Научная статья на тему 'Роль печатных СМИ (на примере г. "ржстдзинад") в формировании нравственных идеалов молодежи'

Роль печатных СМИ (на примере г. "ржстдзинад") в формировании нравственных идеалов молодежи Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
46
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
СОВРЕМЕННОЕ ОБЩЕСТВО / MODERN SOCIETY / НРАВСТВЕННЫЕ ИДЕАЛЫ / MORAL IDEALS / ПЕЧАТНЫЕ СМИ / PRINT MEDIA / ПРОБЛЕМЫ МОЛОДЕЖИ / YOUTH / ТРАДИЦИИ И ОБЫЧАИ ОСЕТИНСКОГО НАРОДА / TRADITIONS AND CUSTOMS OF THE OSSETIAN PEOPLE / ФОЛЬКЛОР / FOLKLORE

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Туаева Лариса Ахсарбековна, Батяева Виктория Цараевна

В статье рассматриваются проблемы молодежи в современном российском обществе (в частности в Северной Осетии) в период реформирования нашей жизни. В работе также определяется роль печатных СМИ (на примере республиканской газет «Рæстдзинад») в приобщении молодого поколения к традициям и обычаям осетинского народа с целью формирования их духовно-нравственных идеалов.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ROLE OF THE PRINT MEDIA (FOR EXAMPLE, THE "RÆSTDZINAD" IN THE FORMATION OF MORAL IDEALS OF YOUTH

This paper deals with the problems of youth in modern Russian society (particularly in North Ossetia) in reforming our lives. The paper also defines the role of the print media (for example, the republican newspaper "Ræstdzinad") in educating the younger generation in the traditions and customs of the Ossetian people to form their spiritual and moral ideals.

Текст научной работы на тему «Роль печатных СМИ (на примере г. "ржстдзинад") в формировании нравственных идеалов молодежи»

бы их не видеть... Но коли хотят, чтобы я ушла, пусть выделят мне долю, иначе и шагу не сделаю...»).

Примечательно, что тема женского раскрепощения, широко разрабатываемая в 20 - 30-е гг. в литературах Северного Кавказа, ограничивалась часто сферой семейно-личных отношений.

Свой вклад в разработку проблемы женской эмансипации внесли осетинские прозаики. В рассказах «Первый шаг» Д. Мамсурова, «Госа» К. Дзесова, написанных почти одновременно, она решается в аспекте нераздельности личной судьбы женщины- горянки с её общественной функцией. У героинь К. Дзесова и Д. Мамсурова одинаковая судьба. Обе они рано овдовели, у Дасхан («Первый шаг») остались на руках трое малых детей. Как и Госа, Дасхан, будучи избрана председателем сельсовета, в самоотверженном труде впервые осознаёт себя как личность. Жизненные препятствия не сломали, а лишь закалили характеры Госы и Дасхан. От остальных женщин аула их отличает не только горемычная вдовья доля; твёрдость духа, открытую целеустремлённость, обращённость в будущее обнаруживают персонажи по мере знакомства с ними читателя. При всей одинаковости судьбы и основной линии характеров перед нами герои с ясно выраженной индивидуальностью, образы их отнюдь не дублируют друг друга. Отличает произведения и разный подход авторов к воспроизведению конфликтов действительности.

К. Дзесов вырос в семье горца. В родную землю и в земледельчество он влюблён, как крестьянин, в наследство от предков получавший из поколения в поколение не землю, а лишь мечту о земле и тоску по свободному труду на земле. Когда хлеба Уаллагкома вымерзли на корню (рассказ «За хлебом»), то писатель замечает: «Ещё вчера стройные стебли покачивались под тяжёлыми колосьями. Подует ветер с ледников, они покачнутся, но тотчас же выпрямляются, словно соревнуются друг с другом, а то побегут вдруг за ветром, как дети. А теперь страшно взглянуть на них. Постарели за одну ночь, согнулись. Шелковистые зелёные усы поседели и обвисли, и капают с них слёзы. Плачут колосья. Плачут тихо, навзрыд, словно плачет невеста, выданная за нелюбимого, скрывая слёзы подвенечной шалью. Солнце начинает пригревать, тает иней и темнеют колосья. Бедные, бедные вы, колосья! Пусть теперь шалит себе ветер. Мёрзлым колосьям не до шалостей.

Качает их ветер, хочет развеселить, но они прислонились друг к другу поникшими головами и молча ушли в своё горе».

Плачут колосья. Нет, плачет сердце обездоленного крестьянина Темсыра в предчувствии голодной зимы и своей трагической гибели. А писатель разделяет его безысходную скорбь. В рассказах Дзесова отношение человека к природе становится своеобразным показателем его духовной красоты. Чувство природы, понимание красоты доступно только благородным и красивым характерам. Природа, как и человек, страдает, радуется, её надо понимать, как живую душу.

В целом, для творчества К. Дзесова характерно отражение реальных процессов жизни, раскрытие различных сторон человеческой личности. Созданные писателем образы разнообразны по характеру и темпераменту, по возрасту и способностям. В своих рассказах он прославляет человека - труженика, человека - борца, вступающего в схватку не только с врагами отчизны, - с неправдой, беззаконием в жизни, фальшью в человеческих отношениях, делах и поступках.

