CC BY
25JOURNAL OF CARDIORESPIRATORY RESEARCH
ЖУРНАЛ КАРДИОРЕСПИРАТОРНЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ
УДК 616.12:-615.832.9;615.851
Матлубов Мансур Муратович
Доктор медицинских наук, профессор Самаркандский Государственный Медицинский университет Самарканд, Узбекистан Юсупов Жасур Толибович Ассистент кафедры Самаркандский Государственный Медицинский университет Самарканд, Узбекистан Жониев Санжар Шухратович Ассистент кафедры Самаркандский Государственный Медицинский университет Самарканд, Узбекистан Саидов Максуд Арифович Кандидат медицинских наук, Ассистент кафедры Самаркандский Государственный Медицинский университет Самарканд, Узбекистан Маллаев Икром Усманович Заведующей отделением кардиохирургии Самаркандском обл. филиале РСНПМЦК Самарканд, Узбекистан
РОЛЬ ИСКУССТВЕННОГО КРОВООБРАЩЕНИЯ В РАЗВИТИИ ПОСЛЕОПЕРАЦИОННОЙ КОГНИТИВНОЙ
ДИСФУНКЦИИ
For citation: Matlubov M.M., Yusupov J.T., Joniev S.Sh., Saidov M.A., Mallayev I.U. INFLUENCE OF CARDIOPULMONARY BYPASS ON POSTOPERATIVE COGNITIVE DYSFUNCTION. Journal of cardiorespiratory research. 2022, vol 3, issue 4, pp.15-20
http: //dx. doi.org/10.5281/zenodo.7366108
АННОТАЦИЯ
Вопрос органопротекции всегда занимал особое положение в кардиохирургии, что связано с использованием в ней искусственного кровообращения (ИК). Являясь необходимой частью большинства операций на сердце, одновременно ИК представляет наибольшую угрозу для органов и систем пациента. Ввиду того, что головной мозг очень чувствителен к различным патологическим влияниям, нередко оперативные вмешательства в условиях ИК приводят к его повреждению и нарушению нормального функционирования на короткий или же длительный период. В данной статье описаны подобные нарушения и частота их встречаемости. Кроме того, акцентировано внимание на патофизиологических механизмах церебрального повреждения под действием ИК с акцентом на нейроваскулярную единицу головного мозга. Такими повреждающими факторами являются микроэмболия сосудов головного мозга, недостаточная церебральная оксигенация, интраоперационная трансфузия и системный воспалительный ответ как многофакторный процесс, в этиологию которого входят все вышеперечисленные факторы, а также многие другие, упомянутые в статье. Представлены современные методы контроля и профилактики таких осложнений.
Ключевые слова: когнитивная дисфункция, искусственное кровообращение, системный воспалительный ответ, кардиохирургия.
Matlubov Mansur Muratovich
Doctor of Medical science, Professor Samarkand State medical institute Samarkand, Uzbekistan. Yusupov Jasur Tolibovich Assistant of the chair
Samarkand State medical institute Samarkand, Uzbekistan. Joniev Sanjar Shukhratovich Assistant of the chair Samarkand State medical institute Samarkand, Uzbekistan. Saidov Maksud Arifovich Candidate of Medical science, assistant of chair Samarkand State medical institute Samarkand, Uzbekistan. Mallayev Ikrom Usmanovich Head of department of cardiosurgery Samarkand, Uzbekistan.
INFLUENCE OF CARDIOPULMONARY BYPASS ON POSTOPERATIVE COGNITIVE DYSFUNCTION
ANNOTATION
The issue of organ protection has always occupied a special position in cardiac surgery due to the use of cardiopulmonary bypass (CPB). CPB is a necessary part of most cardiac surgeries. However, perfusion also poses an advanced risk for the patient's organs and systems. Brain is very sensitive to various pathological influences. Thus, on-pump surgery often results its damage and disruption of normal function for a short or long period. The authors report such violations and their incidence. In addition, attention is focused on pathophysiological mechanisms of cerebral damage under CPB considering the concept of neurovascular unit of the brain. These factors are cerebrovascular embolism, insufficient cerebral oxygenation, intraoperative transfusion, and systemic inflammatory response as a multifactorial process. Etiology of this process includes all the above-described factors, as well as many others mentioned in the article. The authors discuss the modern methods of monitoring and prevention of these complications.
Keywords: cognitive dysfunction, cardiopulmonary bypass, systemic inflammatory response, cardiac surgery.
