Научная статья на тему 'РОЛЬ ХУДОЖЕСТВЕННОЙ ЛИТЕРАТУРЫ В РАЗВИТИИ РЕЧИ И ОБЩЕНИИ ДЕТЕЙ 2-3-Х ЛЕТНЕГО ВОЗРАСТА'

РОЛЬ ХУДОЖЕСТВЕННОЙ ЛИТЕРАТУРЫ В РАЗВИТИИ РЕЧИ И ОБЩЕНИИ ДЕТЕЙ 2-3-Х ЛЕТНЕГО ВОЗРАСТА Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
176
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
РАЗВИТИЕ РЕЧИ / ОБЩЕНИЕ / ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ЛИТЕРАТУРА / ПАЛЬЧИКОВЫЕ ИГРЫ / МАЛЕНЬКИЕ ДЕТИ / СКАЗКИ / НАСЛАЖДЕНИЕ / ПОТЕШКИ / СТИХИ / ВОЗДЕЙСТВИЕ / УМСТВЕННЫЕ ДЕЙСТВИЯ / ИГРЫ УПРАЖНЕНИЯ / ЭФФЕКТИВНОСТЬ

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Джалолова Гулчехра Субхоновна

В данной статье автором проанализирована роль художественной литературы в развитии речи и общении детей, народные сказки фольклор, потешки и пальчиковые игры, как средство развития мелкой моторики, активизация умственной деятельности детей раннего дошкольного возраста. Предъявляются педагогические требования, способствующие повышению воспитательной эффективности общения и развития речи детей 2-3 - х летнего возраста.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ROLE OF ART LITERATURE IN DEVELOPMENT SPEECH AND COMMUNICATION OF CHILDREN 2-3 YEARS OF AGE

In this article, the author analyzed the role of fiction in the development of speech and communication of children, folk tales folklore, rhymes and finger games, as a means of developing fine motor skills, enhancing the mental activity of children of early preschool age. Pedagogical requirements are being made that contribute to improving the educational performance of communication and the development of the speech of children 2-3 years.

Текст научной работы на тему «РОЛЬ ХУДОЖЕСТВЕННОЙ ЛИТЕРАТУРЫ В РАЗВИТИИ РЕЧИ И ОБЩЕНИИ ДЕТЕЙ 2-3-Х ЛЕТНЕГО ВОЗРАСТА»

НАРОДНЫЕ СКАЗКИ КАК ИСТОЧНИК ВОСПИТАНИЯ ДЕТЕЙ В СЕМЬЕ

В данной статье автор рассматривает роль и место таджикских народных сказок в воспитании и подготовке молодого поколения к семейной жизни. Особо подчеркивается необходимость создания положительной морально-психологической атмосферы в семье и освоение ремёсел, способствующих обеспечению материального и духовного благополучия в семье.

Автор считает, что современным семьям необходимо изучение воспитательных идей народа, отражающих многовековой опыт формирования культурных и духовных качеств молодого поколения.

Ключевые слова: народные сказки, духовные ценности, семейное воспитание, подростки, родители, целепнавправленное воздействие, образ жизни, ремесла, трудолюбие, толерантность, средство, воздействие, взаимопонимание, нраственные качества, формирование, менталитет, самосознание.

FOLK TALES AS A SOURCE OF EDUCATION OF CHILDREN IN THE FAMILY

In this article, the author considers the role and place of Tajik folk tales in the education and preparation of the young generation for family life. Particularly emphasized is the need to create a positive moral and psychological atmosphere in the family and the development of crafts that contribute to ensuring material and spiritual well-being in the family.

The author believes that modern families need to study the educational ideas of the people, reflecting the centuries-old experience of forming the cultural and spiritual qualities of the young generation.

Keywords: folk tales, spiritual values, family education, adolescents, parents, purposeful influence, lifestyle, crafts, tolerance, means, impact, mutual understanding, moral qualities, formation, mentality, self-awareness.

Сведение об авторе:

Сарбозова Зебо - преподаватель кафедры педагогики и психологии Таджикского педагогического института в Раштском районе. Раштский район, улица Ялдамич Телефон (+992) 918144019, электронная почта: 08zebo@mail.ru

About the author

Sarbozova Zebo - An Instructor of the Chair of Pedagogy and Psychology, Tajik Pedagogical Institute in Rasht district. Rasht district, village Yaldamich Phone: (+992) 918144019, E - mail: 08zebo@mail.ru

НАКШИ АДАБИЁТИ БАДЕЙ ДАР ИНКИШОФИ НУТК ВА ТАРБИЯИ ОДОБИ МУОШИРАТ ДАР ХУРДСОЛОН

Цалолова Г.С.