Духовно возвышенный образ писателя Дзесова, созданные им литературные герои самым положительным образом влияют на обучающихся: формируют у них чувства «высшего» и порядка.

Список литературы

1. Габулов М. Ж. «Фидиуаг», 1980, №8-с. 79-80.

2. Гадахов Х. Мудрость таланта. К Дзесову-75 лет. Лит. Осетия, 1980, №55.-с. 127-129.

3. Джусоев Н. Воспевает словом Осетию. - Хурзарин, 2006, 29 апр. - с. 4-5

4. Джусоев Н. Яркая личность. - Растдзинад, 2003. -2,3,5 апр.

5. Дзесов К. Избранные произведения. Владикавказ: Ир, 1988. - 478 с.

6. Дзусова Б.Т. Осетинский речевой этикет как важная культурологическая дисциплина воспитания толерантности у учащихся. Успехи современного естествознания. 2014. № 12. С. 152-154. [электронный ресурс] - Режим доступа: http://elibrarv.ru /йеш.а8Р?1а=22563274

7. Осетинская литература: Хрестоматия для 7кл. Владикавказ: «Ир», 1998. - 295 с.

8. Плиев Г. Ищущий свой путь в литературе Кудзаг. -Фидиуаг, 2005, №6. - с. 4-9.

РОЛЬ ПЕЧАТНЫХ СМИ (НА ПРИМЕРЕ Г. «РЖСТДЗИНАД») В ФОРМИРОВАНИИ

НРАВСТВЕННЫХ ИДЕАЛОВ МОЛОДЕЖИ

Туаева Лариса Ахсарбековна,

кандидат педагогических наук, доцент кафедры русской и осетинской филологии, Северо-Осетинский государственный педагогический институт, Владикавказ (Россия) Батяева Виктория Цараевна,

Студентка Б-АН3 курса факультета лингвистики, Северо-Осетинский государственный педагогический институт,

Владикавказ (Россия)

THE ROLE OF THE PRINT MEDIA (FOR EXAMPLE, THE «R^STDZINAD» IN THE FORMATION OF MORAL IDEALS OF YOUTH

Tuaeva Larisa, candidate of pedagogical sciences, associate professor of Russian and Ossetian philology, North Ossetian State Pedagogical Institute, Vladikavkaz (Russia)

Batyaeva Victoria Tsaraevna, 3- year student, group BAN, faculty of linguistics North Ossetian State Pedagogical Institute, Vladikavkaz (Russia)

АННОТАЦИЯ

В статье рассматриваются проблемы молодежи в современном российском обществе (в частности в Северной Осетии) в период реформирования нашей жизни. В работе также определяется роль печатных СМИ (на примере республиканской газет «Ртстдзинад») в приобщении молодого поколения к традициям и обычаям осетинского народа с целью формирования их духовно-нравственных идеалов.

ABSTRACT

This paper deals with the problems of youth in modern Russian society (particularly in North Ossetia) in reforming our lives. The paper also defines the role of the print media (for example, the republican newspaper "Rœstdzinad") in educating the younger generation in the traditions and customs of the Ossetian people to form their spiritual and moral ideals.

Ключевые слова: современное общество, нравственные идеалы, печатные СМИ, проблемы молодежи, традиции и обычаи осетинского народа, фольклор.

Keywords: modern society, moral ideals, print media, youth, traditions and customs of the Ossetian people, folklore.

Фœстаг азты У«р«сейы цардыуаджы цы стыр ивд-дзинœдтœ цœуынц, уыдон сты ног демократон œхсœнад аразыны фœстиуджытœ. Уыдон, фыццаджыдœр, 6œpœr дарынц нœ б«ст«йы социалон-экономикон уавœрыл. Нœй ног цардарœзты хъуыддаг«н иу уагыл цœуœн. Цы «нтыстдзин«дта œфты уœрœсейœгтœн cœ къухы, уыдон чысыл не сты. Фœлœ рœcтœгœй-рœcтœгмœ уавœр фœкарз вœййы мидœг œMœ œддагон аххоccœгтœй, œMœ уœд хуымœтœг адœмы авналœнтœ œлхъывд œрцœуынц. Хорз у уый, œMœ абоны компьютерон дуджы гуманистон ахаст сси Уœрœcейы œхcœнадон-политикон царды фидар бын-дур. Лдœймаг, йœ уд, йœ цард, йœ монон райрœзт у ны-рыккон царды уагœвœрды cœйраг нысан. Уый фœдыл къухы исты бафтыны ратœдзœн у гуманизмы идейœйы бындурыл арœзт ахуырадон хъуыддаг. Лбон уœлдай аха-дгœ œмœ актуалон у дзырды тых, аив литературœйы хъо-мыс.