Matlubov Mansur Muratovich
Tibbiyot fanlari doktori, professor Samarqand Davlat Tibbiyot universiteti Samarqand, O'zbekiston Yusupov Jasur Tolibovich Kafedra assistenti Samarqand Davlat Tibbiyot universiteti Samarqand, O'zbekiston Joniev Sanjar Shuxratovich Kafedra assistenti Samarqand Davlat Tibbiyot universiteti Samarqand, O'zbekiston Saidov Maksud Arifovich
Tibbiyot fanlari nomzodi Kafedra assistenti Samarqand Davlat Tibbiyot universiteti Samarqand, O'zbekiston Mallaev Ikrom Usmanovich RIAKTMSVMF kardioxirurgiya bo'lim boshlig'i Samarqand, O'zbekiston
YURAKDA O'TKAZILGAN OPERATSIYALARDAN KEYINGI KOGNITIV DISFUNKSIYANING RIVOJLANISHIDA SUN'IY
QON AYLANISHNING O'RNI
ANNOTATSIYA
Organoproteksiya masalasi har doim kardioxirurgiya amaliyotida alohida ahamiyatga ega bo'lishi operatsiya vaqtida sun'iy qon aylanish (SQA) dan foydalanish bilan bog'liq. SQA ko'pgina yurak operatsiyalarining zaruriy qismi bo'lishiga qaramasdan bemorning organlari va tizimlari faoliyati uchun eng katta xavf tug'diradi. Miya turli xil patologik ta'sirlarga juda sezgir bo'lganligi sababli, SQA sharoitidagi jarrohlik aralashuvlar ko'pincha uning shikastlanishiga va qisqa yoki uzoq vaqt davomida normal ishlashining buzilishiga olib keladi. Ushbu maqolada yuqoridagi buzilishlar va ularning paydo bo'lishi, uchrash soni tasvirlangan. Bundan tashqari, miyaning neyrovaskulyar birligiga urg'u berilib, SQA ta'sirida miya shikastlanishining patofiziologik mexanizmlariga e'tibor qaratilgan. Bunday zararli omillarga miya qon tomirlari mikroemboliyasi, miya oksigenasiyasining yetarli emasligi, intraoperativ transfuziya va tizimli yallig'lanish reaksiyasi (TYaR) bo'lib, etiologiyasi yuqoridagi barcha omillarni va maqolada aytib o'tilgan boshqa ko'plab omillarni o'z ichiga oladi. Bunday asoratlarni zamonaviy nazorat qilish usullari va profilaktikasi ko'rsatib o'tilgan.
Kalit so'zlar: kognitiv disfunksiya, sun'iy qon aylanishi, tizimli yallig'lanish reaksiyasi, kardioxirurgiya.
Hozirda dunyoda yurak operatsiyalari soni yildan-yilga ko'payib kardioanesteziologiya amaliyotida bosh miya tomonidan kuzatiladigan bormoqda, buning asosiy sababi bo'lib yurak-qon tomir kasalliklarining asoratlarning oldini olishga qaratilgan miyani himoya qilish bo'yicha ko'p uchrashi va shifoxonalarda yurak-tomir kasalliklarining aniq tavsiyalar mavjud emas. Agar xorijiy manbalarga murojaat qilsak, diagnostika sifatining yaxshilanishi bilan bog'liqdir. unda qiziqish Amerika kardiologik assosiasiyasi (ANA), Amerika Kardioanesteziologlarda bunday operatsiyalarning anesteziologik va kardiologiya kolleji (ACC), Amerika insul't assosiasiyasi (ASA) perfuziologik ta'minotida to'plagan tajribalariga qaramay, tavsiyalarini taqdim etadilar [1]. Ularga ko'ra, koronar shuntlash operatsiyalarning anesteziologik va perfuziologik ta'minotining bosh natijasida yuzaga kelgan barcha miya shikastlanishlarini 2 tipga ajratish miyaga ta'siri haqida yetarlicha xulosalar mavjud emas. Shunga ko'ra, mumkin. Birinchisiga tranzitor ishemik hujumlar va o'limga olib
keladigan serebral buzilishlar (nevrologik disfunksiya), ikkinchisi — qisqa muddatli dezorientasiya yoki xotira va intellektni pasayishi bilan birga kechuvchi diffuz zararlanishlar, boshqacha qilib aytganda kognitiv buzilishlarni maxsus diagnostika usullarini talab qiladi. Ushbu sharhda aynan bizni qiziqtiradigan 2-tip buzilishlari hisoblanadi. Ikkinchi tip buzilishlarga operatsiyadan keyingi kognitiv disfunksiyani (OKKD) va operatsiyadan keyingi deliriyni (OKD) kiritish mumkin.
Kardioxirurgik amaliyotda aynan shu ikki nevrologik buzilishlarga e'tiborni quyidagi ikki sababga ko'ra qaratishimiz lozim. Birinchidan, bu buzilishlarning yuqori darajada uchrashi hisoblanadi. OKKD barcha operatsiya qilingan bemorlarning 100% gacha yetishi mumkin[2, 3]. OKD 10-25 bemorlarda, va ba'zi tadqiqotlarga ko'ra-50% gacha [4-6], hatto keksa bemorlar uchun 73% gacha ro'yxatga olinishi mumkin[7]. Ikkinchi sabab bu tutqanoq sindromi yoki insult kabi asoratlarning diagnostikasi, ko'pincha qiyinchiliklarga olib kelmaydi, balki OKD yoki OKKD monitoringi uchun bemorni maxsus shkalalar yordamida baholash talab qilinishi hamma vaqt ham imkoni mavjud bo'lmaydi. Avvalo, bu bemorlarning ko'pchiligi kardiojarrohlik amaliyotidan so'ng reanimasiya va intensiv terapiya bo'limida bo'lishi, ularning intubasion yoki traxeostomik naycha orqali o'pka sun'iy ventilyasiyasida uzoq qolishi tufayli bu bemorlar bilan aloqani qiyinlashtirishi bilan bog'liq. Bundan tashqari, bemorlar reanimasiya bo'limida yotishidan tibbiy manipulyasiyalar, shovqin, og'riq sindromi va boshqa omillar tufayli stress holatini boshidan kechirishadi,[8]. Bularning barchasi o'z - o'zidan OKD ga olib kelib, bu esa bemorning kognitiv statusini va intraoperasion omillar tufayli yuzaga kelgan kognitiv buzilishlarni yaqqolligini baholashni buzadi. Buda sedativ dori vositalaridan foydalanish ham muhimdir. Bir tomondan bu deliriy, xulq-atvor va uyqu buzilishlariga qarshi kurashish vositasidir, ammo boshqa tomondan ularning (ayniqsa benzodiazepin tipidagi dorilar) kognitiv buzilishlarni keltirib chiqarishi ma'lum [9, 10]. OKKD bilan bog'liq holat yanada murakkabroq, chunki uni aniqlash uchun operatsiyadan oldin va keyin maxsus testlar o'tkazish talab qilinadi, bu esa kardiojarrohlik amaliyotida juda kamdan-kam hollarda muntazam ravishda amalga oshiriladi.