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи Садриддин Айни

Соли сеюми даёт-мардиллаи мудими рушдёбии кудак буда, дар ин давра инкишофёбии муошират бо дамсолон ва калонсолон бо шиддат идома меёбад.

Дар муоширату муносибати кудак бо одамони гирду атроф дигаргунидои чиддй ба вучуд меояд, яъне у бо ходиши худаш амал мекунад, ходишу талаботдои у бо талаботдое, ки калонсол пешнидод мекунанд, на дама вакт мувофикат намекунад. Дар даёти кудаки 2-3 сола бозидои сердаракат ва шаклгирии бозидои сужетй мазмундор мавкеи калонро ишгол мекунад. Дар раванди фаъолиятдо кудак ба амалиёти калонсолон таклид намуда тарзи истифодаи дурусти бозичадо ва дигар ашёдоро аз худ мекунад.

Дар инкишофи нутки кудак истифодаи суруду таронадои навозишию дустдоридо, адабиётдои бадей -дикоячадо, афсонадои дач,ман хурд, кофиябозидо дангоми муошират накши мудим мебозад. Инчунин у мазмуни афсонадоро якчанд маротиба ба намоиш додани расму тасвирдо, бозичадо накл менамояд. Ин амал имконият медидад кудак афсонаро дамчун матни адабй идрок намояд мазмуни онро дар хотир нигод дорад, захираи лугавии худро бой гардонад, ба шунидану дарк намудани матни адабй омода шавад.

Бинобарин, дар барномаи тарбия таълим ва инкишофи синни томактабй «Рангинкамон» ба шинос намудани кудакон бо адабиётдои бадей дар гуруддои 2-3 соладо кисмати алодида чудо карда шудааст. Мураббия баъди накл намудани мазмуни афсона ба кудакон тамошо кардани китобчадои бо расмдои ранга орододашударо барои мустакилона тамошо кардан пешнидод менамоянд. Намоиши расму тасвирдо имконият медидад, ки кудакон аксу тасвирдои кадрамонони матни адабии шунидаашонро ба хотир оранд, ондоро номбар намоянд, ба

мyраббия саволдо диданд, дар навбати худ кудакон метавонанд ба саволдои мyраббия чавоб диданд, ки он воситаи мудими ташаккулдидии сохти грамматикии нутк, омузонидани нутки мyраттаб аст, ондо андешаи дамсолонро шунаванд, бо муоширату муносибат ворид гардида эдтиëчlоти маънавии худро конеъ созанд. Тибки нишондоди олимон Д.Б Элконин, А.Д. Люблинская ва дигарон мадз муошират асоси бушдии олами фардангии кудак мегардад.

Тадлили тачрибаи кормандони муассисадои томактабй нишон медидад, мадз накл намудани мазмуни афсона, накли кутоди дикоядои аз вокеадои дидаю шунидани кудакон аз ладзадои гуворою даловатбахш (иддо, дилхушидо,бозидои дустдошта, либосдои шинаму зебои дамсолон, тадсину рудбаландкунй) буда замина барои ëдгирии нутки шифодйи мураттаб мегардад. Х,ама вакт калонсолон ба кудак на тандо намунаи хуби одоби муоширатро пешнидод менамоянд, инчунин мунтазам риояи койда ва меъëрдои одоби муоширатро дар хона, гуруди кудакистон, чойдои чамъиятй таъкид мекунанд.

Бояд кайд кард, ки бо диккат ва шунида тавонистани сухани атрофиëн, мазмуни матни асардои бадей низ ифодагари риояи одоби муошират, эдтироми калонсолон мебошад, ки он дар педагогикаи миллии точик дамчун сифати арзишманди шахс дар дамаи даврадои синну солии даëти одам эътироф карда шудааст. Тарбияи одоби муошират чун кисми таркибии тарбияи ахлокии кудакон таъсиррасонй ба шуур, диссдет ва рафтори кудакро таъмин менамояд. ^дак дамон вакт ба койда ва меъëрдои одоби муошират риоя менамояд, ки зарурияти онро эдсос намояд, ба тачрибаи диссй такя намуда ходишу талаботдои худро ба талаботдои калонсолон тобеъ гардонда тавонад.