Лив дзырды фœрцы фœcивœд зонгœ кœнынц, нœ рагфыд«лгай нын цы кадджын œгъдœуттœ баззад, уыдо-нимœ: кад, œгъдау, œфcарм, уарзондзинад Райгуыр«н бœcтœмœ, рœcтдзинад œмœ с«рыстырдзинад. Фыд«л-тыккон хœрзœгъдœуттœ cывœллœттœн амонынц: цы у хорз œмœ œвзœр, тœппуд œмœ ныфсхаст, магуса œмœ фœллойуарзаг. Лив дзырды œмœ ирон мыхуыры фœрцы бамбарынц, Райгуыр«н бœcтœ адджын кœй у, мадœлон œвзаг мады ад к«й кœны, œгъдау хъœдбыны дœр к«й хъœуы, уыд«тт«. Сабитœ cœ зœрдœмœ хœcтœг райсынц, литературон уацмысы фœрцы цы фœзминаг ф«лгон-цгимœ базонг« вœййынц, уыдоны: Бола, Чермен, Тайму-раз, Иccœ œмœ œнд. Бамбарынц, уыдоны куы фœзмой, уœд фидœны кœй уыдзысты ф«ндиаджы фœлтœр - ног хуызы цард аразджыт«.

Лив литературœйы уацмыcтœ cывœллонœн амонынц мад«лон «взаджы рœcугъддзинад, нœ ирон намы-сджын œгъдœуттœ. Хуыздœр литературон хъайтарты, cтœй фыccœгœн йœхи фœлгонц cабитœ cœ зœрдœтœм х«-ст«г райсынц, œмœ сын cвœййынц уарзон, фœзминаг.

Уыцы хъайтартыл ахуыр к«нынц cœ дарддœры царды ныcантœ œххœcт кœныныл: адœймаг уœвын, д«с-ныйад райсын, Ирыстон уарзын œмœ а.д.

Hœ фыд«лт«й нын хорзœй цы баззад, уыдон сты ирон œвзаг, ирон фарн œмœ ирон œгъдау.

Мадœлон «взаджы фœрцы cкъоладзаутœ базонынц ирон œгъдœуттœ, ирон цардыуаг. Уый хъœздыг кœны cывœллœтты миддуне, уый фœрцы рœзы cœ зондахаст, уœрœхдœр кœны cœ дунеœмбарынад.

Зындгонд поэт Джыккайты Шамил фыста: «Мад«-лон œвзаг у адœмы монон царды фœрœз, культурœ œмœ рухсады мадзал, œрдз œмœ поэзийы хъœлœc, œгъдау œмœ фидауцы суадон» [7]. Куыд аив, куыд хъœздыг у ирон œвзаг, уый Шамил ныв«фтыд к«ны ахœм ных«ст«й:

«Дзырд «дидин«г» йœхœдœг рœcугъддœр œмœ зы-наргъдœр у œппœт дидинœгдонœй. Дзырд «б«лас» ахъаз-загдœр œмœ алœмœтдœр у Нарты сызгъ«рин ф«ткъ-уыйœ. Дзырд «сызгъ«рин» тынгдœр калы цœхœртœ зына-ргъ згъ«рт« œмœ налхъуыт-налмаcтœй. Дзырд «бонв«р-нон» эпоcœй диccагдœр у: йœ з«лынад тыбар-тыбур к«-ны стъалыты рухсау...».

Лбон мадœлон «взаджы сагъ«ссаг уавœрыл ирон мыхуыры бирœ ц«уы ныхас. Ирыстоны ц«рджыт«, ин-теллигенцийы мин«в«ртт«, ахуырг«ндт«, фысджыт« аразынц алыхуызон мадзœлттœ, ц«м«й ма феcœфа ирон œвзаг, ц«м«й фидар й« къахыл cлœууа. Фыссынц cœ хъуыдыт«, дзурынц «ргом cœ з«гъин«гта. Зындгонд журналист Цгъойты Хазби й« уац «^взаджы хъысм«т -н« cагъœc, н« дзуринаг», з«гъг«, уым фыссы: «Лд«ймаг цал «взаджы зоны, уал л«джы у, - з«гъы ирон «мбисонд. Цым« ирон адœмœй й«хи œвзаг чи ферох кодта, уыдон та куыд хон«м? ^рд«г л«гта?!» [10]. Лцы ных«ст«й Хазби комкомм« уайдзœф к«ны, «н«рв«ссон ц«ст«й чи к«сы й« мадœлон œвзагмœ, уыдон«н. Нымайы cœ «у«р-œcедзаутыл». к«д Брытъиаты Елбыздыхъо юморы хуызы равдыста «у«р«седзау»- ы ф«лгонц, у«д журналист Цгъойы - фырт«н та й« ныхас у карз. Й« уацы дзуры й« хъуыдыт« уайдзœфы хуызы, œмбарын к«ны, œвзаг цы уавœры ис, уый худ«г к«й н«у: «Зындгонд драматург й« пьеcœ «Уœрœcедзау»-ы к«уыл худы, ахœм «уœрœcедзаутœ» абон сты бир« Ирыстоны з«ххыл, У«р-œcемœ ц«уын д«р cœ н« хъ«уы». Cœ ныхм« сын анти-тезœйœн œрœвœрдта ахœм цымыдисаг хабар: «Зындгонд францаг ахуыргонд Жорж Дюмезиль, Нарты кадджыты <м< ирон адœмы cфœлдыcтады инн« ног рауагъд чин-гуыт«м Ирыстонм« «рвыста Парижœй <м< cœ каст иро-нау».

