Научная статья на тему 'Сессия Верховного Совета, судьбоносная для Таджикской нации'

Сессия Верховного Совета, судьбоносная для Таджикской нации Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
609
108
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ГОСУДАРСТВО / НЕЗАВИСИМОСТЬ / XVI СЕССИЯ ВЕРХОВНОГО СОВЕТА / ГРАЖДАНСКАЯ ВОЙНА / ТАДЖИКСКОЕ ПРИМИРЕНИЕ / STATE / INDEPENDENCE / THE XVI-TH SESSION OF THE SUPREME COUNCIL / CIVIL WAR / INTER-TAJIK RECONCILIATION

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Орифов Абдуллоджон

Роль XVI сессии Верховного Совета Республики Таджикистан неоценима. В ходе нее была заложена основа того государственного устройства, который позволил сформироваться и развиваться современному независимому Таджикистану. Были определены пути и методы стабилизации экономической, политической и социальной ситуации в стране. Особое значение в этом процессе имеет направленная на развитие и процветание деятельность Президента республики Э. Рахмона.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Supreme Council Session Fateful for the Tajik Nation

The role of the XVI-th session of the Supreme Council of the Republic is invaluable. In its course there had been laid the foundations of those statal frameworks which enabled contemporary independent Tajikistan to form and to develop. The latters determined the ways and methods of stabilization in regard to the economic, political nd social situation in the country. The activities of the President of Tajikistan Emomali Rakhmon acquire a special importance being aimed at development and efflorescence.

Текст научной работы на тему «Сессия Верховного Совета, судьбоносная для Таджикской нации»

ТАЪРИХ

ИСТОРИЯ

Абдуллоцон Орифов,

доктори илмуои ицтисод, профессор, Иштирокчии Ицлосияи XVI Шурои Олии ЦТ

ИЦЛОСИЯИ ТАВДИРСОЗИ МИЛЛАТ

Точикистони сохибистиклол чашни 20-умин солгарди Ичлосияи XVI Шурои Олии Точикистонро, ки дар ^асри бохашамати Арбоби хочагии чамоавии ба номи ду карат ^ахрамони Мехнати Сотсиалистй Саидхоча Урунхочаев гузашта буд, ботантана кайд мекунад. Хдрчанд 20 сол дар назди таърих мухлати на он кадар зиёд бошад хам, дар ин фурсат дар назди миллати чафокашидаи точик оиди сарчамъ намудани беш аз як миллион фирориён, кабули Сарконун, Парчами миллй ва дар рохи бунёди давлати хукукбунёд, демократй ва дунявй, бехдошти вазъи иктисодй, ичтимой ва сиёсии мамлакат корхои назаррас ба анчом расид.

Махсусан, дар Ичлосия хизмати гурухи корй тахти рохбарии вакили мардумй Абдумачид Достиев хеле назаррас мебошад. Гурухи корй хар руз оиди ин ё он масоили Сарконун, Парчами миллй фикру мулохизахои мутахассисонро мавриди мухокима карор медоданд ва дар охир он мавриди кабул карор мегирифт. Умуман, вакилон бахри тахкими давлату давлатдории Точикистони сохибистиклол хизмати шоиста намуданд.

Сарвари тозаинтихоби давлатамон Эмомалй Рахмонов, ки ба тараф-дории интихоби у 186 вакилони мардумй овоз дода буданд, дар нахустин суханрониашон кайд намуданд, ки ман вазифаи хешро махз аз сулх сар мекунам, то як мухочир берун аз Ватан монад, ман худро осуда хис намекунам. Махз сулху субот омили асосии вахдати миллй ва оромии чомеаи навини мо мебошад. Кушиш ба харч медихем, ки харчй бештар фирориёнро ба Ватан баргардонем.

Саpваpи давлат аз нуктаи назаpи одамият инсони заxматдyст, кави-иpода, дилсуз, ботамкин, дилкушод бyда, даp сyxбат бо одамон дypбинy хайpхоx, пypдоштy шеъpфаxмy шеъpдyст xастанд, некпиндоpy не^аф-тоpй даp ин фаpзанди содики халк пyppа тачассум ёфтааст. Саpваpи ча-вон даp давоми солxои pоxбаpият Ватанpо саpчамъ намyда, бо дили гаpм, содикона ва пайгиpона баxpи ободии Ватан ва шyxpат ёфтанаш заxматxои зиёде ба хаpч медиxанд.