Дар асоси бадисобгирии талаботдои барномавй ва тачрибаи бисëрсолаи худ мо таъсири адабдатдои бадеиро дар ташаккyлëбии сифатдои ахлокй, аз он чумла одоби муошират мавриди омузиш карор додем. Маълум аст, ки вобаста ба мазмуни як катор афсонадои дустдоштаи кудакон филмдои тасвирй наворбардорй гардидаанд, ки кудакон ондоро тамошо мекунанд, матнро мешунаванд, аз ондо лаззат мебардоранд. Чунин афсонадо ба монанди «МyрFи чипор», «Жулчача», «Бузаки чингилапо», «Ду бузича», «ШалFам»ва Fайрадо барои хурдсолон хеле шавковар ва даловатбахш аст. Ба андешаи мо накл намудани мазмуни ин афсонадо, намоиш додани расму тасвирдои китобчадо хусусияти ба худ хоси таъсиррасонй ба инкишофи нутк ва одоби муоширати кудакон дорад. Чунки асоси онро сухани зиндаи калонсол бо истифодаи воситадои ифоданокии нутк (оданг, истдо, суръат ва кувваи овоз таFЙирдидии одангу суръати овоз), даракатдои к^фа ва имою ишора (мимика ва пантомима) ташкил намуда, муоширати нуткию даракатии гуянда-мураббия ва шунаванда-кудакон таъмин менамояд. Махсусан афсонаи халкии рус «Жулчача^ро бо завку шавки калон мешунаванд. Ба овози кадрамондои афсона; бобо, бибй, кулчача, харгуш, гург, хирс, рубод ба образдои манфй ва мусбй бадо дода метавонанд. Чунки дангоми накл намудани афсонаи мазкур, намоиш додани расмдо мураббия махсус сифатдои кадрамондои афсонаро таъкид менамояд.

Масалан, гурги нодони гурусна, рубоди маккори фиребгар, кулчача нодону зудбовар ва Fайра.

^дакон шунидани афсонаи халки рус «Шаетам»-ро ки дар ондо бобо, бибй, набера, сагча, гурба ва мушак иштирок мекунанд писанд аст,мураббия ва ë калонсол дангоми афсонаро накл кардан диккати ондоро бо койда ва меъëрдои муоширату муносибатдои байнидамдигарии кадрамонон шинос мекунанд. Ин амал имконият медидад дар кудакон оид зарурияти муоширату одоби муносибат тасаввуротдои пайдогардад ва бинбаъд дар тачрибаи амалй аз он истифода барад.

^дакони синни 2-3 сола бо воситаи машFyлиятдои гуногуне, ки дар асоси бадисобгирии хусусиятдои синнусолии ондо ба тарзи бозй ташкил ва баргузор мегардад ва ондо барои хурдсолон хеле шавковар ва даловатбахш аст, доир ба арзишмандии мадорати одоби муоширати хуб маълумот досил менамоянд. Афзалияти истифодаи матндои хурди адабй дар он аст,ки кудакон бо баробари фадмидани мазмуну ондо мадорати гуш кардану шунидани фикри калонсолонро ëд мегиранд, ба таллафузу истифодаи овоздо, калимаю иборадо диккат дода ба колабдои забони адабй шинос мегарданд, ба саволдо чавоб дода нутки мураттабро аз худ мекунанд.

Мураббдан дар кудакистон инчунин аз эчоддети шифодии халк, ки дар шакли шеърдо, суруду таронадои навозишию дустдорй, кофиябозй, дазлу шухидо, бозидои ангуштй ва Fайра эчод шудаанд васеъ истифода мебаранд.

Бояд кайд кард, ки шеърдо, суруду таронадои навозишию дустдории халки точик аз тарафи Р.Амонов, Б. Шермудаммедов, Д. Обидов ва дигарон тадкик ва гирд оварда шудаанд, ки аз ондо чун хазинаи бебадо ва воситаи мудими таълиму тарбияи хурдсолон истифода бурдан мумкин аст. Масалан шеърдои «Офтоб барод ба руям», «Мусичаи бегунод», «Ш^тр^, шодбарй», «Дарвоза нигин дорад», «Чойрезаки додо» ва Fайрадо дадсоладо аст, ки дар оила аз

тарафи калонсолон ва дар кудакистон аз тарафи мураббиядо чун воситаи инкишоФи нутк, тарбия намудани шавку завки зебопарастй ва таъмин намудани хушдолию болидарудии кyдaкон мавриди истифодабарй карор гирифтаанд.