Курдиатджын поэтт« «м« патриотты з«рд«т«й «вз«рынц ирон «взаджы цыт«н ахœм р«нхъыт«: «Куыд хорз, куыд кадджын д« м« ц«сты, Hœ ирон мад«лон œвзаг». (Чеджемты Ж)

«Ирон «взаг! Тыхджын дзыхы дзуапп «м« ныфс-д«тт«г, з«рд«йы дуаргомг«н«г». (Брытъиаты Е.)

«^з зардзын«н у«д д«р, иронау ма куы дзура 'рм«стд«р иу л«г, К«д уыцы л«г м«х«д«г уон, у«д-д«р!». (Хъодзаты Ж)

Згердге агайынц поэт Дзасохты Музаферы хъуы-дыджын ныхгестге: «Фыдыбгестге! Йгехицгей ргесугъдгер гемге згеллангггенагдгер дзырд зын ссарген у... Мадыб-гестге... дзыхы фидаугге дгер нге кгены. Ады цъыртт дзы нгей, цгесты нге ахады, хъус нге ргевдауы.

Мадгелон гевзаг... Цгемген гермгест «Мадгелон гев-заг», «Фыдгелон» цгеуыннге?

Фыдыбгестге гемге мадгелон гевзаг афтге фидар баст сты, гемге сге фгехицген кгенын никгей бон бауыдзген. Мадгелон гевзаджы фыдыбгестгейге кадджындгер дзырд куыд нгей, афтге фыдыбгестгейы дгер мадгелон гевзаггей кадджындгер ницы ис» [8].

Мадгелон гевзаджы фгерцы скъоладзаутге базонгге вгеййынц Нарты кадджыты гердхгергены хъайтартимге, сге миниуджытимге: хъгебатырдзинад, райгуырген бгестге уарзын, адгемы сгервгелтау мгелгетмге цгеттге угевын, гер-мгест ргестдзинад дзурын, сылгоймагген цыт кгенын, гуы-быныл угездан угевын, хистгертген кад кгенын, кгестгеры ргевдауын. Фгелге йге мадгелон гевзаггей, йге адгемы фарны гегъдауттгей иппгерд чи у, ахгем сывгеллонмге ницы хуызы бахъардзысты Нгертон мад Бедухайы ныхгестге. Дге фырт фгемардис, згегъгге, йгем куы фгехабар кодтой, угед сын уый радта дзуапп: « Ацгеут гемге фенут, кгед йге риу у цгеф, угед кадимге ныггеныны аккаг у; кгед къгебутырдыггей цгеф у, угед знаггей лидзгге кодта, гемге йге фаджысы ба-ныггенут».

Мадгелон гевзаг сабитген амоны фыдгелтыккон хгерзгегъдгеуттге, сге сусгег къуымтге. Угед бамбардзысты, намысджын Госгема йге иунгег хъгебул Хгесангейы цгемген гефхгердта, уый:

«Уге марг дын гербауой мге дзгебгехдзингедтге, мге риуы 'хсыры цъыртт» [9].

Ирыстоны рухс фидгеныл, йге уарзон адгемы хъи-згемайраг уавгерыл Къоста сагъгес кодта йге цгерггебонты. Уый сгейрагдгерыл нымадта сывгеллгетты раст хъомыл кгеныны фгергезтге, уыимге суанг авдгеныкконгей фгест-гемге. Ноггуырд сабийы ргевдауген, узген гемге фынгей-ггенген дзаумайген ахгем ном дунейы адгемтгей ничи радта - авдген, згегъгге. «Авд фырты гемге иу чызгмге бгеллыды-сты фыдгелтге сге ног чындзытген, гемге авд лгеппуйы ау-зынген саргезтой авдген.

Бирге мадгелтген схъомыл сты уыцы авдгенты сге сывгеллгеттге. Уыди ахгем амондджын авдгентге, гертыгай фгелтгеры сывгеллгеттге баст кгем герцыдысты...», - фыссы номдзыд фыссгег Айларты Измаил [1].

Къоста гемге Елбыздыхъо, Секъа гемге Нигеры сфгелдыстад у ирон царды энциклопедии. Уым ^рфгены фгедау ирдгей зынынц сге фгедзгехстытге Иры фгелтгерген. Ирон мады хъгелгесгей Къоста фгедзгехста авдгеныккон сывгеллонген:

«Сугтге мын хгессис гергъомгей, Бадзурин дгем угед гергомгей: Мады згердге зон, О мге бон!... Бадзурин дгем: уарз нге бгестге, Ма сге сугелдай кген нге фгестге.

Ма сге бафгеллай!...

А-лол-лай!»

«А-лол-лай»

Къоста хорз зыдта фгесивгеды лыгггенинаг фар-статге. Уый дзырдта, згегъгге, фгесивгедмге, сге фидгенмге куыдфгендыйы цгестгей чи кгесы, уыцы адгемы хаттген

рухсмге фгендаг нгей. Цыма ныры ргестгеджы фгесивгеды уыдта, уыйау згердге агайынц йге ныхгестге:

«Фесгефай, фесгефай уастген, нге фгесивгед-

Иу бахъахъхъгенаг дге куы нгей!»