Раиси Ш^ои Олии мамлакат Эмомалй Раxмонов даp pyзxои аввали фаъолияташ даp мyбоxиса ба мyхбиpон гyфта 6уд: «Вазифаxои асосии ман ибоpат аз он аст, ки гypyxxои силоxбадаст бо xамдигаp гуФтушунид намоянд ва ба мувофикат биpасанд, вакте байни онxо xамдигаpфаxмй ба вучуд ояд, пас икдоми нави саpчамъии миллати чафокашидаамон xатман шypyъ мешавад».

Саpваpи давлат интихоб шудани фаpзанди бошаpафи миллат Эмомалй Раxмон, мypочиати y ба халки шаpифи точик (02.12.1992), ки даp он pоxxои аз xолати бyxpони сиёсй, иктисодй, фаpxангй начот додани чум-xypй акс ёфта буданд, аз чониби маpдyми заxматкаш гаpмy чушон кабул гаpдиданд.

Даp Эъломияи Истиклолияти Ч,yмxypии Точикистон, ки даp Ичлосияи дувуми даъвати 12-уми Ш^ои Олй 24 августи соли 1990 кабул шу-дааст, кайд мешавад: истиклолияти давлатй xамчyн «ягонагй ва xy^-pавонии xокимияти давлатй даp тамоми xyдyди Ч,yмxypии Точикистон ва соxибихтиёpии он даp мyносибатxои хоpичй маънидод шудааст».

Умуман Ичлосияи XVI Ш^ои Олй беш аз 23 масъалаxоpо мавpиди баppасй каpоp дода, тибки онxо якдилона каpоpxо кабул намуд. Дукумати соxибистиклол даp ин солxо амнияти миллати паpокандашyда-pо таъмин намуда, кафолат дод, ки гypyxxои силоxбадаст халъи силоx намоянд ва ба зиндагии осyдаxолонаи аxолй халал наpасонанд ва агаp халъи силоx нанамоянд, давлат имконият доpад, чоpаxои заpypй биан-дешад. Ин тадбиp имкон медщад, ки xаp чй бештаp аxолй саpчамъ ша-ваду ба меxнати сyботкоpона камаp бандад, xамон кадаp зиндагии осу-даxолонаашонpо таъмин намудани ощо имконпазиp мегаpдад.

Танxо мyттаxидй имкон медиxад, ки Точикистони азизpо ба давлати соxибистиклол, ганию мyтаpаккй табдил диxем.

Даминpо бояд кайд намуд, ки Эмомалй Раxмонов xамчyн Раиси Ш^ои Олй ва Саpдоpи давлат баъд аз 2 соли фаъолияташ даp моxи ноябpи соли 1994 бо афзалияти зиёде (бо 87% овоздщй) даp интихоботи пpезидентй галаба ба даст оваpд. У даp баpомади худ кайд каpд, ки бояд xаpчй зyдтаp гypезагонpо ба Ватан баpгаpдонем. Датто агаp як гypеза беpyн аз Ватан монад, ман хyдpо оpом x^ каpда наметавонам. Дамин тавp, pyзи 16.11.1994 охиpин гypезаxо ба Ватан баpгаштанд. Моxи майи

соли 1992 бо талаби мухолифин Дукумати муросои миллй ба фаъолият шуруъ намуд, аммо он натавонист дар мухлати муайян масъалахои умдатарини хочагии халкро халлу фасл намояд.

Рохбарияти Шурои Олй тахти раисии Акбаршох Искандаров дар мухлати на он кадар зиёд ду кутби сиёсй - тарафдорони сохти консти-тутсионй ва тарафдорони исломи бунёдгароро барпо намуд. Даминро бояд кайд кард, ки сохторхои кудратии кишвар бо дастгирии пуштибони хоричиашон бетарафиро («нейтралитет») ишгол менамуданд.