Bunday buzilishlarning bemorga va davolash muassasasiga ta'sirini tushunishimiz kerak. Deliriyning oqibatlari operatsiyadan keyin 15 oygacha va undan uzoqroq davom etadigan demensiya bo'lishi mumkin [11], o'limning ko'payishi va operatsiyadan keyingi tez va uzoq muddatli davrda asoratlarning ko'p uchrashi va hatto infeksion asoratlar ehtimolini yuqori bo'lishiga qaramasdan ushbu mexanizmni kognitiv buzilishlar bilan bog'liqligi haligacha aniq emas [12, 13]. Albatta, bu farq operatsiyaning katta hajmiga ham bog'liq, ammo, asosan, sun'iy qon aylanishi (SQA) o'z ta'sirini ko'rsatadi.
SQA ning patologik omillari
Operatsiyadan keyingi kognitiv buzilishlar multiomilli etiologiya bilan tavsiflanadi. Kardiojarrohlik paytida ularning paydo bo'lishining mumkin bo'lgan sabablariga operatsiya davomiyligi va sun'iy o'pka ventilyasiyasi, transfuziya [14], anestetiklarning bosh miyaga ta'siri, ion buzilishlar, to'qima oksigenasiyasining buzilishi, anemiya va hattoki bemorning operatsiyadan oldin yuqori darajadagi xavotiri va past ma'lumot darajasini kiritish mumkin [15-17]. Bundan tashqari, bemorning reanimasiya bo'limidagi uzoq tiklanish davri va yotib qolishi ham ahamiyatga egadir[14]. Biroq, operatsiyadan keyingi kognitiv buzilishlar[18] rivojlanishiga olib keluvchi keng doiradagi omillarga SQA o'rni katta.
Hozirgi vaqtda barcha ishlab chiqaruvchilar o'zlarining SQA konturlarini iloji boricha fiziologik qilishga intilishadi, lekin ular hali ham qon tomirga xos barcha xususiyatlariga ega emaslar. Shuning uchun, SQA konturining qon bilan har qanday aloqasi yuqorida aytilgan jarrohlik aralashuvi va anesteziologik ta'minotning salbiy ta'siri tizimli yallig'lanish reaksiyasi (TYaR)ni olib keluvchi omil hisoblanadi. Shunga o'xshash ta'sirlarga olib keladigan sun'iy qon aylanishning ajralmas qismlariga bemor qonining havo bilan aloqasi va qo'shimcha ravishda qizil qon hujayralarini parchalanishiga olib keladigan kardiotom aspiratorlarning ishi kiradi [20]. Yuzaga kelgan gemoliz anemiya chaqirishi va keyinchalik gemik gipoksiyaga olib kelishi mumkin. Ta'riflangan jarayonlarning natijasi bo'lib har bir muayyan organ yoki tizimda namoyon bo'lgan TYaR bo'lishi mumkin. Bosh
miya o'ziga xos tuzilishga va hujayralarining o'zaro ta'siriga ega bo'lib, TYaR neyroyallig'lanish reaksiyasi sifatida barcha klinik buzilishlarga olib keladi[21]. Ushbu mexanizmlarni aniq tushunish uchun miyaning neyrovaskulyar birligi (NVB) nazariyasiga murojaat qilish kerak.
Bosh miyadagi boshqarish jarayonlari hujayralarning o'ziga xos birga harakatlari tufayli sodir bo'lib, ular o'z navbatida hujayralarning ishlashi uchun alohida mikromuhit talab qiladi. Shu maqsadda gematoensfalitik to'siq va uni hosil qiluvchi fuksional birliklari bo'lgan NVB mavjud. NVB bu mikroqontomirlar va astrositlar bilan birgalikdagi bog'liqlikdan iborat. Astrositlar o'z navbatida neyronlar va aksonlar bilan bog'langan. Shuningdek gematoenesefalik to'siq tarkibiga maxsus tashuvchi oqsillar kirib ular qonnig plazmasidan neyronlarga tanlangan moddalarni transporti vazifasini bajaradi.
Bularning barchasi birgalikda bosh miyani koordinasiyalashgan ishini ta'minlab hujayralararo bog'liqlik va markaziy asab tizimi hujayralari bilan metabolik bog'lanishi hisobiga amalga oshadi[22]. Shu sababli, NVB chegarasidagi asosiy muhim hujayra va hujayra osti mexanizmlaridan biri kognitiv disfunksiyaga olib keluvchi metabolik va hujayralararo bog'liqlik buzilishi hisobiga kelib chiqadi. Serebral zararlanish mikrogliya, astrositlar va bosh miyadagi yallig'lanish mediatorlari mahsulotlarini faollashishiga olib keladi [23]. Mediatorlar GET zararlanishiga olib kelib keyinchalik hujayralarning buzilishiga va gliozga olib keladi [24-26]. GET butunlgi buzilishi natijasida NVBga nafaqat mahalliy balkim tizimli sitokinlar o'z ta'sirini ko'rsatishi mumkin. Ular adgeziya molekulalari ekspressiyasini stimullaydi, ishemizasiyalangan to'qimalarda neytrofillar va monositlar adgeziyasi va ekstravazasiyasini chaqiradi [27]. Xemokinlarning mahalliy ishlab chiqarilishi, ishemizasiyalangan to'qimalarda leykositlarning ekstravazasiyasii oshiradi. Barcha ko'rsatilgan jarayonlar NVB chegarasida bo'ladi va bosh miya to'qimalarini o'ziga xos patologik o'zgarishlariga olib keladi. Yuqoridagi jarayonlar sxema ko'rinishida rasmda ko'rsatilgan. Kichik asoratlar sifatida yozilgan jarayonlar har xil kognitiv buzilishlar bo'lib yaqin va uzoq operatsiyadan keyingi davrlarda kuzatilishi mumkin. Oxirgi klinik natija bo'lib shishni rivojlanishi va tegishli klinik o'zgarishlar sifatida yuzaga kelishi hisoblanadi.