Ацы ргенхъытге фысггейге, бар - генгебары згердыл герлгеууынц, нге бгестгейы «гендзыг дуг» кгей хонынц, уыцы сабыр ргестгеджы азтге. Угед фгесивгеды хъомы-ладген хорз ахъаз уыдысты пионерты гемге фгескомцге-дисы къордтге. Уыцы къордтгем истой хуыздгерты. ^п-пгет фгесивгеды мингевгерттге дгер уыдысты уыцы кад-джын пионерты гемге фгескомцгедисы ргенхъыты. Студент чи уыди, уыцы фгесивгед та цыдысты сгерды улгефген бонты ргестгег студентты аргезтадон отрядтгем. Цардбгел-лон фгесивгеды романтикон равг разгенгард кодта ацгеуы-нмге, стыр Угергесейы кусгег къух кгем нге фаг кодта, ахгем бынгеттгем. Сгергенгуырд фгесивгед - гевзонг чызджытге гемге ныфсхаст лгеппутге - цыдысты згергестон згеххытге фгелдахынмге, горгеттге аразынмге (Комсомольск-на-Амуре), гидростанцгетге (Саяно-Шушенская ГЭС), БАМы аргезтгедтгем. Нге хистгертге куыд дзурынц, афтгемгей уый уыд амондджын ргестгег. Фгесивгеды сге угелмонц бгел-лицтге хастой дард кгедгемдгер, генгезонгге, фгелге, генге-мгенг, амондджын кгем уыдзысты, ахгем ранмге. ^мге-иу кгедгем нге ацыдысты герыгон чызджытге гемге лгеппутге, гехца гемге мулчы фгедыл нге, фгелге аразынмге: Павло-дармге, Мурманскмге, дард Сыбырмге. Поезды рудзгуы-тгей-иу сын дымгге скъгефта сге хъгелдзгег худын гемге за-рын.

Чи-иу сгем касти хгелгегхуызгей, уыдонген дгер-иу цингей дзаг уыдысты сге згердгетге, райдзаст - сге цгес-ггемттге. Ныр нын уыцы мысингегтге сты ностальгийы хуызы.

Кгем-иу гербынат кодтой, уым аргезтой бинонтге, кодтой генгезгердгехудт фгеллой. Сге ргесугъд гегъдау гевдыстой сге цардыуаггей дгер гемге сге куыстгей дгер. Абон Угергесейы горгетты гемге фгесаргенты зындгонд сты, ирон адгемы кадджын чи скодта, уыцы адгеймгегты нгемттге: Гергиты Валери, Болоты Таймураз, Кучиты Юрий, Адырхаты Светланге, Дудараты Вероникге гемге генд. Фгезминаг фгелгонцты тыххгей бирге дгенцгегтге герхгессген ис. Журнал «Мах дуджы» фыстой иу ахгем хабар. Зындгонд богал Згенджиаты Дзантемыр (спорты сгуыхт архайгег Згенджиаты Викторы фыд) 80-гем азты цардис дард Камчаткгейы. Уым ма чи цардис угеды ргестгег ирон фгесивгедгей, уыдоны иу бон гергембырд кодта гемге сын карзгей бамбарын кодта йге домген: «Йе' гъдау йгехимге кгемген нгей, уымген амгей фгестгемге ам ницы ис. Ирон адгемы мачи худинаг кгенгед. Нге фехъуыстон, згегъгге, дгер-иу мачи згегъгед.» ^цгегдгер, угеды ргестгеджы ирон лгеппутген се' гъдау, сге намыс Камчаткгейы цгергег адгемы гехсген уыдысты фгезминаг.

Йге мидисмге ггесгге кгесгем гендгер гермгег, фгелге та дзы хъыгагген, спайда кгендзыстгем антитезгейы хуызы. Йге автор - Цгъойты Хазби, г. «Ргестдзинад»-ы редакторы хгедивгег. Уый фыссы: «... Редакцийге мге арвыстой композитор Колесниковмге. Ирон музыкге фыста, гемге, дам, гем ноггей цы ис, цгеуыл кусы, уый ныффысс. Хгерззгеронд лгеггей йге баййгефтон. Йге цардгембал уыдис хъгед-дыхдгер, гемге уый геххуысгей йемге аныхас кгенын мге къухы бафтыд. Ныхас куы фестгем, угед мын йге цардгем-бал афтге: «Ардгем цгерынмге куы герлыгъдыстгем, угед, ирон адгем, уе' гъдгеуттге нге згердгемге афтге фгецыдысты,

гемге нге нге къах ардыггей нал ахаста. Угелдай тынгдгер мге згердгемге цыд уге чызджыты хгедгефсармдзинад. Сге хъгер ныхас сын уынджы никуы фехъусдзынге. Ныр афта нал у, геггер сге суагътат, хъгер ныхас нге, фгелге ма сге проспекты гехсынгентге гехсынгге дгер федтон. Ирон газеты кусыс, гемге уге кургег дген: уге ргесугъд гегъдгеуттге бахъахъхъгенут.» Ацы ныхгестге мге згердыл аргех герлгеу-уынц, гемге фгехъуыды кгенын: ныр сге куы фенид, ныр!» [10] - сарказмы хуызы балхынцъ кодта журналист йге хъуыды.