Кор ба он омада расид, ки рохбарияти давлату хукумат халлу фасли умдатарин масъалахои хаёти сиёсии мамлакатро дар бинои дивизияи 201 -уми Вазорати мудофиаи ФР (фармондехаш генерали армия Г.Р.Воробев) мегузаронд. Дар ин рузхо хазорон одамон, катъи назар аз миллат, тарки ватан намуданд. Гирдихамойихо дар пойтахт хеле муташаннич мегузаш-танд. Чунин холатхоро чй дар аэропорту чй дар рохи охан дида кас дар тааччуб мемонд. Дар кучахо даххо одамон фавтида ва хеч кас ба часадхо ахамият намедод. Билохир, Президенти аз тарафи халк интихобшуда Рахмон Набиев ба таври зурй аз вазифа барканор шуд. Махз дар хамин рузхои муташаннич табакахои гуногуни чомеа бо истинод ба хирад ва фарханги халк дар назди намояндагони худ дар хокимияти олии намо-яндагй ва конунгузории мамлакат - Шурои Олии Ч,умхурии Точикистон бо катъияти том масъала гузоштанд, ки пеши рохи чанги шахрвандй харчй зудтар гирифта шавад.

Иродаи халк бечуну чаро бартараф кардани зухуроти зиддиконсти-тутсиониро талаб мекард. Махз аз хамин сабаб гузаронидани Ичлосия дар шахри Душанбе имконнопазир буд. Чунки таъмини бехатарии ваки-лонро хеч кас ба зиммаи хеш намегирифт. Фикру мулохизахое буданд, ки Ичлосия берун аз мамлакат, хатто дар шахри Тирмизи Ч,умхурии Узбе-кистон, гайр аз ин дар шахрхои Турсунзода, Дисор, Душанбе ва дар дигар минтакахо гузаронида шавад.

Акли солим галаба кард ва бо пешниходи вакилони мардумии ви-лояти Ленинобод кори Ичлосия дар ^асри Арбоби хочагии чамоавии С. Урунхочаев ба кор сар кард. Дар он аз 230 нафар вакилони халк 193 намоянда иштирок доштанд, 37 нафар вакилон иштирок накарданд, 3 нафар фавтида буданд ва 4 нафар дар чаласахои минбаъда иштирок намуда, 30 нафарашон тамоман дар кори он иштирок накарданд.

Рузи дуюми кори Ичлосия 17 ноябри соли 1992 хамаи вазирон ва раи-сони кумитахои Шурои Вазирон ба чаласаи шуро даъват шуда буданд. Раиси Шурои Олй Акбаршох Искандаров суханронй кард ва вакилони мардумй лозим донистанд, ки раис ва хайати Шурои Олй бинобар таъмин нанамудани бехдошти вазъи иктисодй, ичтимой ва сиёсии мамлакат хар чй тезтар ба истеъфо раванд. Рузи 18 ноябри 1992 якумин чала-

саи васеи Ш^ои Олии мамлакат баpгyзоp гаpдид ва даp он аз 197 вакил 186 нафаp ба чонибдоpии Эмомалй Раxмонов овоз доданд ва мутобики талаботи моддаи 189 Саpконyни Ч,yмxypии Точикистон у Раиси Ш^ои Олии Ч,yмxypии Точикистон интихоб шуд. Ва даp Ичлосия хеле пypмазмyн сyханpонй намуд. Аз чумла Саpваpи давлат савганд ёд намуд, ки мазмуни он чунин аст:

«Ман коpи хyдpо аз сyлx саp мекунам ва таpафдоpи давлати демок-pатй ва xyкyкбyнёд мебошам. Мо xама бояд ёpy баpодаp бошем, то ки вазъиятpо оpом намоем». Ин садокату самимиятpо Эмомалй Раxмон даp чаpаёни хизматxои хоксоpонааш даp назди халку ватан баpъало собит намуд, ки мо онpо даp тули фаъолияти наздик 20 солаи чонфидоияш xис мекунем. Бо баpобаpи он, баxpи мyътадилгаpдонии вазъи дохилии мамлакат байни мухолифин ва намояндагони Дукумати конунй мулокоту гyфтyшyнидxо давом мекаpданд.