Масалан, мураббия баъди хондани шеъри «Чойрезаки додо» мепурсад: Кй пaдaрaшро беmтaр дуст медорад?, Кй ба сухандои пaдaрam гуш медидад?. Агар калонсолонро гуш кунад, мо уро чи гуна бача мегуем? ва гайрадо.

Х,ангоми хондану саволу чавоб оид ба чунин шеърдои кудакона ба тарбияи инсондустй, медрубонй, ва дамзамон бо диккат будан, ба якдигар халал нарасониданро хотиррасон мекунад. Дар чамъбасти мamFyлият мураббия кудаконро бо сухандои «Чй хел кудакони ман боадаб, mеърро бо диккат гуш карданд. Офарин ба Шумо!. Х,амаи Шумо mеърро фадмидед? Шеър маъкул шуд?, Ман мебинам, ки дамаи Шумо хушдол дастед!» давасманд мегардонад.

.Дар хурдсолй захираи лугавии кудак аз дисоби таклид ба тарзи талаффуз ва мурочиати калонсол меафзояд. Хусусан шеъри халкии «Х,авзак-давзак» ки он дар якчоягй ва бозии ангуштй дар якчоягй истифода бурда мешавад ва ба садначаи театрй табдил додан мумкин аст. Х,ангоми хондани шеър ва ташкили бозии миллии «Х,авзак-давзак» калонсол-мураббй дасти кудакро гирифта, одиста сила карда бо панчаи ишоратии худ кафи дасти кудакро молиш медидад ва хатдои печида тасвир намуда мехонад:

Хавзак-цавзак Гирдаш сабзак Оцу омад об хурд

Ору омад об хурд (бо ангушти худ ду маротиба мезанад)

Сипас панцацоро бо навбат аз нарангушт сар карда хобонда мегуяд;

Ин гов кушт,

Ин пуст канд,

Ин шурбо пухт.

Ин шурбо хурда ноз кард,

Ин майдача (яъне ангушти охирини майдача) кучо буд, ки ба вай шурбо нарасид ва онро ба шиками кудак расонида хушдолона мегуяд: Чулулу, барги каду!!.

Максади асосии ташкили бозидои ангуштй чалб намудани диккати кудакон ба даракати майдаи мушакдои хурди панчадо, ба мазмуну оданги матн аст, ки ба инкишофи нутк, диккат, бахотиргирй, идора карда тавонистани даракатдо равона карда шудааст. Ин бозии ангуштй ба кудак имконият медидад, ки мувофики даракатдои ангуштдо хондани матнро мушодида намоянд аз он лаззату даловат баранд. Дар натичаи якчанд маротиба такрор кардан матнро аз худ карда, ин бозиро минбаъд бо дамсолону ва хурдтаракон мустакилона такрор карда тавонад. Дар асоси ба дисобгирии хусусиятдои психологии синнусолй, имконияти омузишй шавку рагбати кудакон ба истифода аз бозидои ангуштй бедор карда мешавад ва дангоми бозй истифодабарии онро меомузанд, ва кудаконро ба интизомнокй, хушрафторй, то охир гуш кардани сухану талаботи дигарон одат мекунанд.

Чдбдаи дигари тарбиявии ин бозидо дар он аст, ки волидону ва мураббдан бо кудак бозй карда дилбастагии худро ба у нишон медидад, дангоми бозй матн, калимаву иборадои дамкофияро якчанд бор такрор менамояд то ин, ки кудак ондоро аз худ кунад ва минбаъд мустакилона дар нутки худ дангоми бозкунй истифода бурда тавонад. Мураббия метавонад бо мурури вакт ба бозидои ангишти бо истифодаи матну иборадои дамкофияро иваз намуда такмил медидад. Калонсол дангоми ташкилу гузаронидани бозидо бо нутки худ оданги махсуси медрубонию дустдориро ворид намуда кушиш менамояд муоширати мусбии эмотсионалиро таъмин намояд, то кудакон минбаъд чунин тарзи хондану муошират намуданро ëд гиранд.

Суруддои навозишии кудакона дар фолклори точик мавкеи хоса доранд. Модарону, модаркалондо суруд хонда, кудаконро «алла» гуфта навозиш мекунанд. Баъдан модарон, мураббдан ба кудакон суруд ëд медиданд, дангоми медру навозишкунй аз кофиябозидо вобаста ба вазъият ва рудияи кудакон истифода мебаранд. Ба монанди; Духтаракам гул барин Дастаи сумбул барин,

Духтари донои ман Духтари зебои ман.