^рыгон фгелтгеры удварны хъомылад фгестаг азты гецгег кгей фгецудыдта, нге лгеппутгей биргетге фыдра-конды фгендагыл кгей ныллгеууыдысты, гемге сге фгестаг сгерсгефгенмге кгей цгеуы, уый фгедыл у йге сагъгес ахуыр-ггенгег Боциты - Ггелуаты Зояйген дгер. Газет «Ргестдзи-нады» йге уац «Нырыккон демократа» -йы гергом кгены, фгесивгед цгемген адзгегъгел вгеййынц гемге фыдохы фгендаг цгемген равзарынц, уый аххосгегтге: «Телеви-зоргей генгесцухгей гевдисынц давд, мард, ргемыгъд, наркотиктге... Адгемы кгецыдгер хай сгегъатыр, ссырдхуыз сты, генгефсарм, генгегъдау, сылгоймаджы гефсарм геры-стыгътой... Фгезгегъынц, хгедзар скъола у, ныййарджытге - ахуырггенджытге, згегъгге. Уымген абоны царды бындур нгей, цалынмге телевизор гегъдауыл уроктге дгетта, угедмге. Ггедиаты Секъайы «Мге бгелас»-ау мгем кгесы абон нге бгестгейы уавгер:

«Цы мгегуыр дге, мге бгелас... Мгелдзыг дгер ыл ысхилы, Уый дгер йге тых гевзары, Йге сау бырынкъ стилы, ^ппындгер сгем нге дзурыс...»

(Мге бгелас)[2].

Мгестгелгъгед у йге ныхас ахуырггенгегген, гефсон агуры демократийы фгестиуджыты, фгелге йге катай, йге мгет фгесивгеды раст хъомылад кгей у, уый дызгердыггаг нгеу.

Сывгеллоны хъомылады сгейрагдгер мад у. Мад йге хъгебулы уарзы геггерон уарзтгей, йге згердгейы герфытгей цгеуы йге узгелгге ахаст йге сывгеллонмге. Мады фгеразон архайдгей, цгестуарзон ахаст гемге куырыхон зондгей аразгге у сабийы ргесугъд удысконд.

Зындгонд рухстаугег Колыты Аксо фыста: «Чтобы правильно воспитать новое поколение, для этого требуется образованная и передовая семья, а для создания такой семьи нужна, прежде всего, образованная и передовая женщина».

Нге фыдгелтгей нын цы дзыхгей дзургге сфгелдыстад баззад, уым сылгоймаджы фгелгонц ахсы зынгге бынат. Таургегъты, кадджыты, сылгоймаджы гевдисынц фгелм-гензгердге мадгей, куырыхон хъомылггенгеггей, ргедау геф-сингей. Иу лгеппулгеггей йге уарзон чызг гердомдта, кгед мге уарзыс, угед мын дге мады згердге скъах гемге мын гей гербахгесс, згегъгге. Лгеппу мады згердге скъахта, гемге йге фгецгейскъгефта йге уарзон чызгмге. Уалынмге йге къах скъуырдта, фгекалд. «Дгехи нге ныццавтай, мге хъгебул», -сдзырдта йгем мады згердге. Ацы таургегъ фгелтгергей фгелтгермге гембисондген хгессынц ирон адгем, «мады згердге», згегъгге.

«Чызг авггей угелдай нгеу - алцыдгер ыл зынгге кгены». «Сылгоймаг иуггер иу хатт фгекалд, угед генгесц-ъыфгей нал фестдзген», - згегъгге, ахгем гембисгендтыл ахуыр кодтой мадгелтге сге чызджыты раггей-гергегмге.

Ныр та? Ахъуыды-ма кгенгем, цымге сге чын-дзгехсгевтге, суанг ма сге зианы кгендтге ресторанты чи

аразы, уыдон цавгер гегъдауыл хгест сты? Ницавгер. ^мге гегъдау кгем нгей, уым нге нгелгоймгегтге карз нозт чи фылдгергей нуазынц, сылгоймгегтген дгер ма йге тыхгей хъарынц. Ахгем ныййарджыты сге кгестгерты хъомылад не 'ндавы, куыдфгендыйы цардгей цгерынц. «Сге цоты кусын, фыдгебон кгеныныл сге нал ахуыр кгенынц, угегъдидонгей ауагътой, гемге телеравдыст «Дом-2» - йы» цивилизацийге хъгестге кгенынц. Сылгоймаг фгезмынынмге гемхицдгер у, гемге ахгем телеравдыстьп'ы фыдгей ирон сылгоймаг ныргей угегъддгер, гедзгесгомдгер, стгей генцондгер бал-хгенген никуы уыд», згегъгге, гергом дзуры журналист Цгъойты Хазби. Стгей дарддгер фыссы: «Сылгоймаг ди-дингег у. Уымгей дидинджытген сге хуыздгер: уарди (роза), мгетгег дидингег. Фгелге ацы дидингег генцон гертонген нгеу - сындзытге йыл ис. ^мге йге уыцы геуугел ноджы кадджындгер кгены адгемы цгесты. ^фсарм, гегъдау гемге намысгей «сындзытге» уыд ирон сылгоймагыл дгер. Цы сын фесты? ^нцон гертонген цгемген сси? Йге кад, йге намыс цгемген фесгефта?[11]. Цивилизацийы дуг, дам, у ныр... Федор Достоевскийы загъдау: «... Да будут прокляты эти интересы цивилизации, и даже самая цивилизация, если для сохранения ее необходимо сдирать с людей кожу».