Даp давpаи мyзокиpот байни мухолифин ва Дукумати конунй 3 гypyxи масъалаxо ба pyзномаи гуфтушунид дохил шуда буданд:

1. Масъалаи бозгашти гypезаxо

2. Масъалаи оташбас

3. Масъалаи сохтоpи конститутсионй

Раванди сyлxи точикон ба ду давpа - давpаи мyзокиpот ва замони татбики асноди баимзоpасида чудо мешаванд. Даp мачмуъ 8 мyзокиpоти сyлxи точикон баpгyзоp гашт ва xамаи pаванди мyзокиpоти сyлxи точикон бо фаъолияти Пpезиденти мамлакат Чдноби Олй Эмомалй Раxмон зич алокамандй доpад. Умуман, pаванди мyзокиpоти сyлx даp давpи 3-юми xамкоpии таpафxо даp мулокоти Пpезиденти мамлакат ва pоxбаpи Иттиxоди гypyxxои оппозитсияи точик Саид Абдyллоxи Нypй зоxиp мешавад. Он зинаи олии мyзокиpот ба xисоб меpавад ва даp он мyxо-кимаи мyxимтаpини масъала - вазъи иктисодй-ичтимоии мамлакат мав-pиди гуфтушунид каpоp гиpифтанд. Ин гуна мулокот даp он мавpид су-pат мегиpифт, ки агаp масъалаxо даp сатxи мулокот ё машваpат xал нашуда бошад. Аввалин мyлокотxо даp Кобул 17-19 маи соли 1995 баp-гyзоp шуда буд. Минбаъд даp Теxpон 10-11 декабpи соли 1996, даp Афго-нистон 19-23 декабpи соли 1996, даp Москва 21-22 февpал ва 16-18 маи 1997 даp шаxpxои Машxад ва Бишкек доиp шудаанд.

Даминpо бояд кайд намуд, ки 17-19 маи соли 1995 аввалин вохypии Эмомалй Раxмонов бо Саид Абдyллоxи Нypй баpгyзоp гаpдид, Баpои ба даpачаи баланд гyзаpонидани он мавкеи Пpезиденти Ч,yмxypии Исломии Афгонистон доктоp Бypxониддини Раббонй саxми сазовоp гузошта буд. Давpаи чоpyми мулокоти таpафайн даp шаxpи Алма-Ато баpгyзоp гаpдид, ки на он кадаp аxамияти бyзypг дошт. Давpаи панчуми мулокот, ки он даp се маpxила доиp гашт, наздик 75 pyз даp Ашкобод муттасил

идома ёфта, натичаи дилхох надод. Мулокоти дигари рохбарон 20-27 феврали соли 1997 дар шахри Машхади Эрон баргузор гардид. Дар он Низомномаи Комиссияи оштии миллй ба имзо расид ва хамин тавр зарурати мулокоти навбатии Эмомалй Рахмонов ва Саид Абдуллохи Нурй ба миён омад. Раванди музокироти Сулхи точикон бо имзои «Со-зишномаи умумии истикрори сулх ва ризоияти миллй дар Точикистон» 27-уми июни соли 1997 дар шахри Москва ба имзо расид. Оиди ин масъала Президенти мамлакат Э.Рахмон чунин кайд карда буд: «Умеду орзухои мардуми точик дар давоми 5 соли охир барои нигох доштани давлати миллиаш махз дар хамин рузи саид чомаи амал пушид. Акли солим ва хиради дурбин пируз шуд. Рузи фархундае, ки дар хамаи шахру нохияхо ва дехоти дурдаст дар хамаи оилахо интизор будем, фаро ра-сид». Дар натичаи имзои оштии миллй беш аз 6000 нафар аъзои дастахои мусаллахи оппозитсия аз комиссияхои харбию тиббй гузашта, аксарият ба ^уввахои мусаллахи миллии Дукумати конунй пурра пайвастанд.