Agar TYaR mavzusida davom qilsak operatsiyadan keyingi 3 sutka davomida bosh miyada autoregulyasini buzilishiga olib kelishini unutmasligimiz kerak [29,30]. Natijada, autoregulyasiyani bunday buzilishlari serebral perfuziyani pasayishiga, bosh miya gipoksiyasiga va bu o'z navbatida kognitiv zararlaishlarga olib keladi. Gipoksiya neyronlarning ishiga negativ ta'sir qilishi haqidagi tezis bo'lib, operatsiya vaqtida serebral oksigenasiyani nazorat qilishni ko'proq axborot olish metodi haqida savol tug'iladi. Bu haqida gapirish shubha uyg'otmaydi, chuki neyronlarning bevosita zararlanishidan tashqari gipoksiya, TYaR kaskadini navbatdagi boshlanish faktori hisoblanadi. Ichki bo'yunturuq vena piyozcha qismidan bosh miyadan oqib keluvchi qonning optik datchigi yordamida saturatsiyasini o'lchash maqsadga muvofiq bo'lar edi. Bundan tashqari ko'p hollarda infraqizil spektroskopiya qo'llaniladi. Buning sababi arzonligi va ishlatilishi oddiyligidadir. Yuqoridagi qulayliklari sababli kardioxirurgiyada NIRS () monitoring operatsiya vaqtida serebral perfuziyani aniqlashni asosiy usuli sifatida joy egallagan [34,35]. Operatsiya vaqtidagi NIRS ko'rsatkichlarini nisbatan operatsiyagacha bo'lgan ko'rsatkichlari orasidagi o'zgarishlar katta ahamiyatga ega. Ba'zan operatsiyagacha serebral oksigenasiya ko'rasatkichlari past bo'lgan bemorlarda OKD operatsiya vaqtida serebral oksigenasiya ko'rsatkichlari normal yoki operatsiyadan oldingi ko'rsatkichlaridan yuqoriroq bo'lgan bemorlarda ham rivojalnishi mumkin. Agar NIRS (near-infrared spectroscopy, blijnyaya infrakrasnaya spektroskopiya) ko'rsatkichlari operatsiyagacha normal bo'lgan bemorlar haqida gapirilsa tadqiqot ko'rsatkichlari bo'yicha kognitiv zararlanishlar kuzatilishi bugungi kunda operatsiyadan oldingi serebral oksigenasiya ko'rsatkichlaridan 20% gacha pasayishi xavfsizroq hisoblanadi. Xavfsizlikni chegarasini kuchliroq aniqlaydigan holatlar ham mavjud (10%) [38]. Shunday tadqiqotlar ham borki unda serebral oksigenasiya pasayishi 10% dan yuqori va 10% dan past bo'lgan guruhlar orasida katta farq aniqlanmagan.
ÇKA щмшж амллщн+ащтщотгщ таышш щгаллади
Iz
Тиззощз! яллиг лашшз жав о биыинг ижнжцжшхияси
aZ
Адгезия молекул а ларининг экпресснясннннг цитокннлар томонндан
стимуляциями., адгезия ва ooin мия тукрмалари зараланишида иентрофиллар ва ыо н ощп ларншдг з кстравазация сишшгпо т&кцнрладдшш
XL
Цереорал зарарланишлар
iz
Асгродитлар в а. нейроглиянинг аыивадияси
И
Мах,эллин яллнглангал олди цитоншларюшг кетма кет ф а о лл ашэтттти
ZT
Гематоэнце фалик тусижри зарарланншн
Нейронларнинг у.шии ва глноз
Rasm. SQA neyrovasku
Hozirgi vaqtda SQA uchun har xil oksigenator va konturlar mavjud, ularni har biri bemorni ma'lum tana yuzasi maydoni uchun mo'ljallangan. Chunki kasalning antropometrik ko'rsatkichlarini mos bo'lmasligi ortiqcha gemodillyusiyaga va gemoglobin miqdorini pasayishiga olib keladi. Shuningdek oksigenatorni ham individual saralash kerak. Bunday natijalarga SQA ajratib bo'lmaydigan tarkibiy qismlari, bemorni qoni bilan havo o'rtasidagi aloqa natijasida gemoliz hosil bo'lishi kiradi. Birmuncha ahamiyat ega bo'lgan ta'siri bu bog'lanmagan billirubin hisobida giperbilirubinemiya hisoblanib, bu esa o'z navbatida kuchli neyrotoksik ta'sirga ega bo'ladi, xuddi gipoksiya kabi neyronlar yallig'lanishini kuchaytiradi. Bundan tashqari gemodillyusiya qonning onkotik bosimini pasaytirib qonning suyuq qismini tomirdan interstisial bo'shliqqa o'tishini oshiradi. Gemodillyusiyani patologik ta'siri zamonaviy adabiyotlarda ham hech qanday shubha uyg'otmaydi va SQA bo'yicha ko'pchilik klinik tavsiyalarda uning profilaktikasi uchun choralar kerakligi ko'rsatib o'tilgan. Shu maqsadda SQA konturlarini kichiklashtirish, kardiotom rezervuarni retrograd to'ldirish mumkin[40]. Agar gemodillyusiyadan qochib bo'lmasa donorlik qonini ya'ni eritrositar massa va yangi muzlatilgan plazma qo'shish bilan SQA konturlarida kerakli onkotik bosim va gematokritni ushlab turish mumkin. Bundan tashqari plazma va trombokonsentrat koagulyasion gemostazni mo'tadillashtirish uchun ham qo'llaniladi. Shu bilan birga har qanday transfuzion muhit bemor organizmiga yot bo'lgan genetik material ekanligini tushunishimiz kerak. Hatto kam miqdordagi donorning qon komponentlari bemor organizmida TYaRni chaqirishi va chuqurlashtirishi mumkin [41,42]. Bosh miya uchun bunday TYaR neyronlarni yallig'lanishi va NVB zararlanishi ko'rinishida yuzaga kelib bosh miya funksional faolligini buzilishiga olib keladi [43].