Кудакон моди дурахшонро дида, шодикунон суруд мехонанд: Моцмомо кулча те Кулчаи бомазза те.

Х,ангоми мушодидаи табиат мураббия диккати кудаконро бо нурпошии офтоб чалб намуда чунин шеъри халкиро мехонад;

Офтоб баро ба руям,

Нуцрапушак ба муям,

Халцаи зар ба гушам,

Чойники чой ба пешам

Рехта дицам ба очам,

Очам гуяд -балочам.

Мазмуни шеъру суруддо, кофиябозидо агарчи оддй бошанд дам, дар ондо муносибату муоширати одамон ба якдигар, ба додисадо, ашёдою додисадои табиат тасвири худро ёфтаанд.Дар хурдсолй захираи лугавии кудак аз дисоби таклид ба тарзи талаффуз ва мурочиати калонсолон меафзояд. Ба захираи лугавии кудак калимаю иборадои нав дохил мешавад. Аз ин ру мураббия ва ё волидон диккати махсус диданд ва бо забони адабй муошират намоянд ва истифодаи онро ёд диданд. Дар хурдсолй ба кудак омухтани маданияти муоширати рафтор бо воситаи истифодаи асардои бадеи адамияти калон дорад.

Мушодидадо ва тачрибаи бисёрсола оид ба тадкики таъсири адабиёти бадей ба инкишофи нутки кудакон нишон медидад, ки ондо новобаста ба мавчудияти нуксондо дар таллафузи овоздо, ки ба хусусияти синнусолй дорад, кудакон ба матни адабй, махсусан, афсонадо, шеъру таронадо, кофиябозидо таваччуди хоса зодир менамоянд. Мадз дар дамин давра матни адабиро дамчун воситаи инкишоф додани нутк, истифода бурдан мумкин аст. Дар айёми ду-се солагй, рисолати нутк баркарор намудани муошират,чавоб ёфтан ба саволдоро ичро мекунад ва он воситаи тарбия намудани одоби муошират имконият вазифаи волидону мураббиён аст.

АДАБИЁТ

1. Барномаи тарбия, таълим ва инкишофи кудакони синни томактабй « Рангинкамон» 2012

2. Мачидова Б «Бозидои ангиштй барои кудакони синни томактабй». Паёми Академияи Тадсилоти Точикистон №1 (28) Душанбе 2015

3. Лутфуллоев В М., Иматова Л «Лафзи ширин» 2015

4. Развитие речи детей дошкольного возраста под.ред.Ф А Сохина Москва, 1979

РОЛЬ ХУДОЖЕСТВЕННОЙ ЛИТЕРАТУРЫ В РАЗВИТИИ РЕЧИ И ОБЩЕНИИ ДЕТЕЙ 2-3-х ЛЕТНЕГО ВОЗРАСТА

В данной статье автором проанализирована роль художественной литературы в развитии речи и общении детей, народные сказки фольклор, потешки и пальчиковые игры, как средство развития мелкой моторики, активизация умственной деятельности детей раннего дошкольного возраста. Предъявляются педагогические требования, способствующие повышению воспитательной эффективности общения и развития речи детей 2-3 - х летнего возраста.

Ключевые слова: развитие речи, общение, художественная литература, пальчиковые игры, маленькие дети, сказки, наслаждение, потешки, стихи, воздействие, умственные действия, игры упражнения, воздействие, эффективность.

THE ROLE OF ART LITERATURE IN DEVELOPMENT SPEECH AND COMMUNICATION OF CHILDREN 2-3 YEARS OF AGE

In this article, the author analyzed the role offiction in the development of speech and communication of children, folk tales folklore, rhymes and finger games, as a means of developing fine motor skills, enhancing the mental activity of children of early preschool age. Pedagogical requirements are being made that contribute to improving the educational performance of communication and the development of the speech of children 2-3 years.

Kaywords: Speech development, communication, fiction, mental actions, exercise games, action performance.

Сведения об авторе:

Джалолова Гулчехра Субхоновна - ассистент кафедры общей психологии и педагогики факультета психологии и инклюзивного образования Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни город Душанбе улица Рудаки, 121. тел; (+992) 915766100

About the autor:

Jalolova Gulchthra Subhonovna - Assistant of the Chair of General Psychology and Pedagogy, Faculty of Psychology and Inclusive Education, Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Ayni. Dushanbe, Rudaki street, 121. Phone: (+992) 915766100

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.