Ибтидои солхои 90-ум бухрони сахти хокимияти давлатиро ба миён оварда буд. Еайр аз Шурои Олии Ч,умхурии Точикистон дигар ягон сохтори давлатие бокй намонда буд, ки он салохияти давлатдориро бо тавоной ба ичро расонида тавонад. Датто вазоратхои кудратй худро бетараф эълон намуданд. Аммо онхо манфиатхои гуруххои алохидаро ифода менамуданд ва баъзе сиёсатмадоронро дастгирй мекарданд. Аз ин лихоз, Дукумати марказй дар симои Президент ва аъзои хукумат идоракунии чомеаро аз даст дода буд. Аксарияти вилоятхо ва шахру нохияхо ба таври алохида бидуни супоришоти вазоратхои марказй мустакилона амал мекарданд. Бо хамин омилхои номатлуб хатари аз байн рафтани давлати сохибистиклоли Точикистон ба миён меомад.

Баргузории Ичлосияи XVI Шурои Олии Ч,умхурии Точикистон дар ^асри Арбоб бо харфхои заррин сабт ва ба хукми таърих ворид гашта-аст. Ин касрест, ки офаридаи мехнату садокат, дили гарму иродаи неки мардуми некмаром мебошад. Ба сулху салох, галабаи аклу некй, якпор-чагй, аз байн нарафтани миллати точик ва умуман давлати миллй махз дар хамин ^аср асос гузошта шуд. Бо хамин амал ба шухрати фархангии ^асри Арбоб - чои эхёи вахдати миллй шухрати тозае афзуда шуд.

Имруз миллати сарбаланди моро беш аз 123 давлати дунё ба расмият шинохт ва дар 100 давлатхои чахон корпусхои дипломатй бо муасси-сахои дипломатиаш амал менамоянд ва ливои точикон дар иморатхои давлатиашон чилвагар аст.

Дар кучое хизматчиёни давлатй-вакилони парламенти касбй хамчун намояндаи хукумати конунй сафархои хизматй намоянд, онхоро хуб ме-пазиранду эъзозу эхтиром месозанд. Аз ин лихоз, мо-вакилони мардумй мефахрему шукргузорем, ки дар чунин давлати озоду демократй ва ху-

кукбунёд yмp ба саp мебаpем. Халки чабpдидавy пypтокати точик даp ин муддати на чандон тулонй тамоми мyшкилиxоpо паси саp намуда, ватанашpо аз ваpтаи xалокатоваp эмин дошт, сол то сол обpyю эъти-боpаш даp аpсаи чаxонй баланд, xамчyн аъзои комилxyкyки ташкилот-XOи байналмилалй мавкеи хосаеpо ишгол намуда истодааст.

Маxз бо шаpофати ин pyйдодxои мyxими таъpихй чyмxypии rox^-истиклоламон тавонист, ки аpкони давлатдоpй ва шохаxои фалачшудаи XOкимиятpо даp мамлакат баpкаpоp гаpдонида, пояxои истиклолияти давлати Точикистонpо кавй намояд. Мyxим он аст, ки даp Ватани ази-замон ваxдати миллй, сyлxи пойдоpy суботи сиёсиву ичтимой ва фазои озоди бyнёдкоpивy созандагй пyppа фаpоxам оваpда шудааст. Умуман, даp давоми беш аз 10 соли охиp мачмуи маxсyлоти дохилй 2,3 баpобаp афзуда, pyшди солонаи он ба xисоби миёна беш аз 7 фоизpо ташкил намуд. Даp натича мачмуи маxсyлоти дохилй ба xаp саpи аxолй 5,3 баpобаp зиёд гашт. Даp ин давpа истеxсоли маxсyлоти кишоваpзй 2,5 баpобаp, молxои саноатй 2 баpобаp, xачми гаpдиши савдои чакана 3,5 баpобаp ва гаpдиши савдои хоpичй 3 баpобаp афзудааст. Аз он чумла, истеxсоли маxсyлоти кишоваpзй соли сипаpишyда нисбат ба соли 2010 8 фоиз, молxои саноатй, гаpдиши савдои чакана 9 ва савдои хоpичй 15,5 фоиз афзуд. Дачми даpомади аxолй афзуда он аз 1 миллиаpд сомонии соли 2009 то ба 16,2 миллиаpд сомонй даp соли 2011 pасидааст, яъне даpомад-XOи аxолй беш аз 16 баpобаp зиёд гаpдидаанд. Сатxи камбизоатй даp мамлакат аз 81 фоизи соли 1999 то 42 фоиз даp соли 2011 кам каpда шуд. Умуман, даp солxои сипаpишyда давлатамон тавонист нишондиxандаxои солонаи таваppyм ва кypби пули миллиpо даp сатxи баpномавй ба эъти-дол даpоpад.