SQA bosh miyaga ko'rsatadigan yana bir muammolaridan bosh miya qon tomirlarini mikroemboliyasi hisoblanadi. Oksigenator va filtrlarni qanchalik zamonaviyligiga qaramasdan SQA vaqtida mikroembolalar mavzusi aktualligicha qolmoqda. Bunga isbot sifatida bosh miya qon tomirlarini mikroembolalar sababli kelib chiqadigan ishemik holatlar hisoblanadi. Bunday kuzatishlar sababli kardioxirurgiya amaliyotida SQA konturlaridan mikroembolalar miqdorini aniqlaydigan maxsus asbobolar paydo bo'ldi. Albatta bosh miya qon tomirlaridagi embolalarni aniqlash urinishlari oldinlari ham bo'lgan. Shu maqsadda gazli va jismli embolalarni intra va erta operatsiyadan keyingi davrda aniqlash uchun bosh miya arteriyalarini transkranial doplerografiyasi qo'llanilib tadqiqot o'tkazilgan. Shunday embolalar va operatsiyadan keyingi kognitiv buzilishlar o'rtasida o'zaro bog'liqlik borligini izlashga urinishlar bo'lgan. Tadqiqotlar natijasida
r birlik zararlanish sxemasi
qiziq faktlar aniqlangan, masalan gazli mikroeboMar bosh miya arteriyalarida 2 soatgacha, jismli embolalar esa operatsiyadan keyingi davrda 4 soatgacha uchrab turadi [48,49]. Biroq kognitiv defisit va mikroembolalar orasida aniq bir korrellyasiyani tasdiqlash kognitiv disfunksiya og'irlik darajasi bilan bog'lash mumkin bo'lgan embolalar soni aniq emasligi sababli qiyin hisoblanadi. Bu holatda butun SQA davrida mikroembolalar sonini uzluksiz aniqlaydigan uskunalar yordam berishi mumkin. Shunga o'shash tadqiqotlar amaliyotda qo'llanilganda dolzarb ahamiyat kasb etadi. SQA muhim omili yuqorida ko'rsatilgan mikroemboliya muammosi bilan bog'liq temperatura rejimini ham etibordan qoldirish mumkin emas. Buning hamma mohiyati kardiotom rezervuarga kelib tushadigan venoz qonning (odatda temperaturasi pastroq) oksigenatordan chiqib ketuvchi arterial qonning (temperatura ko'proq holatda 37 0S). Bunday aloqada qonning suyuq qismidan havo mikroemboliyasiga olib keladigan havo pufakchalari paydo bo'ladi. SQA bunday va boshqa asoratlariga 2015 yilda chiqarilgan maxsus tavsiyalar bag'ishlangan [51]. Ushbu qo'llanma bo'yicha venoz va arterial qon temperaturasi monitoringi yordamida gazli mikroemboliyani oldini olish mumkin. Bemor isitilishi va sovutilishi o'rtasidagi gradient 100S dan oshmasligi kerak. Bundan tashqari, isitilish tezligi 0,5 0S minutdan oshmasligi kerak. Temperatura nazorati serebral gipertermiya profilaktikasi uchun muhim bo'lib bosh miyaga negativ ta'sir ko'rsatishi mumkin[52]. TYaR profilaktikasi maqsadida ba'zi markazlar uzoq SQA vaqtida gipotermiyani ishlatishadi. TYaR ni NVB ga ta'sirini inobatga olib buni bosh miya zararlanishi profilaktikasi mantiqiy to'g'ri yo'l hisoblanadi. Biroq oxirgi tadqiqotlar yallig'lanishdan oldingi sitokinlar (interleykin - 6,8,10,12,1Ra, o'sma nekrozi omili, monositar xemotaksik oqsil-1) SQA sharoitidagi operatsiyalarda gipotermiya ta'siri yo'qligini ko'rsatadi [53]. Shu fakt qiziq hisoblanadiki SQA ning gipotermiya rejimidagi bemorlar guruhida inotrop yordamga muhtojligi oshishi gipotermiyaning foydasi tomon gapirmaydi.
Xulosa
Zamonaviy kardioxirurgiya va kardioanesteziologiya shunday darajaga erishdiki, markaziy asab tizimini (MAT) zararlanishi kamayishi bugungi kunda o'tkazilayotgan operatsiyalarning yuqori sifatliligidan dalolat berishi kerak. SQA ishlatilish bilan bo'lgan operatsiyadan keyin MAT patologiyasi profilaktikasining birdan bir yuli bo'lib kognitiv buzilishlarni barcha xavf omilini cheklash hisoblanadi. Asosiy e'tiborni TYaR va uni olib keluvchi omillarga qaratish kerak. Bugungi kunda SQA konturlarini miimizasiyalashdan tashqari gemodillyusiyaga qarshi zamonaviy texnologiyalarni qo'llash va SQA appartiga donor qoni komponentlarini qo'shish muhimdir. Shu
maqsadda modifisirlangan ultrafiltratsiya o'zini yaxshi tomondan tavsiya qildi. Kerakli gemokonsentratsiyadan tashqari SQA paytida yallig'lanish mediatorlarini bemor qonidan chiqarib tashlash yo'li bilan TYaR cheklash imkonini beradi [54,55].