Иннге гефсон та нын ахгем у: мах, дам, размждзы-дджр адгем стгем нге сыхаг адгемтимге абарггейге... «Угев-гге размгедзыддгер адгемты кой куы кгенгем, угед япо-йнгегты, ноггей куы райгуыргем, угеддгер нге аййафдзыс-тгем. Уыцы бгестгейы чиновниктгей иунгегдгер нге ныб-быхсдзген, йге кусгенуатмге бахизгены бадгег гердгег-бгегънгег кусгег сылгоймагген», - фыссы Бутаты Эльзге [3].

^гъдау у царды бындур. ^мге ирон гегъдауыл кгем ныллгеуай, уым дге угелфадгей сггепп кгендзген. ^гъдау адгемы гегъдаугей цгеуы, гемге ирон цардыуаджы цы домы, уый алкгей хгес дгер у йге геххгест кгенын. Алчи нге гермгест йгехи гуылы бын куы гендзара, угед нге уый хор-змге не 'ркгендзген. Кад йгехгедгег дге фгедыл не згъор-дзген, йге зындзингедтгей йын дардмге куы лидзай, угед. Кгестгер куы рждийа, угед ын хъуамге хистгер йге ргедыд цгестуарзонгей бамбарын кгена. Цард цард у, гемге дзы алцыдгер вгеййы. Фгелге ахгем хъгендзингедтге нге фыд-гелтге дзгебгех кодтой йге цгефыл. «Хъороты Сослан йге иу очеркы фыста, хос ласггейге, дыууге лгеппуйы куыд фге-хыл сты, гемге сге хъуыддаг хъгеуы Ныхасмге бахгеццге. Ныхас лгеппутгей иуы дгер нге бафхгердта, фгелге равзгер-ста ргестдзинад, загъта сын сге аиппытге, дарддгер сге цы кгенын хъгеуы, уый сын бацамыдта. Уымгей бакодта стыр хъомыладон куыст, дыууге лгеппуйы гехсген ахуыссын кодта хгерамдзинад» [10].

Абоны дуджы, мулк чидгертге фыдгелтыккон сгеры-стыры хгерзтгей - кад, гегъдау, гефсармгей бгерзонддгер кгем гевгерынц, уым угелдай фылдгер гергом здахын хъгеуы фгесивгеды фгеллойадон хъомыладмге. Газетты фгерстыл бакгесген ис бирге гермгеджытге, газеткгесджытге куыд сагъгес кгенынц гегуыст фгесивгеды уавгерыл, уый тыххгей: «Куыст адгеймаджы уд сыгъдгег кгены, йге угенгтге - рог, цас ис горгетты гемге хъгеуты уынгты гегуыст лгеппутге гемге чызджытге, сге уынд - угентгехъил, генкъард, фылдгер та - мгестгелгъгед. Ахгем адгеймагген угелдай ницы у» [9]. Уымге ггесгге мах хъгеуы кусын: генгениз, сгерген гемге зондджын фгелтгер хъомыл кгенын. Уый тыххгей ис ахъаззаг фгергез - ирон мыхуыр. Уый нын гергом кгены нге хъгентге, амоны нын нге рагфыдгелты

хœрзœгъдœуттœ, зонта Hœ KœHbi, Ирыстоны ном бœрзонд чи таны, уыцы кадджын адœймœгтимœ. Уыдон ахуыр кœнынц фœсивœды намысджын уœвыныл, Райгyырœн 6œcTœ уарзыныл, ныййарœгœн аргъ таныныл. Дзœнœты бадинаг Джыккайты Шамилы публицистон œpмœджыты хъайтартœ cœM œвзœрын танынц тырнындзинад бœрзонд идеалтœм. Шамил фыссы газет «Рœстдзинад»-ы: «Кœд-дœр œp^w ахœм цау: ныры боевикты фыдœлтœ Куырт-таты хъœуы истой сугдзауты бœхтœ. Хъœддзаутœ уыды-сты Къарджиаты œфсымœpтœ. Уыдон сœ сœpмœ не 'рхастой сœ бœхтœ раттын. Бахъуыд сœ хœцын. Абыр-джытыл та хур бамынœг. Йœ уд дзœнœтон баци œфсым-œpтœй иуœн. Иннœ йœ мадызœнœджы мард œмœ фыдта-нджыты хœцœнгœpзтœ сласта сœ хъœумœ. Cœ мад рацыд сœ pазмœ œмœ фœpсы: «Mœ хъœбултœ, ницы худинаг мœм œpхастат?!».

Ацы намысджын, тарыстыр ирон сылгоймаг у Спартайаг мады халдих. Уый дœp афта фœpсы, хœстœй цы илот œpхœццœ, уый, хœст цœуыл ахицœн, уымœй. «Дœ фыртта фондзœй дœp фœмаpд сты», - загъта хабарх-œœœr Ус ыл фœхъœp ласы: «^лгъаг цахар! ^з дœ уы-донœй нœ фœpсын, фœлœ, чи фœуœлахиз, уымœй!» Куы базыдта, Cпаpтœ фœуœлахиз, уый, уœд кувинœггимœ атындзыдта кувœндонмœ»[6].