Пpезиденти мyxтаpам Эмомалй Раxмон соли pавон даp Паёми худ ба Мачлиси Олии Ч,yмxypии Точикистон чунин кайд намуд: «Мо даp назди худ вазифа гузошта будем, ки даp давоми се соли наздик музди меxнати коpмандони соxаxои ичтимоиpо то ду баpобаp зиёд намоем. Соли гузаш-та даp доиpаи маpxалаи аввали ин xадаф музди меxнати вазифавии ^p-мандони соxаи маоpиф ва илми соxавй 30%, илмxои академй - аз 100 фоиз то 3,3 баpобаp, фаpxангy ваpзиш ва мyассисаxои xифзи ичтимоиву тандypyстй - 40 фоиз ва xамаи намуди стипендияxо - 40 фоиз зиёд каpда, музди меxнати хизматчиёни давлатй, коpмандони макомоти xифзи xyкyк ва хизматчиёни xаpбй низ баланд баpдошта шуд. Бо даpназаpдошти аз 1 pyшди иктисодиёти мамлакат ва зиёдшавии имкониятxои молиявй аз 1 сентябpи соли pавон маpxалаи дуюми зиёдшавии музди меxнат амалй гаpдида, музди меxнати коpмандони мактаби миёна ва мyассисаxои томактабй, хона-интеpнатxо баpои калонсолону маъюбон - 60 фоиз, со-xаи фаpxанг - 50 фоиз тандypyстивy xифзи ичтимой, ваpзиш ва дигаp

муассисахои сохаи маориф 40 фоиз, кормандони сохаи илм ва муассисахои тахсилоти олй - 30 фоиз зиёд карда мешавад» (5,8-9).

Чунин икдоми хайрхохонаи давлати сохибистиклоламон дар солхои оянда низ давом ёфта, сохаи хифзи ичтимоии ахолй торафт такмил хохад ёфт. Умуман, торафт устувор намудани пояхои давлату давлатдории миллй ва зебо гардонидани сарзамини ачдодй талаб менамояд, ки нисбати тахкими вахдати миллй, истиклолияти давлатй, густариши худшиносиву худогохй ва ифтихори ватандорй кушишу талоши пайваста дошта бошем.

Калидвожа^о: давлат, истицлолият, ицлосияи XVI Шурои Олй, цанги шаурвандй, оштии тоцикон

Пайнавишт:

1. Бунёди давлтадории навин. Зери таурири Маумадсаид Убайдуллоев. -М., 2002.

2. Орифов А. Ислоуоти фискалй-омили устувории щтисодиёт. -Хуцанд, 2010.

3. Орифов А., Азизов Ф. Танзими муносибатуои ицтисодии гумрукй. -Хуцанд, 2009.

Абдуллоджон Орифов,

доктор экономических наук, профессор ТГУПБП Сессия Верховного Совета, судьбоносная для таджикской нации Ключевые слова: государство, независимость, XVI сессия Верховного Совета, гражданская война, таджикское примирение

Роль XVI сессии Верховного Совета Республики Таджикистан неоценима. В ходе нее была заложена основа того государственного устройства, который позволил сформироваться и развиваться современному независимому Таджикистану. Были определены пути и методы стабилизации экономической, политической и социальной ситуации в стране. Особое значение в этом процессе имеет направленная на развитие и процветание деятельность Президента республики Э. Рахмона.

А. Orifov

Supreme Council Session Fateful for the Tajik Nation

Key words: state, independence, the XVI-th Session of the Supreme Council, civil war, inter-Tajik reconciliation

The role of the XVI-th session of the Supreme Council of the Republic is invaluable. In its course there had been laid the foundations of those statal frameworks which enabled contemporary independent Tajikistan to form and to develop. The latters determined the ways and methods of stabilization in regard to the economic, political nd social situation in the country. The activities of the President of Tajikistan Emomali Rakhmon acquire a special importance being aimed at development and efflorescence.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.