References/Список литературы/Iqtiboslar
SQA asoratlarining rivojlanishini mexanizmlarini va patogenetik omillarini tushunish neyroproteksiyaning yangi usullarni ishlab chiqilishiga olib keladi. Bosh miya funksioal faolligi buzilishini maksimal profilaktikasi maqsadida har bir bemorga individual yodashish imkoniyati paydo bo'ladi.
1. Bakker EWM, Visser K. An in vivo comparison of bubble elimination in Quadrox and Capiox oxygenators. Evidence-Based ClinicalDecision Support at the Point of Care. 2011;1:20-27.
2. Bilotta F, Gelb AW, Stazi E, Titi L, Paoloni FP, Rosa G. Pharma- cological perioperative brain neuroprotection: a qualitativereview of randomized clinical trials. British Journal of anaesthesia. 2013;110:113-120.https://doi.org//10.1093/bja/aet059
3. Brown C, Laflam A, Max L, Lymar D, Neufeld KJ, Tian J, ShahAS, Whitman GJ, Hogue CW. The impact of delirium after cardiac surgical procedures on postoperative resource use. Annals ofThoracic Surgery. 2016;101:1663-1669.https://doi.org/10.1016/j.athoracsur.2015.12.074
4. Cerejeira J, Firmino H, Vaz-serra A, Mukaetova-ladinska EB. Theneuroinflammatory hypothesis of delirium. ActaNeuropathologica.2010; 119:737-754.
https://doi.org/10.1007/s00401-010-0674-1
5. Closure. Journal of Artificial Organs. 2016;40(5):470-479.https://doi.org/10.1111/aor.12587 GholampourDehaki M, Niknam S, Azarfarin R, Bakhshandeh H, Mahdavi M. Zero-Balance Ultrafiltration of Priming Blood Attenuates Procalcitonin and Improves the Respiratory Function in Infants After Cardiopulmonary Bypass: A Randomized ControlledTrial. Journal of Artificial Organs. 2019;43(2):167-172.https://doi.org/10.1111/aor.13325
6. Coppola S, Caccioppola A, Chiumello D. Internal clock and thesurgical ICU patient. CurrOpinAnaesthesiol. 2020;33(2):177-84.https://doi.org/10.1097/AC0.0000000000000816.
7. Denes A, Vidyasagar R, Feng J, Narvainen J, McColl BW, Kauppinen RA, Allan SM J. Proliferating resident microglia after focalcerebral ischaemia in mice. Journal of Cerebral Blood Flow & Metabolism. 2007;27(12):1941-1953. https: //doi. org/10.1038/sj .j cbfm. 9600495
8. Engelman R, Baker RA, Likosky DS, et al. The Society of Thoracic Surgeons, The Society of Cardiovascular Anesthesiologists,and The American Society of Extra Corporeal Technology: Clinical Practice Guidelines for Cardiopulmonary Bypass — Temperature Management during Cardiopulmonary Bypass. Journal of Extra Corporal Technology. 2015;47(3): 145-154. PMID: 26543248.
9. Federico A, Tamburin S, Maier A. Multifocal cognitive dysfunctionin high-dose benzodiazepine users: a cross-sectional study. Neurology Science. 2017;38(1):137-142.https://doi. org/10.1007/s 10072-016-2732-5
10. Fudickar A, Peters S, Stapelfeldt C, Serocki G, LeiendeckerJ, Meybohm P. Postoperative cognitive deficit after cardiopulmonary bypass with peserved cerebral oxygenation: a rospective observational pilot study. BMC Anesthesiology.2011;11:7.https://doi.org/10.1186/1471-2253-11-7
11. Gottesman RF, Grega MA, Bailey MM, Pham, Zeger SL,Baumgartner WA, Selnes OA, McKhann GM. Delirium after coronary artery bypass graft surgery and late mortality. Annals of Neurology. 2010;67(3):338-344.https://doi.org/10.1002/ana.21899
12. Grigore AM, Murray CF, Ramakrishna H, Djaiani G. A core review of temperature regimens and neuroprotection during pulmonary bypass: does rewarming rate matter? Anesthesia and analgesia. 2009;109(6):1741-1751.https://doi.org/10.1213/ANE.0b013e3181c04fea
13. Guenther U, Theuerkauf N, Frommann I, Brimmers K, Malik R,Stori S, Scheidemann M, Putensen C, Popp J. Predisposing and precipitating factors of delirium after cardiac surgery. A prospective observational cohort study. Annals of Surgery. 2013;257:1160-1167. https: //doi. org/10.1097/sla. 0b013e318281b01c
14. Hirata Y. Cardiopulmonary bypass for pediatric cardiac surgery.General Thoracic and Cardiovascular Surgery. 2018;66(2):65-70.https: //doi. org/10.1007/s11748-017-0870-1
15. Hori D, Max L, Laflam A, Brown C, Neufeld KJ, Adachi H, Sciortino C, Conte JV, Cameron DE, Hogue CW, Mandal K. Bloodpressure deviations from optimal mean arterial pressure during cardiac surgery measured with a novel monitor of cerebral blood flowand risk for perioperative delirium: a pilot study. Journal of Cardiothoracic and Vascular Anesthesia. 2016;30:606-612.https://doi.org/10.1053/j.jvca.2016.01.012
16. Jarvela K, Porkkala H, Karlsson S, Martikainen T, Selander T,Bendel S. Postoperative Delirium in Cardiac Surgery Patients. Jouranal Cardiothoracic Vascular Anesthesia. 2018;32(4):1597-1602.https://doi.org/10.1053/j.jvca.2017.12.030
