади димояи адолии осоишта ва объектдои даётан мудим аз амалдои террористй, харобкорй, баркарор намудани сулд ва тартиботи дукукй аз родбарони мамлакатдои ИДМ - иштирокчиёни мулокоти Алмаато (ноябри соли 1992) мурочиат намуда, ходиш кард, ки ба Точикистон нерудои маддуди сулдчуёнаро фиристонанд.

Дар моди декабри соли 1992 ичлосиядои Шурои Олии Узбекистан ва ^азокистон бо максади амалй гардонидани ходиши парлумони То-

чикистон дар бораи бо максади таъмини сулд ва оромй ба Точикистон фиристодани теъдоди маддуди неруи дарбй карор ба тавсиб расониданд. Дар баробари дивизияи 201-уми ^уввадои мусаллади Русия кисмдои дарбие, ки ба чумдурй ворид карда мешаванд, кафили сулду оромиии мамлакат мегарданд.

Аз Ичлосияи XVI Шурои Олии Точикистон то имзо шудани Созиш-номаи умумии истикрори сулд ва ризоияти миллй (27 июни соли 1997)

Ч,умдурии Точикистон роди нидоят вазнин ва пурпечутоби музокиротро тай намуд. Дар давоми кариб чор сол дашт давраи музокирот, 21 мулокоти расмй ва даддо вохуридои гайрирасмц анчом дода шуд. Дар ин раванд дадафи асосй таъмини сулду оромй, ваддати миллй, дарчц зудтар ба ватан баргардонидани гурезадо ва сарчамъ намудани миллат буд.

Инчунин баркарор кардани поядои фалачшудаи докимияти давлатй, таъмини фаъолияти макомоти мадаллй, докимияти ичроия, судй, дифзи дукук, ташкили артиши миллй, кушундои сардадй ва кабули рамздои давлати содибистиклол самтдои асосии фаъолияти давлат буданд.

Раванддои сулдофарини точикон даврадои гуногунеро фаро мегирад. Ин раванддои музокирот, бо он ки дар зиндагии мардуми Точикистон тагйирот ворид намуданд, инчунин тагйироту иловадои Сарконуни мамлакатро низ ногузир донистанд ва ин тагйирот бо иловаи аркони конундои умумибашарй ыабул гардида ба пешнидоди КОМ ва дастгирии Президенти кишвар аз чониби мардум бо раъйдидии умумихалкй 26 сентябри соли 1999, мутобики иловаи тагйироти нав, ки ба он ворид гардидаанд, ба тасвиб расид.

Сулди бебозгашти точикон, кабл аз дама, дастоварди дамдилии мар-думи кишвар ва накши он, руидаи андешаву тафаккури амики род-барияти давлати мо ва таквият бахшидани он дар андешаву тафаккури амики тамоми чонибдорони ин сулд ва истикрори он дар арсаи сиёсии олам ба шумор меравад. Аз дамин сабаб дастоварддои нодири сулди мо буд, ки музокирот ва сулдофарии мардуми моро имруздо дар тамоми манотики чангзадаи олам дамчун намунаи мактаби сулдофарй мавриди тадкик ва истифода карор медиданд.

Калидвожа^о: Ицлосияи XVI Шурои Олии Чумуурии Тоцикистон , Созишномаи байни тоцикон, раванддои сулуофарин, санадуои меъёрй-ууцуцй, барцарор намудани сулуи бардавом, рузи сулу ва ризоияти миллй

Пайнавишт:

1. Рахмон Э. Таджики в зеркале истории —Душанбе: Ирфон, 2002.

2. Верховный Совет РТ. Материалы XVI сессии ВС РТ//Ахбори Шурои Олй. -1992. -№ 21-23.

3. Хайдаров Г. Х. История таджикского народа ХХ век. -Худжанд: Ношир, 2002.

4. Абдулов К. Ицлосияи сарнавиштсоз. -Хуцанд: Ношир, 2002.

5. Гафаров У. Ицлосияи саодати миллат. - Хуцанд: Нури маърифат, 2002.

Тоатов Хабилулло Саидович,

кандидат исторических наук, доцент ТГУПБП

Роль ХVI сессии Верховного Совета Республики Таджикистан в установлении

мира между таджиками

Ключевые слова: ХУ1 сессия Верховного Совета Республики Таджикистан,

межтаджикское примирение, миротворческий процесс, нормативно-правовые акты, установление подлинного мира, день мира и национального согласия

В статье на основе многочисленных источников, опросных материалов, большого количества опубликованных трудов, материалов периодический печати осуществлён комплексный анализ некоторых вопросов Х¥1 сессии Верховного Совета Республики Таджикистана, особенно нормативно-правовых актов, направленных на достижение мира и национального согласия народов Таджикистана, на защиту прав и свобод граждан, на сохранение и укрепление государственной независимости Республики Таджикистан.

Kh.S.Toatov

The Role of the XVI-th Session of Tajikistan Supreme Council in Establishment of

Peace between Tajiks

Key words: the XVI-th session of Tajikistan Republic Supreme Council, inter-Tajik reconcialiation, peace-making process, normative law instruments; establishment of genuine peace, day of peace and national concordance

Designing on the premise of numerous sources, questionnaire materials, great number of published works, periodical press, the author effectuated a complex analysis of certain issues concerned with the XVI-th Khujand session of the Supreme Council of Tajikistan Republic. Normative law instruments aimed at attainment of peace and national concordance of the peoples of Tajikistan, advocacy of human rights, people's freedom, preservation and strengthening of the state independence of Tajikistan Republic are looked upon as the problems of the first priority.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.