Ацы œмœ биpœ œндœp историон цаута, кадджы-тœ, зарджыта, œмбисœндтœ фœсивœдœн сты œгъдау, œхсаp œмœ намысы œвдисœнтœ. Уыдон нœ танынц ныфсджын, Ирыстон цух кœй нитад уыдзœн Чеpментœ, Таймуpазтœ œмœ Тотрадзтай. Адœмы фарн биpœ у.

^pœджы ^рыдоны районы газет «Рухс»-ы редак-цийы кусджыта Ирыстоны цœpджытам фœсидтысты, цœмœй лœмбынœг бакœсой, мыхуыры тай рауагътой, уыцы «Алайнаг адœймаджы уœздандзинады Кодекс».

Йœ домœнтœ йын œххœст кœныныл чи бацархайа, уый аланты фаpнœй œнœмœнг, фœхайджын уыдзœн, pауайдзœн дзы œцœг ирон адœймаг»,-фыссынц «Кодекс»-ы саразджыта.

^нœмœнг, ацы ныхœстœ адœймаджы зœpдœйы уадзынц ныфс.

Нарты гуыппырсарты фœдзœхстытœ номдзыд поэт Джыккайты Шамил рахуыдта ирон адœмы царды моралон кодекс. Ныр ма йœм бафтыд нырыккон ирон адœмы œpхъуыдыгонд ныстуанты œмбыpгонд - «Алайнаг атай-маджы уœздандзинады Кодекс». Алкœй хœс дœp у йœ домœнтœ зœpдыл дарын œмœ сœ œххœст танын.

Фгедзгехстытге сты дыууын иу гемге сын бататан ис газет «Рухс»-ы (2011 аз, № 17).

Список литературы

1. Айларты И. ^взаджы ргезтген - фадгеттге. Г. «Ргестдзинад», 1998 аз, 6 феврал.

2. Боциты - Ггелуаты З. Нырыккон демократи. Г. «Ргестдзинад». 2005аз, №197.

3. Бутаты Э. Цымге Европге та цы згегъы. Г. «Ргестдзинад». 2015аз, №63.

4. Гаглойты Ф. Ныййарджыты фарнгей генге хай. Г. «Ргестдзинад». 1998аз, 14 ноябрь.

5. Джусойты К. ^взаг - згердгейы дгегъгел. Г. «Ргестдзинад». 2004аз, 6 февраль.

6. Джыккайты Ш. Адгемы фарн бирге у. Г. «Ргестдзинад». 2004аз, 2 ноябрь.

7. Джыккайты Ш. ^взаджы хъысмгет. Г. «Ргестдзи-над».

8. Дзасохты М. Згерватыкджын бгестге.

9. Дзусова Б.Т. Осетинский речевой этикет как важная культурологическая дисциплина воспитания толерантности у учащихся. Успехи современного естествознания. 2014. № 12. С. 152-154. [электронный ресурс] - Режим доступа: http://elibrarv.ru/ item.asp?id=22563274

10. Дзусова Б.Т., Хамикоева Л.А. Практико-ориентиро-ванный подход к разработке учебно-методического комплекса по осетинскому языку // Вектор науки тольяттинского государственного университета. Серия: педагогика, психология. 2014. - № 3. С. 8285. [электронный ресурс] - Режим доступа: http://elibrary.ru/item.asp?id=22599789

11. Къубалты А. ^фхгердты Хгесанге.

12. Туаева Л.А. Методика изучения произведений малого жанра в начальной школе в условиях поли-лингвальности // Вектор науки Тольяттинского государственного университета. Серия: Педагогика, психология. 2014. № 4 (19). С. 171-174. [электронный ресурс] - Режим доступа: http:// elibrarv.ru /item.asp?id=22896978

13. Цгъойты Х. ^взаджы хъысмгет - нге сагъгес, нге дзуринаг. Г. «Ргестдзинад». 2006, 4 мартъи. ^нцон фгендгегтге хорзмге нге кгенынц. Г. «Ргестдзинад». 2006, №94.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ЭКФРАСИС В АСПЕКТЕ СТАТУИ-УБИЙЦЫ В НОВЕЛЛАХ П. МЕРИМЕ «ВЕНЕРА ИЛЛЬСКАЯ» И А. ГРИНА «УБИЙСТВО В КУНСТ-ФИШЕ»

Ургадулова Айса Игоревна

студентка 4 курса бакалавриат, направление «Филология» КалмГУ, г.Элиста

Шкурская Екатерина Алексеевна

к. ф. н., доц. кафедры русской и зарубежной литературы КалмГУ, г. Элиста

АННОТАЦИЯ

В данной статье рассматривается экфрасис в аспекте скульптурного искусства. Сопоставляется мотив «ожившей статуи» в художественных текстах П. Мериме «Венера Илльская» и А. Грина «Убийство в Кунст-Фише». ABSTRACT

There is regarded ecphrasis in the aspect of sculpture art. The motive of the revitalized statue is compared in the texts by P. Merime «Venera Illskaya» and A. Grin «The Murder in Kunst-Fish».

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.