17. Kaushal V, Schlichter LC. Mechanisms of microglia-mediated neurotoxicity in a new model of the stroke penumbra. Journal of Neuroscience. 2008;28(9):2221-2230. https://doi.org/10.1523/JNEUROSCI.5643-07.2008
18. Kazmierski J, Kowman M, Banach M, Fendler W, Okonski P,Banys A, Jaszewski Y, Mikhailidis DP, Sobow T, Kloszewska I.Incidence and predictors of delirium after cardiac surgery: results from the IPDACS study. Journal of Psychosomatic Research. 2010;69(2):179-185.https://doi.org/10.1016/j.jpsychores.2010.02.009
19. Lang SM, Syed MA, Dziura J, Rocco E, Kirshbom P, Bhandari V,John S Giuliano Jr. The Effect of Modified Ultrafiltration on Angiopoietins in Pediatric Cardiothoracic Operations. The Annals ofThoracic Surgery. 2014;98(5):1699-1704. https://dx.doi.org/10.1016/j.athoracsur.2014.06.053
20. Lei L, Katznelson R, Fedorko L, Carroll J, Poonawala H, Machina M, Styra R, Rao V, Djaiani G. Cerebral oximetry and postoperative delirium after cardiac surgery: a randomised, controlled trial. Anaesthesia. 2017;72(12):1456-1466.https://doi.org/10.1111/anae.14056
21. Lin Y, Chen J, Wang Z. Meta-analysis of factors which influencedelirium following cardiac surgery. Journal of Cardiac Surgery.2012;27:481-492.
https://doi.org/10.1111/j.1540-8191.2012.01472.x
22. Mansur Muratovich Matlubov, Jasur Tolibovich Yusupov, & Nigina Ulugbekovna Mukhamedieva. (2020). Preoperative Preparation Of Elderly Patients With Concomitant Hypertension In The Practice Of Ophthalmic Surgery. The American Journal of Medical Sciences and Pharmaceutical Research, 2(11), 8-15. https://doi.org/10.37547/TAJMSPR/Volume02Issue11-02
23. Marcantonio ER, Juarez G, Goldman L, et al. The relationshipof postoperative delirium with psychoactive medications. Jama.1994;272:1518-1522.https://doi.org/10.1001/jama.1994.03520190064036
24. Muratovich, M. M., Abduvakil, M. A., Gafarovna, K. E., & Tolibovich, Y. J. (2021). Hemodynamic indicators in pregnant women with obesity of various degrees of expression. European Journal of Molecular & Clinical Medicine, 8(02), 2021.
25. Muratovich, M. M., Abduvakilovich, M. A., & Tolibovich, Y. J. (2021). Assessment of the degree of preservation of coronary reserves in pregnant women with mitral stenosis. CENTRAL ASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND NATURAL SCIENCES, 2(1), 20-23.
26. Muratovich, M. M., Tolibovich, Y. J., Sadullayevich, M. S., & Hamidullayevich, K. K. (2020). Optimization of anesthesiological assistance in women with arterial hypertension in hysterectomy. Достижения науки и образования, (5 (59)), 82-86.
27. Pozhilenkova EA, Lopatina OL, Komleva YK, Salmin VV, Salmina AB. Blood-brain barrier-supported neurogenesis in healthy anddiseased brain. Reviews in the Neurosciences. 2017;28(4):397-415. https://doi.org/10.1515/revneuro-2016-0071
28. Ramlawi B, Rudolph JL, Mieno S, Khabbaz K, Sodha NR, Boodhvani M, Levkoff SE, Marcantonio ER, Sellke FW. Serologicmarkers of brain injury and cognitive function after cardiopulmonary bypass. Annals of Surgery. 2006;244(4):593-601. https://doi.org/10.1097/01.sla.0000239087.00826.b4
29. Rudolph JL, Inouye SK, Jones RN, Yang FM, Fong TG, Levkoff SE,Marcantonio ER. Delirium: an independent predictor of functionaldecline after cardiac surgery. J Am Geriatr Soc. 2010;58:643-649.https://doi.org/10.1111/j.1532-5415.2010.02762.x
30. Russell MD, Pinkerton C, Sherman KA, Ebert TJ, Pagel PS.Predisposing and Precipitating Factors Associated With Postoperative Delirium in Patients Undergoing Cardiac Surgery at a Veterans Affairs Medical Center: A Pilot Retrospective Analysis.Journal of Cardiothoracic and vascular anesthesia. 2020;S1053-0770(20)30120-8. https://doi.org/10.1053/jjvca.2020.02.004
31. SandrikovVA, SadovnikovVI, FedulovaSV, AlievSM. Monitoring of microembolic signals in the vessels of the brain in theearly postoperative period in cardiac patients. Ul'trazvukovayalfunkcional'nayadiagnostika (Russian Journal of Ultrasound andfunctional diagnostics). 2010;5:54-63. (In Russ.). Reis EE, Menezes LD, Justo CCL. Gaseous microemboli in cardiac surgery with cardiopulmonary bypass: the use of veno-arterial shunts as preventive method. EvistaBrasileira de Cirurgia Cardiovascular. 2012;27(3):436-445.https://doi.org/10.5935/1678-9741.20120073
32. Schmitt KR, Fedarava K, Justus G, Redlin M, Böttcher W, Delmo Walter EM. Hypothermia During Cardiopulmonary Bypass Increases Need for Inotropic Support but Does Not Impact Inflammation in Children Undergoing Surgical Ventricular Septal Defect
33. Sharipov, I. L., Yusupov, J. T., & Xolbekov, B. K. (2022). PERSONALIZATION AND PREVENTATIVE PREMEDICATION: USED DRUGS VALUE AND EFFICIENCY. Web of Scientist: International Scientific Research Journal, 3(02), 740-748.
34. Shrader NI, Shaybakova VL, Likhvantsev VV, Levikov DI, Levin OS. Neurological complications of coronary artery bypassgrafting. Nevrologiyaipsihiatriyaim. S.S. Korsakova. 2012;3:76-81. (In Russ).https://doi.org/10.1007/s11055-013-9796-y
35. Sprung J, Roberts RO, Weingarten TN, Cavalcante AN, Knopman DS, Petersen RC, Hanson AC, Schroeder DR, Warner DO.Postoperative delirium in elderly patients is associated with subsequente cognitive impairment. British Journal of Anaesthesia.2017;119(2):316-323. https://doi.org/10.1093/bja/aex130
36. Stehouwer MC, Boers C, Vroege R, Kelder JC, Yilmaz A, Bruins P. Clinical evaluation of the air removal characteristics of anoxygenator with integrated arterial filter in a minimized extracorporeal circuit. The International Journal of Artificial Organs.2011;34(4):374-382. https: //doi. org/10.5301/ijao.2011.7749
37. Stehouwer MC, de Vroege R, Bruggemans EF, Hofman FN, Molenaar MA, Oeveren W, Mol BA, Bruins P. The influence of gaseous microemboli on various biomarkers after minimized cardiopulmonary bypass. Perfusion. 2019;35(3):202-208.https://doi.org/10.1177/0267659119867572
38. Toomasian CJ, Aiello SR, Drumright BL, Major TC, Bartlett RH, Toomasian JM. The effect of air exposure on leucocyte and cytokine activation in an in-vitro model of cardiotomy suction. Perfusion. 2018;33:538-545.https://doi.org/10.1177/0267659118766157
39. Torbett BE, Baird A, Eliceiri BP. Understanding the rules of theroad: proteomic approaches to interrogate the blood brain barrier.Frontiers in Neuroscience. 2015;4(9):70. https://doi.org/10.3389/fnins.2015.00070
40. Wang Y, Lin X, Yue H, Kissoon N, Sun B. Evaluation of systemicinflammatory response syndrome-negative sepsis from a Chineseregional pediatric network. Collaborative Study Group for PediatricSepsis in Huai'an BMC Pediatr. 2019;8:19(1): 11 .https://doi.org/10.1186/s12887-018-1364-8.
41. Матлубов M., Хамдамова, Э. ., & Юсупов, Ж. (2022). ТАКТИКА ИНТЕНСИВНОЙ ТЕРАПИИ И АНЕСТЕЗИИ У БЕРЕМЕННЫХ ЖЕНЩИН И РОЖЕНИЦ ИНФИЦИРОВАННЫХ И БОЛЬНЫХ COVID-19. Журнал кардиореспираторных исследований, 1(SI-1), 66-67. https://doi.org/10.26739.2181-0974-2020-SI-1-21
42. Матлубов, М. М., Хамдамова, Э. Г., & Юсупов, Ж. Т. (2021). Оптимизация обезболивания у пожилых больных с сопутствующей артериальной гипертензией при холецистэктомии. Молодой ученый, (4), 116-118.
43. Рахимов, А., Негматджанов, Б., Юсупов, Ж., Ганиев, Ф., & Мамасолиева, Ш. (2018). Определение клинико-экономической эффективности симультанных операций у женщин. Журнал проблемы биологии и медицины, (4 (104)), 209-212.
44. Сандриков В.А., Садовников В.И., Федулова С.В., Алиев С.М. Мониторинг микроэмболических сигналов в сосудахголовного мозга в раннем послеоперационном периоде у кардиохирургических больных. Ультразвуковая и функциональная диагностика. 2010;5:54-63.
45. ШрадерН.И., ШайбаковаВ.Л., ЛихванцевВ.В., ЛевиковД.И., ЛевинО.С. Неврологические осложнения аортокоронарного шунтирования. Неврология и психиатрия им. С.С. Корсакова. 2012;3:76-81.
46. Абдувакилов Ж., Ризаев Ж. Биохимические маркеры соединительной ткани у больных хроническим воспалительным пародонтитом на фоне метаболического синдрома //Stomatologiya. - 2018. - Т. 1. - №. 1 (70). - С. 11-14.
47. Ziyadullaev S. et al. The effect of budesonide on the quality of life in patients with bronchial asthma //European Journal of Molecular & Clinical Medicine. - 2020. - Т. 7. - №. 2. - С. 1760-1766.
48. Абдуллаев Д., Гадаев А., Ризаев Ж. Матриксные металлопротеиназы у больных с болезнями пародонта и хронической сердечной недостаточностью //Stomatologiya. - 2017. - Т. 1. - №. 2 (67). - С. 104-106.
49. Зиядуллаев Ш. Х. и др. Роль некоторых регуляторных цитокинов в иммунопатогенезе экзогенных аллергических альвеолитов //Здобутки юлтчно! i експериментально! медицини. - 2017. - №. 1. - С. 38-41.
50. Зиядуллаев С. и соавт. Влияние будесонида на качество жизни больных бронхиальной астмой //Европейский журнал молекулярной и клинической медицины. - 2020. - Т. 7. - №. 2. - С. 1760-1766 гг.
